Ko Sehova ʼAē ʼe Ina “Fakaha Te u Mea Ae e Fufu”

“E mooni, ko tokotou Atua ko te Atua ia o te atu atua pea ko te Aliki ia o te atu hau, pea e ina fakaha te u mea ae e fufu.”—TAN. 2:47.

ʼE KOTOU TALI FEAFEAʼI ANAI?

Koteā ʼaē neʼe fakahā mai e Sehova ʼo ʼuhiga mo te kā haʼu?

Ko te ʼu puleʼaga fea ʼaē ʼe fakatā e te ʼu foʼi ʼulu e ono ʼo te manu fekai?

Koteā te pikipikiga ʼo te manu fekai pea mo te fakatātā ʼaē neʼe sio kiai ia Nepukatenesale?

1, 2. Koteā ʼaē neʼe fakamahino mai e Sehova, pea he koʼē neʼe ina fai te faʼahi ʼaia?

KO TE ʼu puleʼaga fea ʼaē kā natou puleʼi anai te kele ʼi te temi kā fakaʼauha ai e te Puleʼaga ʼo te ʼAtua te ʼu puleʼaga fakatagata? ʼE tou ʼiloʼi tona tali koteʼuhi neʼe kua fakamahino mai e Sehova ʼAtua, ia ia ʼaē ʼe ina “fakaha te u mea ae e fufu.” ʼE ina fakafealagia ke tou ʼiloʼi pe ko ai te ʼu puleʼaga ʼaia ʼaki te ʼu tohi ʼa te polofetā ko Taniela pea mo te ʼapositolo ko Soane.

² Neʼe fakahā age e Sehova ki te ʼu tagata ʼaia te ʼu manu neʼe fefakahoahoaʼaki. Neʼe ina toe fakamahino kiā Taniela te moemisi ʼaē ʼe hā ai te fakatātā lahi. Pea neʼe loto e Sehova ke tohi te ʼu fakamatala ʼaia pea mo taupau ʼi te Tohi-Tapu ke ʼaoga kiā tātou. (Loma 15:4) ʼE ina fakamālohiʼi ai tatatou ʼamanaki ʼaē kua vave pē anai te maumauʼi ʼo te ʼu puleʼaga fakatagata e tona Puleʼaga.—Tan. 2:44.

3. Ke tou mahino lelei ki te ʼu lea fakapolofetā, koteā ʼaē ʼe tonu muʼa ke tou mahino kiai, pea koteā tona tupuʼaga?

³ Ko te ʼu fakamatala ʼa Taniela mo Soane ʼe nā fakahāhā pe ko ai te ʼu hau, peʼe ko te ʼu puleʼaga fakatagata e valu, pea mo tonatou fakahoahoa. Kae ke tou mahino lelei ki te ʼu lea fakapolofetā ʼaia ʼe tonu muʼa ke tou mahino ki te ʼuluaki lea fakapolofetā ʼaē ʼe tuʼu ʼi te Tohi-Tapu. Koteʼuhi ko te Tohi Tapu kātoa pea mo te ʼu lea fakapolofetā fuli ʼe pipiki ki te fakahoko ʼo te lea fakapolofetā ʼaia.

TE HĀKOGA ʼO TE GATA PEA MO TE MANU FEKAI

4. Ko ai te hākoga ʼo te fafine, pea koteā ʼaē kā ina fai anai?

⁴ ʼI te hili ʼo te agatuʼu ʼaē ʼi Eteni, neʼe fakapapau e Sehova ʼe tupu anai he “hakoga” mai he “fafine.”a (Lau ia Senesi 3:15.) Ko te hākoga ʼaia ʼe ina malamalaki anai te ʼulu ʼo te gata, ia Satana. Ki muli age, neʼe fakahā e Sehova ko te koga maʼuhiga ʼo te hākoga ʼaia ʼe hifo anai mai iā Apalahamo, ʼe kau anai ʼi te puleʼaga ʼo Iselaele, ʼe ko he tagata Sutea pea ʼe toe hifo anai mai te Hau ko Tavite. (Sen. 22:15-18; 49:10; Pes. 89:3, 4; Luka 1:30-33) Ko te koga maʼuhiga ʼo te hākoga ʼaia ʼe ko Kilisito Sesu. (Kal. 3:16) Pea ko te lua koga ʼo te hākoga ʼaia ʼe ko te kau Kilisitiano fakanofo. (Kal. 3:26-29) Ko Sesu pea mo te kau fakanofo ʼe natou faʼufaʼu te Puleʼaga ʼo te ʼAtua, ʼaē kā fakaʼauha ʼaki anai e te ʼAtua ia Satana.—Luka 12:32; Loma 16:20.

