Kotou Fai Te Meʼa ʼAeni Moʼo Fakamanatu Kia Te Au
“ ʼI tana ʼosi fai te fakafetaʼi, neʼe ina tofi [te pane] pea mo ui maʼana: ‘Ko te meʼa ʼaeni ʼe ina fakata toku sino, ʼae ʼe tuku maʼa koutou. Kotou haga fai te meʼa ʼaeni moʼo fakamanatu kia te au.’ ”—1 KO. 11:24, MN.
1, 2. Kotea ʼae neʼe lagi manatu ki ai te kau apositolo ʼi muʼa ʼo te alu fakaʼosi ʼa Sesu ki Selusalemi?
ʼI SELUSALEMI kua sisio te ʼu tagata leʼo ki te tuʼu afiafi ʼo te mahina. ʼI tona iloʼi ʼae e te Sanetualio, neʼe natou tala ai te kamata ʼo te mahina foʼou, ia te mahina ʼo Nisani. Pea neʼe mafola te logo ʼaki te fai ʼo ni afi peʼe ʼaki te ʼu tagata ʼave logo. Neʼe toe iloʼi e te kau apositolo kua ovi mai te temi ʼo te Pasikate. Pea neʼe lagi natou mahino neʼe loto e Sesu ke kaku atu ki Selusalemi ʼi muʼa ʼo te Pasikate.
2 Neʼe ko te alu fakaʼosi ʼa Sesu ki Selusalemi, kaʼe ʼi te temi ʼaia, neʼe nofo mo ʼana apositolo ʼi Pelea ʼi te tahi faʼahi ʼo te Solotane. (Mat. 19:1; 20:17, 29; Mko. 10:1, 32, 46) ʼI te iloʼi e te kau Sutea ia te ʼaho 1 ʼo Nisani, pea hili ki ai ʼaho ʼe 13, neʼe natou fai te Pasikate ʼi te ʼaho 14 ʼo Nisani ʼi te ʼosi to ʼo te laʼa.
3. He ko ʼe ʼe fia iloʼi e te kau Kilisitiano ia te ʼaho ʼo te Pasikate?
3 Ko te ʼaho ʼo te Taumafa ʼa Te ʼAliki ʼae ʼe to tonu mo te Pasikate, ʼe ko te ʼaho 14 ʼo Apelili 2014 ʼi te ʼosi to ʼo te laʼa. ʼE ko he ʼaho makehe anai ia maʼa te kau Kilisitiano moʼoni pea mo te hahaʼi ʼae ʼe natou tali lelei te moʼoni. Kotea tona tupuʼaga? ʼUhi ko te faʼahi ʼaeni ʼe tou lau ia 1 Kolinito 11:23-25, MN: “Ko Sesu, ʼi te po ʼae neʼe ʼamanaki ke ʼave ai, neʼe ina toʼo te pane pea, ʼi tana ʼosi fai te fakafetaʼi, neʼe ina tofi pea mo ui maʼana: ‘Ko te meʼa ʼaeni ʼe ina fakata toku sino, ʼae ʼe tuku maʼa koutou. Kotou haga fai te meʼa ʼaeni moʼo fakamanatu kia te au.’ Pea neʼe ina toe fai feia pe ki te ipu.”
4. (1) Ko te ʼu fehuʼi fea ʼae ʼe feala ke kotou fai ʼo ʼuhiga mo te ʼAho Fakamanatu? (2) ʼE tou iloʼi feafeaʼi pe ko ʼafea ia te ʼAho Fakamanatu ʼi te taʼu fuli? (Vakaʼi te fakamatala ʼae ʼi te ʼa takai “Te ʼAho Fakamanatu ʼo Te Taʼu 2014.”)
4 Ko te toʼotoʼoga pe ʼo te ʼAho Fakamanatu ʼae neʼe ui e Sesu ki ʼana tisipulo ke natou fakamanatu ʼi te taʼu fuli, pea ʼe mahino ia ʼe kotou fia kau ai anai. Kaʼe ʼe lelei ke kotou fai muʼa te ʼu fehuʼi ʼaeni: “Kotea ʼae ʼe tonu ke au fai moʼo teuteu ki te ʼAho Fakamanatu? Kotea ia te pane mo te vino ʼae ʼe fakaʼaogaʼi ʼi te ʼAho Fakamanatu? ʼE feafeaʼi anai te fono ʼaia? He ko ʼe ʼe maʼuhiga kia au ia te ʼAho Fakamanatu pea mo te pane mo te vino?”
