“Moy Nga Macedonia”

1-3. (a) Uw rogon ni pow’iy gelngin Got nib thothup Paul nge piin yad be un ngak? (b) Mang boch ban’en ni buch ni gad ra weliy?

BAY ba ulung i ppin ni kar chuwgad ko fare mach nu Filippi ni bay u Macedonia. De n’uw nap’an nga tomuren mar tawgad ko fare lul’ ni Gangites. Gubin ngiyal’ ni yad ma yib nga tooben e re lul’ nem ngar pared nga but’, mar meybilgad ko fare Got nu Israel. Be guyrad Jehovah.​—2 Kron. 16:9; Ps. 65:2.

² Ku aram e ngiyal’ ni chuw bogi pumoon ko fare mach nu Lystra ni bay ko yimuch u Galatia. Re mach nem e ba pag 500 e mayel ko ngek u Filippi. Boch e rran nga tomuren mar tawgad nga ba pa’ i kanawo’ ni be sor ko ngal ko gin th’abi yoor e girdi’ riy u lan e nug nu Asia. Pi pumoon nem ni aram Paul, nge Silas, nge Timothy e yad baadag ni ngar milekaggad ko re pa’ i kanawo’ nem ya nge yag nranod nga Efesus nge yugu boch e mach ni bay bokum biyu’ e girdi’ riy nib t’uf ni ngar rung’aged murung’agen Kristus. Machane u m’on ni ngar milekaggad me yib i talegrad gelngin Got nib thothup. Der weliy e Bible rogon ni buch e re n’ey. Machane de pagrad ni ngar machibgad u Asia. Mang fan? Bochan e baadag Jesus ni nge fanay gelngin Got nib thothup ni nge pow’iy Paul nge piin yad be un ngak ni nga ranod u lan yu Asia Minor, mar th’abed fare Day ni Aegean nga barba’, nga ranod u rom nga tooben fare lul’ ni Gangites.

³ Bay boch ban’en nib ga’ fan nrayog ni ngad filed e ngiyal’ ney u rogon ni pow’iy Jesus Paul nge piin yad be un ngak ko re milekag nem nra ted nga Macedonia. Ere ngad weliyed boch ban’en ni buch u nap’an e yay ni l’agruw e milekag ni tay Paul ni be machib ni tabab u bang ko duw ni 49 C.E.

“Ke Piningmad Got” (Acts 16:6-15)

4, 5. (a) Mang e buch rok Paul nge piin yad be un ngak u nap’an nra chugurgad nga Bithynia? (b) Mang e ra dugliyed ni ngar rin’ed, ma mang e buch nga tomuren?

⁴ Bochan ndan pag Paul nge piin yad be un ngak ni ngar machibgad u Asia, ma aram mar milekaggad ko lel’uch ni ngar machibgad ko pi mach ni bay u Bithynia. Ra ngar thapgad ngaram, ma rayog nib t’uf ni nga ranod u yochi pa’ i kanawo’ nib achig ni bay u thilin yu Frygia nge Galatia u yu yang ni gathi ri boor e girdi’ riy. Machane nap’an nra chugurgad nga Bithynia, miki fanay Jesus gelngin Got nib thothup ni ngki talegrad bayay. (Acts 16:6, 7) Ere dabisiy ni balyangan’rad ko re n’ey. Yad manang e n’en ngar machibnaged nge rogon ni ngar machibgad, machane dar nanged e gin ngar machibgad riy. Kar guyed rogon ni nga ranod nga Asia ni ngar machibgad, machane dan pagrad ni nga ranod ngaram. Ku aram e n’en ni buch u nap’an nra guyed rogon ni nga ranod nga Bithynia. Yugu aram rogon me dugliy Paul u wan’ ni nge ulul ko milekag nge mada’ ko ngiyal’ ni ke pirieg bang nrayog ni nge machib riy. Ere dugliy e pi pumoon nem ni ngar rin’ed ban’en nrayog ni ngan lemnag nde puluw ni ngar rin’ed e ngiyal’ nem. Ra sorgad ko ngal ma ranod u but’ u lan 350 e mayel ni yad be yan u reb e mach nga reb nge mada’ ko ngiyal’ nra tawgad ko gampek u Troas ni aram e gin nrayog ni nga ranod riy nga Macedonia. (Acts 16:8) Aram e yay ni dalip ngay ni guy Paul rogon ni nge yan nga bangi ban’en ni nge machib, ma yaney e pag Jesus ni nge yan ngaram.

