ʼI Te Tai ʼo Kalilea

ʼI TE tohi ʼo Maleko 4:​35-41 (MN ) ʼe fakamatala ai te ʼolo ʼa Sesu mo tana ʼu tisipulo ʼi te vaka ʼi te Tai ʼo Kalilea. ʼE tou lau fēnei ai: “Pea neʼe tō ia te tuʼani matagi fakamataku, pea neʼe hopo te ʼu peau ki te loto vaka, ʼo teitei pe ke fonu ai te vaka. Kae neʼe nofo ia [Sesu] ʼi te taumuli ʼo te vaka, ʼo moe ki te foʼi pila.”

ʼE ko te vaega pe ʼaia e tahi ʼe tuʼu ai te kupu faka Keleka ʼaē neʼe fakaliliu ʼaki te kupu “foʼi pila.” Koia ko te ʼu hahaʼi sivi Tohi-Tapu ʼe mole nātou ʼiloʼi, te ʼuhiga totonu ʼo te kupu ʼaē neʼe fakaʼaogaʼi ʼi te vaega ʼaia. ʼE lahi te ʼu Tohi-Tapu ʼe nātou fakaliliu ʼaki te kupu “foʼi pila.” Kae neʼe ko he pila koa? ʼI te fakaʼaogaʼi e Maleko te kupu te foʼi pila, ʼe mahino mai neʼe ko he meʼa ʼuluga neʼe kau ʼi te ʼuta ʼo te vaka. ʼI te taʼu 1986, neʼe maʼu te vaka neʼe tuku ōvi ki te Tai ʼo Kalilea, pea neʼe lava maʼu ai te fakamahino ki te kupu faka Keleka, ʼaē neʼe fakaʼaogaʼi e Maleko.

Neʼe fai te ʼu kumi pea ʼe nātou fakahā ko te vaka meta 8 ʼaia, neʼe ʼi ai tona lā pea mo tona ʼu foe. Neʼe ko he vaka gelu pea neʼe ʼi ai tona puke muli moʼo fafaʼo ai te kupega laulahi pea mo mamafa. ʼAki te ʼu toega ʼo te vaka ʼaia, neʼe ʼiloʼi ai ʼe ko he vaka neʼe fakaʼaogaʼi ʼi te taʼu 100 ʼi muʼa ʼo totatou temi ʼo aʼu ki te taʼu 70 ʼo totatou temi, pea ʼe lagi tatau mo te faʼahiga vaka ʼaē neʼe fakaʼaogaʼi e Sesu mo tana ʼu tisipulo. Ko te polofesea ʼi te univelesitē ʼo Texas, ko Shelley Wachsmann neʼe kau ʼi te kūtuga ʼaē neʼe nātou maʼu te vaka, pea neʼe ina fai tana tohi The Sea of Galilee Boat​—An Extraordinary 2000 Year Old Discovery. ʼE ina ʼui ko te “foʼi pila” ʼaē neʼe moe ai ia Sesu, neʼe ko te taga ʼone neʼe fakaʼaogaʼi moʼo fakamamafa ʼo te vaka. Ko te tagata gelu mai Jaffa, kua matuʼa pea kua māhani ʼi te gelu mo te kupega ʼe ina ʼui fēnei: “ ʼI taku kei tūpulaga, neʼe au gāue ʼi te ʼu vaka ʼi te Metitelanea, pea neʼe ʼave tuʼumaʼu ai he taga ʼone e tahi peʼe lua. Neʼe tuku te ʼu taga mamafa ʼi te vaka moʼona fakamamafa. Kae kapau neʼe mole fakaʼaogaʼi, pea neʼe mātou tānaki ʼi te puke muli ʼo te vaka. Koia, kapau neʼe gaʼegaʼe he tahi, neʼe gatolo ki te puke muli ʼo te vaka, ʼo ʼuluga ki te taga ʼone ohage hona foʼi pila moe.”

Tokolahi ʼi te kau tagata sivi Tohi-Tapu ʼe nātou tui ki te fakamatala ʼa Maleko, ʼo ʼuhiga mo te taga ʼone ʼaē moʼo fakamamafa ʼo te vaka, te taga ʼone ʼaē neʼe ʼulugaʼi e Sesu ʼi te puke muli ʼo te vaka, pea neʼe ko te faʼahi tāfito ʼaia ʼo te vaka neʼe lava puipui ai he tahi lolotoga he afā. Tatau aipe pe neʼe feafeaʼi te agaaga totonu ʼo te foʼi pila, ko te meʼa ʼaē neʼe maʼuhiga tāfito, neʼe ko te meʼa ʼaē neʼe hoko ki muli age. ʼAki te tokoni pea mo te mālohi ʼo te ʼAtua, neʼe fakamalū ifo e Sesu te tai ʼaē neʼe tokakovi ʼuhi ko te afā. Pea neʼe feʼuiʼaki ʼe te kau tisipulo: “Ko ai koa ia ia nei, ʼaē ʼe māʼia mo te matagi pea mo te tai ʼe fakalogo kiā te ia?”