Pi Reference ni Fan ko fare Babyor ni Pi N’en ni Ma Rin’ e Piin Kristiano nge Machib ni Yad Ma Tay
November 5-11
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | JOHN 20-21
“‘Kab Gel Fanag T’uf Rom Nga Rogon’ nib T’uf e Pi N’ey Rom, Fa?”
nwtsty-E fapi study note ko Joh 21:15, 17
I gaar Jesus ngak Simon Peter: Numon ni tay Jesus nge Peter e ban’en ni buch nde n’uw nap’an nga tomuren ni ke yog Peter nde nang Jesus ndalip yay. I fith Jesus dalip e deer ngak Peter ya nge nang rogon e n’en ni be lemnag ngak. Ma bochan ndalip yay ni fith e re deer nem, ma aram fan ni kari “taganan’” Peter. (Joh 21:17) Fare thin ni weliy John ni bay ko Joh 21:15-17 e be fanay l’agruw bugithin nu Greek ni a·ga·paʹo nge phi·leʹo ni kan pilyeg ni t’ufeg. L’agruw yay ni fith Jesus ngak Peter ni gaar: “Kab gel fanag t’uf rom?” Ma l’agruw yay ni yog Peter nib “t’uf” Jesus rok. Me tomur miki fith bayay ni gaar: “Gub t’uf rom?” Ma aram me yog Peter ngak bayay nib t’uf rok. Gubin yay ni yog Peter nib t’uf Jesus rok, me tamilangnag Jesus ngak nrogon e t’ufeg rok e aram e n’en nthingari k’aring Peter ni nge duruw’iy me “gafaliy” pi gachalpen Jesus ni yad e pi saf rok ara “saf” ndawor ra ilalgad ko tirok Got ban’en. (Joh 21:16, 17; 1Pe 5:1-3) Ere ke pag Jesus Peter ni nge micheg nib t’uf rok ndalip yay, ma aram me pi’ e maruwel ngak ni nge ayuweg e pi saf rok. Ireray kanawoen ni ke dag Jesus ngak Peter ndab ki maruwar u wan’ ya ke n’ag fan e n’en ni rin’ u nap’an ni yog nde nang Jesus ndalip yay.
kab gel fanag t’uf rom nga rogon ni gub t’uf rok e pi cha’ney [“nga rogon nib t’uf e pi n’ey rom,” NW]?: Fare thin ni “nga rogon nib t’uf e pi n’ey rom” nrogon ni bay ko re sentence ney e boor ban’en nrayog ni nge yip’ fan. Bay boch e girdi’ nni llowan’ ni yad ma yog ni n’en ni be yip’ fan e, “kab gel fanag t’uf rom nga rogon nib t’uf e tin baaray i gachalpeg rom?” ara “kab gel fanag t’uf rom nga rogon ni gub t’uf rok e tin baaray i gachalpeg?” Machane n’en ni be yip’ fan e re thin ney ni, “kab gel fanag t’uf rom nga rogon nib t’uf e pi n’ey rom?” e be yip’ fan fapi nig ni kar koled ara tin nib l’ag rogon ko siyobay ni yibe pi’ e nig nchuway’. Ere n’en ni be tamilangnag e re thin ney e: ‘Kab gel fanag t’uf rom nga rogon nib t’uf e chugum nge salpiy ara maruwel rom? Faanra arrogon, ma aram e ngam duruw’iy e pi saf rog.’ Ba puluw e re deer ney ni bochan e pi n’en ni i rin’ Peter kafram. Yugu aram rogon ni Peter e mang reb i gachalpen Jesus nth’abi som’on, (Joh 1:35-42) machane de un ngak Jesus ni ka ngiyal’ nem ko tin be rin’ ni gubin ngiyal’. Ya sul ngki ulul ko fita’. Boch e pul nga tomuren ma fin aram e pining Jesus Peter ni nge chuw ko maruwel rok ya nge mang be’ ni ma “yognag e girdi’.” (Mt 4:18-20; Lu 5:1-11) De n’uw nap’an nga tomuren ni ke yim’ Jesus, miki yog Peter ni nge sul ngki fita’ bayay, ma aram me un boch fapi apostal ngak. (Joh 21:2, 3) Ere bod ni be n’igin Jesus Peter ni nge tamilang u wan’ nib t’uf ni nge dugliy ko mang e nge rin’: Gur, fapi nig ni bay u rom u but’ u p’eowcherad ni bay rogon ko fare siyobay ni be un ngay ni yad be pi’ e nig nchuway’ e ir e ra mon’eg u lan e yafos rok, ara ra mon’eg fare maruwel ni ke pi’ Jesus ngak ni nge duruw’iy e pi saf rok ara pi gachalpen ko tirok Got ban’en?—Joh 21:4-8.