5, 6. (1) Ko puleʼaga mālohi e fia neʼe talanoa kiai ia Taniela pea mo Soane? (2) ʼE fakaʼuhiga kiteā te ʼu foʼi ʼulu ʼo te manu fekai ʼaē iā Apokalipisi?

⁵ Ko te ʼuluaki lea fakapolofetā ʼaia neʼe fai ʼi Eteni ʼe toe ʼui ai ko Satana ʼe ina maʼu anai hona “hakoga.” Pea ʼe fehiʼa anai tona hākoga ki te hākoga ʼo te fafine. Ko ai te hākoga ʼo te gata? Ko nātou fuli ʼaē ʼe fēhihiʼa ki te ʼAtua pea mo fakafeagai ki tana hahaʼi, ohagē pē ko Satana. Lolotoga te hisitolia, neʼe fakatuʼutuʼu e Satana tona hākoga ko he ʼu kautahi fakapolitike peʼe ko he ʼu puleʼaga. (Luka 4:5, 6) Kae ko ʼihi ʼi te ʼu puleʼaga ʼaia neʼe natou tauʼi te hahaʼi ʼa te ʼAtua, ʼaē neʼe ko te kau Iselaele pea ki muli age ko te kōkelekāsio ʼo te kau Kilisitiano fakanofo. He koʼē ʼe maʼuhiga te faʼahi ʼaia? Koteʼuhi ʼe tou mahino ai pe koʼē ko puleʼaga mālohi pē e valu neʼe hā kiā Taniela pea mo Soane.

⁶ ʼI te teitei taʼu 96 H.T.S.,b neʼe fakahā e Sesu ʼaē kua fakatuʼuake he ʼu meʼa fakaofoofo ki te ʼapositolo ko Soane. (Apk. 1:1) Neʼe sio ia Soane ki he gata, ʼaē ʼe ina fakatā te Tiapolo, ʼe tuʼu ʼi te ʼone ʼo te tai. (Lau ia Apokalipisi 12:18–13:2.) Neʼe toe sio foki ia Soane ki he manu ʼe malaga ake ʼi te tai ʼaia pea neʼe foaki ki ai e te Tiapolo he pule lahi. Ki muli age neʼe fakamahino e te ʼāselo kiā Soane ko te ʼu foʼi ʼulu e fitu ʼo te manu kula, ʼaē ko te fakatā ʼo te manu ʼaē iā Apokalipisi 13:1, ʼe ko “hau . . . e fitu” peʼe ko he ʼu puleʼaga. (Apk. 13:14, 15; 17:3, 9, 10) ʼI te temi ʼaē neʼe tohi ai e Soane te tohi ʼo Apokalipisi, neʼe kua tō te ʼu puleʼaga e nima, pea neʼe kei lolotoga pule te tahi kae neʼe “heeki hau” te tahi. Ko ai te ʼu puleʼaga peʼe ko te ʼu mālohi fakamālamanei ʼaia? Tou vakaʼi te ʼu foʼi ʼulu takitahi ʼo te manu ʼaē ʼe fakamatalatala iā Apokalipisi. ʼE tou maʼu anai te tahi ʼu manatu neʼe tohi e Taniela ʼo ʼuhiga mo te ʼu puleʼaga ʼaia, pea ko ʼihi manatu neʼe tohi ʼi ni taʼu e lauʼi teau ʼi muʼa ʼo tanatou hā ki mālamanei.