TE PANE MO TE VINO
5. Kotea ʼae neʼe ui e Sesu ki te kau apositolo ke natou fai moʼo teuteuʼi te Pasikate?
5 ʼI te temi ʼae neʼe ui age ai e Sesu ki te kau apositolo ke natou olo ʼo teuteuʼi he koga fale ki te taumafa ʼo te Pasikate, neʼe mole ina ui age ke natou fakamataleleiʼi ke feafeaʼi. Kaʼe neʼe lagi loto pe ia ki he koga fale ʼe maʼa pea mo feʼauga ai ia ia mo ʼana apositolo. (Lau ia Maleko 14:12-16.) Neʼe tonu foki ke maʼu e te kau apositolo te ʼu meʼa ʼae neʼe ʼaoga ki te taumafa, ʼo kau ai mo te pane neʼe mole hona meʼa fakatupu pea mo te vino kula. ʼI te ʼosi ʼo te Pasikate, neʼe talanoa leva ia Sesu ki te pane mo te vino. Pea ko te ʼu meʼa ʼaia ʼe lua ʼe fakaʼaogaʼi anai ʼi te ʼAho Fakamanatu.
6. (1) Hili te taumafa ʼo te Pasikate, kotea ʼae neʼe ui e Sesu ʼo ʼuhiga mo te pane? (2) Ko te faʼahiga pane fea ʼae ʼe fakaʼaogaʼi ʼi te ʼAho Fakamanatu?
6 Neʼe kau ai ia te apositolo ko Mateo pea neʼe ina tohi fenei ki muli age: “Nee too leva e Sesu te pane, o fakafetai, mo tofitofi, mo foaki ki ana tisipulo, o ui: Kotou too, pea kotou kai.” (Mat. 26:26) Ko te “pane” ʼaia neʼe mole hona meʼa fakatupu, pea neʼe feia te pane ʼae neʼe fakaʼaogaʼi ʼi te Pasikate. (Eke. 12:8; Tet. 16:3) Neʼe fai te pane ʼaki te falena ʼo te fulumeto pea mo te vai. Neʼe mole ʼai ki ai hona meʼa fakatupu. Pea neʼe mole toe ʼai ki ai he tahi age meʼa ohage ko te masima. Neʼe hage ia ko te palena pea neʼe faigafua tona tofi. Ia ʼaho nei, ʼi muʼa ʼo te ʼAho Fakamanatu, ʼe lagi kole e te kau tagata ʼafeā ki he tahi ke ina fai te pane ʼaia. ʼE tonu anai ke fai ʼaki te falena ʼo te fulumeto mo te vai pea ʼe feala ke fakapaku mo he kiʼi moʼi lolo. ʼI ʼihi potu fenua ʼae ʼe faigataʼa ai te maʼu ʼo te falena ʼo te fulumeto, ʼe feala ke fakaʼaogaʼi te falena ʼae ʼe fai ʼaki te laisi, mo te olose, mo te tulina peʼe ko ʼihi atu lauʼakau feia.
7. Kotea ʼae neʼe ʼi te ipu ʼo Sesu ʼi te Taumafa ʼa Te ʼAliki? Ko te faʼahiga vino fea ʼae ʼe feala ke fakaʼaogaʼi ʼi te ʼAho Fakamanatu?
7 Neʼe toe ui e Mateo “nee . . . too foki [e Sesu] he ipu; pea i te osi o tana fakafetai, nee ina foaki leva ia ia kia natou, o ui: Kotou inu fuli ki ai.” (Mat. 26:27, 28) Neʼe ko te ipu vino kula ʼae neʼe fakaʼaogaʼi e Sesu. ʼE feafeaʼi hatatou iloʼi neʼe mole ko he huʼa vite foʼou? Koteʼuhi neʼe kua fualoa ʼosi te temi ʼo te toli vite. Neʼe mole inu te vino ʼi te ʼuluaki Pasikate ʼi Esipito. Kaʼe neʼe mole ui e Sesu neʼe kovi tona inu ʼi te Pasikate. Pea neʼe ina toe fakaʼaogaʼi pe la te vino ʼi te Taumafa ʼa Te ʼAliki. Koia ʼae ʼe fakaʼaogaʼi ai e te kau Kilisitiano ia ʼaho nei ia te vino ʼi te ʼAho Fakamanatu. Ko te faʼahiga vino fea ʼae ʼe tonu ke fakaʼaogaʼi? Ko te vino ʼaia, ʼe mole tonu ke ʼai ki ai he tahi age meʼa, ohage la ko te liqueur peʼe ko ni meʼa fakamagoni. Neʼe mole ʼaoga ke ʼai he meʼa ki te taʼataʼa ʼo Sesu ke toe lahi age tona maʼuhiga. Koia ʼae ʼe fakaʼaogaʼi ai te vino kula ʼae ʼe mole toe ʼai ki ai he meʼa. ʼE feala ke fakaʼaogaʼi ia he vino neʼe fai e tatou totonu, peʼe ko te vino ohage la ko te Beaujolais, te Bourgogne, te Bordeaux peʼe ko te Chianti ʼae ʼe feala ke maʼu ʼi te ʼu fakatauʼaga.