ko yay ndalip: Bochan ndalip yay ni yog Peter nde nang e Somol rok, ma aram fan ndalip yay ni bing Jesus e kanawo’ ngak ni nge yog rogon laniyan’ ngak. Ere nap’an ni fulweg Peter lungun Jesus, ma aram me yog ngak ni nge dag e re t’ufeg nem ni aram e nge mon’eg e pigpig rok ngak Got ko gubin ban’en. Ere Peter nge ku boch e walag ni pumoon ni kar ilalgad ko tirok Got ban’en e yad e ngar duruw’iyed, mar pied gelngin, maku yad ra gafaliy e pi saf rok Kristus ni aram e pi gachalpen ni yad ba yul’yul’. Yugu aram rogon ni pi cha’ney e kan dugliyrad, machane kub t’uf ni ngan duruw’iyrad ko tirok Got ban’en.—Lu 22:32.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
nwtsty-E study note ko Joh 20:17
Dab mmath ngog [“chichiiy paam rog,” NW]: Fare thin nu Greek ni haʹpto·mai e rayog ni nge yip’ fan ni “ngan math nga ban’en” ara “ngan chichiiy paay u ban’en.” Bay boch e babyor ni kan pilyeg e re thin ney ni yog Jesus ni: “Dab mmath ngog.” Machane gathi be yog Jesus ngak Maria Magdalene ni nge dabi math ngak, ya re n’ey e taareb rogon ko fa ngiyal’ ni baaram u nap’an ni kol l’agruw e ppin e “rifrif u ay” u tomuren nra guyew ni kan faseg ko yam’, ma de yog ngorow ndab ra mathgow ngak. (Mt 28:9) Fan ni rin’ Maria Magdalene e re n’em e bochan ni be rusnag Jesus nri yan nga tharmiy. Ere bochan ni baadag ni ka bay ko Somol rok, ma aram fan ni chichiiy pa’ rok Jesus ndabun ni nge pag ni nge yan. Ere ke yog Jesus ngak Maria ndab ki chichiiy pa’ rok ma nge yan i yog ngak pi gachalpen ni ke fos ko yam’, ni bochan e be guy rogon ni nge pi’ e pagan’ ngak Maria ndab kaa yan.
nwtsty-E study note ko Joh 20:28
Somol rog nge Got rog!: Bay boch e girdi’ nni llowan’ ni yad be lemnag ni fan ni ka nog e re thin ney ngak Jesus e bochan ni kan gin nga ban’en, machane ka nog nib sor fan ngak Got ni Chitamangin. Ma yugu boch e girdi’ e yad be lemnag nrogon nni yoloy e re thin ney nsom’on ko thin ni Greek e be sor fan ngak Jesus. Mus ni faanra ba riyul’ e re n’ey, machane ra ngan nang fan e re thin ney ni “Somol rog nge Got rog” nib fel’ rogon mab t’uf ni ngan taareb rogonnag nga yugu boch e thin ni bay u lan e Bible. Ere bochan ni be m’ug ko re thin ney ni u m’on riy ma ke mu’ Jesus i yog ni nga nog ngak pi gachalpen e pi thin ney ni gaar, “Bay gu sul nga tharmiy ngak faanem ni ir e Chitamag me ir e Chitamangimed, ni ir e Got rog me ir e Got romed,” ma aram fan ndariy rogon ni nge lemnag Thomas ni Jesus e ir fare Got ni gubin ma rayog rok. (Mu guy e study note ko Joh 20:17 ni thin ni Meriken.) Miki rung’ag Thomas lungun Jesus u nap’an ni be meybil ngak e ‘Chitamangin’ ni be yog ni kemus ni ‘ir e bin riyul’ e Got.’ (Joh 17:1-3) Ere baaray boch i fan ni yog Thomas ni Jesus e ir e ‘Got rok’: Ya manang ni Jesus e bod reb e “Got” machane gathi ir fare Got ni gubin ma rayog rok. (Mu guy fare study note ko Joh 1:1.) Ara sana ke yog ni Jesus e ir e Got rok ni bochan e ku aram rogon ni i non e tapigpig rok Got ngak e pi engel ni be fek e thin rok Jehovah ngak e girdi’ nrogon ni kan yoloy nga lan e Pi Babyor ko Bible nni Yoloy Nsom’on ni Thin ni Hebrew. Dabisiy ni manang Thomas e pi n’ey nni yoloy ni murung’agen boch e girdi’ ara yu ngiyal’ e murung’agen faen ni ke yoloy bang ko Bible u rogon ni fulweg lungun reb e engel ara rogon ni non ngak reb e engel ni gowa yad be non ngak Jehovah Got. (Mu taareb rogonnag ko Ge 16:7-11, 13; 18:1-5, 22-33; 32:24-30; Jg 6:11-15; 13:20-22.) Ere, fan ni yog Thomas ni Jesus e ir e ‘Got rok’ e bochan ni manang ni Jesus e ir e ke yib ni owchen e bin riyul’ e Got maku ir e mitethin rok.
