“E Tuu Te Folafola o Totatou Atua o Heegata”

1, 2. (1) ʼE feafeaʼi anai te maʼuli mo ka na pau la neʼe mole ʼi ai he Tohi-Tapu? (2) Kotea ʼae ka tokoni mai anai ke fua lelei ia te Folafola ʼa te ʼAtua kia tatou?

ʼE FEAFEAʼI anai ia tou maʼuli mo ka na pau la neʼe mole ke maʼu ia te Tohi-Tapu? ʼE mahino ia, ʼe mole ke maʼu anai he ʼu tokoni fakapotopoto moʼo takitaki ia tou maʼuli ʼi te ʼaho fuli. ʼE mole ke iloʼi anai ia te moʼoni ʼo ʼuhiga mo te ʼAtua, mo te maʼuli pea mo te ka haʼu. Pea ʼe mole ke iloʼi anai pe kotea ʼae neʼe fai e Sehova maʼa te tagata ʼi te temi muʼa.

² Kaʼe meʼa fakafiafia foki, he neʼe foaki mai e Sehova ia tana Folafola, ia te Tohi-Tapu. Neʼe ina fakapapauʼi mai ko te logo ʼo te Tohi-Tapu, ʼe tuʼu anai ʼo heʼe gata. Pea neʼe talanoa ia te apositolo ko Petelo ki te vaega ʼo Esaia 40:8. ʼE mole fakaʼuhiga ia te vaega ʼaia ki te Tohi-Tapu, kaʼe ʼe fakaʼuhiga ki te logo ʼae ʼe tuʼu ʼi te Tohi-Tapu. (Lau ia 1 Petelo 1:24, 25.) Kapau ʼe tou lau ia te Tohi-Tapu ʼi tatatou lea, ʼe feala anai ke fua lelei kia tatou. Pea ko natou ʼae ʼe ʼoʼofa ʼi te Folafola ʼa te ʼAtua, kua natou mahino ki te faʼahi ʼaia talu mai fualoa. Talu mai te ʼu sekulo, mo te gaue kinakina mo fakamalotoloto ʼa ni hahaʼi ki te fakaliliu pea mo te tufa ʼo te Tohi-Tapu logo la te ʼu fakafeagai mo te ʼu faigataʼaʼia. Ohage pe ko Sehova, ʼe natou loto ke “haofaki te faʼahiga tagata fuli pe pea ke natou maʼu te ʼatamai malama totonu ʼo te moʼoni.”—1 Timoteo 2:3, 4.

3. Kotea ʼae ka tou vakaʼi anai ʼi te alatike ʼaeni? (Vakaʼi te ʼuluaki pāki.)

³ ʼI te alatike ʼaeni, ʼe tou vakaʼi anai pe neʼe feafeaʼi te taupau ʼo te Folafola ʼa te ʼAtua logo la (1) te fetogi ʼo te agaaga ʼo te ʼu lea, (2) te ʼu aluʼaga fakapolitike ʼe ina fetogi te lea ʼae ʼe palalauʼi e te hahaʼi fuli, pea (3) te fakafeagai ki tona fakaliliu. Ko tatatou vakaʼi te ʼu faʼahi ʼaia, ʼe ʼaoga feafeaʼi anai kia tatou? ʼE toe malohi anai totatou lotofakafetaʼi ʼo ʼuhiga mo te Tohi-Tapu pea mo Sehova, ia te haʼuʼaga ʼo te Tohi-Tapu.—Mikea 4:2; Loma 15:4.

TE FETOGI ʼO TE AGAAGA ʼO TE ʼU LEA

4. (1) ʼE fetogi feafeaʼi te agaaga ʼo te ʼu lea ʼaki te temi? (2) ʼE tou iloʼi feafeaʼi ʼe leleiʼia e te ʼAtua ia te ʼu lea fuli? Pea kotea ʼe ke logoʼi ʼi tou loto?

