Sumunguy​—Reb I Felngin E Kristiano Ni Rib Ga’fan

“Sumunguy . . . e thingar mon’ed nga dakenmed nge mang mad romed.”​—KOLOSE 3:12.

1. Mang fan ni sumunguy e ir felngin nib thil mab fel’?

FAANRA ba sumunguy e girdi’, ma yira falfalan’ ni ngan chag ngak. Machane, “blowthey nib sumunguy e rayog ni nge t’ar reb e yil,” ara’ rogon ni yog Solomon ni Pilung nib gonop. (Proverbs 25:15) Sumunguy e ba felngin nrib fel’ ni aram e felfelan’ nge gelngiy e ke peth.

2, 3. Mang e peth u thilin e sumunguy nge fare kan ni thothup, ma mang e gad ra weliy ko re article ney?

² Paul ni apostal e ke uneg e sumunguy ko fapi “wom’engin fare kan ni thothup,” ni bay ko Galatia 5:22, 23. Thin ni Greek ni kan thiliyeg ni “sumunguy” u verse 23 ko fare New World Translation e baga’ ni kan thiliyeg ni “sobutan’” ara “sumunguy” u yugu boch e Bible. Tin riyul’ riy e mo’maw’ ni ngan pirieg reb e thin nu bang nrib puluw ngay ya bochan ni re thin ney ni Greek e be weliy ni ireray e sobutan’ nge gol ni sum u fithik’ey; gathi ngongol ni ma dag be’, ya rarogon laniyan’ be’ nge gum’irchaen.

³ N’en ra ayuwegdad ni ngari tamilang u wan’dad nge feni ga’fan ni ngan sumunguy, e aram e gad ra weliy aningeg i ban’en ni bay u Bible. (Roma 15:4) Ra ngad weliyed e pi n’en ney, ma gathi kemus ni gad ra nang ko mang e re felngin ney ya ku gad ra nang ko uw rogon ni nge yog ngodad ni nge m’ug ko urngin ban’en ni gad ma rin’.

“Ri Baga’ Fan u Mit Got”

4. Uw rogon ni ngad nanged ni sumunguy e baga’ fan u wan’ Jehovah?

⁴ Bochan ni sumunguy e bang ko wom’engin e kan ni thothup rok Got, ma ri bay fan ni ngad nanged ni rib peth ko fapi felngin Got ni yira ngat ngay. Peter ni apostal e i yoloy ni gaar, “lem nib sumunguy ma ba gapas” e ir e “baga’ fan u mit Got.” (1 Peter 3:4) Riyul’, ni sumunguy e ba felngin ni ma dag Got; ma rib ga’fan e re n’ey u wan’ Jehovah. Mmudugil, ni re n’ey ma ke gaman fan ni nge urngin e pi tapigpig rok Got ma ba t’uf ni ngar maruweliyed nge yog ngorad fare felngin ni sumunguy. Machane, uw rogon me Got ni gubin ma rayog rok, ma bay mat’awon nib th’abi tolang u palpalthib, e nge dag e sumunguy?

5. Bochan e sumunguy ni ba’ rok Jehovah, ma mang e athap ni ba’ rodad?

⁵ Nap’an fa gal wu’ i mabgol ni som’mon, ni Adam nge Efa, ni kar th’abew e motochiyel rok Go nib tamilang ni dabra kew wom’engin fare ke gek’iy ni ma tamilangnag an’uy ko tin nib fel’ nge tin nib kireb, ma aram e ka ra th’abew e re motochiyel nem ni lem rorow. (Genesis 2:16, 17) Ma wenegan ni yib nbochan e dar folgow ni lem rorow e aram e denen nge yam’ ma gali cha’ nem nge pi fakrow e ra pared nib dar rok Got. (Roma 5:12) Yugu aram rogon ni ri bay fan ni nge pufthinnagrow Jehovah ni aram rogon, ma de digey e girdi’ ni urngin ni be lemnag ni dabkiyog ni ngan llowannagrad ma dabkiyog ni ngan biyuliyrad (Psalm 130:3) De yodor, ya bochan ni ba fel’ pangin ma ba m’agan’ ngay ni nge dabi towasariyey​—ni aram e mich riy ko ngongol nib sumunguy—​ma aram e ke yarmiy Jehovah ban’en ni fan ko fapi girdi’ ni tadenen ni nge yog ni ngar chuchugurgad ngak mi yad fel’ u wan’. Arrogon, u daken fare taw’ath ni fare biyul ni maligach ni pi’ Jehovah fak, ni Jesus Kristus, ma aram e ke ayuwegdad ni rayog ni ngad chuchugurgad nga tagil’ ni dabda rusgad.​—Roma 6:23; Hebrews 4:14-16; 1 John 4:9, 10, 18.

