Tonatou Maʼuli

ʼE Tapuakina Lahi e Sehova Ia Nātou ʼAē ʼe Nātou Taupau Tona Ala

NEʼE FAKAMATALA E ROMUALD STAWSKI

ʼI te temi ʼaē neʼe kamata ai te Lua Tau Faka Malamanei ʼi Sepetepeli 1939, neʼe kovi ʼaupito te tau ʼaē neʼe hoko ʼi te potu noleto ʼo Polonia. ʼI toku taʼu hiva, neʼe au fia ʼiloʼi meʼa fuli pea neʼe au ʼalu ai ki te potu ʼaē neʼe fai ai te tau. Neʼe fakalialia ʼaupito te meʼa ʼaē neʼe au sio kiai​—te leta ʼo te ʼu sino mate, pea neʼe mole tau tata mānava he neʼe ʼaele kona. Logola ʼi te temi ʼaia neʼe au fakakaukauʼi tāfito peʼe feafeaʼi haku tau haohaoa ki toku ʼapi, kae neʼe kua hake iā au te ʼu fehuʼi ʼaenī: “Pe koʼe ʼe tuku e te ʼAtua ke hoko te ʼu taʼi meʼa fakamataku ʼaia? ʼE kau ki te faʼahi fea?”

ʼI TE vave ʼosi ʼo te tau, neʼe fakakinauʼi te kau tūpulaga ke nātou gāue maʼa te puleʼaga Siamani. Ko ʼaē neʼe fakafisi, neʼe haʼi tona kia ʼo tautau ʼi te fuʼu ʼakau peʼe ʼi he ʼalesō, pea fakapiki te pano ʼi tona fatafata ʼe tohi ai “ko ia ʼaenī neʼe ina lavakiʼi totatou fenua” peʼe “ko ia ʼaenī neʼe aga fakakākā.” Ko tomatou kolo, ko Gdynia, neʼe tuʼu ʼi te vaha ʼo te ʼu foʼi tau neʼe fetauʼaki. ʼI tamatou tahi ʼolo ki te tuʼa kolo ʼo ʼohu vai mai, neʼe hoko te ʼu pā fana pea mo te ʼu tuki pulu, pea neʼe mate ai toku tēhina veliveli ko Henryk. ʼUhi ko te ʼu ʼaluʼaga fakamataku ʼaia, neʼe ʼave ai mātou toko fā e tamatou faʼē ki he koga meʼa ke mātou hāo ai. Neʼe maʼu ai e toku kiʼi tēhina ko Eugeniusz ʼaē neʼe taʼu lua, te mahaki ʼo te moga, pea neʼe mate ai.

Neʼe au toe fai aipe te fehuʼi ʼaenī: “Peʼe ʼifea koa te ʼAtua? He koʼe koa ʼe ina tuku ke hoko te ʼu mamahi fuli ʼaenī?” Logola neʼe au lotu Katolika lelei pea mo au misa tuʼumaʼu, kae neʼe mole au maʼu he ʼu tali ki te ʼu fehuʼi ʼaia.

Neʼe Au Tali Te Moʼoni Faka Tohi-Tapu

Neʼe au maʼu te ʼu tali ki taku ʼu fehuʼi ʼi te ʼaluʼaga fakapunamaʼuli. Neʼe fakaʼosi te tau ʼi te taʼu 1945, pea ʼi te kamataʼaga ʼo te taʼu 1947, neʼe haʼu te Fakamoʼoni ʼa Sehova ki tomatou ʼapi ʼi Gdynia. Ko taku faʼē neʼe fai palalau mo te Fakamoʼoni, pea neʼe au logo pe ki te koga ʼo tanā fai palalau. Neʼe mātou matatonuʼia te ʼu manatu ʼaē neʼe ina fakahā mai, pea neʼe mātou tali te fakaafe ki te fono faka Kilisitiano. Hili te māhina kiai, logola neʼe mole heʼeki au maʼu lelei te moʼoni faka Tohi-Tapu, kae neʼe au kau ki te kūtuga ʼo te kau Fakamoʼoni ʼo te koga meʼa pea mo au fai faka mafola ki te hahaʼi ʼo ʼuhiga mo he mālama ʼe lelei age, ʼe mole ʼi ai anai he tau mo he ʼu meʼa fakalialia. Neʼe au fiafia lahi ai.