⁴ ʼAki te temi, ʼe fetogi te agaaga ʼo te ʼu lea. Ko tona fakaʼuhiga, kua fetogi te fakaʼuhiga ʼo te ʼu kupu mo te ʼu kupusiga palalau. ʼE lagi ʼe ke iloʼi he ʼu kupu ʼi tau lea kua fetogi tona fakaʼuhiga. Neʼe hoko te faʼahi ʼaia ki te ʼu lea ʼafeā. ʼE mole kei tatau te lea Fakahepeleo mo te lea Fakakeleka ʼae ʼe fakaʼaogaʼi ʼi te temi nei mo te temi ʼae neʼe tohi ai te Tohi-Tapu. ʼE mole mahino te tokolahi ki te Tohi-Tapu ʼae neʼe tohi ʼi te ʼu lea ʼafeā. Koia la ʼae ʼe ʼaoga ai ke fakaliliu ia te Tohi-Tapu ki te lea ʼae ʼe natou mahino ki ai. ʼI te manatu ʼa ʼihi, kapau ʼe natou ako ia te ʼu lea Fakahepeleo mo Fakakeleka ʼafeā, ʼe feala anai ke natou mahino ki te Tohi-Tapu. Kaʼe ʼe lagi mole ʼi ai anai hona ʼaoga.a (Vakaʼi te kiʼi nota.) ʼE tou lotofakafetaʼi ʼaupito he ʼe kua fakaliliu katoa peʼe fakakoga ia te Tohi-Tapu ia lea ʼe teitei 3 000. ʼE ha lelei mai, ʼe loto e Sehova ke fua lelei ia tana Folafola ki te hahaʼi ʼo “te ʼu puleʼaga fuli, mo te ʼu telepi fuli, mo te ʼu lea fuli.” (Lau ia Fakaha 14:6.) ʼE mahino papau ia, ʼe toe lahi age ai tatatou fia fakaovi ki totatou ʼAtua, ʼae ʼe ʼofa pea ʼe mole fakapalatahi.—Gaue 10:34.

5. Kotea ʼae neʼe maʼuhiga ai ia te Tohi-Tapu Bible du roi Jacques?

⁵ Kua fetogi te agaaga ʼo te ʼu lea ʼae neʼe tohi ʼi te Tohi-Tapu. Pea ʼe toe feia pe ki te agaaga ʼo te ʼu lea ʼae neʼe fakaliliu ki ai te Tohi-Tapu. ʼI te kamata fakaliliu ʼo te Tohi-Tapu neʼe mahino gafua, kaʼe ʼaki te temi ʼe fakahaʼuhaʼu pe ʼo faigataʼa ia tatatou mahino ki ai. Ohage la ko te Tohi-Tapu ʼe higoa ko te King James Version (Bible du roi Jacques) ʼae neʼe fai ʼi te taʼu 1611. Neʼe leleiʼia ʼaupito e te hahaʼi ia te Tohi-Tapu Fakapilitania ʼaia. Pea ko te faʼufaʼu ʼo te ʼu kupusiga palalau ʼo te Tohi-Tapu ʼaia neʼe ʼi ai ʼona fua ki te lea Fakapilitania.b (Vakaʼi te kiʼi nota.) Kaʼe ʼi te fakaliliu ʼaia, neʼe mole lahi te fakaʼaogaʼi ʼo te huafa ʼo Sehova. ʼI te ʼu faʼahi ʼae neʼe tonu ke tuʼu ai te huafa ʼo te ʼAtua ʼi te Koga Tohi-Tapu Fakahepeleo ʼafeā, neʼe kua fetogi ia ʼaki te kupu ʼe mata lalahi “ ʼALIKI.” Ki muli age, neʼe toe fakaʼaogaʼi pe te kupu “ ʼALIKI” ʼi ʼihi vaega ʼo te Koga Tohi-Tapu Fakakeleka. ʼO ha mai, ʼaki te Tohi-Tapu Bible du roi Jacques, neʼe tonu ke tuʼu te huafa ʼo te ʼAtua ʼi te Tauhi Foʼou.