TE FAKAʼUHIGA ʼO TE PANE MO TE VINO
8. He ko ʼe ʼe fia iloʼi e te kau Kilisitiano ia te fakaʼuhiga ʼo te pane mo te vino?
8 Neʼe fakaha lelei e te apositolo ko Paulo, neʼe mole gata pe ki te kau apositolo ʼae ʼe tonu ke natou fakamanatu te Taumafa ʼa Te ʼAliki. Neʼe tohi fenei e Paulo ki te ʼu tehina ʼo Kolinito: “Neʼe au maʼu mai te ʼAliki te meʼa pe ʼae neʼe au toe tala atu kia koutou, ʼae: ko te ʼAliki ko Sesu . . . neʼe ina toʼo te pane pea, ʼi tana ʼosi fai te fakafetaʼi, neʼe ina tofi pea mo ui maʼana: ‘Ko te meʼa ʼaeni ʼe ina fakata toku sino, ʼae ʼe tuku maʼa koutou. Kotou haga fai te meʼa ʼaeni moʼo fakamanatu kia te au.’ ” (1 Ko. 11:23, 24, MN) ʼE toe fakatotonu ki te kau Kilisitiano ia ʼaho nei ke natou fai te ʼAho Fakamanatu tuʼa tahi ʼi te taʼu, koia ʼae ʼe natou fia iloʼi ai te fakaʼuhiga ʼo te pane mo te vino.
9. Kotea te manatu hala ʼe maʼu e ʼihi ʼo ʼuhiga mo te pane ʼae neʼe fakaʼaogaʼi e Sesu?
9 ʼE lau e ʼihi hahaʼi lotu neʼe mole ko he ʼu palalau fakata ʼaeni ʼa Sesu: “Ko te meʼa ʼaeni ʼe ko toku sino.” Koia la ʼae ʼe natou tui ai neʼe hoko he milakulo pea neʼe liliu te pane ko te sino ʼo Sesu. Kaʼe neʼe mole ko te faʼahi ʼaia ʼae neʼe hoko.a Ko te sino ʼo Sesu neʼe sio mata pe ki ai te kau apositolo agatonu ʼo feia pe mo te pane ʼae neʼe mole hona meʼa fakatupu. ʼO ha lelei mai ai, neʼe ui e Sesu ko te pane ʼe ina fakata ia tona sino. Pea neʼe tau fakaʼaogaʼi e Sesu ia he ʼu fakata feia ʼi ʼana faiakonaki.—Soa. 2:19-21; 4:13, 14; 10:7; 15:1.
10. Kotea te fakaʼuhiga ʼo te pane ʼae ʼe fakaʼaogaʼi ʼi te ʼAho Fakamanatu?
10 Ko te pane ʼae neʼe lava sisio ki ai te kau apositolo pea mo natou ʼamanaki kakai, ʼe ina fakata te sino ʼo Sesu. ʼI te tahi temi, neʼe manatu e te kau Kilisitiano moʼoni ko te pane ʼe ina fakata te kokelekasio ʼo te kau Kilisitiano fakanofo, ʼae ʼe fakahigoaʼi ʼi te Tohi-Tapu ko “te sino o Kilisito.” Neʼe natou manatu feia ʼuhi ko te tofi e Sesu te pane kaʼe neʼe mole fasifasiʼi ʼona hui. (Efe. 4:12; Loma 12:4, 5; 1 Ko. 10:16, 17; 12:27) Kaʼe ʼi te hili ʼo ʼanatou faifekumi, neʼe natou mahino ai ko te pane ʼe ina fakata te sino ʼi tagata ʼo Sesu. ʼE tau talanoa ʼi te Tohi-Tapu ki te mamahi ʼa Sesu “i tona sino” pea mo tona matehi ʼi te pou fakamamahi. Koia ko te pane ʼae ʼe fakaʼaogaʼi ʼi te ʼAho Fakamanatu, ʼe ina fakata te sino ʼi tagata ʼae neʼe sakilifisioʼi e Sesu ki ʼatatou agahala.—1 Pet. 2:21-24; 4:1; Soa. 19:33-36; Hep. 10:5-7.