⁵ Luke ni yoloy reb e Gospel miki chag ngak Paul nge piin yad be un ngak u Troas ngar milekaggad u taabang e weliy e n’en ni buch ni gaar: “Mi ni piliyeg e changar rok Paul e re nep’ i n’em nge guy be’ nib moon u Macedonia nib sak’iy ni be wenig ngak Paul ni be gaar, ‘Moy nga Macedonia ngam ayuwegmad!’ Nap’an nni piliyeg e changar rok Paul, nge guy e re n’em ma gamad fal’eg rogomad ni nggu warod nga Macedonia, ya ke mutrug u wun’mad ni ke piningmad Got ni nggu machibniged e Thin Nib Fel’ ni yib rok Got ngak e girdi’ ko gin’em.”a (Acts 16:9, 10) Ka fini nang Paul e gin nge machib riy. Ba mudugil ni felfelan’ nde mulan’ u nap’an e re milekag nem nra ted! Ka chingiyal’ nem, me milekag e re aningeg i pumoon nem u barkow nga Macedonia.

6, 7. (a) Mang e rayog ni ngad filed ko n’en ni buch u nap’an e milekag ni tay Paul? (b) Mang fan ni be pi’ e n’en ni buch rok Paul e athamgil nga lanin’dad?

⁶ Mang e rayog ni ngad filed ko re n’ey ni buch? Mu tay fanam i yan ko re n’ey: Fin u tomuren ni tabab Paul ko milekag nga Asia e aram e ngiyal’ ni taleg gelngin Got nib thothup, mu tomuren ni chugur nga Bithynia me yib i taleg Jesus nde yan ngaram, mu tomuren ni taw nga Troas mfini pow’iy Jesus nga Macedonia. Ngiyal’ ney e ku rayog ni nge pow’iydad Jesus ni ir Lolugen e ulung ni aray rogon. (Kol. 1:18) Bod nrayog ni ke n’uw nap’an ni gad be lemnag ni ngad uned ko pioneer ara nga darod da pared nga bang nib t’uf boch e tamachib riy. Machane rayog ni fin u tomuren ni kad rin’ed boch ban’en ya nge yag nda rin’ed e n’en gad be nameg e fin nra pow’iydad Jesus u daken gelngin Got nib thothup. Mang fan? Am lemnag e re n’ey: Dabiyog ni nge yannag be’ e karrow rok ko ba’ ni gilay’ ara ba’ ni mat’aw ni faanra der mithmith fare karrow. Ere ku arrogon nra pow’iydad Jesus ni ngad yoornaged e kanawo’ ni gad be machib riy ni faanra rriyul’ ni gad be athamgil ni ngad rin’ed e re n’ey.

⁷ Machane uw rogon ni faanra der yag ni ngad rin’ed e n’en gad be nameg nib papey? Gur, aram e nge mulan’dad ma gad lemnag nder pow’iydad gelngin Got nib thothup? Danga’. Dab mu pagtalin ni mus ngak Paul maku de yag rok ni nge rin’ e n’en be nameg ni ka chingiyal’ nem. Yugu aram rogon ma de tal i guy rogon ni nge pirieg bang ni nge machib riy. Rayog ni nge pagan’dad ni faan gad ra athamgil ni ngad gayed boch e ‘kanawo’ nrayog ni ngad ngongliyed e maruwel riy ni ba ga’ ma ra yib fan,’ ma aram e yira tow’athnagdad.​—1 Kor. 16:9.

8. (a) Mu weliy rarogon fare mach nu Filippi. (b) Mang e buch ni bochan e yan Paul i machib u bangi ban’en ni “ma muulung piyu Israel ngay nguur meybilgad”?