ʼI Sepetepeli ʼo te taʼu 1947, neʼe au papitema ʼi te fakatahi ʼi Sopot. ʼI te taʼu ʼaē neʼe hoa kiai ʼi te māhina ʼo Maio, neʼe au kamata gāue pionie ai, ʼo au foaki toku temi ki te faka mafola ʼo te logo ʼo te Tohi-Tapu ki te hahaʼi. Neʼe fakafeagai ʼaupito te pātele ʼo te kolo ki tamatou gāue pea neʼe ina fakaneke te hahaʼi ke nātou agamālohi mai kiā mātou. ʼI te tahi ʼaho, neʼe ʼohofiʼi mātou e te hahaʼi ʼitaʼita, mo nātou tuki makaʼi mātou, pea mo tā mālohi mātou. ʼI te tahi lakaga, ko te ʼu tāupoʼou mo te ʼu kau pātele ʼo te kolo neʼe nātou fakaneke te kūtuga ke nātou ʼohofiʼi mātou. Neʼe mātou feholaki ki te fale polisi, kae neʼe ʼātakai te fale e te hahaʼi, ʼo nātou fakamatakuʼi mai ʼe nātou tā anai ia mātou. Ki muli age, neʼe ʼōmai te tahi kau polisi moʼo tokoni mai kia mātou, pea mo ʼā puipui mātou.

ʼI te temi ʼaia, neʼe mole ʼi ai he kokelekasio ʼi tomatou koga meʼa. ʼI ʼihi temi, ʼi te ʼu pōʼuli, neʼe mātou nonofo ʼi te vao matuʼa. Neʼe mātou fiafia ʼi tamatou lava fai faka mafola logola te ʼu ʼaluʼaga ʼaia. ʼI te temi nei, kua tuʼu ai te ʼu kokelekasio lalahi.

Taku Gāue ʼi Te Petele Mo Toku Puke

ʼI te taʼu 1949, neʼe pāui au ke au gāue ʼi te Petele ʼi Łódź. Ko he toe pilivilesio te gāue ʼi te fale ʼaia! Kae neʼe mole au nofo fualoa ai. ʼI Sūnio 1950, hili te māhina kātoa ʼo te kua tapuʼi te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi te fenua, neʼe puke ia au mo te tahi ʼu tēhina ʼi te Petele. Neʼe pilisoniʼi au pea neʼe fai kiā au te ʼu fakafehufehuʼi fakamataku.

Mai te ʼaluʼaga ʼaē neʼe gāue taku tāmai ʼi te sitima neʼe tau ʼalu ki New York, ko te kau ofisie ʼaē neʼe nātou fakafehufehuʼi au neʼe nātou faigaʼi ke au fakamoʼoni age ko taku tāmai neʼe gāue fakafūfū maʼa te kau Amelika. Neʼe nātou gaohi koviʼi au lolotoga toku fakafehufehuʼi. Pea tahi ʼaē meʼa, ko te ʼu ofisie e toko fā neʼe nātou fefakahoahoaʼaki moʼo faigaʼi ke au fakafeagai ki te Tēhina ko Wilhelm Scheider ʼaē neʼe ina takitaki ʼi te temi ʼaia ia te gāue ʼa te kau Fakamoʼoni ʼi Polonia. Neʼe nātou tā ʼoku muliʼi vaʼe ʼaki te ʼu foʼi koga papa. ʼI taku tō ifo ki lalo mo taku tafekalukalu, mo taku logoʼi ʼe mole kei au lavaʼi, neʼe au kalaga fēnei: “Sehova, tokoni mai kiā au!” Neʼe punamaʼuli te ʼu tagata ʼaē neʼe nātou fakatagaʼi au, ʼo nātou tuku toku tā. Lolotoga te ʼu kiʼi minuta neʼe nātou māʼumoea. Neʼe au fīmālie ai pea mo toe māmālohi ai. Neʼe au tui papau ai ko Sehova ʼi tona ʼofa ʼe ina tali ki tana ʼu kaugana mokā nātou pāui age kiā te ia. Ko te faʼahi ʼaia neʼe ina fakamālohiʼi taku tui pea mo akoʼi mai ke au falala kātoa ki te ʼAtua.

