“Ko Te Fale Faikole Ki Te ʼu Puleʼaga Fuli”
“Neʼe mole tohi koa la, ‘Ko toku fale ʼe fakahigoa anai ia ko te fale faikole ki te ʼu puleʼaga fuli’?”—Maleko 11:17.
1. ʼI te kamataʼaga, neʼe koteā te faʼahiga felogoi ʼaē neʼe maʼu e Atama mo Eva mo te ʼAtua?
ʼI TE temi ʼaē neʼe fakatupu ai ia Atama mo Eva, neʼe nā felogoi lelei mo tanā Tāmai ʼaē ʼe ʼi selo. Neʼe felogoi ia Sehova ʼAtua mo nāua pea neʼe ina fakahā age kia nāua tana fakatuʼutuʼu taulekaleka ʼo ʼuhiga mo te tagata. ʼE mahino ia, neʼe uga tuʼumaʼu ai nāua ke nā fakavikiviki kia Sehova ʼo ʼuhiga mo te ʼu meʼa taulekaleka ʼaē neʼe ina fakatupu. Kapau neʼe ʼaoga kia Atama mo Eva he takitaki ʼo ʼuhiga mo tonā tuʼulaga tāmai mo faʼe ki te famili fakatagata, neʼe feala ke nā fakaōvi ki te ʼAtua, tatau aipe pe kofea te potu ʼaē ʼe nā nonofo ai ʼi tonā nofoʼaga faka Palatiso. Neʼe mole ʼaoga kia nāua he ʼu gāue ʼa he pelepitelo ʼi he fale lotu.—Senesi 1:28.
2. Koteā te fetogi ʼaē neʼe hoko ʼi te agahala ʼa Atama mo Eva?
2 Neʼe fetogi te ʼaluʼaga ʼaia ʼi te temi ʼaē neʼe fakaoloolo ai e te ʼaselo agatuʼu ia Eva ke manatu ʼe lelei age anai tona maʼuli, mo kapau ʼe ina līaki te pule faʼitaliha ʼa Sehova, ʼo ina ʼui age “ ʼe liliu anai ia ʼo tatau mo te ʼAtua.” Koia, neʼe kai e Eva te fuaʼi ʼakau ʼo te fuʼu ʼakau ʼaē neʼe tapuʼi age e te ʼAtua kia nāua. Pea neʼe fakaʼaogaʼi e Satana ia Eva moʼo fakahalaʼi ʼo tona ʼohoana. Meʼa fakaʼofaʼofa foki, he neʼe fakalogo ia Atama ki tona ʼohoana agahala, ʼo ina fakahā ʼaki ai ʼe maʼuhiga ʼaupito age tana felogoi mo tona ʼohoana ʼi tana felogoi ʼaē mo te ʼAtua. (Senesi 3:4-7) ʼIo, neʼe fili e Atama mo Eva ke nā ʼatua kia Satana.—Vakaʼi ia 2 Kolonito 4:4.
3. Neʼe koteā te ʼu fua kovi ʼo te agatuʼu ʼa Atama mo Eva?
3 ʼI tanā fai te faʼahi ʼaia, neʼe pulihi ai e te ʼuluaki taumatuʼa tanā ʼu felogoi lelei mo te ʼAtua, kae neʼe nā toe pulihi ai foki mo te ʼamanaki ʼaē ke nā maʼuʼuli ʼo talu ai ʼi te palatiso fakakelekele. (Senesi 2:16, 17) Ki muli age neʼe liliu tonā ʼu sino agahala ʼo popo ʼo aʼu ki tonā mamate. Neʼe maʼu ʼe tonā hōloga ia te agahala ʼaia. “Koia ʼaē,” ʼe fakamahino fēnei ai e te Tohi-Tapu “ko te mate kua mafola ki te tagata fuli pe.”—Loma 5:12.
4. Neʼe koteā te ʼamanaki ʼaē neʼe fakatuʼutuʼu e te ʼAtua maʼa te hahaʼi agahala?
4 Neʼe tonu ai leva ke fai he fakatuʼutuʼu ke toe faka fealagia ai te felogoi ʼa te hahaʼi agahala mo tonatou Tupuʼaga maʼoniʼoni. ʼI te tautea ʼaē neʼe fai kia Atama mo Eva, neʼe foaki e te ʼAtua te ʼamanaki ki tonā hōloga ʼo ina fakapapau age he “hāko” ʼe ina hāofaki anai te hahaʼi mai te ʼu fua kovi ʼo te agatuʼu ʼa Satana. (Senesi 3:15) Ki muli age, neʼe fakahā e te ʼAtua ko te Hāko ʼaia ʼaē ka ina foaki te tapuakina ʼe haʼu mai ia Apalahamo. (Senesi 22:18) ʼI tana manatuʼi te fakatuʼutuʼu ʼofa ʼaia, neʼe fili ai e te ʼAtua te hākoga ʼo Apalahamo, ia te kau Iselaelite, ke nātou liliu ko te puleʼaga ʼaē neʼe ina fili.