11, 12. (1) Kotea ʼae neʼe ui e Sesu ʼo ʼuhiga mo te vino? (2) Kotea te fakaʼuhiga ʼo te vino ʼae ʼe fakaʼaogaʼi ʼi te ʼAho Fakamanatu?
11 Ko tatatou iloʼi ia te fakaʼuhiga ʼo te pane ʼe tokoni mai ke tou mahino ki te manatu ʼae ka talanoa leva ki ai ia Sesu ʼo ʼuhiga mo te vino. ʼE tou lau fenei: “Neʼe ina toe fai feia pe ki te ipu ʼi te hili ʼo tana taumafa, ʼo ina ui: ‘Ko te ipu ʼaeni ʼe ina fakata te fuakava foʼou ʼaki toku taʼataʼa.’ ” (1 Ko. 11:25, MN) ʼE lahi te ʼu Tohi-Tapu ʼe maʼu ai te manatu ʼaeni ʼi te Tohi Tapu i te fakauvea: “Ko te ipu aeni o te hai foou i toku toto.” Ko te ipu ʼae neʼe fakaʼaogaʼi e Sesu neʼe ko te fuakava foʼou koa? Kailoa ia. Neʼe talanoa ia Sesu ki te vino ʼae neʼe ʼi te ipu. Kotea te meʼa ʼae neʼe fakaʼuhiga ki ai e Sesu ia te vino? Neʼe ina fakaʼuhiga ki tona taʼataʼa ʼae ka ina liligi.
12 ʼI te Evaselio ʼa Maleko, ʼe tou lau ai te ʼu palalau ʼaeni ʼa Sesu: “Ko te mea aeni ko toku toto, ko te toto o te hai foou, ae kua liligi o tupu ko te toko lahi.” (Mko. 14:24) Pea ʼi te Evaselio ʼa Mateo, ʼe tou lau ai ko te taʼataʼa ʼo Sesu neʼe “liligi ki te kaugamalie, ke fakamolemole ai te u agahala.” (Mat. 26:28) Koia ko te vino kula ʼe ina fakata te taʼataʼa ʼo Sesu. ʼAki te taʼataʼa ʼo Sesu, ʼe tou maʼu ia he totogi ke fakamolemole ai ʼatatou agahala.—Lau ia Efeso 1:7.
Neʼe inu e te kau apositolo ia te vino ʼae ʼe ina fakata te taʼataʼa ʼo Sesu ʼae neʼe fai ʼaki te fuakava (Vakaʼi te palakalafe 11, 12)
TE ʼAHO FAKAMANATU ʼO TE MATE ʼO KILISITO
13. ʼE feafeaʼi te ʼAho Fakamanatu ʼo te mate ʼo Kilisito?
13 Kapau ko takotou hoki kau ki te ʼAho Fakamanatu mo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova, kotea ʼae ʼe kotou lava fakaʼamu anai ki ai? ʼE fai anai te ʼAho Fakamanatu ʼi he koga meʼa ʼe maʼa, ʼe tou hao fuli ai pea mo tou lava muliʼi lelei te fono. ʼE lagi teuteuʼi anai ʼaki ni fisiʼi teu, kaʼe ʼe mole teuteuʼi anai ke feafeaʼi pea ʼe ko he ʼaho mamalu anai ia. ʼE fai anai e he tagata ʼafeā faiva ia he akonaki ʼe mahino lelei mo fakaʼapaʼapa pea mo fakatafito ki te ʼu manatu Fakatohi-tapu ʼo ʼuhiga mo te Taumafa ʼa Te ʼAliki. ʼE ina fakamahino anai ko Kilisito neʼe ina foaki tona maʼuli ko he sakilifisio faitotogi ke feala ai hatatou maʼuʼuli. (Lau ia Loma 5:8-10.) ʼE toe talanoa anai te tehina faiakonaki ki te ʼu ʼamanaki ʼe lua ʼae ʼe tuʼu ʼi te Tohi-Tapu.