Ko te fakamatala fakaʼosi ʼo te ʼu fakafehufehuʼi neʼe tuʼu ai te ʼu fakamatala loi neʼe lau ko au ʼaē neʼe au fai. ʼI taku fakafihiʼi te faʼahi ʼaia, neʼe ʼui mai e te ofisie, “ ʼE hoki ke fakamahino anai te faʼahi ʼaia ʼi te telepinale!” Ko te tagata neʼe pilisoni tahi mo au, neʼe agalelei kiā au, pea neʼe ina tokoniʼi au ke ʼaua taku tuʼania, koteʼuhi ʼe tonu muʼa ke vakaʼi te fakamatala fakaʼosi e te avoka ʼo te solia, pea ʼe ko he fealagia ʼaia ke au tauʼi te ʼu fakamatala loi ʼaia. Pea neʼe hoko tonu te faʼahi ʼaia.

Ko Te Gāue Feʼaluʼaki Pea Mo Toku Tahi Pilisoniʼi

Neʼe au mavae mai te fale pilisoni ʼi te māhina ʼo Sānualio 1951. Hili te māhina, neʼe au kamata taku gāue taupau siliko. Logola te tapuʼi ʼo te gāue ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova, kae neʼe au gāue mo te tahi ʼu Fakamoʼoni moʼo fakaloto mālohiʼi te kokelekasio pea mo tokoni ki te kau fai faka mafola ʼaē neʼe kua mavetevete ʼuhi ko te kau polisi. Neʼe mātou fakaloto mālohiʼi te ʼu tēhina ke nātou hoko atu tanatou minisitelio. ʼI te ʼu taʼu ki muli age, ko te ʼu tēhina pe ʼaia neʼe nātou lagolago ʼaki he lototoʼa ki te ʼu tagata taupau feʼaluʼaki pea mo hoko atu te fai fakafūfū ʼo te gāue tā tohi pea mo te tufa ʼo te ʼu tohi faka Tohi-Tapu.

ʼI te tahi ʼaho ʼo ʼApelili 1951, ʼi te hili ʼo te fono, neʼe puke au e te kau polisi, ʼaē neʼe nātou nonofo ʼo lamalama au ʼi te ala. ʼI taku fakafisi ki te tali age ki tanatou ʼu fehuʼi, neʼe ʼave au ki te fale pilisoni ʼi Bydgoszcz pea neʼe kamata ai toku fakafehufehuʼi ʼi te pō pe ʼaia. Neʼe fakatotonu mai ke au tuʼu ʼo haga ki te kaupā lolotoga ʼaho e ono pea mo pō e ono, mole au kai pea mole au ʼinu, pea hilifaki atu kiai mo te ʼahu ʼo te ʼu suluka ʼa te kau ofisie. Neʼe tā au ʼaki te koga papa pea mo tutu au ʼaki te ʼu suluka. ʼI te ʼu temi ʼaē neʼe au pogia ai, neʼe nātou liligi mai te vai kiā au pea mo hoko atu te fakafehufehuʼi. Neʼe au kole kiā Sehova ke ina foaki mai te mālohi ke feala haku ʼutakiʼi, pea neʼe lagolago mai kiā au.

Neʼe ʼi ai te faʼahi neʼe lelei ai taku nofo ʼi Bydgoszcz. Neʼe au lava palalau ʼo ʼuhiga mo te Tohi-Tapu ki te ʼu hahaʼi neʼe mole ʼi ai he tahi age puleʼaki moʼo fai fagonogono kiā nātou. Pea neʼe lahi ʼaupito te ʼu faigamālie ke au fai fagonogono ai. ʼUhi ko tonatou ʼaluʼaga fakaʼofaʼofa pea mo te hage ʼe mole ʼi ai hanatou ʼamanaki, neʼe fagono te kau pilisoni pea mo nātou tali lelei te logo lelei.

