TE ʼU FAIGATAʼAʼIA
Ko Totatou Maʼuli Kua Fakatuʼania
“ ʼE maʼu e te taʼiake ʼaeni te ʼu lelei fuli ʼo te tekenolosia, te sienesia ʼo toe feia mo te faʼahi fakapaʼaga . . . Kae ʼe lagi ko te taʼiake pe ʼaeni ʼae ka ina taki anai te malamanei ki te maumau [ʼi te faʼahi fakapolitike, fakaekonomika pea mo te ulufenua.]”—Rapport sur les risques mondiaux 2018, Forum économique mondial.
HE KOʼE KOA ʼE TUʼANIA E TE TOKOLAHI TE KA HAʼU ʼO TE TAGATA MO TE KELE? TOU VAKAʼI HE ʼU FIHIFIHIA KUA TAU HOKO.
TE AGAKAKA ʼI TE NETI: ʼE ui fenei ʼi te sulunale (The Australian): “ ʼE teka pe te temi mo te ʼaʼasili fakamataku ʼo te Neti. Kua fakaʼaogaʼi nei e natou ʼae ʼe natou fakaʼalikiʼi te ʼu tamaliki, pea ko ʼihi ʼe natou fakamafola ai ni loi mo fai ai ni agakaka. Pea ʼi te malamanei katoa kua faigafua noa pe te kaihaʼa ʼo he higoa ʼo he tahi. . . . Koia kua liliu ia te Neti ko he faigamalie ʼe maʼu e te hahaʼi ke natou fakaha ai tanatou agakovi mo ʼanatou aga fakalialia.”
ʼE MOLE MAʼU TATAU TE FOʼI FALĀ: Koʼeni te tala manatu ʼa te kautahi ko te Oxfam International: Neʼe fai te sivi ki te foʼi toko valu ʼae ʼe paʼagaʼia ʼi te malamanei. Pea neʼe ha ai ʼe tatau pe te lahi ʼo ʼanatou foʼi falā mo te lahi ʼo te foʼi falā ʼa he toko 3 miliale tupu ʼe masisiva. “Ko tatou ʼae ʼe tou fakapaʼaga ia te kau maʼu paʼaga ʼo toe ʼasilisili masisiva ai ʼihi, kae tafito pe te hahaʼi fafine.” Koia ʼae ʼe manavasiʼi ai te hahaʼi he ʼe feala pe ke tupu ai ni maveuveu mo ni agatuʼu.
TE ʼU TOKAKOVI MO TE ʼU FAKATAGA: ʼE tohi fenei ʼi te sivi neʼe fai ʼi te taʼu 2018 e te selevisi ʼo te Kautahi ʼo te ʼu Puleʼaga ʼe tokaga ki te kau matapule: “ ʼE tou tokagaʼi ʼe kua kaugā malie ʼaupito te hahaʼi ʼae ʼe mavae mai ʼonatou fenua ki he tahi age fenua.” ʼE lau ko te toko 68 miliona tupu neʼe natou tuku ʼonatou ʼapi, ʼuhi pe ko te ʼu tokakovi mo te ʼu fakataga. “ ʼE ʼosi pe sekonita ʼe lua pea hola te foʼi tokotahi mai tona ʼapi.”
TE PELEPELEGESI ʼO TE ULUFENUA: Koʼeni te ʼu manatu neʼe toʼo mai te sivi (Rapport sur les risques mondiaux 2018): “ ʼI te temi ʼaeni, kua lahi te ʼu faʼahiga ʼakau mo te ʼu manu ʼe mole kei maʼu ʼi te kele. Pea ʼe feala ke tuʼutamakiʼia te tagata ʼuhi ko te kua ʼuli ʼo te vai mo te ʼaele.” ʼI ʼihi fenua, ʼe mole kei lahi ai te ʼu manu liliki. Kae ko te ʼu kiʼi manu foki ʼaia ʼae ʼe natou feʼaveʼaki te ʼu tegaʼi ʼakau. Koia ʼae ʼe fakatokaga mai e te kau poto he maumau lahi ki te ulufenua. Pea ʼe toe kau ai mo te ʼu lauhakau. ʼE ui e te kau poto kua lahi te ʼu lauhakau mate ia taʼu ʼaeni ʼe 30 kua hili.
ʼE feala koa kia tatou ke tou puleʼakiʼi te ʼu faigataʼaʼia ʼaia ke fimalie ai totatou maʼuli? ʼE manatu ʼihi ʼe ko te puleʼaki pe ʼe tahi, ko te ako. Kae ko te faʼahiga ako feafeaʼi ʼae ʼe tonu ke tou maʼu? ʼE tali te ʼu alatike ʼae ka hoa mai ki te ʼu fehuʼi ʼaia.