5. He koʼe ʼe tonu ke tou tokagaʼi fakalelei te ʼu meʼa kehekehe ʼo te Lao ʼaē neʼe foaki e te ʼAtua kia Iselaele?
5 ʼI te taʼu 1513 ʼi muʼa ʼo totatou temi, neʼe fai e te ʼAtua he fuakava mo te kau Iselaelite, pea neʼe tonu ke nātou fakalogo ki tana ʼu lao. Ko te fuakava ʼaia ʼo te Lao ʼe tonu ke tokagaʼi tāfito ʼe nātou fuli ʼaē ʼe fia tauhi ki te ʼAtua ia ʼaho nei, koteʼuhi neʼe faka maʼuhigaʼi e te fuakava ʼo te Lao ia te Hāko ʼo te fakapapau. Neʼe ʼui e Paulo ko te lao ʼe “ko he malū ʼo te ʼu meʼa lelei ʼaē ka hoko mai.” (Hepeleo 10:1) ʼI te temi ʼaē neʼe fai ai e Paulo te talanoa ʼaia, neʼe palalau ia ki te gāue ʼa te kau pelepitelo ʼo Iselaele ʼi te tapenakulo fehikitaki, peʼe ʼi te fale fehikitaki ʼo te tauhi. Neʼe fakahigoaʼi ko “te fale lotu ʼo Sehova” peʼe ko “te fale ʼo Sehova.” (1 Samuele 1:9, 24) ʼI tatatou sivi te gāue taputapu ʼaē neʼe fakahoko ʼi te fale fakakelekele ʼo Sehova, ʼe feala ke ʼāsili age tatatou mahino ki te fakatuʼutuʼu manavaʼofa ʼaē neʼe fai, ke feala ai he toe felogoi ʼa te hahaʼi agahala mo te ʼAtua ia ʼaho nei.
Te Potu Taputapu ʼAupito
6. Neʼe koteā te meʼa ʼaē neʼe tuku ʼi te Potu Taputapu ʼAupito, pea neʼe fakatā feafeaʼi te ʼafio ʼa te ʼAtua ʼi te faʼahi ʼaia?
6 ʼE ʼui fēnei e te Tohi-Tapu “ko te Māfimāfi ʼe mole nofo ia ʼi he ʼu ʼapi ʼe fai ʼaki te ʼu nima.” (Gāue 7:48) Kae, ko te ʼafio ʼa te ʼAtua ʼi tona fale fakakelekele, neʼe hā ʼaki he ʼao ʼi te koga fale ʼaē neʼe fakahigoaʼi ko te Potu Taputapu ʼAupito. (Levitike 16:2) ʼE mahino ia, ko te ʼao ʼaia neʼe gigila mālohi, ʼo ina fakamālamaʼi ia te Potu Taputapu ʼAupito ʼaia. Neʼe tuʼu te ʼao ʼaia ʼi ʼoluga ʼo te puha taputapu ʼaē neʼe higoa ko “te aleka ʼo te fakamoʼoni,” neʼe tuku ai te ʼu maka ʼaē neʼe tohi ai te tahi koga ʼo te ʼu lao ʼaē neʼe foaki e te ʼAtua kia Iselaele. ʼI te tāpunu ʼo te Aleka neʼe ʼi ai te ʼu kelupimi aulo e lua ʼe nā folahi ʼonā kapakau, neʼe nā fakatā ia te ʼu laumālie māʼoluga ʼo te kautahi ʼa te ʼAtua ʼi selo. Ko te ʼao mālama pea mo faka milakulo ʼaia, neʼe tuʼu ʼi ʼoluga ʼo te tāpunu ʼo te aleka, ʼi te vaha ʼo te ʼu kelupimi. (Ekesote 25:22) Neʼe fakamahino e te faʼahi ʼaia, ko te ʼAtua Māfimāfi ʼe heka ʼi te saliote ʼi selo ʼo lagolago kiai te kau kelupimi. (1 Fakamatala 28:18) ʼE tou mahino ai ki te tupuʼaga ʼo te faikole fēnei ʼa te Hau ko Esekiasi: “Ê Sehova ʼo te ʼatu kautau, te ʼAtua ʼo Iselaele, ʼaē ʼe heka ʼi te ʼu kelupimi.”—Isaia 37:16.