14. Lolotoga te ʼAho Fakamanatu, kotea te ʼu ʼamanaki ʼe lua ʼae ka talanoa ki ai te tehina faiakonaki?
14 Ko ʼihi ʼe natou ʼamanaki ke natou kauga hau mo Kilisito ʼi selo. Pea ʼe ko te tokosiʼi pe ʼi te kau Kilisitiano ʼe natou maʼu te ʼamanaki ʼaia, ohage la ko ʼana apositolo agatonu. (Luka 12:32; 22:19, 20; Apk. 14:1) Kaʼe ko te tokolahi ʼi te kau Kilisitiano agatonu ʼe natou maʼu te tahi ʼamanaki. ʼE natou ʼamanaki maʼuʼuli ʼo heʼe gata ʼi he palatiso ʼi te kele. ʼE fai anai leva te finegalo ʼo te ʼAtua ʼi te kele ohage ko selo, pea ʼe ko he faʼahi ia ʼe faikole tuʼumaʼu ki ai te kau Kilisitiano. (Mat. 6:10) ʼE fakamatala ʼi te Tohi-Tapu te maʼuli taulekaleka ʼae ka natou maʼu anai ʼo talu ai.—Esa. 11:6-9; 35:5, 6; 65:21-23.
15, 16. ʼI te ʼAho Fakamanatu, kotea ʼae ʼe fai ʼaki te pane ʼe mole hona meʼa fakatupu?
15 ʼI tana ʼosi fakamahino te ʼu ʼamanaki ʼaia ʼe lua, ʼe ui anai e te tehina faiakonaki kua hoko mai leva te lakaga ʼae ke fakahoko ai te faʼahi ʼae neʼe fai e Sesu ʼi te Taumafa ʼa Te ʼAliki. ʼE hili anai he pane ʼe mole hona meʼa fakatupu mo te vino kula ʼi he laupapa ʼi tona tafaʼaki. ʼE lau anai e te tehina faiakonaki he fakamatala Fakatohi-tapu ʼe fakamahino ai pe kotea ʼae neʼe fai e Sesu mo te pane. ʼE feala ke ina lau te fakamatala ʼa Mateo ʼae ʼe ui fenei ai: “Nee too leva e Sesu te pane, o fakafetai, mo tofitofi, mo foaki ki ana tisipulo, o ui: Kotou too, pea kotou kai, ko te mea aeni ko toku sino.” (Mat. 26:26) Neʼe tofi leva e Sesu te pane ke feala ai hana foaki ki ʼana apositolo ʼi ʼona tafaʼaki. ʼI te ʼAho Fakamanatu ʼi te ʼaho 14 ʼo Apelili, ʼe kotou sisio anai ki he ʼu pa ʼe hili ai he ʼu pane ʼe mole hona meʼa fakatupu.
16 ʼI muʼa ʼo te feʼaveʼaki ʼo te ʼu pa, ʼe fai anai e he tehina ia he faikole ʼe nounou. ʼE feʼauga anai te ʼu pa ke mole fualoa te feʼaveʼaki ʼo te pane ʼi te nofoʼaki katoa pea mo fai ʼi te fakatokatoka. ʼE fai anai ʼo mulimuli pe ki te koga meʼa ʼae ka fakahoko ai kaʼe mole ʼaki ni toʼotoʼoga makehe. ʼE lagi ko te tokosiʼi peʼe mole anai he tahi ka ina kai te pane, ohage pe ko te meʼa ʼae neʼe hoko ʼi te ʼu kokelekasio ʼi te ʼAho Fakamanatu ʼo te taʼu 2013.
17. ʼI te ʼAho Fakamanatu, ʼe tou muliʼi feafeaʼi te fakatotonu ʼa Sesu ʼo ʼuhiga mo te vino?
17 ʼOsi ʼaia, pea ʼe lau anai e te tehina faiakonaki te faʼahi ʼaeni neʼe fai e Sesu mo te vino: “Nee ina too foki he ipu; pea i te osi o tana fakafetai, nee ina foaki leva ia ia kia natou, o ui: Kotou inu fuli ki ai; koteuhi ko te mea aeni ko toku toto, ko te toto o te hai foou, ae nee liligi ki te kaugamalie, ke fakamolemole ai te u agahala. “ (Mat. 26:27, 28) ʼO mulimuli ki te fakatotonu ʼa Sesu, ʼe fai anai te tahi faikole pea ʼe feʼaveʼaki ai leva te vino kula ʼi te nofoʼaki katoa.