⁸ Nap’an nra tawgad nga Macedonia, ma aram mar milekaggad nga Filippi nreb e mach ni girdi’ riy e yad ba uf ngay ni yad e girdi’ nu Roma. Boor ban’en ko re mach nem nib chugur ni nge taareb rogon ko n’en bay u Roma, ma boor e girdi’ ni ur pared u rom ni ur manged boch e salthaw nu Roma kafram. Ere ra pirieged bang u wuru’ e re mach nem u tooben bochi lul’ nib achig ni yad be lemnag nra moy bang riy ni “ma muulung piyu Israel ngay nguur meybilgad.”b Nap’an e rofen ni Sabbath, ma aram ma ranod ko gin’em mar pirieged boch e ppin ni kar muulunggad ngaram ni ngar liyorgad ngak Got. Ere ranod ra pared nga but’ ngaur nonad ngorad. Ma bay be’ nib pin u rom ni ka nog Lydia ngak ni i motoyil “me tamilangnag Somol laniyan’.” Ri taw e pi thin nem nga gum’irchaen, ma aram min taufenag nge girdien e tabinaw rok. Tomuren me pining Paul nge piin yad be un ngak nga tafen ni ngar pared rok.c​—Acts 16:13-15.

9. Uw rogon ni ke folwok boor e walag rok Paul e ngiyal’ ney, ma mang angin ni ke yib ngorad?

⁹ Am lemnag gelngin e felfelan’ nni tay u nap’an ni un Lydia ko taufe! Dabisiy nri felfelan’ Paul ni ke m’agan’ ngay ni nge ‘yan nga Macedonia,’ ma ke fanay Jehovah nge piin yad be un ngak ni ngar fulweged taban e meybil rok e pi ppin nem ni bay madgun Got u wan’rad! Ngiyal’ ney e boor e walag ni boch e kab fel’ yangarrad, ma boch e ke pilibthir, ma boch e kab muchugbil, ma boch e ke mabgol ni yad ma yan ra pared nga boch e binaw nib t’uf boch e tamachib riy. Riyul’ ni yad ma mada’nag boch e magawon, machane yad ma athamgil u fithik’ e felfelan’ ni bochan e yad baadag ni ngar pirieged boch e girdi’ ni yad bod Lydia ni yad baadag e tin riyul’ u Bible. Ere gur, rayog ni ngam thilyeg boch ban’en u rarogom ya nge yag nim ‘man’ nga bang nib t’uf e ayuw riy ko machib, fa? Ra tow’athnagem Jehovah ni faan ga ra rin’ e re n’ey. Bod ni bay reb e walag ni kab pagel ni ka fini pag 20 e duw rok ni ka nog Aaron ngak ni yan i par nga reb e nam ni bay u Central America. N’en ni yog e bod e n’en ma yog boor e walag ni kar pigpiggad u yugu reb e nam. I gaar: “Pigpig nug be tay u yugu reb e nam e ke ayuwegeg ni nggu ilal ko tirok Got ban’en me chugur boch e tha’ u thilmow Jehovah. Ma rug baadag e machib u roy, ya meruk e girdi’ ni gamad be fil e Bible!”

“Ki Togopluw Fapi Girdi’ ni Yoor Ngorow” (Acts 16:16-24)

10. Uw rogon ni k’aring e pi moonyan’ e girdi’ ni ngar togopuluwgad ngak Paul nge piin yad be un ngak?

¹⁰ Ba mudugil nri damumuw Satan ni ke taw fare thin nib fel’ nga bang nrayog ndanir magawonnagrad e pi moonyan’ rok riy. Ere dab da gingad ngay ni aram fan ni rin’ e pi moonyan’ e tin nrayog rorad ni ngar k’aringed e girdi’ ni ngar togopuluwgad ngak Paul nge piin yad be un ngak! Nap’an ni u ranod ko fagi n’en ma muulung piyu Israel ngay nguur meybilgad, ma bay bochi pin nib sib ni ke ying ba moonyan’ ngak ni ma yog e tin bay yib ban’en ya nge yognag e salpiy ni fan ko pi masta rok ni i lek Paul nge piin yad be un ngak ni be tolul ni be gaar: “Pi cha’ ney e tapigpig rok Got Nth’abi Tolang, ni yad be weliy ngomed rogon mi gimed thap ngak Got!” Rayog ni k’aring fare moonyan’ e chi pin ney ni nge tolulnag e pi thin ney ya nge lemnag e girdi’ nn’en be yiiynag nge n’en be machibnag Paul e gubin ni ke yib rok Got. Faanra lemnag e girdi’ nriyul’ e re n’ey, ma aram e dab kur motoyilgad ko tin riyul’ i gachalpen Kristus. Machane me th’ab Paul gulungan fachi pin ni aram e tuluf fare moonyan’ nge chuw rok.​—Acts 16:16-18.