November 12-18
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | ACTS 1-3
“Kan Puog Gelngin Got nib Thothup Nga Daken fare Ulung ni Kristiano”
Ayuw ni Kan Pi’ ni Yibnag e Felfelan’ ko Girdi’
Nap’an e bin som’on e rran ni ke tabab fare ulung ni Kristiano ko duw ni 33 C.E., ma 3,000 e girdi’ ni ur med u yugu boch e teliw ni kafin ra uned ko taufe e ra ‘pared ni ke taareban’rad, ma yad be abich ma yad be meybil u taabang.’ Gur, mang fan nrin’ed e re n’em? Fan ni yad be rin’ e re n’em e bochan ni nge yag ni ngar “pired ni be machibnagrad e pi apostel” ya ngan gelnag e michan’ rorad.—Acts 2:41, 42.
Nap’an ni yib e pi Jew nge piin nra piggad ngar uned ko teliw rok e pi Jew nga Jerusalem, ma kar lemnaged ni kemus ni ngar pared u rom u nap’an fare Madnom ko Pentekost. Machane piin nra piggad ngar manged boch e Kristiano e ra adaged ni ngar pared ko fare mach nu Jerusalem nib n’uw boch nap’an, ya nge yag ni ngki yoor boch ban’en nra filed u murung’agen e tirok Got ban’en ya nge yag ni nge gel e michan’ rorad. Bochan e re n’ey ma aram fan ni sum e magawon u rogon ni ngan gamaneg e ggan ni fan ngorad ma ngki yag e gin ni ngar pared riy. Ya boch i yad e de gaman e salpiy rorad, ma boch i yad e yugu boor. Ere kan kunuy boch ban’en nib t’uf nga taabang, ma aram min wereg e pi n’ey ngak e piin nib t’uf e ayuw rorad.—Acts 2:43-47.
Ra nge pi’ be’ e binaw rok ara naun rok nni chuway’, ara nge pi’ e tin nib t’uf ko girdi’ ma ban’en ni ke ognag ir ni nge rin’. Dabin towasariy be’ ni nge pi’ e binaw rok ara naun rok ni chuway’ ara nge pi’ boch ban’en ni ayuw. Ma re n’ey e gathi ban’en nthingar ni rin’ ni bochan e ngan ayuweg e girdi’ ni kar gafgowgad. Maku reb e, gathi nge pi’ e piin nib boor ban’en rorad e chugum rorad ni chuway’, mar pared ni kar gafgowgad. Machane kar rin’ed e re n’ey ni bochan e yad be runguy e piin ni taareb e michan’ rorad ni kar gafgowgad. Ere aram fan nra pied boch ban’en ni chuway’ ngar feked e salpiy ni ke yag riy ngar pied ko girdi’ ni ke t’uf e ayuw rorad. Aram rogon ni kar mon’ognaged e tin ni bay rogon nga Gil’ilungun.—Mu taareb rogonnag ko 2 Korinth 8:12-15.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Jesus Kristus
Fare pilung nra pow’iydad ko “yafas.” Yafos rok Jesus Kristus nib flont ni pi’ ni maligach e ri be dag rogon e runguy rok e Chitamangin. Ma aram e n’en ni ke bing e kanawo’ ngak pi gachalpen Kristus ni kan dugliyrad ni ngar uned ngak ko gagiyeg u tharmiy, miki bing e kanawo’ ngak e piin ni athap rorad e ngar pared u fayleng ni ngar uned nga tan Gil’ilungun Got. (Mt 6:10; Joh 3:16; Efe 1:7; Heb 2:5; mu guy e RANSOM.) Aram kanawoen ni ke mang Jesus fare Pilung [ara “En ni Fak e Pilung,” KJ; JB] nra pow’iy e girdi’ ko “yafas.” (Ac 3:15) Fare bugithin ni kan fanay u roy ko thin ni Greek e be yip’ fan e “pilung ni be gagiyeg,” ma re bugithin ney e ba chugur fan nga bbugithin nni fanay ni ngan weliy murung’agen Moses (Ac 7:27, 35) u nap’an ni i ‘gagiyegnag’ fare nam nu Israel.