TE ʼULUAKI PEA MO TE LUA FOʼI ʼULU, KO ESIPITO MO ASILIA

7. Koteā ʼaē ʼe fakatā e te ʼuluaki foʼi ʼulu, pea koteā tona tupuʼaga?

⁷ Ko te ʼuluaki foʼi ʼulu ʼo te manu ʼe ina fakatā ia te puleʼaga ʼo Esipito. Koteā tona tupuʼaga? Koteʼuhi neʼe ko te ʼuluaki mālohi maʼuhiga ʼaia neʼe fehiʼa ki te hahaʼi ʼa te ʼAtua. ʼI Esipito neʼe liliu ʼo kaugamālie te hōloga ʼo Apalahamo, ʼaē ʼe tupu mai ai anai te hākoga ʼo te fafine. Pea neʼe gaohi koviʼi leva e te kau Esipito ia te kau Iselaele. Neʼe faigaʼi e Satana ke ina pulihi te hahaʼi ʼa te ʼAtua ke ʼaua naʼa tupu mai te hākoga. ʼO feafeaʼi? ʼAki tana uga ʼaē ia Falaone ke ina matehi te ʼu fānau tagata fuli ʼo Iselaele. Kae neʼe fakaiku noa e Sehova te faiga ʼaia pea neʼe ina fakaʼāteaina tana hahaʼi mai tonatou pōpula ʼi Esipito. (Eke. 1:15-20; 14:13) Ki muli age, neʼe ina foaki leva ki te kau Iselaele te Kele ʼo Te Fakapapau.

8. Koteā ʼaē ʼe fakatā e te lua foʼi ʼulu, pea koteā ʼaē neʼe ina faigaʼi ke ina fai?

⁸ Ko te lua foʼi ʼulu ʼo te manu ʼe ina fakatā ia te puleʼaga ʼo Asilia. Neʼe toe faigaʼi mo te puleʼaga mālohi ʼaia ke ina pulihi te hahaʼi ʼa te ʼAtua. ʼE moʼoni neʼe fakaʼaogaʼi e Sehova ia Asilia moʼo tauteaʼi te ʼu telepī e hogofulu ʼo Iselaele ʼuhi ko tanatou tauhi taulāʼatua pea mo tanatou agatuʼu. Kae neʼe ʼohofi leva e Asilia ia Selusalemi. Neʼe lagi loto e Satana ke ina pulihi te hōloga hau ʼaē ʼe tupu mai ai anai ia Sesu. Kae ko te ʼohofi ʼaia neʼe mole kau ia ʼi te fakatuʼutuʼu ʼa Sehova. Koia neʼe ina haofaki fakamilakulo ai tana hahaʼi agatonu ʼaki tana fakaʼauha te foʼi kautau Asilia.—2 Hau 19:32-35; Esa. 10:5, 6, 12-15.

TE TOLU FOʼI ʼULU, KO PAPILONE

9, 10. (1) Koteā ʼaē neʼe fakagafua e Sehova ke fai e te kau Papilone? (2) Ke fakahoko te ʼu lea fakapolofetā, koteā ʼaē neʼe tonu ke hoko?

⁹ Ko te tolu foʼi ʼulu ʼo te manu ʼaē neʼe sio kiai ia Soane, ʼe ina fakatā te puleʼaga ʼaē neʼe ko tona kolo muʼa ko Papilone. Neʼe fakagafua e Sehova ke fakaʼauha e Papilone ia Selusalemi pea ke natou fakaʼaunofo ia tana hahaʼi. Kae ʼi muʼa ʼo tonatou fakalainoa ʼaia, neʼe fakatokaga e Sehova ki te kau Iselaele agatuʼu ʼe hoko anai te malaʼia ʼaia kiā nātou. (2 Hau 20:16-18) Neʼe ina fakakikite ʼe fakagata anai te hōloga ʼo te ʼu hau fakatagata ʼaē neʼe ʼafio ʼi te “hekaaga fakahau” ʼa Sehova ʼi Selusalemi. (1 Klk. 29:23) Kae neʼe toe fakapapau foki e Sehova ko he tahi ʼi te hōloga ʼo te Hau ko Tavite, ʼe ina toe maʼu anai te tuʼulaga ʼaia.—Pes. 132:11.

¹⁰ Neʼe fakahā ʼi te tahi lea fakapolofetā ko te kau Sutea ʼe kei natou lolotoga tauhi pē anai ʼi te fale tapu ʼo Selusalemi, mokā haʼu anai te Mēsia peʼe ko te Fakanofo ʼaē neʼe fakapapauʼi mai. (Tan. 9:24-27) ʼI muʼa atu ʼo te ʼave pōpula ʼo Iselaele ki Papilone, neʼe kua fakakikite ʼe tupu anai ia ia ʼi Petelehemi. (Mik. 5:1) Ke fakahoko te ʼu lea fakapolofetā ʼaia, neʼe tonu ke fakaʼāteaina ia te kau Sutea, ke natou toe liliu mai ki tonatou fenua pea mo natou toe laga te fale tapu. Kae ʼi te agamāhani neʼe mole fakaʼāteaina e te kau Papilone ʼanatou hahaʼi pilisoni. ʼE feafeaʼi anai he toe liliu ʼa te hahaʼi ʼa te ʼAtua ki tonatou fenua? Neʼe fakahā e Sehova tona tali ki ʼana polofetā.—Amo. 3:7.