11. Tomuren ni tuluf Paul fare moonyan’ nge chuw rok fachi pin, ma mang e buch rorow Silas?

¹¹ Nap’an ni nang fapi cha’ nib milfan fachi pin ngorad ndabkiyog ni nge yognag e salpiy ni fan ngorad, ma aram mar ra damumuwgad. Ere ra girngiyed Paul nge Silas nga bang ni yima muulung ngay ko gin ma pithig boch e tolang nu Roma e oloboch riy. Yad manang ni pi girdi’ nem e yad ba fanenikan e pi Jew ma yad ba uf ngay ni yad boch e girdi’ nu Roma. Ere rogned ngorad ni be k’aring Paul nge Silas boch e magawon ya yow be yog boch e yalen nde m’agan’ piyu Roma ngay. Ka chingiyal’ nem me rin’ fapi cha’ ban’en. I “togopluw fapi girdi’ ni yoor [ni yad bay ko gin’em ni yima muulung ngay] ngorow [Paul nge Silas],” me yog fapi tolang nu Roma “ni ngan toyrow ko dumow.” Tomuren mi nin’row nga kalbus. I yon’row faen pilungen e kalbus nga lan reb e singgil nib kan nga lukngun e kalbus, me tay ayrow ko gek’iy nib dub’ag ni kan ker luwan ey riy, ngemu’ me tay bang nga daken me loknag. (Acts 16:19-24) Nap’an ni ning faen pilungen e kalbus e mab ko fare singgil, ma dariy e maruwar riy ndakiyog ni nge guy Paul nge Silas yow ya ke lumor lan fare singgil. Machane be guyrow Jehovah.​—Ps. 139:12.

12. (a) Uw rogon u wan’ pi gachalpen Kristus e gafgow ni un tay ngorad, ma mang fan? (b) Uw rogon ni ka be togopuluw Satan nge piin be gagiyegnagrad ngak pi gachalpen Kristus?

¹² Boch e duw u m’on riy, me gaar Jesus ngak pi gachalpen: “Bay kur gafgowniged gimed.” (John 15:20) Ere nap’an ni yan Paul nge piin yad be un ngak nga Macedonia, ma yad manang ni yira togopuluw ngorad. Nap’an nni gafgownagrad ma dar lemnaged nre n’ey e be yip’ fan ndar fel’gad u wan’ Jehovah, ya be yip’ fan ni ke damumuw Satan ngorad. Ngiyal’ ney e piin be gagiyegnagrad Satan e ku yad ma ngongol ni bod e pi girdi’ nu Filippi nem. Piin yad ma togopuluw ngodad u skul ngu tabon e maruwel e yad ma yog boch ban’en nde riyul’ u murung’agdad nrayog ni nge k’aring e girdi’ ni ngar togopuluwgad ngodad. Bay boch i girdien yurba’ e teliw u boch e nam ni yad ma yog ni gad be k’aring boch e magawon ya gad be yog boch e yalen nde m’agan’ girdien e pi nam nem ngay. Ma bay boch e nam ni yima toy pi walagdad riy mi non’rad nga kalbus. Machane be guy Jehovah e n’en be buch.​—1 Pet. 3:12.

“Min Taufenag ni Ka Chingiyal’ Nem” (Acts 16:25-34)

13. Mang e k’aring facha’ ni pilungen e kalbus ni nge gaar: “Mang e thingar gu rin’ me yog ni gu thap ngak Got?”

¹³ Dabisiy nib t’uf e tayim ni nge chuw amithngin e dimow ni ke aw ngak Paul nge Silas e rofen nem. Machane yan i bang ko lukngun e nep’ ma ke m’ay amithngin e dimow u dowrow, ma aram mu ‘ur meybilgow ma yow be yin’ e tang ni yow be pining e sorok ngak Got.’ Ngemu’ me yib ba durru’ nrib gel nge rurug fare kalbus! Ma aram me od facha’ ni pilungen e kalbus, me guy ni ke mab urngin e mab me finey ni ke mil urngin fapi kalbus. Bochan ni manang ni yira gechignag ni ke mil fapi kalbus, ma aram “me girngiy e sayden rok nge yan ni nge li’ ir ngay.” Machane me tolul Paul ni gaar: “Dab mmaad’ad ngom; ya gamad gubin ni ka gamad baaray.” Me gaar facha’ ni pilungen e kalbus: “Mang e thingar gu rin’ me yog ni gu thap ngak Got?” Dabiyog ni nge ayuweg Paul nge Silas e yafos ko cha’ney ya kemus ni yigoo Jesus e rayog ni nge rin’ e re n’ey. Ere lungurow ngak: “Nge mich u wun’um Somol Jesus, ma aram e kam thap ngak Got.”​—Acts 16:25-31.