Fare Got nib Gur ni Nge “N’ag Fan” e Kireb
14 Kan tamilangnag boch murung’agen rogon e runguy rok Jehovah ko Acts 3:19 ni be gaar: “Ere mu kolgad ngan’med mi gimed pi’ keru’med ko denen mi gimed chel ngak Got, nge yog ni chuweg e denen romed.” Fare bugithin ni Greek ni kan pilyeg ni “chuweg” e rayog ni nge yip’ fan ni “ngan thang ara ngan chuweg.” Rogon ni yog boch e girdi’ nni llowan’ e re n’ey e rayog ni ngan susunnag nga rogon ni yibe thangthang ban’en ni kan yoloy. Ere uw rogon nrayog ni ngan rin’ e re n’ey? Kakrom e ba ga’ ni yima athukuy e carbon nge ba mit e ban’en ni ka nog e gum ngay nge ran ni nge mang awatngin e n’en ni ngan yol ngay. Ma tomuren ni ke mu’ be’ ko yol, ma rayog ni nge fek bangi sponge nib munur nge thangthang e pi n’en ni ke yoloy. Ere re n’ey e be dag rogon e runguy rok Jehovah. Ya nap’an nra n’ag fan e kireb rodad ma bod ni ke fek bangi sponge ke thangthang e kireb ni kad rin’ed.
November 19-25
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | ACTS 4-5
“Ra Ululgad ni Ngar Machibnaged e Thin rok Got Ndarur Rusgad”
Thin ni Unog me Munmun me Mang Bang ko Bible—Pi N’en ni Un Yoloy ni Murung’agen e Tin Som’on e Kristiano
Gur, Dariy e Skul Rok e Pi Apostal?
Nap’an ni guy e piin ni ma yog e thin nge piin piilal u Jerusalem “Peter nge John nga rogon ndarir rusgow, ma ku ra gingad ngorow ya ra pirieged ni yow l’agruw ndariy e sukul rorow.” Ere ra lemnaged ko mang fan e re n’ey. (Acts 4:13) Ere gur, riyul’ ndariy e skul rorow? Rogon ni yog fare babyor ni The New Interpreter’s Bible e gaar: “Re thin ney nnog u murung’agen Peter [nge John] e der yip’ fan ndar unew nga skul, ara dar nangew rogon e yol nge beeg babyor. N’en ni yad be yip’ fan u nap’an ni ka rogned e re thin nem e kar nanged nib sobut’ e liw rok e pi apostal ko tin baaram e girdi’ ni yad ma yog e thin.”
Tin nib Ga’ Fan ko Babyor ko Acts
4:13—Peter nge John e dariy e skul rorow, fa? Danga’, gathi aram rogorow. Yima yog “ndariy e sukul rorow” nbochan e dar unew ko skul ni fan ko tayugang’ ko teliw rok piyu Jew.