Te Potu Tapu
7. Neʼe koteā te ʼu meʼa ʼaē neʼe tuku ʼi te Potu Tapu?
7 Ko te lua koga fale ʼo te tapenakulo neʼe higoa ko te Potu Tapu. ʼI te koga fale ʼaia, ʼi te faʼahi hema ʼi te hūʼaga neʼe tuʼu ai te tuʼulaga mālama matalelei ʼe maga fitu, pea ʼi te faʼahi mataʼu neʼe tuʼu ai te laupapa ʼe hili ai te ʼu pane ʼo te fakafofoga. ʼO haga mai ki te hūʼaga, neʼe tuʼu ai te ʼaletale ʼaē neʼe tutu ai pea mo fakahake ai te kohu ʼo te iseso magoni. Neʼe tuʼu ʼi muʼa ʼo te kie ʼaē neʼe ina vaheʼi te Potu Tapu mai te Potu Taputapu ʼAupito.
8. Neʼe koteā te ʼu gāue ʼaē neʼe fai māhani e te ʼu pelepitelo ʼi te Potu Tapu?
8 ʼI te uhu fuli pea mo te afiafi fuli, neʼe tonu ke hū te pelepitelo ki te tapenakulo ʼo ina tutu te iseso ʼi te ʼaletale ʼo te iseso. (Ekesote 30:7, 8) ʼI te uhu, ʼi te lolotoga tutu ʼo te iseso, neʼe tonu ke fakafonu te lolo ki te ʼu mālama ʼaē e fitu ʼo te tuʼulaga mālama aulo. ʼI te afiafi neʼe tutu te ʼu mālama moʼo fakamālamaʼi ʼo te Potu Tapu. ʼI te Sapato fuli neʼe tonu ke hili e te pelepitelo te ʼu foʼi pane foʼou e 12 ki te laupapa ʼo te ʼu pane ʼo te fakafofoga.—Levitike 24:4-8.
Te Malaʼe
9. He koʼe neʼe fakatuʼu te foʼi tane vai lahi ʼi te malaʼe, pea koteā te ako ʼe feala ke tou maʼu mai ai?
9 Neʼe ʼi ai foki mo te malaʼe ʼi te tapenakulo, neʼe apuipui e te kie. ʼI te malaʼe ʼaia neʼe tuku ai te foʼi tane vai lahi neʼe fufulu ai e te kau pelepitelo tonatou ʼu nima pea mo tonatou ʼu vaʼe ʼi muʼa ʼo tanatou hū ki te Potu Tapu. Neʼe toe tonu foki ke nātou fakamaʼa ia nātou ʼi muʼa ʼo tanatou momoli te ʼu sakilifisio ʼi te ʼaletale ʼaē ʼe tuʼu ʼi te malaʼe. (Ekesote 30:18-21) Ko te fakamaʼua ʼaia ʼo ʼuhiga mo te fakamaʼa, ʼe ko he fakamanatu mālohi ʼaia ki te kau kaugana ʼa te ʼAtua ia ʼaho nei, kapau ʼe nātou loto ke tali tanatou tauhi e te ʼAtua, pea ʼe tonu ke nātou faiga mālohi ke nātou maʼa ʼi te faʼahi fakasino, ʼi te ʼu aga ʼaē ʼe tonu ke fai, ʼi tanatou ʼu fakakaukau pea mo te faʼahi fakalaumālie. (2 Kolonito 7:1) Ki muli age, neʼe ko te kau kaugana matāpule ʼaē neʼe fai fafie moʼo tutu ʼaki te afi ʼo te ʼaletale pea mo fetuku ʼo te vai ki te foʼi tane vai ʼo te fale lotu.—Sosue 9:27.