6. He koʼe ʼe tou lotofakafetaʼi ʼo ʼuhiga mo te Fakaliliu ʼo Te Malama Foʼou?

⁶ ʼI te ʼuluaki ha ʼo te Tohi-Tapu Bible du roi Jacques, neʼe fakaʼaogaʼi ai te ʼu kupu neʼe palalauʼi ʼi te ʼaho fuli. Kaʼe ʼaki te temi, neʼe kua faigataʼa te mahino ki te fakaʼuhiga ʼo te ʼu kupu ʼaia. Neʼe hoko te aluʼaga ʼaia ki te ʼu ʼuluaki fakaliliu ʼo te Tohi-Tapu ki ʼihi lea. Kaʼe ʼe tou lotofakafetaʼi ʼaupito, he ʼe kua tou maʼu ia te Tohi-Tapu ʼe fakaʼaogaʼi ai te ʼu palalau ʼo te ʼaho fuli. Ko te Tohi-Tapu ʼaia ʼe ko te Fakaliliu ʼo Te Malama Foʼou. Pea kua maʼu katoa peʼe fakakoga ia te fakaliliu ʼaia ia lea ʼe 150 tupu. Ko tona fakaʼuhiga, kua feala ki te teitei hahaʼi fuli ʼi te malamanei katoa ke natou lau ia te Tohi-Tapu ʼaia ʼi tanatou lea. Pea ʼuhi ko te mahino gafua ʼo ʼona kupu, ʼe malave ai te logo ʼa te ʼAtua ki ʼotatou loto. (Pesalemo 119:97) Kaʼe ko te meʼa ʼae ʼe makehe ai ia te Fakaliliu ʼo Te Malama Foʼou, ko te toe tuʼu ʼo te huafa ʼo te ʼAtua ʼi te ʼu faʼahi ʼae neʼe tuʼu ai ʼi muʼa atu ʼi te Tohi-Tapu.

KO HE LEA ʼE PALALAUʼI E TE HAHAʼI FULI

7, 8. (1) ʼI te tolu sekulo I.M.T.S., he koʼe neʼe mole kei mahino te tokolahi ʼi te kau Sutea ki te Koga Tohi-Tapu Fakahepeleo? (2) Kotea ia te Septante Fakakeleka?

⁷ ʼI ʼihi temi, ʼaki te ʼu fetogi ʼi te faʼahi fakapolitike neʼe toe fetogi ai mo te lea ʼae neʼe palalauʼi mahani e te hahaʼi. Kaʼe neʼe tokaga ia Sehova ke maʼu e te hahaʼi ia hanatou Tohi-Tapu ʼi he lea ʼe natou lava mahino ki ai. Ohage la, ko te ʼu ʼuluaki tohi ʼe 39 ʼo te Tohi-Tapu, neʼe tohi e te kau Iselaele, ʼae neʼe ko te kau Sutea. “Neʼe foaki kia natou [ʼaia] te ʼu folafola taputapu ʼa te ʼAtua.” (Loma 3:1, 2) Neʼe natou ʼuluaki tohi te ʼu tohi ʼaia ʼi te lea Fakahepeleo peʼe Fakaalamea. Kaʼe ʼi te tolu sekulo I.M.T.S.,c tokolahi te kau Sutea neʼe mole kei natou mahino ki te lea Fakahepeleo. (Vakaʼi te kiʼi nota.) Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi neʼe maʼu e Alexandre le Grand te ʼu potu fenua ʼae neʼe natou maʼuʼuli ai. Koia, neʼe liliu ai leva ia te lea Fakakeleka ko te lea ʼae neʼe palalauʼi e te hahaʼi ʼi te ʼu potu fenua ʼae neʼe puleʼi e Keleka. Pea ko te tokolahi ʼo te hahaʼi neʼe natou kamata palalau ʼi te lea ʼaia. (Taniela 8:5-7, 20, 21) ʼO feia ki te tokolahi ʼo te kau Sutea, neʼe kua faigataʼa tanatou mahino ki te Tohi-Tapu ʼi te lea Fakahepeleo. Kaʼe neʼe kotea te puleʼaki ʼo ʼuhiga mo te aluʼaga ʼaia?

⁸ Ia teitei taʼu ʼe 250 ʼi muʼa ʼo te tupu ʼa Sesu, neʼe fakaliliu ai ia te ʼu ʼuluaki tohi ʼe nima ʼo te Tohi-Tapu ki te lea Fakakeleka. Ki muli age, neʼe fakaliliu mo te toe ʼo te Koga Tohi-Tapu Fakahepeleo. Pea ko te ʼu tohi fuli ʼo te Koga Tohi-Tapu Fakahepeleo ʼae neʼe fakaliliu ki te lea Fakakeleka, neʼe fakahigoaʼi ko te Septante. Neʼe ko te ʼuluaki fakaliliu ʼaia ʼo te Koga Tohi-Tapu Fakahepeleo.

9. (1) Neʼe tokoni feafeaʼi ia te Septante pea mo ʼihi atu fakaliliu kia natou ʼae neʼe natou lau ia te Folafola ʼa te ʼAtua? (2) Kotea la he vaega ʼe ke leleiʼia tafito ʼi te Koga Tohi-Tapu Fakahepeleo?