Apostal
Pi N’en ni Un Rin’ u Lan e Bin Som’on e Ulung ni Kristiano. Nap’an nni puog gelngin Got nib thothup nga daken e tin som’on e Kristiano u nap’an e Pentekost, ma re n’ey e ri pi’ gelngin fapi apostal. Fa lal guruy nsom’on ko fare Babyor ko Acts e be weliy rogon feni da i rus e pi apostal ni ngar machibnaged fare thin nib fel’ nge murung’agen e fos ko yam’ rok Jesus ni yugu aram rogon ni yibe yin’rad nga kalbus, ma yibe pirdiiyrad, maku be yog e piin ni ma yog e thin ni faanra dab ra talgad ma yira thang e fan rorad. Ere bochan ni be pow’iy e pi apostal e bin som’on e ulung ko Kristiano ndarur rusgad ma be ayuwegrad gelngin Got nib thothup, ma aram fan nnap’an e pi rran u tomuren e Pentekost me tabab boor e girdi’ ni nge yib nga lan e ulung ni Kristiano. (Ac 2:41; 4:4) Ra tababgad ko machib u lan yu Jerusalem nge yan i mada’ nga lan yu Samaria, ma boch nga tomuren miki garer e machib rorad ko tin ka bay e nam e ngiyal’ nem.—Ac 5:42; 6:7; 8:5-17, 25; 1:8.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Malang Nth’abi Ga’ Fan
Ke weliy e Psalm 118:22 ni fare malang ndabun e piin ni yad ma toy e naun ya ra fineyed ndariy fan e ir e ra mang fare “malang ni ir e ba th’abi ga’ fan.” (Heb., roʼsh pin·nahʹ) Ke sul Jesus u daken e pi thin ney me weliy nre yiiy ney e bay rogon ngak ni bochan ni ir fare “malang ni ir e ba th’abi ga’ fan” (Gr., ke·pha·leʹ go·niʹas, malang nth’abi ga’ fan). (Mt 21:42; Mr 12:10, 11; Lu 20:17) Bod rogon fare malang nib mom ni yira guy ni yima tay nga tabthungen e rungrung u reb e naun, e ku aram rogon Jesus Kristus ni ir fare malang nth’abi ga’ fan u fithik’ fare ulung i Kristiano ni kan dugliyrad ni kan taareb rogonnag nga ba tempel nib fanathin. Miki yog Peter fare thin ko Psalm 118:22 ni nge weliy murung’agen Kristus ni ir fare “malang” ndabuy e girdi’ machane ir e ke dugliy Got ni nge mang fare “malang ni ir e ba th’abi ga’ fan.”—Ac 4:8-12; kum guy e 1Pe 2:4-7.
Bochan ni Bannag Ananias Peter, ma Mang e Rayog ni Ngad Filed Riy?
Ananias nge ppin rok e ra piew bangi binaw ni taferow nchuway’ ya nge yag ni ngar piew e salpiy riy ni ngar ayuwegew e piin ni kafin ra uned ko taufe. Ma nap’an ni fek Ananias e salpiy i yan ngak fapi apostal, me yog ngorad ni urngin e re salpiy nem e aram urngin puluwon fagi binaw nra piew nchuway’. Machane de riyul’ e n’en ni ke yog, ya ke tay boch e salpiy riy ni nge fanay. Ere ke n’igin Got ni nge nang Peter murung’agen e re n’ey, ma aram me yog Peter ngak Ananias ni gaar: “Gathi girdi’ e kam lifith l’ugunam ngak, ya kam lifith l’ugunam ngak Got!” Ma aram e ka chingiyal’ nem me aw Ananias nga but’ ni ke yim’! Dalip e awa nga tomuren miki yib e ppin rok Ananias nga naun, ma de nang e n’en ni ke buch ko pumoon rok. Miki yib i bannag Peter ma aram miki aw nga but’ ni ke yim’.
November 26–December 2
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | ACTS 6-8
“Kan Skengnag e Michan’ ko Pi Walag u Lan e Ulung ni Kristiano”
“Thingar Da Folgad rok Got ko Bin ni Ngad Folgad ko Girdi’”
17 Fare ulung ni Kristiano ni ka fini tabab e kar mada’naged reb e magawon ni ke sum u lan e ulung rorad ni gathi rib gagiyel. Mang re magawon nem? Boor fapi girdi’ ni kar uned ko taufe nra bad nga Jerusalem e yad baadag ni ngkur filed boch ban’en rok e pi apostal. Ere yad baadag ni ngar pared u rom nib n’uw boch nap’an u m’on ni ngar sulod nga taferad. Pi gachalpen Jesus ni yad ma par u Jerusalem e ba m’agan’rad ngay ni ngar pied boch e salpiy ni ayuw ya nge yag ni ngan chuw’iy e ggan nge ku boch ban’en nib t’uf ni fan ngak e tin baaram e girdi’ ni yad baadag ni ngkur pared nib n’uw boch nap’an. (Acts 2:44-46; 4:34-37) Ireray e ngiyal’ ni sum fare magawon. Nap’an ni yira “f’oth” e ggan ma ppin nib pin ni ke yim’ figirngirad ni yad ma non nu Greek e gubin e rran ni yira f’oth ban’en “ma yibe pagrad.” (Acts 6:1) Machane piin nib pin ni ke yim’ figirngirad nni gargelegrad u Israel e dan pagrad. Ere ba mudugil nre magawon nem ni sum u thilrad e bay rogon ko laniyan’. Ma dariy reb e magawon nrayog ni nge ruw raba’nag e ulung ni bod e biney e magawon ni ke sum.