10. Koteā te tahi ʼu meʼa ʼaē neʼe mōlagaʼi ʼi te ʼaletale fai sakilifisio?
10 ʼI te uhu fuli pea mo te afiafi fuli, neʼe tutu te akeno tagata kei mui ʼi te ʼaletale pea mo foaki te mōlaga pea mo te meʼa ʼinu. (Ekesote 29:38-41) Ko ʼihi ʼu sakilifisio neʼe fai ʼi te ʼu ʼaho makehe. ʼI ʼihi temi neʼe tonu ke fai he sakilifisio ʼuhi ko he agahala. (Levitike 5:5, 6) ʼI ʼihi temi, neʼe feala ke fakatuʼutuʼu e he Iselaelite ke ina fai he sakilifisio pea ko te ʼu koga ʼo te manu ʼaē neʼe sakilifisioʼi neʼe kai e te ʼu pelepitelo pea mo ia ʼaē neʼe ina fai te mōlaga. Ko te faʼahi ʼaia neʼe ina fakahā ʼaki ai ko te hahaʼi agahala neʼe feala tanatou tokalelei mo te ʼAtua, ʼi hona ʼaluʼaga fakatātā, neʼe nātou kakai tahi mo ia. Māʼia mo te matāpule neʼe feala ke liliu ko he tahi ʼe atolasio kia Sehova pea mo ina maʼu te pilivilesio ʼaē ko te mōlagaʼi ʼo he ʼu sakilifisio ʼi te Fale ʼo te ʼAtua. Kae moʼo fakahā tanatou fakaʼapaʼapa ʼaē kia Sehova, neʼe gata pe ki te ʼu mōlaga lelei neʼe tali e te kau pelepitelo. Kapau neʼe ko he ʼu mōlaga neʼe fai ʼaki te falena, pea neʼe tonu ke momosi lelei te falena, pea ko te ʼu manu ʼaē neʼe sakilifisioʼi neʼe mole tonu ko he ʼu manu ʼe māʼimoa.—Levitike 2:1; 22:18-20; Malakia 1:6-8.
11. (a) Koteā te meʼa ʼaē neʼe fai ʼaki te toto ʼo te ʼu sakilifisio manu, pea he koʼe neʼe fai te faʼahi ʼaia? (b) Koteā te manatu ʼa te ʼAtua ʼo ʼuhiga mo te toto ʼo te tagata pea mo te toto ʼo te manu?
11 Ko te toto ʼo te ʼu sakilifisio ʼaia neʼe ʼave ki te ʼaletale. Ko te faʼahi ʼaia neʼe ina fakamanatuʼi ʼi te ʼaho fuli ki te hahaʼi ʼaia tonatou ʼuhiga agahala, pea neʼe ʼaoga ke ʼi ai he tahi ʼe ina totogi nātou, ʼo ina liligi tona taʼataʼa ʼo talu ai moʼo fakamolemole ʼo tanatou ʼu agahala pea mo hāofaki nātou mai te mate. (Loma 7:24, 25; Kalate 3:24; vakaʼi ia Hepeleo 10:3.) Ko te fakaʼaogaʼi taputapu ʼaia ʼo te toto neʼe ina toe fakamanatuʼi foki ki te kau Iselaelite, ko te toto ʼe ina fakatātā te maʼuli pea ko te ʼAtua ʼaē ʼe pule ki te maʼuli. Neʼe tapuʼi tuʼumaʼu e te ʼAtua he tahi age fakaʼaogaʼi ʼo te toto e te hahaʼi.—Senesi 9:4; Levitike 17:10-12; Gāue 15:28, 29.
Te ʼAho ʼo Te ʼu Faifakalelei
12, 13. (a) Neʼe koteā te ʼAho ʼo te ʼu Faifakalelei? (b) ʼI muʼa ʼo te ʼave e te pelepitelo lahi te toto ki te Potu Taputapu ʼAupito, neʼe koteā te meʼa ʼaē neʼe tonu ke ina fai?
12 ʼO tuʼa tahi ʼi te taʼu, ʼi te ʼaho ʼaē neʼe higoa ko te ʼAho ʼo Te ʼu Faifakalelei, ko te puleʼaga katoa ʼo Iselaele, ʼo kau ai mo te hahaʼi matāpule ʼaē neʼe atolasio kia Sehova, neʼe tonu ke nātou tuku tanatou ʼu gāue fuli pea ke nātou sesunio. (Levitike 16:29, 30) ʼI te ʼaho maʼuhiga ʼaia, neʼe fakamaʼa te puleʼaga mai tanatou ʼu agahala ʼi hona ʼaluʼaga fakatātā, ke feala ai hanatou tokalelei mo te ʼAtua ki te tahi taʼu. Tou fakakaukauʼi muʼa te meʼa ʼaia neʼe hoko pea mo tou vakaʼi te tahi puani maʼuhiga.