18. He ko ʼe ʼe maʼuhiga tatatou kau ki te ʼAho Fakamanatu tatau aipe pe ʼe tokosiʼi peʼe mole he tahi ʼe ina kai te pane mo inu te vino?
18 Ko natou pe ʼae ka kauga hau mo Kilisito ʼi selo ʼae ka natou kai te pane pea mo inu te vino. Koia ko te tokolahi ʼi te ʼAho Fakamanatu ʼe natou fetoʼoʼaki pe ia te pane mo te vino. (Lau ia Luka 22:28-30; 2 Tim. 4:18) Logo pe ʼe tokolahi te kau Kilisitiano ʼe mole natou kai te pane pea mo inu te vino, kaʼe ʼe toe maʼuhiga kia natou tanatou kau ki te ʼAho Fakamanatu. Kotea tona tupuʼaga? ʼE natou fakaha ai ʼe maʼuhiga ʼaupito kia natou ia te sakilifisio ʼa Sesu. Lolotoga te ʼAho Fakamanatu, ʼe natou fakakaukauʼi te ʼu tapuakina fuli ʼae ʼe feala ke natou maʼu ʼaki te sakilifisio faitotogi ʼaia. Ohage la, ʼe natou maʼu te ʼamanaki ke natou kau ki te toe hahaʼi tokolahi ʼae ka hao anai ʼi “te mamahi lahi.” ʼE natou tui ki te sakilifisio ʼa Sesu, koia ʼae ʼe natou faitotonu ai kia mata ʼo te ʼAtua, ohage pe neʼe “natou fo onatou kofu, pea kua natou fakahihina natou i te toto o te Akeno.”—Apk. 7:9, 14-17.
19. Kotea ʼae ʼe tou lava fai moʼo teuteu ki te ʼAho Fakamanatu pea ke fua lelei kia tatou?
19 Kotea ʼae ʼe fai e te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi te malamanei katoa moʼo teuteu ki te ʼAho Fakamanatu? Lolotoga ni vahaʼa ʼi muʼa ʼo te ʼaho ʼaia, ʼe tou fakaafe te tokolahi ke natou kau ki ai. ʼI ni ʼaho ʼi muʼa ʼo te fono makehe ʼaia, ʼe tou lau te ʼu fakamatala Fakatohi-tapu ʼo ʼuhiga mo te ʼu faʼahi ʼae neʼe fai e Sesu pea mo te ʼu aluʼaga neʼe hoko ʼi muʼa ʼo te Taumafa ʼa Te ʼAliki ʼi te taʼu 33 H.T.S. ʼE tou fai fakatomuʼa ni fakatuʼutuʼu ke feala hatatou kau ki ai. ʼE tou olo fakatomuʼa ki te fono ke feala ai hatatou fakatalitali kia natou ʼae neʼe fakaafe pea ke tou maʼu katoa ai te fono. Pea kapau ʼe tou mulimuli ʼi tatatou Tohi-Tapu ki te ʼu vaega ʼae ʼe lau mo fakamahino e te tehina faiakonaki, ʼe fua lelei anai kia tatou fuli ʼo toe feia ki te kau fakaafe. Ko te faʼahi ʼae ʼe maʼuhiga ʼe ko tatatou kau ki te ʼAho Fakamanatu, heʼe tou fakaha ai ʼe tou lotofakafetaʼi lahi ki te sakilifisio ʼa Sesu pea mo tou fakalogo ki tana fakatotonu ʼaeni: “Kotou haga fai te meʼa ʼaeni moʼo fakamanatu kia te au.”—1 Ko. 11:24, MN.
a Neʼe ui e te tagata poto Siamani ko Heinrich Meyer, neʼe mole feala ke manatu e te kau apositolo neʼe ko te sino ʼo Sesu ʼae neʼe natou kakai pea neʼe ko tona taʼataʼa ʼae neʼe natou inu, koteʼuhi “ko te sino ʼo Sesu neʼe kei katoa (neʼe kei maʼuli).” Neʼe ina toe ui neʼe fakaʼaogaʼi e Sesu ni “kupu faigafua” moʼo fakamahino te fakaʼuhiga ʼo te pane mo te vino koteʼuhi neʼe loto ia ke mahino ʼana apositolo ki ʼana palalau.