Ga Manang Murung’agen E Re N’ey, Fa?

Riyul’ nrayog rok be’ ni nge yan i wereg awochngin e pan nga daken e milay’ rok be’ kakrom, fa?

Fagi babyor ni yoloy Justinian ni Pilung ko duw ni 1468 ni ka nog e Digest ngay — Re gi babyor ney ni yoloy Justinian ko duw ni 1468 ni ka nog e *Digest* ngay e aram bang ko fapi babyor ni kan yoloy kakrom ni be weliy murung’agen boch e oloboch ni un pithig

I YOG Jesus ko Matthew 13:24-26 ni gaar: “Gagiyeg nu tharmiy e bod be’ nib moon ni wereg awochngin e woldug nib fel’ u milay’ rok. Me reb e nep’ ko ngiyal’ ni goo kan mol, me yib be’ ntoogor rok i wereg awochngin e pan nga fithik’ fa woldug rok ni wheat, ni aram e pi n’en ni yima ngongliy nge mang flowa, me yan. Ma faani ga’ fapi woldug me yib i for wom’engin, me yan i gagiyel fa pan.” Boor e tayol ni ka rogned ni be maruwar u wan’rad ko riyul’ ni yima rin’ ban’en ni aram rogon ko re fanathin ney fa danga’, machane faan yira yaliy e pi babyoren e motochiyel rok piyu Roma ma be m’ug riy nrayog ni i buch ban’en ni aray rogon kakrom.

I yog reb e dictionary ko Bible ni gaar: “Ra wereg be’ awochngin e pan nga daken e milay’ rok be’ ni bochan e nge sulweg taban e kireb ni ke rin’ ngak . . . ma aram e ke rin’ reb e oloboch nib togopuluw ko motochiyel rok piyu Roma. Re n’em ni kan ngongliy reb e motochiyel ni aray rogon e be tamilangnag nriyul’ ni i buch ban’en ni aray rogon kakrom.” I yog be’ ni boor ban’en u murung’agen e motochiyel ni manang ni ka nog Alastair Kerr ngak nnap’an e duw ni 533 C.E., me yoloy Justinian ni ir e Pilung nu Roma bangi babyor ni ka nog e Digest ngay. Re gi babyor nem e bay riy boch ban’en u murung’agen e motochiyel rok yu Roma nge boch e thin ni i yog boch e girdi’ nri yad manang e motochiyel (u bang ko duw ni 100-250 C.E.). Rogon ni bay ko re gi babyor nem (Digest, 9.2.27.14) e bay reb e pi girdi’ nem nri manang e motochiyel ni ka nog Ulpian ngak ni weliy murung’agen ba pa’ e oloboch ni buch u nap’an e bin l’agruw e chibog ni aram e wereg be’ awochngin e pan nga daken e milay’ rok be’, ma aram me kireb e woldug rok facha’. I weliy e re gi babyor nem ni ka nog e Digest ngay murung’agen mat’awun fare tamilay’ ni kan wereg e pan ko milay’ rok nge rogon urngin e salpiy nrayog ni nge fek rok faen ni ke ngongliy e oloboch ngak.

Pi n’ey ni i buch u nap’an ni be gagiyeg e Am nu Roma kakrom e be tamilangnag ni n’en ni weliy Jesus u lan fare fanathin rok e ban’en ni ka ma buch kakrom.

Mang boch ban’en ni pi’ piyu Roma mat’awun e pi tayugang’ rok e pi Jew ni ngar dugliyed u Judea u nap’an e bin som’on e chibog?

NGIYAL’ NEM e piyu Roma e yad be gagiyegnag yu Judea. Ma re nam nem e bay e governor riy nge boch e salthaw ni ma yog e thin rorad. Maruwel ko en ni ir e governor e aram e nge kunuy e tax ni fan ngak yu Roma mi i ayuweg e pi binaw ni bay u tan pa’ yu Roma ni nga i par nib gapas ma dariy e wagagey riy. Maruwel ko am nu Roma e aram e ba ga’ ni yad ma rin’ boch ban’en ni ngar taleged boch ban’en ni yima rin’ nib togopuluw ko motochiyel mar gechignaged be’ ni be gothey e gapas. Machane, tin ni ka bay e oloboch e ba ga’ ni ma pag piyu Roma ko pi tayugang’ ko pi binaw ni immoy u tan pa’rad ni yad e ngar pithiged.

Fare Sanhedrin e aram e bin th’abi tolang e tafen e puf oloboch rok e pi Jew, ma aram e gin ni yima pithig boch e oloboch riy ni bay rogon ko motochiyel rorad. Ku bay boch e tafen e puf oloboch u Judea ni yima pithig boch e oloboch riy nde ga’. Rayog ni ngan pithig boch e oloboch nib achig nge boch nib ga’ u lan e pi tafen e puf oloboch nem ndabi un e piin ni yad ma gagiyegnag yu Roma ngay. Machane, bay taab n’en ndabiyog ni nge dugliy e pi tapuf oloboch rok e pi Jew ni ngan rin’ ngak be’ ni ke ngongliy reb e oloboch nib togopuluw ko motochiyel. Re n’em e aram e dabiyog ni ngar dugliyed ni ngan li’ be’ ngem’ ni ke th’ab e motochiyel, ya kemus ni yigoo piyu Roma e rayog ni ngar dugliyed e re n’ey. Kemus ni yigoo Stephen e ir e yi manang murung’agen nni fek nga lan e muulung ko Sanhedrin min dugliy u rom ni ngan malangnag nge yim’.—Acts 6:8-15; 7:54-60.

Ere, ba tamilang ni boor ban’en nrayog ni nge dugliy e Sanhedrin ni ngan rin’. I yog be’ nib llowan’ ni ka nog Emil Schürer ngak ni yugu aram rogon, machane “pi tayugang’ nu Roma e demtrug e ngiyal’ nrayog ni ngar dugliyed e n’en ni ngan rin’ ngab pa’ e oloboch ni yad rorad, nib ga’ ni faanra yad be sananag nde puluw rogon ni kan dugliy ban’en ko motochiyel rorad. Ma ireray reb e ban’en ndabiyog ni nge rin’ e bin th’abi tolang e tafen e puf oloboch rok e pi Jew.” Reb e ban’en ni buch ni aray rogon e nap’an nni fek apostal Paul ni be’ nu Roma nga tafen e puf oloboch u nap’an Klaudius Lysias ni ir reb e ga’ ko salthaw.—Acts 23:26-30.