13 Ko te pelepitelo lahi ʼe ʼi te malaʼe ʼo te tapenakulo. ʼI tana ʼosi fakamaʼa ia ia ʼi te foʼi tane vai, pea ina matehi te vitulo moʼo fai ʼo he sakilifisio. Ko te toto ʼo te vitulo ʼe liligi ki he ipu; pea ʼe fakaʼaogaʼi anai ʼi he ʼaluʼaga makehe ʼo ʼuhiga mo te fakamolemole ʼo te ʼu agahala ʼa te telepi faka pelepitelo ʼo Levi. (Levitike 16:4, 6, 11) Kae ʼi muʼa ʼo te fai ʼo te sakilifisio, ʼe ʼi ai te meʼa ʼe tonu ke fai e te pelepitelo lahi. ʼE ina toʼo te iseso magoni (ʼo ina ʼai ki he kiʼi huo veliveli), pea ina toʼo he ʼu mamala kakaha mai te afi ʼo te ʼaletale ʼaki te ipu ʼaiʼaga afi. ʼI te temi leva ʼaia, ʼe hū ia ki te Potu Tapu ʼo ʼalu fakahagatonu ki te kie ʼo te Potu Taputapu ʼAupito. Neʼe fakalaka māmālie ia ʼi te kie ʼaia pea neʼe tuʼu ʼi muʼa ʼo te aleka ʼo te fuakava. ʼOsi ʼaia, ʼo ū ki te hahaʼi, neʼe ina ʼai te iseso ki te ʼu mamala kakaha, pea neʼe fonu te Potu Taputapu ʼAupito ko te kohu ʼe ʼaele magoni.—Levitike 16:12, 13.
14. He koʼe neʼe tonu ke hū te pelepitelo lahi ki te Potu Taputapu ʼAupito mo te toto ʼo te ʼu manu kehekehe e lua?
14 ʼI te temi ʼaia kua lotolelei te ʼAtua ke ina fakahā tona manavaʼofa pea mo ina fakamolemole te ʼu agahala ʼi he ʼaluʼaga fakatātā. Ko te tupuʼaga la ʼaia ʼo te higoaʼi ʼo te tāpunu ʼo te Aleka ko te “hekaʼaga ʼo te manavaʼofa” peʼe ko te “tāpunu ʼo te ʼu faifakalelei.” (Hepeleo 9:5, kiʼi nota ʼi te lalo pasina) Neʼe mavae te pelepitelo lahi ʼi te Potu Taputapu ʼAupito, ʼo ʼalu ʼo toʼo te toto ʼo te vitulo, pea toe hū ki te Potu Taputapu ʼAupito. Ohage ko tona fakatotonu ʼi te Lao, neʼe ina ʼai tona kauʼi tuhi ki te toto pea ina afuhi tuʼa fitu ʼi muʼa ʼo te tāpunu ʼo te Aleka. (Levitike 16:14) Pea neʼe toe liliu ia ki te malaʼe ʼo matehi ai te tao, ʼaē ʼe ko he mōlaga ʼo ʼuhiga mo te agahala “ ʼa te hahaʼi.” ʼE ina ʼaumai te toto ʼo te tao ki te Potu Taputapu ʼAupito, ʼo ina toe fai ohage pe ko tana fai ʼaki te toto ʼo te vitulo. (Levitike 16:15) Neʼe ʼi ai te tahi ʼu gāue maʼuhiga neʼe fai ʼi te ʼAho ʼo te ʼu Faifakalelei. Ohage la, neʼe tonu ke hili e te pelepitelo lahi tona ʼu nima ki te ʼulu ʼo te lua tao, ʼo vevete kiai “te ʼu hala ʼo te ʼu foha ʼo Iselaele.” Ko te tao ʼaia neʼe ʼave ki te toafa ke ina toʼo ia te ʼu agahala ʼo te puleʼaga ʼi hona ʼaluʼaga fakatātā. Ko te faʼahiga faifakalelei ʼaia neʼe fai ʼi te taʼu fuli “maʼa te kau pelepitelo pea mo te hahaʼi fuli ʼo te kokelekasio.”—Levitike 16:16, 21, 22, 33.
15. (a) Neʼe feafeaʼi te tatau ʼo te fale lotu ʼo Salomone mo te tapenakulo? (b) Koteā te meʼa ʼaē ʼe ʼui ʼi te tohi ʼo Hepeleo ʼo ʼuhiga mo te gāue taputapu ʼaē neʼe fakahoko ʼi te tapenakulo pea mo te fale lotu?
15 Lolotoga te ʼu ʼuluaki taʼu e 486 ʼo te hisitolia ʼo Iselaele ʼaē neʼe hū ai ki te fuakava mo te ʼAtua, neʼe fakaʼaogaʼi te tapenakulo fehikitaki moʼo fai ʼo tanatou tauhi ki tonatou ʼAtua, ko Sehova. Pea neʼe foaki kia Salomone ʼo Iselaele te pilivilesio ʼaē ke ina laga he fale ʼe mole toe fehikiʼaki anai. Logope la ko te fale lotu ʼaia neʼe tonu ke lahi age ʼo feiā aipe ki tona ʼu meʼa teuteu, kae ko te fakatuʼutuʼu ʼo te fale lotu neʼe tatau pe ia mo te tapenakulo. Ohage ko te tapenakulo, neʼe ina fakatātā he fakatuʼutuʼu ʼe lahi age pea mo lelei age ki te tauhi ʼaē neʼe ‘fakatuʼu e Sehova kae mole ko te tagata.’—Hepeleo 8:2, 5; 9:9, 11.