11. Koteā te ʼu fakatā kehekehe ʼaē ʼe fakaʼuhiga ki te Puleʼaga ʼo Papilone? (Vakaʼi te kiʼi nota.)

¹¹ Ko te polofetā ko Taniela neʼe toe ʼaunofo mo ia ʼi Papilone. (Tan. 1:1-6) Neʼe fakaʼaogaʼi e Sehova ia ia moʼo fakahā te fakahoahoa ʼo te ʼu puleʼaga ʼaē kā hoa anai ki te mālohi fakamālamanei ʼaia. Neʼe fakamahino e Sehova ia te ʼu meʼa ʼaia ʼe fufū ʼo ina fakaʼaogaʼi he ʼu fakatā kehekehe. Ohagē lā neʼe ina fakahā ʼi he moemisi ki te Hau ʼo Papilone ko Nepukatenesale ia he fakatātā lahi. (Lau ia Taniela 2:1, 19, 31-38.c) Neʼe fakamahino e Sehova ʼaki ia Taniela ko te foʼi ʼulu ʼaulo ʼo te fakatātā ʼe ina fakatā te Puleʼaga Papilone.d ʼE fakatā e te fatafata pea mo te ʼu nima siliva ia te mālohi fakamālamanei ʼaē kā hoa ki Papilone. Ko ai te mālohi ʼaia, pea koteā ʼaē kā ina fai ki te hahaʼi ʼa te ʼAtua?

TE FĀ FOʼI ʼULU, KO METI MO PELESI

12, 13. (1) Koteā ʼaē neʼe fakahā e Sehova ʼo ʼuhiga mo te tō ʼaē ʼa Papilone? (2) He koʼē ʼe feala ke tou ʼui ko te fā foʼi ʼulu ʼo te manu fekai neʼe ina fakatā ia Meti mo Pelesi?

¹² ʼI ni taʼu e teau tupu ʼi muʼa ʼo te temi ʼo Taniela, neʼe fakahā e Sehova ʼaki ia te polofetā ko Esaia he ʼu manatu ʼo ʼuhiga mo te mālohi fakamālamanei ʼaē kā mālo iā Papilone. Neʼe ina fakahā peʼe tō feafeaʼi anai ia te kolo ʼo Papilone pea mo te higoa ʼo ia ʼaē kā mālo ai. Ko te pule ʼaia neʼe ko Silusi, te tagata Pelesi. (Esa. 44:28–45:2) Neʼe hā kiā Taniela ia faʼahi e lua ʼe fakaʼuhiga ki te Mālohi Fakamālamanei ʼo Meti mo Pelesi. ʼUluaki, neʼe sio ki he uluso ʼe nofo fakafahaʼi pea neʼe ʼui age ke ina “kai fakalahi” te kakano. (Tan. 7:5) Lua, neʼe sio ki te ovi tagata mo ʼona tala e lua.—Tan. 8:3, 20.

¹³ Moʼo fakahoko ia te ʼu lea fakapolofetā ʼaia, neʼe fakaʼaogaʼi e Sehova ia Meti mo Pelesi moʼo fakaʼauha ia Papilone pea mo fakaliliu te kau Iselaele ki tonatou fenua. (2 Klk. 36:22, 23) Kae ki muli age neʼe faigaʼi e te puleʼaga ʼaia ke ina pulihi te hahaʼi ʼa te ʼAtua. ʼI te tohi Fakatohi-tapu ʼo Esitele ʼe tou lau ai neʼe fakatotonu e Amane, te ʼuluaki minisi ʼo Pelesi ke pulihi te kau Sutea fuli ʼaē neʼe māʼuʼuli ʼi te Puleʼaga lahi ʼaia. Pea neʼe ina toe fakatuʼutuʼu mo te ʼaho ʼaē neʼe tonu ke hoko ai te mātea ʼaia. Neʼe toe puipui aipē e Sehova ia Tana hahaʼi mai te fehiʼa ʼo te hākoga ʼa Satana. (Esite. 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14) Koia ʼe feala ai ke tou ʼui ko te fā foʼi ʼulu ʼo te manu ʼaē iā Apokalipisi neʼe ina fakatā ia Meti mo Pelesi.