Te ʼu Fetogi Maʼuhiga e Lua

ʼI te hili pe ʼo toku faka ʼāteaina ʼi te taʼu 1952, neʼe au felāveʼi mo Nela, ko te tuagaʼane pionie faʼafai. Neʼe gāue pionie ʼi te potu saute ʼo Polonia. Ki muli age neʼe gāue ʼi te fale neʼe mātou fakahigoaʼi ko te “fale taʼo pane,” neʼe tā fakafūfū ai tamatou ʼu tohi. Neʼe ko he gāue kinakina neʼe fakamaʼua kiai he tokaga pea mo he maʼuli faka sākilifisio. Neʼe mā ʼohoana ʼi te taʼu 1954, pea neʼe mā haga fai tamā gāue pionie ʼo aʼu ki te temi ʼaē neʼe tupu ai tamā taʼahine ko Lidia. Neʼe mā fakatotonu ai ke hoko atu taku gāue feʼaluʼaki, kae tuku te gāue temi kātoa ʼa Nela, ke feala hana taupau tamā taʼahine.

ʼI te taʼu pe ʼaia, neʼe ʼi ai te tahi tonu maʼuhiga neʼe tonu ke au fai. Neʼe kole mai ke au tagata taupau faka tisitilike ʼi te koga meʼa ʼe ina maʼu te vaega tolu ʼo Polonia. Neʼe mā faikole moʼo ʼiloʼi te tonu ʼaē ʼe tonu ke mā fai ki te faʼahi ʼaia. Neʼe au ʼiloʼi te maʼuhiga ʼo te fakaloto mālohiʼi ʼo te ʼu tēhina ʼi te temi ʼaē neʼe tapuʼi ai te gāue. Neʼe lahi te ʼu tēhina neʼe puke e te kau polisi, pea neʼe ʼaoga lahi ai he fakaloto mālohi fakalaumālie. ʼAki te tokoni ʼa Nela, neʼe au tali te gāue ʼaia. Neʼe tokoni mai ia Sehova ki te gāue ʼaia neʼe au fai lolotoga te ʼu taʼu e 38.

Taku Leʼoleʼo “Te ʼu Fale Taʼo Pane”

ʼI te temi ʼaia, ko te tagata taupau feʼaluʼaki neʼe ko ia ʼaē neʼe ina leʼoleʼo “te ʼu fale taʼo pane,” ʼaē neʼe tō ʼāteaina mai te kolo. Neʼe lama tuʼumaʼu mātou e te kau polisi, ʼo nātou faigaʼi ke nātou maʼu pea mo pupunu te ʼu koga meʼa ʼaē neʼe tā ai te ʼu tohi. ʼI ʼihi temi neʼe lava lelei tanatou fekumi, kae neʼe mole ʼi ai he temi neʼe mātou hala ai ʼi te meʼa kai fakalaumālie ʼaē neʼe ʼaoga kiā mātou. Neʼe ʼiloga lelei ai te tokaga ʼa Sehova kiā mātou.

Ke feala ki he tahi ke kau ki te tā tohi, ʼaē ko he gāue faigataʼa pea mo fakatupu tuʼutāmaki, neʼe tonu ke agatonu, mo tokaga, mo maʼuli faka sākilifisio pea mo fakalogo. Neʼe ko te ʼu kalitātē ʼaia neʼe feala ai ke hoholo atu te gāue lelei ʼo he “fale taʼo pane.” Neʼe toe faigataʼa foki mo te maʼu ʼo he koga meʼa ke tā fakafufū ai te ʼu tohi. Ko ʼihi koga meʼa neʼe hage ko he koga meʼa lelei, kae ko tona meleʼaga heʼe ko te ʼu tēhina ʼo te nofoʼaga ʼaia neʼe mole nātou faʼa fakapotopoto. ʼI ʼihi koga meʼa, neʼe mole faʼa lelei te koga meʼa, kae neʼe aga fakapotopoto te ʼu tēhina ʼo te nofoʼaga ʼaia. Neʼe tali e te ʼu tēhina ke nātou fai he ʼu sākilifisio makehe ʼaupito. Neʼe au fakaʼapaʼapa ki te ʼu tēhina mo tuagaʼane fuli, ʼaē neʼe maʼu toku faigamālie ke au gāue mo nātou.