Te ʼUluaki Fale Lotu Pea Mo Te Lua Fale Lotu
16. (a) Koteā te kole ʼaē neʼe fai e Salomone ʼi te temi ʼaē neʼe fakatapu ai te fale lotu? (b) Neʼe fakahā feafeaʼi e Sehova ʼe ina tali te kole ʼa Salomone?
16 ʼI te fakatapu ʼo te fale lotu faka kolōlia ʼaia, neʼe fai e Salomone te kole ʼaenī ʼaki te laumālie maʼoniʼoni: “Ko te matāpule ʼaē ʼe mole kau ki tau hahaʼi ko Iselaele pea mo haʼu moʼoni anai mai he fenua mamaʼo ʼuhi ko tou huafa lahi . . . , kapau ʼe nātou ʼōmai moʼoni pea mo nātou faikole ʼi te fale ʼaenī, ʼofa pe ke ke fakalogo mai lagi, mai te potu ʼaē ʼe ke nofo ai, pea ʼe tonu ke ke fai ia meʼa fuli ʼo mulimuli ki te pāui ʼaē ka fai atu e te matāpule; ke ʼiloʼi e te hahaʼi fuli ʼo te kele tou huafa, pea mo nātou manavasiʼi kia te koe, ohage ko te manavasiʼi ʼa Iselaele kia te koe, pea mo nātou ʼiloʼi neʼe kalagaʼi tou huafa ʼi te fale ʼaenī neʼe ʼau laga.” (2 Fakamatala 6:32, 33) ʼE hā lelei mai, neʼe tali e te ʼAtua te faikole ʼa Salomone ʼi te fakatapu ʼo te fale lotu. Neʼe hifo ifo te afi mai te lagi, ʼo ina tutu te ʼu sakilifisio manu ʼaē neʼe hili ʼi te ʼaletale, pea neʼe fonu te fale lotu ʼaki te kolōlia ʼo Sehova.—2 Fakamatala 7:1-3.
17. ʼAki te temi, koteā te meʼa ʼaē neʼe hoko ʼi te fale lotu ʼaē neʼe laga e Salomone, pea koteā tona tupuʼaga?
17 Meʼa fakaʼofaʼofa foki, neʼe mole kei manavasiʼi te kau Iselaelite kia Sehova. ʼAki te temi, neʼe nātou ʼulihi tona huafa lahi ʼaki te ʼu ligi toto, te tauhi tamapua, te tono, te ʼu felāveʼi fakasino ʼa te ʼu famili totonu, pea mo te gaohi koviʼi ʼo nātou ʼaē ʼe hala tāmai mo faʼe, mo te ʼu fafine vitua, pea mo te hahaʼi matāpule. (Esekiele 22:2, 3, 7, 11, 12, 26, 29) Koia, ʼi te taʼu 607 ʼi muʼa ʼo totatou temi, neʼe fakahoko e te ʼAtua tana fakamāu ʼo ina faka fealagia ki te kau solia ʼo Papiloni ke nātou maumauʼi te fale lotu. Ko te kau Iselaelite ʼaē neʼe maʼuʼuli neʼe ʼave fakapōpula ia nātou ki Papiloni.
18. ʼI te lua fale lotu, koteā te ʼu pilivilesio ʼaē neʼe faka fealagia ki ʼihi kau matāpule ʼaē neʼe lagolago ʼaki he lotolelei ki te tauhi kia Sehova?
18 Hili kiai taʼu e 70, pea toe liliu te toe ʼo te kau Sutea ʼaē neʼe fakahemala ki Selusalemi pea neʼe nātou maʼu te pilivilesio ʼaē ko te toe laga ʼo te fale lotu ʼo Sehova. Kae neʼe mole feʼauga te kau pelepitelo pea mo te kau Levite moʼo fai ʼo te tauhi ʼi te lua fale lotu ʼaia. Koia, neʼe foaki ai te ʼu pilivilesio ʼe lahi age ki te kau Netinime, ʼaē ko te hōloga ʼo te kau kaugana matāpule ʼo te fale lotu, ke nātou gāue ʼi te fale ʼo te ʼAtua. Kae, neʼe mole he temi neʼe tatau ai tonatou tuʼulaga mo te tuʼulaga ʼa te kau pelepitelo pea mo te kau Levite.—Esitalasi 7:24; 8:17, 20.