TE NIMA FOʼI ʼULU, KO KELEKA

14, 15. Koteā te ʼu manatu ʼaē neʼe fakahā e Sehova ʼo ʼuhiga mo te Puleʼaga Keleka ʼāfea?

¹⁴ Ko te nima foʼi ʼulu ʼo te manu fekai ʼaē iā Apokalipisi ʼe ina fakatā te puleʼaga ʼo Keleka. ʼI muʼa atu neʼe fakamahino e Taniela ia te moemisi ʼa Nepukatenesale, pea neʼe ina fakahā ʼe fakatā e te fatu mo te ʼu kauaga ʼo te fakatātā ia te mālohi fakamālamanei ʼaia. Neʼe toe hā kiā Taniela ia faʼahi e lua ʼe maʼu ai he ʼu manatu fakaofoofo, ʼo ʼuhiga mo te ʼu agaaga ʼo te puleʼaga ʼaia pea mo tona tagata takitaki ʼaē neʼe lahi tokotahi.

¹⁵ ʼUluaki, neʼe sio ia Taniela ki he leopale mo ʼona kapakau e fā neʼe ina fakatā ia Keleka, ʼo hā ʼaki ai ʼe vave anai tana mālo ʼi te tahi ʼu puleʼaga. (Tan. 7:6) Lua, neʼe fakamatalatala e Taniela pe neʼe feafeaʼi te haga ʼaē ʼa te tao tagata mo he tala lahi e tahi ʼo matehi fakavilivili te ovi tagata mo ʼona tala e lua, ia Meti mo Pelesi. Neʼe ʼui e Sehova kiā Taniela ko te tao tagata neʼe ina fakatā ia “Sava” ʼaē ʼe fakaʼuhiga ki Keleka pea ko te tala lahi ʼe ko te tahi ʼo ʼona hau. Neʼe toe tohi e Taniela ko te tala lahi ʼaia ʼe fasi anai pea ʼe malaga ake anai ni tala veliveli e fā. Logolā neʼe tohi te lea fakapolofetā ʼaia ʼi ni taʼu e lauʼi teau ʼi muʼa ʼo te liliu ʼa Keleka ko he mālohi fakamālamanei, kae neʼe hoko fuli te ʼu faʼahi ʼaia. Ko Alesatelo Lahi, te hau maʼuhiga ʼo te Keleka ʼāfea, neʼe laga tau ia ki Meti mo Pelesi. Kae mole faʼa fualoa pea neʼe fasi te tala ʼaia, he neʼe mate te hau lahi ʼaia ʼi tona taʼu 32 ʼi te temi ʼaē neʼe mālohi ai tona ʼuhiga pule. Pea neʼe vahe leva ia tona puleʼaga e ʼana senelale e toko fā.—Lau ia Taniela 8:20-22.

16. Koteā ʼaē neʼe fai e Antiochus 4?

¹⁶ ʼI tana ʼosi mālo ʼaē ʼi Pelesi, neʼe puleʼi e te kau Keleka te fenua ʼo te hahaʼi ʼa te ʼAtua. ʼI te temi ʼaia neʼe kua toe nonofo te kau Sutea ʼi te Kele ʼo Te Fakapapau pea mo natou toe laga te fale tapu ʼi Selusalemi. Neʼe kei tali pē nātou e te ʼAtua ko tana hahaʼi, pea neʼe kei fakahoko te tauhi moʼoni ʼi te fale tapu ʼaē neʼe toe laga. Kae ʼi te taʼu 168 I.M.T.S.,e ko Keleka te nima foʼi ʼulu ʼo te manu fekai neʼe ina ʼohofi ia te hahaʼi ʼa te ʼAtua. Ko Antiochus 4, ʼaē neʼe ina maʼu he vahe ʼo te puleʼaga ʼo Alesatelo, neʼe ina fakatuʼu leva he ʼaletale pagani ʼi te fale tapu ʼo Selusalemi. Pea ko he tahi pē neʼe kau ki te lotu Sutea neʼe matehi ia. ʼE ʼiloga ai te fehiʼa ʼo te tahi koga ʼo te hākoga ʼa Satana ki te hahaʼi ʼa te ʼAtua! Kae mole faʼa fualoa kiai neʼe fetogi leva ia Keleka e te tahi mālohi fakamālamanei. Ko ai anai te ono foʼi ʼulu ʼo te manu fekai?