14. (a) Mang e ayuweg Paul nge Silas facha’ ni pilungen e kalbus riy? (b) Mang tow’ath e yag ngak Paul nge Silas ni bochan e ra athamgilgow u fithik’ e gafgow nni tay ngorow nde chuw e felfelan’ rorow?

¹⁴ Gur, be sorok facha’ ni pilungen e kalbus ko pi thin ney ni yog, fa? Ba mich u wan’ Paul e pi thin ney. Cha’ney ni pilungen e kalbus e gathi ir reb e Jew ma de nang e thin ni bay u lan e Babyor nib Thothup. U m’on ni nge mang reb e Kristiano mab t’uf ni nge fil kenggin e machib ni bay u lan e Babyor nib Thothup me fol riy. Ere tay Paul nge Silas e tayim ni ngar ‘machibnagew e thin rok Somol ngak.’ Rayog nda kur thamiyew e amith ko dimow ni ke aw ngorow ni bochan e ri yow be tiyan’row nga rogon ni yow be fil e thin ni bay u lan e Babyor nib Thothup ngak facha’ ni pilungen e kalbus. Machane me guy fare moon fa yungi maad’ad u dowrow, ma aram me maluknag. Ngemu’ “min taufenag ni ka chingiyal’ nem” ni ir nge girdien e tabinaw rok. Rin tow’athnag Paul nge Silas ni bochan e ra athamgilgow u fithik’ e gafgow nni tay ngorow nde chuw e felfelan’ rorow!​—Acts 16:32-34.

15. (a) Uw rogon ni ke folwok boor e Pi Mich e ngiyal’ ney ko n’en ni rin’ Paul nge Silas? (b) Mang fan nsusun e ngaud sulod ko girdi’ ni yad bay ko gin gad ma machib riy?

¹⁵ Boor e Pi Mich e ngiyal’ ney ni kar machibnaged fare thin nib fel’ u nap’an ni kan kalbusnagrad ni bochan e michan’ rorad, mab ga’ angin ni ke yib riy ni bod e n’en ni buch rok Paul nge Silas. Bod ni bay reb e nam ni kan taleg e machib rodad riy ni immoy ba ngiyal’ nib chugur ni nge gaman baley ko urngin e Pi Mich ni yad ma par u rom ni kar filed e tin riyul’ u murung’agen Jehovah u nap’an ni ur moyed u kalbus! (Isa. 54:17) Kum tay fanam i yan riy nu tomuren ni yib fare durru’ mfin aram e ngiyal’ ni yog facha’ ni pilungen e kalbus ni ngan ayuweg. Ku arrogon e ngiyal’ ney ni bay boch e girdi’ ndubrad ni ngar motoyilgad nga murung’agen Gil’ilungun Got nrayog ni ngar motoyilgad u tomuren ni ke buch ban’en nib kireb u lan e yafos rorad. Faanra ud sulod ko pi girdi’ nem ni yad bay ko gin gad ma machib riy, ma aram e rayog ni ngad ayuweged yad ko ngiyal’ ni ke m’agan’rad ngay ni ngan ayuwegrad.

“Ngar Paged Gamow e Chiney nib Mith?” (Acts 16:35-40)