19. Koteā te fakapapau ʼaē neʼe fai e te ʼAtua ʼo ʼuhiga mo te lua fale lotu, pea neʼe hoko feafeaʼi te ʼu palalau ʼaia?
19 ʼI te kamata neʼe hage neʼe mole feala ke tatau te lua fale lotu ʼaia mo te ʼuluaki fale lotu. (Asea 2:3) Kae neʼe fakapapau fēnei e Sehova: “ ʼE ʼau luluʼi anai te ʼu puleʼaga fuli, pea ʼe tonu anai ke hū mai te ʼu meʼa ʼaē ʼe manakoʼia ʼo te ʼu puleʼaga fuli; pea ʼe ʼau fakafonu anai te fale ʼaenī ʼaki te kolōlia . . . Ko te kolōlia ʼo te fale fakamuli ʼaenī ʼe lahi age anai ia ʼi te kolōlia ʼo te fale ʼāfea.” (Asea 2:7, 9) Neʼe hoko moʼoni te ʼu palalau ʼaia, he neʼe lahi age te kolōlia ʼo te lua fale lotu. Neʼe fualoa age te tuʼu ʼo te fale lotu ʼaia, he neʼe tuʼu ia taʼu e 164, pea neʼe kaugamālie age te kau atolasio ʼaē neʼe ʼōmai mai te ʼu fenua e lahi age ki tona ʼu malaʼe. (Vakaʼi ia Gāue 2:5-11.) Ko te toe fakafoʼou ʼo te lua fale lotu neʼe kamata ʼi te ʼu ʼaho ʼo te Hau ko Helote, pea ko tona ʼu malaʼe neʼe faka laulahi. Neʼe fakatuʼu ʼi he foʼi maka māʼoluga ʼaupito pea neʼe takatakai e te ʼu pou matalelei, neʼe tatau tona fai mo te ʼuluaki fale lotu ʼaē neʼe laga e Salomone. Neʼe tuʼu ai mo te malaʼe laulahi ʼi tuʼa, maʼa te hahaʼi ʼo te ʼu puleʼaga ʼaē neʼe fia atolasio kia Sehova. Neʼe ʼi ai te kaupā maka neʼe ina vaheʼi te Malaʼe ʼo te kau Senitile mo te ʼu Malaʼe ʼaē neʼe tuʼu ʼi loto ʼaē neʼe fai maʼa te kau Iselaelite.
20. (a) Koteā ʼaē neʼe makehe ai te lua fale lotu? (b) Koteā ʼaē neʼe fakahā ai te kovi ʼo te manatu ʼa te kau Sutea ʼo ʼuhiga mo te fale lotu, pea koteā te meʼa ʼaē neʼe fai e Sesu moʼo tali ki te faʼahi ʼaia?
20 Ko te lua fale lotu ʼaia neʼe ina maʼu te pilivilesio lahi he neʼe haʼu kiai te ʼAlo ʼo te ʼAtua, ia Sesu Kilisito, ʼo fai akonaki ʼi tona ʼu malaʼe. Kae ohage ko te ʼuluaki fale lotu, neʼe mole tokagaʼi fakalelei e te kau Sutea tonatou pilivilesio ʼaē ko te taupau ʼo te fale ʼo te ʼAtua. Neʼe nātou faka fealagia ai ki te hahaʼi faifakatau koloā ke fai tanatou gāue ʼi te malaʼe ʼo te kau Senitile. Pea tahi ʼaē meʼa, neʼe fakagafua ki te hahaʼi ke nātou tuʼusi ʼi te malaʼe ʼo te fale lotu mokā nātou ʼamo he ʼu meʼa ʼo ʼave ki te ʼu kolo ʼi te tafaʼaki ʼo Selusalemi. ʼI te ʼu ʼaho e fā ʼi muʼa ʼo tona mate, neʼe fakamaʼa e Sesu te fale lotu ʼi te ʼu gāue ʼaia ʼaē neʼe mole pipiki ki te lotu, ʼo ina ʼui fēnei ai: “Neʼe mole tohi koa la, ‘Ko toku fale ʼe fakahigoa anai ia ko te fale faikole ki te ʼu puleʼaga fuli’? Kaʼe kua gaohi ia e koutou ko he ʼana ʼo he kau kaihaʼa.”—Maleko 11:15-17.