Ko Te Lagolago Ki Te Logo Lelei

Lolotoga te ʼu taʼu faigataʼa ʼaia, neʼe tau ʼave mātou ki te telepinale, he neʼe tukugakoviʼi tuʼumaʼu mātou ʼe mātou fai te ʼu gāue ʼe mole ʼalutahi mo te lao pea ʼe fakafeagai ki te fenua. Ko te koviʼaga he neʼe mole ʼi ai he avoka moʼo hāofaki ʼo mātou. Ko ʼihi avoka neʼe agalelei, kae tokolahi iā nātou neʼe nātou tuʼaniaʼi te hahaʼi pea neʼe mole nātou fia vāhaʼa kovi mo te puleʼaga. Kae neʼe mahino ia Sehova ki te meʼa ʼaē neʼe ʼaoga kiā mātou, pea ʼi tona temi totonu neʼe ina fakaʼaluʼalu te ʼu ʼaluʼaga.

Ko Alojzy Prostak, ko te tagata taupau feʼaluʼaki mai Cracovie, neʼe ʼave ki te lōpitali ʼo te fale pilisoni, he neʼe tā ia ia lolotoga tona fakafehufehuʼi. Ko tana ʼutakiʼi te fakatagaʼi ʼo tona sino mo tona ʼatamai, neʼe tupu ai tona fakaʼapaʼapaʼi pea mo tona vikiʼi e te tahi kau pilisoni ʼi te lōpitali. Iā nātou ʼaia neʼe kau ai ia te avoka neʼe higoa ko Witold Lis-Olszewski, neʼe malave kiā ia te lotomālohi ʼo te Tēhina ko Prostak. Neʼe tuʼa lahi tanā fai palalau pea mo ina fakapapau age, “Ka au ʼāteaina anai pea kapau ʼe faka fealagia mai ke au toe gāue avoka, ʼe au tali ke au lagolago ki te tagi ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova.” Pea neʼe ina fakahoko tana ʼu palalau.

Neʼe faʼufaʼu e te tagata ko Olszewski tana kau avoka ʼe gāue maʼa ia, pea neʼe lelei ʼaupito tanatou gāue. Lolotoga te temi ʼaē neʼe kovi ʼaupito ia te fakafeagai, neʼe nātou hāofaki te ʼu tēhina ʼi te ʼu fai telepinale e 30, ʼaē neʼe fai ʼi te māhina kātoa ʼi te ʼaho fuli! Mai te ʼaluʼaga ʼaē neʼe tonu ke ʼiloʼi e te tagata ʼaia ko Olszewski ia te ʼu fakamāu fuli, neʼe fakatotonu mai ke au fakahā age te ʼu meʼa fuli kiā ia. Neʼe au gāue mo ia lolotoga te ʼu taʼu e fitu ʼi te ʼu taʼu 1960 pea mo te ʼu taʼu 1970.

Neʼe lahi te ʼu gāue ʼo ʼuhiga mo te lao neʼe au ako lolotoga te ʼu taʼu ʼaia. Neʼe au tau sivisivi te ʼu faifakamāu, mo te ʼu palalau ʼa te ʼu avoka​—ʼaē ʼe lelei mo ʼaē ʼe kovi​—mo te ʼu puleʼaki ʼaē neʼe fakaʼaogaʼi ai te lao moʼo hāofaki ʼo mātou, pea mo te ʼu fakamatala ʼo te ʼu tēhina mo tuagaʼane ʼaē neʼe tukugakoviʼi. Neʼe ʼaoga ʼaupito te ʼu meʼa fuli ʼaia moʼo tokoni ki te ʼu tēhina, tāfito ia nātou ʼaē neʼe pāui ke nātou fai hanatou fakamatala, neʼe tonu ke nātou ʼiloʼi te ʼu palalau ʼaē ka nātou fai pea mo te temi ʼaē neʼe tonu ke nātou fakalogologo ai lolotoga te faifakamāu.