⁹ ʼAki te Septante, neʼe feala ai ki te kau Sutea ʼae neʼe palalau ʼi te lea Fakakeleka ke natou lau ia te Tohi-Tapu lea Fakahepeleo ʼi te lea Fakakeleka. ʼE feala koa ke ke fakakaukauʼi ia tonatou fiafia ʼi tanatou lau pea mo logo ki te Folafola ʼa te ʼAtua ʼi tanatou lea? Pea ʼaki leva te temi, neʼe fakaliliu ʼihi koga ʼo te Tohi-Tapu ki te ʼu lea ʼae neʼe palalauʼi e te hahaʼi. Ohage la, ko te lea Fakasilia, mo te lea ʼa te kau Goths pea mo te lea Fakalatina. ʼI te kua feala ki te hahaʼi ke natou lau pea mo mahino ki te Folafola ʼa te ʼAtua, neʼe natou ʼoʼofa ai leva. Pea neʼe feala ai foki ke natou maʼu ia he ʼu vaega ʼe natou leleiʼia tafito ohage pe ko tatou ia ʼaho nei. (Lau ia Pesalemo 119:162-165.) ʼO ha lelei mai, neʼe feala te taupau ʼo te Folafola ʼa te ʼAtua logo la te ʼu fetogi ʼi te faʼahi fakapolitike pea mo te fetogi ʼo te lea ʼae ʼe palalauʼi mahani ʼe te hahaʼi.

TE FAKAFEAGAI KI TE FAKALILIU ʼO TE TOHI-TAPU

10. ʼI te temi ʼo John Wycliffe, he koʼe neʼe mole feala ke lau e te tokolahi ia te Tohi-Tapu?

¹⁰ Lolotoga ni taʼu, tokolahi te ʼu takitaki neʼe natou faiga malohi ke taʼofi te lau e te hahaʼi ia te Tohi-Tapu. Kaʼe neʼe ʼi ai te ʼu tagata neʼe manavasiʼi ki te ʼAtua, pea neʼe mole taʼofi tanatou faiga ʼae ke maʼu e te hahaʼi fuli ia te Tohi-Tapu. Neʼe higoa te tahi ia natou ʼaia ko John Wycliffe. Neʼe maʼuli ʼi Pilitania kua hili ki ai teitei taʼu ʼe 600. ʼI tana manatu, neʼe tonu ki te hahaʼi fuli ke natou lau ia te Tohi-Tapu. Lolotoga tona temi maʼuli, tokolahi te hahaʼi ʼi Pilitania neʼe heʼeki logo ki te logo ʼo te Tohi-Tapu ʼi tanatou lea. Neʼe totogi kovi ia te ʼu Tohi-Tapu he neʼe hiki nima. Koia ʼae, tahitahiga te hahaʼi neʼe maʼu hanatou Tohi-Tapu. Pea tahi, ko te tokolahi neʼe mole popoto ʼi te lautohi. Neʼe hoki feala pe ke logo te hahaʼi ki te lau ʼo te Tohi-Tapu moka natou olo ki te ʼu ʼekelesia. Kaʼe neʼe lau ʼi te lea Fakalatina, ʼae neʼe mole mahino ki ai te hahaʼi. Neʼe tokaga feafeaʼi ia Sehova ke maʼu e te hahaʼi ia hanatou Tohi-Tapu ʼi tanatou lea?—Taaga Lea 2:1-5.

11. Neʼe malave feafeaʼi te Tohi-Tapu ʼa Wycliffe ki te hahaʼi?

¹¹ ʼI te taʼu 1382, neʼe fakaliliu e John Wycliffe pea mo ʼihi ia te Tohi-Tapu ki te lea Fakapilitania. Neʼe leleiʼia leva te Tohi-Tapu ʼa Wycliffe e te kiʼi kutuga neʼe higoa ko te kau Lollards. Neʼe ʼoʼofa te hahaʼi ʼaia ʼi te Tohi-Tapu. Pea ʼi tanatou fia akoʼi ia te Folafola ʼa te ʼAtua ki te hahaʼi, neʼe natou feoloʼaki lalo ʼi te ʼu kolo ʼo te fenua ko Pilitania. Neʼe lau e te kau Lollards ia te Tohi-Tapu ki te hahaʼi pea natou toe foaki age mo ʼanatou koga Tohi-Tapu neʼe hiki nima. ʼAki tanatou gaue ʼaia, neʼe toe leleiʼia e te kau Pilitania ia te Tohi-Tapu.