“Thingar Da Folgad rok Got ko Bin ni Ngad Folgad ko Girdi’”
18 Fapi apostal ni yad be pow’iy fare ulung ni Kristiano ni be ga’ i yan e kar nanged nde fel’ ni ngar ‘paged i machibnag e thin rok Got ngak e girdi’ mar tedan’rad ko tin ni nge yog ngak be’ nge be’.’ (Acts 6:2) Rogon ni ngar pithiged e re magawon ney e aram e rogned ngak boch pi gachalpen Jesus ni ngar gayed medlip e pumoon ni yad ba “sug ko fare Kan ni Thothup [“gelngin Got nib thothup,” NW] ma yad ba gonop” min tayrad ni yad e nge milfan e “gaf ney e maruwel” ngorad. (Acts 6:3) Ba t’uf ni ngan pirieg boch e pumoon nrayog rorad ni ngar rin’ed e re maruwel ney ni bochan e gathi kemus ni ngaun pi’ e ggan ngak e piin nib t’uf e ggan rorad, machane ku bay e salpiy nthingar ni maruwel ngay, nge chugum ni ngaun chuw’iy, ma gubin e pi n’ey ni bay babyoren nthingar ni yoloy nga but’. Fapi pumoon nni mel’egrad ni ngar rin’ed e pi maruwel ney e yad gubin ni bay e ngachal rorad nu Greek. Bochan e re n’ey ma ke yag ni ngar fel’gad u wan’ fapi ppin ni un laniyan’ ngorad. Tomuren ni meybil fapi apostal ngemu’ mar dugliyed fa medlip i pumoon ni yad e ngar ngongliyed e “gaf ney e maruwel.”
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Stephen e Ir Be’ Nrib “Ga’ e Ayuw ni Ke Tay Got Ngak ma Ke Pi’ Got Gelngin”
2 Rarogon owchen Stephen e ngiyal’ nem e ban’en ni yira ngat ngay. Ya nap’an ni sap e pi tapufthin ma yad guy owchen ni ke bod “rogon owchen ba engel.” (Acts 6:15) Pi engel e yad ma fek e thin rok Jehovah Got ngak e girdi’, ere bay rogon ni nge m’ug u rarogorad ndarur rusgad, ma yad ba gapas. Ere ku aram rogon Stephen e ngiyal’ nem ni mus ngak e pi tapufthin ni yad be fanenikay, ma yad be guy ni ke thil rarogon owchen. Ere uw rogon ni ke yag ni nge par nib gapas?
Yibe Machibnag “fare Thin Nib Fel’ ni Murung’agen Jesus”
16 Piin Kristiano e ngiyal’ ney e yad ba tow’ath ni ngar uned i rin’ fare maruwel ni i rin’ Filip. Boor yay ni ma mab e kanawo’ ngorad ni ngar weliyed fare thin nib fel’ u murung’agen Gil’ilungun Got ngak e girdi’ u fithik’ e sabethin ko ngiyal’ ni yad be milekag. Yooren e ngiyal’ e nnap’an ni yad ra mada’nag be’ nriyul’ ni baadag ni nge nang e tin riyul’ ma gathi ban’en ni ki yigi buch. Re n’ey e gad manang nra buch ya be tamilangnag e Bible ni pi engel e yad be pow’iy e re maruwel ney ni machib, ya nge yag ni nge gubin e girdi’ ko “pi nam, nge ganong nge thin nge gubin mit e girdi’” ma yad rung’ag fare thin nib fel’. (Rev. 14:6) Ma re n’ey e ku ban’en ni yiiynag Jesus ko fare fanathin rok u murung’agen e wheat nge pan. Ke weliy u lan e re fanathin rok nem ni ngiyal’ ni yira kunuy e woldug ngan tay nga naun ara tomuren e re m’ag ney, ma “pi engel” e yad e ngar kunuyed e pi woldug nem. Miki yog ni pi engel ney e ku yad ra ‘kunuy urngin e piin ni yad be waliy e girdi’ ni ngar denengad, nge urngin e piin ni yad be ngongliy e kireb.’ (Matt. 13:37-41) Maku ireray e ngiyal’ ni ku yad ra kunuy e piin ni kan dugliyrad ni ngar uned i gagiyegnag Gil’ilungun Got u tharmiy, ma boch nga tomuren mi yad kunuy fapi “girdi’ ni ke muulung ni pire’ ni pire’” ni yad “yugu boch e saf” ni aram e be yip’ fan e piin ni ke pow’iyrad Jehovah ko ulung rok.—Rev. 7:9; John 6:44, 65; 10:16.