Lolotoga te ʼu faifakamāu, neʼe moe ia Olszewski ʼi te ʼu ʼapi ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. Neʼe mole faka ʼuhiga ʼe mole ina lava totogi hona kogafale ʼi te otele, kae ohage ko tana ʼui, “ ʼI muʼa ʼo te fakamāu, ʼe au fia ʼiloʼi lelei tokotou faʼahiga maʼuli.” ʼAki tana tokoni, neʼe lahi te ʼu fakamāu neʼe iku lelei. Neʼe tuʼa lahi te ʼu temi neʼe ina hāofaki ai au, kae neʼe mole ʼi ai he temi neʼe ina tali ai ke au totogi age. ʼI te tahi ʼaluʼaga, neʼe mole ina tali ke totogi age te ʼu faifakamāu e 30 ʼaē neʼe hāofaki ai te ʼu tēhina. Koteā tona tupuʼaga? Neʼe ina ʼui fēnei, “ ʼE au fia lagolago ki takotou gāue, tatau aipe peʼe au lagolago veliveli kiai.” Kae neʼe mole ko he paʼaga veliveli ʼaē neʼe tonu ke totogi ʼaki tana gāue. Neʼe tokagaʼi e te puleʼaga ia te gāue ʼaē neʼe fai e te kau avoka ʼaē neʼe gāue maʼa Olszewski, kae neʼe mole lotovaivai ai kae neʼe hoko atu pe tana lagolago kiā mātou.

ʼE faigataʼa hatatou fakamatalatala ia te fagonogono lelei neʼe tuku e totatou ʼu tēhina lolotoga te ʼu ʼahiʼahi ʼaia. Neʼe tokolahi totatou ʼu tēhina mo tuagaʼane neʼe ʼōmai ki te ʼu fale telepinale ʼo sisio ki te ʼu faifakamāu pea mo fakaloto mālohiʼi te ʼu tēhina ʼaē neʼe tukugakoviʼi. Lolotoga te temi ʼaē neʼe lahi ʼaupito ai te ʼu faifakamāu, neʼe au lau ko te toko 30 000 neʼe ʼōmai ʼo lagolago ʼi te taʼu e tahi. Neʼe ko he toe hahaʼi tokolahi ʼo te kau Fakamoʼoni!

Ko Te Tahi Gāue

ʼI te taʼu 1989, neʼe molehi leva te tapuʼi ʼo tatatou gāue. Hili te ʼu taʼu e tolu pea neʼe laga te pilo foʼou ʼo te filiale pea mo avahi ai. Neʼe kole mai ke au gāue ki te Selevisi ʼo Te ʼu Logo ʼo Te Lōpitali, pea neʼe au ʼio kiai. Neʼe au gāue mo te toko lua, neʼe mātou lagolago ki totatou ʼu tēhina ʼaē neʼe tau mo te faigataʼaʼia mo te toto, pea neʼe mātou tokoni age kiā nātou ke nātou pipiki maʼu ki tonatou leʼo ʼo loto ʼi tonatou ʼuhiga Kilisitiano.​—Gaue 15:⁠29.

Ko au mo toku ʼohoana ʼe mā fiafia ʼaupito ki te pilivilesio ʼaē ko te gāue maʼa Sehova ʼi te fai faka mafola. Neʼe lagolago tuʼumaʼu mai ia Nela kiā au pea mo ina fakaloto mālohiʼi au. ʼE au fakafetaʼi tuʼumaʼu pe kiā ia, koteʼuhi ʼi te temi fuli pe neʼe au maʼumaʼua ai ʼi te ʼu gāue faka teokalatike pe neʼe pilisoniʼi au, kae neʼe mole heʼeki ʼi ai he temi neʼe meo ai ʼi taku mole nofo mo nāua. ʼI te ʼu temi faigataʼa, neʼe mole manatu kiā ia, kae neʼe ina fakaloto fīmālieʼi niʼihi.