TE ONO FOʼI ʼULU, KO LOMA ʼAĒ NEʼE “FAKAMATAKUTAKU . . . MO FAKALIALIA”

17. Koteā te koga tāfito ʼo Senesi 3:15 neʼe fakahoko e te ono foʼi ʼulu?

¹⁷ Neʼe ko Loma te mālohi fakamālamanei ʼi te temi ʼaē neʼe sio ai ia Soane ki te manu fekai. (Apk. 17:10) Neʼe fakahoko e te ono foʼi ʼulu ʼaia he koga tāfito ʼo te lea fakapolofetā ʼaē iā Senesi 3:15. Neʼe lavea te hākoga ʼo te fafine, pe neʼe ʼuʼusi “tona mulivae” e te ʼu pule Loma ʼaē neʼe fakaʼaogaʼi e Satana. ʼO feafeaʼi? Neʼe natou fakamāuʼi mo tukugākoviʼi ia Sesu ko he tahi ʼe fakafeagai ki tonatou puleʼaga pea neʼe natou matehi ia ia. (Mat. 27:26) Kae neʼe vave te mole ʼo tona lavea ʼaia he neʼe fakatuʼuake ia Sesu e Sehova.

18. (1) Ko te puleʼaga foʼou fea ʼaē neʼe filifili e Sehova, pea koteā tona tupuʼaga? (2) Neʼe feafeaʼi te hoko atu ʼo te fehiʼa ʼa te hākoga ʼo te gata ki te hākoga ʼo te fafine?

¹⁸ Neʼe fonofono te kau takitaki lotu ʼo Iselaele mo te kau fakafofoga ʼo Loma ke natou matehi ia Sesu. Pea neʼe tokolahi te kau Iselaele neʼe mole natou tui ko ia te Mēsia. Koia neʼe liʼaki ai e Sehova te kau Iselaele ʼaē neʼe ko tana hahaʼi. (Mat. 23:38; Gaue 2:22, 23) Neʼe ina filifili leva he puleʼaga foʼou, ia “te Iselaele a te Atua.” (Kal. 3:26-29; 6:16) Ko te puleʼaga ʼaia neʼe ko te kau Kilisitiano fakanofo ʼaē ʼe kau ai te kau Sutea pea mo te kau Senetile. (Efe. 2:11-18) Hili te mate mo te fakatuʼuake ʼo Sesu, neʼe kei hoko atu pē te fehiʼa ʼa te hākoga ʼo te gata ki te hākoga ʼo te fafine. Neʼe tuʼa lahi te faiga ʼaē ʼa Loma ke ina pulihi te kōkelekāsio Fakakilisitiano, te lua koga ʼo te hākoga ʼo te fafine.f

19. (1) Koteā ʼaē neʼe sio kiai ia Taniela ʼo ʼuhiga mo te ono mālohi fakamālamanei? (2) Koteā ʼaē kā tou vakaʼi anai ʼi te tahi ʼalatike?

¹⁹ ʼI te moemisi ʼaē neʼe fakamahino e Taniela kiā Nepukatenesale, neʼe fakatā ai ia Loma e te ʼu vaʼe ukamea. (Tan. 2:33) ʼI te tahi moemisi ʼa Taniela neʼe toe sio ia ki he manu ʼe ina fakatā te Puleʼaga Loma pea mo te mālohi fakamālamanei ʼaē kā tupu mai ai. (Lau ia Taniela 7:7, 8.) Lolotoga ni taʼu ʼe lauʼi teau, neʼe “fakamatakutaku, . . . mo fakalialia, mo malohi lahi aupito” ia Loma ki ʼona fili. Kae neʼe fakakikite ʼe malaga ake anai mai te puleʼaga ʼaia te ʼu “tala e hogofulu” pea ʼe toe malaga ake anai te tahi ʼo liliu ia ʼo mālohi age. Ko ai te ʼu tala e hogofulu ʼaia, pea ko ai te kiʼi tala siʼisiʼi? Ko te koga fea ʼo te fakatātā lahi ʼaē neʼe sio kiai ia Nepukatenesale ʼe fakaʼuhiga ki te kiʼi tala siʼisiʼi? ʼE tou vakaʼi anai ʼona tali ʼi te ʼalatike ʼaē ʼi te pāsina 14.

[ʼU nota]