12. Neʼe kotea te manatu ʼa te kau takitaki lotu ʼo ʼuhiga mo Wycliffe pea mo tana gaue?

¹² Neʼe fehihiʼa ia te kau takitaki lotu ia Wycliffe, mo tana Tohi-Tapu pea mo natou ʼae neʼe mulimuli ia ia. Neʼe natou fakatagaʼi ia te kau Lollards pea neʼe natou maumauʼi fuli te ʼu Tohi-Tapu ʼa Wycliffe ʼae neʼe natou maʼu. Logo la neʼe kua mate ia Wycliffe, kaʼe neʼe lau e te kau takitaki lotu ko Wycliffe, neʼe fakafeagai peʼe ko he fili ʼo te ʼEkelesia. Pea neʼe natou toe huke ʼona hui ʼo tutu pea natou liakī ki te vai tafe ʼe higoa ko Swift. Kaʼe, tokolahi neʼe natou fia lau mo mahino ki te Folafola ʼa te ʼAtua, pea neʼe mole feala ke taʼofi e te ʼEkelesia ia te faʼahi ʼaia. Lolotoga te ʼu lauʼi taʼu ʼe teau ʼae neʼe hoa atu ki ai, ko ni hahaʼi ʼi Eulopa pea mo ʼihi atu potu fenua ʼi te kele, neʼe natou kamata fakaliliu pea mo ta ia te Tohi-Tapu ki te ʼu lea ʼae ʼe mahino ki ai te tokolahi.

“E AU AKO IA KOE KE KE MANUIA”

13. Kotea ʼae ʼe tou tui papau ki ai? Pea ʼe malave feafeaʼi ki tatatou tui?

¹³ Ko te Tohi-Tapu ʼe haʼu mai te ʼAtua. Kaʼe ʼe mole fakaʼuhiga leva neʼe takitaki e te ʼAtua ia te fakaliliu ʼo te Septante, mo te Tohi-Tapu ʼa Wycliffe, mo te Tohi-Tapu Bible du roi Jacques peʼe ko ʼihi atu fakaliliu. Kaʼe ka tou vakavakaʼi pe neʼe feafeaʼi te faʼahiga fai ʼo te ʼu fakaliliu ʼaia ʼo te Tohi-Tapu, ʼe mahino papau ia, neʼe taupau e Sehova ia tana Folafola ohage pe ko tana fakapapauʼi mai. Pea ʼe ko he fakalotomalohi ia ki tatatou tui, he ʼe ko meʼa fuli ʼae neʼe fakapapauʼi mai e Sehova, ʼe ina fakahoko moʼoni anai.—Sosue 23:14.

14. ʼAki ia te Tohi-Tapu, he koʼe ʼe tou ui ʼe toe malohi age totatou ʼofa ʼae ki te ʼAtua?

¹⁴ Ka tou manatuʼi pe neʼe puipui feafeaʼi e Sehova ia tana Folafola, ʼe toe malohi ai tatatou tui pea mo totatou ʼofa ʼae kia te ia.d (Vakaʼi te kiʼi nota.) He koʼe neʼe foaki mai e Sehova ia te Tohi-Tapu? Pea he koʼe neʼe ina fakapapauʼi ʼe ina puipui anai ia te Tohi-Tapu? Koteʼuhi ʼe ʼofa ia tatou pea ʼe ina fia akoʼi tatou ke fua lelei kia tatou. (Lau ia Esaia 48:17, 18.) Pea ko te faʼahi ʼaia, ʼe ina ʼekenaki tatou ke tou ʼoʼofa mo tou fakalogo kia te ia.—1 Soane 4:19; 5:3.

15. Kotea anai ka tou vakaʼi ʼi te alatike ʼae ka hoa mai?

¹⁵ ʼE tou ʼoʼofa ʼi te Folafola ʼa te ʼAtua, pea ʼe tou loto ke fua lelei kia tatou ia te lau ʼo te Tohi-Tapu. Kaʼe ʼe tou fakahoko feafeaʼi anai te faʼahi ʼaia? Kotea ʼae ʼe tonu ke tou fai ʼi te faifakamafola ke leleiʼia e te hahaʼi ia te Tohi-Tapu? ʼE tokakaga feafeaʼi anai te ʼu tehina ʼi te ʼu kokelekasio ke natou fakatafito ʼanatou akonaki ki te Folafola ʼa te ʼAtua? ʼE tali anai te alatike ʼae ka hoa mai ki te ʼu fehuʼi ʼaia.