Ohage la, ʼi te taʼu 1974, neʼe puke au mo te tahi ʼu tagata taupau feʼaluʼaki. Ko te ʼu tēhina ʼaē neʼe nātou ʼiloʼi toku puke e te kau polisi, neʼe nātou fia fakamaʼamaʼa te logo ʼi tanatou fakahā ki toku ʼohoana. ʼI tanatou felāveʼi mo ia, neʼe nātou fehuʼi age ki ai: “Tuagaʼane ko Nela, ʼe ke feafeaʼi anai mokā fakahā atu he logo ʼe fakatupu mamahi?” ʼI te kamata, neʼe mole faʼa palalau peʼe ina fai hana meʼa ʼi tana tuʼania ʼaē naʼa kua au mate. ʼI tana ʼiloʼi leva te meʼa ʼaē neʼe hoko moʼoni kiā au, neʼe ina ʼui mo fakafetaʼi: “ ʼE kei maʼuli pe! ʼE kua tuʼa lahi tona pilisoniʼi.” Neʼe ʼui fēnei mai e te ʼu tēhina ki muli mai, neʼe malave ia nātou tana aga ʼaia mo tona lototoʼa.

Logola neʼe mā tau ʼi te ʼu taʼu ki muʼa atu mo te ʼu ʼaluʼaga fakatupu mamahi, kae tuʼumaʼu aipe neʼe fakapale lahi māua e Sehova ke mā taupau tana ala. ʼE mā fiafia ʼaupito ki tamā taʼahine ko Lidia mo tona ʼohoana, ko Alfred DeRusha, ʼi tanā tuku he faʼifaʼitaki lelei ʼi tonā ʼuhiga taumātuʼa Kilisitiano. Neʼe nā akoako tanā ʼu tama ko Christopher mo Jonathan, ʼi te ʼu ala ʼo Sehova pea kua liliu tanā ʼu tama ko he ʼu kaugana ʼa te ʼAtua, pea ko he meʼa fakaloto fiafia kiā māua. Ko toku tēhina veliveli, ko Ryszard mo toku tokolua veliveli ko Urszula ʼe ko te ʼu Kilisitiano kua nonofo agatonu lolotoga te ʼu taʼu.

Neʼe mole ʼi ai he temi neʼe līaki ai māua e Sehova, pea ʼe mā fia hoko atu tamā tauhi ʼaki tomā loto kātoa. Neʼe hoko tonu kiā māua te moʼoni ʼo te ʼu palalau ʼaē iā Pesalemo 37:34: “Falala kiā Sehova pea taupau tona ala, pea ʼe ina hikihiki anai koe ke ke maʼu te kele.” ʼE mā fakaʼamu ki te temi ʼaia mo tomā loto kātoa.

[Paki ʼo te pasina 17]

Ko au ʼi te fakatahi neʼe fai ʼi te malaʼe ʼo te tēhina ʼi Cracovie, ʼi te taʼu 1964

[Paki ʼo te pasina 18]

Ko au mo toku ʼohoana, ia Nela mo tamā taʼahine ko Lidia ʼi te taʼu 1968

[Paki ʼo te pasina 20]

Ko mātou mo te kiʼi tama Fakamoʼoni ʼi muʼa ʼo tona tafa kae mole ʼai te toto

[Paki ʼo te pasina 20]

Ko au mo te tōketā faitafa ko Wites, tōketā pule ʼo te selevisi ʼaē ʼe nātou tafa te ʼu mafu ʼo te tamaliki, pea ʼe mole ʼai kiai te toto, ʼi te lōpitali ʼo Katowice

[Paki ʼo te pasina 20]

Ko au mo Nela ʼi te taʼu 2002