ʼE Līaki e Te ʼAtua Tona Fale Fakakelekele ʼo Talu Ai
21. Koteā ʼaē neʼe fakahā e Sesu ʼo ʼuhiga mo te fale lotu ʼo Selusalemi?
21 ʼUhi ko te gāue lototoʼa ʼa Sesu ʼi tana lagolago ki te tauhi maʼa ʼa te ʼAtua, neʼe faiga mālohi ai te kau takitaki lotu ke nātou matehi ia ia. (Maleko 11:18) ʼI tana ʼiloʼi ʼaē kua vave hoko mai te ʼaho ʼaē ka fakapogi ai, neʼe ʼui age e Sesu ki te kau takitaki lotu Sutea: “Ko tokotou ʼapi kua līaki atu kia koutou.” (Mateo 23:37, 38) ʼAki te meʼa ʼaia neʼe ina fakahā ai ʼe mole toe tali anai e te ʼAtua te faʼahiga tauhi ʼaē ʼe fai ʼi te fale lotu ʼo Selusalemi. ʼE mole toe tuʼu anai ko he “fale faikole ki te ʼu puleʼaga fuli.” ʼI te temi ʼaē neʼe fakahā age e tana ʼu tisipulo kia Sesu ia te matalelei ʼo te fale lotu ʼaia, neʼe ʼui maʼana: “ ʼE mole koutou sisio koa ki te ʼu mea fuli aia? . . . Kailoa ʼe mole toe tuku anai ʼi henī he maka ʼe hili ʼi he tahi maka neʼe mole heʼeki holoʼi.”—Mateo 24:1, 2.
22. (a) Neʼe hoko feafeaʼi te ʼu palalau ʼa Sesu ʼo ʼuhiga mo te fale lotu? (b) Ko te ʼu ʼuluaki Kilisitiano neʼe mole nātou ʼamanaki ki he kolo fakakelekele, kae neʼe koteā ʼaē neʼe nātou kumi?
22 Ko te lea faka polofeta ʼa Sesu neʼe hoko ia taʼu e 37 ki muli mai ʼi te taʼu 70 ʼo totatou temi, ʼi te maumauʼi ʼo Selusalemi pea mo tona fale lotu e te kau solia Loma. Neʼe ko he fakamoʼoni mālohi ʼaia ʼe kua līaki moʼoni e te ʼAtua tona fale fakakelekele. Neʼe mole fakakikite e Sesu ʼe toe laga anai he tahi fale lotu ʼi Selusalemi. ʼO ʼuhiga mo te kolo fakakelekele ʼaia, neʼe tohi fēnei e te ʼapositolo ko Paulo ki te kau Kilisitiano Hepeleo: “ ʼE mole hotatou kolo ʼi henī ʼe tuʼu maʼu, kae ʼe tou kumi fakamālohi te meʼa ʼaē ka hoko mai.” (Hepeleo 13:14) Neʼe faiga te ʼu ʼuluaki Kilisitiano ke nātou kau ki te “Selusalemi ʼaē ʼi selo”—te Puleʼaga ʼo te ʼAtua ʼaē ʼe fakatatau ki he kolo. (Hepeleo 12:22) Koia, ko te tauhi moʼoni ʼa Sehova ʼe mole kei fai ia ʼi he fale lotu fakakelekele. ʼI te alatike ka hoa mai, ʼe tou vakaʼi anai te fakatuʼutuʼu ʼe lahi age neʼe fai e te ʼAtua maʼa nātou fuli ʼaē ʼe fia tauhi kia te ia “ ʼaki te laumālie pea mo te moʼoni.”—Soane 4:21, 24.
Ko Te ʼu Fehuʼi Fakamanatu
◻ Koteā te ʼu felogoi mo te ʼAtua ʼaē neʼe pulihi e Atama mo Eva?
◻ He koʼe ʼe tonu ke tou tokagaʼi te ʼu agaaga ʼo te tapenakulo?
◻ Koteā te meʼa ʼaē ʼe tou ako ʼaki te ʼu gāue ʼaē neʼe fai ʼi te malaʼe ʼo te tapenakulo?
◻ He koʼe neʼe fakagafua e te ʼAtua ke maumauʼi tona fale lotu?
[Paki ʼo te pasina 10, 11]
Ko Te Toe Laga ʼo Te Fale Lotu e Helote
1. Te Potu Taputapu ʼAupito
2. Te Potu Tapu
3. Te ʼAletale ʼo Te ʼu Holokoseta
4. Te Tai ʼAē Neʼe Gaohi ʼAki Te Ukamea Neʼe Haka
5. Te Malaʼe ʼa Te Kau Pelepitelo
6. Te Malaʼe ʼo Iselaele
7. Te Malaʼe ʼa Te kau Fafine