16. Mang e buch ko bin migid e rran nga tomuren nni toy Paul nge Silas?

¹⁶ Nap’an ni kakadbul ko bin migid e rran nga tomuren ni kan toy Paul nge Silas, me yog fapi tolang nu Roma ni ngan pagrow. Machane me gaar Paul: “Kar toyed gamow u fithik’ e girdi’ ni yoor, nda ni pufthinnagmow ma gamow girdien yu Roma! Ma ka ron’ed gamow nga kalbus. Ere ngar paged gamow e chiney nib mith? Danga’! Pi tolang rok yu Roma e thingar ra bad ngaray ngar paged gamow.” Nap’an nra nanged ni fa gal pumoon e yow girdien yu Roma, ma aram “mi yad rus” ya kar togopuluwgad nga mat’awrow.d Ere chiney e ke sul taban ngorad e n’en kar rin’ed ngak Paul nge Silas. Kar toyed fa gali cha’ ni gachalpen Jesus u p’eowchen e girdi’ ni yoor, ma chiney e thingar ra weniggad ngorow u p’eowchen e girdi’ ni yoor. Ere ra weniggad ngak Paul nge Silas ni ngar chuwgow u Filippi. Me m’agan’row ngay ni ngar chuwgow, machane som’on e ra tew e tayim ni ngar piew e athamgil nga laniyan’ boch e girdi’ u rom ni ka fin nra manged boch i gachalpen Jesus. Tomuren mfin nra chuwgow ko re mach nem.

17. Mang ban’en nib ga’ fan ni fil fapi cha’ ni ka fin nra manged boch i gachalpen Jesus ko athamgil ni tay Paul nge Silas?

¹⁷ Faan gomanga rognew u m’on riy ni yow l’agruw e girdi’ nu Roma, ma sana dabin toyrow. (Acts 22:25, 26) Machane faan yow ra rin’ e re n’ey, ma rayog ni nge lemnag pi gachalpen Jesus u Filippi ni kar fanayew mat’awrow ya nge dab ra gafgowgow ni fan ngak Kristus. Ere mang e ra rin’ e re n’ey ko michan’ rok e piin gathi yad e girdi’ nu Roma? Ya bin riyul’ riy e dabiyog ni nge ayuwegrad e motochiyel nu Roma ndabin toyrad. Ere nap’an ni athamgil Paul nge Silas u fithik’ e gafgow nni tay ngorow, ma aram mar dagew nrayog ni nge par pi gachalpen Kristus ni yad ba mudugil u nap’an ni yibe gafgownagrad. Maku reb e, bochan ni yog Paul nge Silas boch nga tomuren ni yow l’agruw e girdi’ nu Roma, ma aram me t’uf ni nge yog e pi tolang nu Roma nem u fithik’ e girdi’ ni yoor ni kar th’abed e motochiyel. Re n’ey e rayog ni nge k’aringrad boch nga tomuren ni ngar kol ayuwgad u rogon ni yad be fol ko motochiyel, me ayuweg e piin Kristiano ndab kun gafgownagrad ni aram rogon.

18. (a) Uw rogon ni ma folwok e piin yad ma yog e thin u lan e ulung ni Kristiano rok Paul e ngiyal’ ney? (b) Uw rogon ni gad ma ‘ayuweg e Thin Nib Fel’ ni yib rok Got ma gad be micheg nga laniyan’ e girdi’’ e ngiyal’ ney?

¹⁸ Ngiyal’ ney e ku ma dag e piin yad ma yog e thin u lan e ulung ni Kristiano e kanawo’ nrayog ni ngan folwok riy. Mus ngorad mab m’agan’rad ngay ni ngar rin’ed e n’en yad be lemnag ni nge rin’ e piin taareb e michan’ rorad. Ku gad bod Paul ni gad ma fal’eg i lemnag rogon nge ngiyal’ ni ngad fanayed mat’awdad u tan e motochiyel ni ngad ayuweged gadad. Faanra ba t’uf ma gad ma ning e ayuw ko pi tagil’ e puf oloboch ni ngan ayuwegdad, ya nge yag nda ululgad ko liyor ni gad be tay. Gathi gad be nameg ni ngad uned nga ngongolen e am, ya gad be nameg ni ngad ‘ayuweged e Thin Nib Fel’ ni yib rok Got ma gad be micheg nga laniyan’ e girdi’,’ ni bod rogon ni yoloy Paul ko ulung nu Filippi sogonap’an ragag e duw nga tomuren nni kalbusnag u rom. (Fil. 1:7) Demtrug e n’en nra dugliy e pi tagil’ e puf oloboch, ma kad dugliyed u wan’dad ni ngad ululgad ni ngad “machibniged e Thin Nib Fel’ ni yib rok Got” ko gin be pow’iydad gelngin Got nib thothup ni nga darod ngay ni bod Paul nge piin yad be un ngak.​—Acts 16:10.