6. Uw rogon ni ke gagiyel felngin Got ni sumunguy u nap’an ni rin’ ban’en ngak Kain?

⁶ Ba n’uw nap’an u m’on ni dawori yib Jesus nga fayleng, me dag Jehovah nib sumunguy u nap’an fa gali fak Adam ni Kain nge Abel ni ra piew e maligach ngak Got. Bochan ni manang Jehovah rarogon gum’irchaen Kain, ma aram fan ni de fel’ e maligach rok u wan’ machane be sap ngak Abel nge maligach rok ‘nib fel’ u wan’’. Changar rok Got nib fel’ ngak Abel nib yul’yul’ nge maligach rok e ke k’aring e damumuw ngak Kain. “Me ri puwan’ Kain nge kirebnag yaan owchen ni bochan e damumuw,” aram e n’en ni yog e Bible. Mang e i rin’ Jehovah? Ke damumuw nbochan pangin Kain nib kireb? Danga’. I fith Kain u fithik’ e sumunguy ko mang fan ni ke damumuw. Maku ke weliy Jehovah ko mang e n’en nib t’uf ni nge rin’ Kain ma aram e “yira tolangnag.” (Genesis 4:3-7) Riyul’, ni Jehovah e ir e ma dag ir ni rib sumunguy nrib fel’ rogon..​—Exodus 34:6.

Sumunguy e Yibaadag Ma Ra Pasignagey

7, 8. (a) Uw rogon ni ngad nanged fan felngin Jehovah nib sumunguy? (b) Mang e be dag e thin ni bay ko Matthew 11:27-29 u murung’agen Jehovah nge Jesus?

⁷ Reb e kanawo’ ni rib fel’ u rogon ni ngan nang fan felngin Got ndariy be’ ni bod ir e ngan fil murung’agen e yafas rok Jesus Kristus nge rogon e machib ni i tay. (John 1:18; 14:6-9) Nap’an ni immoy u Galilee ni aram e bin l’agruw e duw ni i machib, ma be fal’eg Jesus boor e maangang u Chorazin, Bethsaida, Kapernaum, nge pi binaw nib chugur ngay. Yugu aram rogon, ma girdi’ riy e baga’ ni girdi’ nib tolangan’ ma dariy fan e n’en ni kar guyed u wan’rad, ma de mich Jesus u wan’rad. Mang e ke rin’ Jesus nbochan? Yugu aram rogon ni rib gel rogon ni i puguran ngorad e n’en ni ra buch rorad ya bochan de michan’rad, ma kari runguy e piin ʽam ha·ʼaʹrets, ni kar gafgowgad, ni yug girdi’ u fithik’rad ni kar gafgowgad ko tirok Got.​—Matthew 9:35, 36; 11:20-24.

⁸ Tin ni rin’ Jesus ko tomur e be dag ni “ri manang e en Chitamangiy” mi i folwok rok. Me ri pining Jesus e yug girdi’ ni gaar: “Mired ngog, ni gimed gubin e piin ni ke aw parowmed i fek e n’en nib tomal ni gimed be fek, mu gu pi’ e toffan ngomed. Mfeked e mat’ rog ngam tiyed nga pomed, mi gimed folwok rog, ya gub munguy ma gub sobut’an’; mi gimed pirieg e toffan.” Kari fel’ laniyan’rad ma ke pasingan’rad ko pi thin nem ni piin ni kar gafgowgad ko mochuch! Pi thin nem e ku ra pasigan’dad ngay e ngiyal’ ney. Faanra riyul’ ni nga don’ed e sumunguy nga dakendad ni bod e mad rodad, ma gad mang boch e piin ni “ba m’agan’ Fak ngay ni nge dag” e en Chitamangin ngorad.​—Matthew 11:27-29.

9. Mang e felngin nib peth ko sumunguy, ma uw rogon ni kari dag Jesus rogon e re felngin ney?

⁹ Sumunguy e rib peth ko sobut’an’, ni aram e “sobut’an’ u lan e gum’ircha’.” Machane, tolangan’ e ma k’aring be’ ni nge tolangnag ir ma baga’ ni de sumunguy u rogon ni ma rin’ ban’en ngak boch e girdi’ ma dabi dag e runguy. (Proverbs 16:18, 19) N’umngin nap’an e machib ni i tay Jesus e i dag ni ir be’ nib sobut’an’. Ni mus u nap’an ni be yan nga lan yu Jerusalem ni sogonapan nel’ e rran u m’on me yim’ min pining e sorok ngak ni ir e Pilung rok piyu Jew, rib thil Jesus ko pilung nu fayleng. I lebuguy e yiiy rok Zekariah u murung’agen fare Messiah ni gaar: “Mu sapgad! Pilung romed e be yib ngomed, ni be’ nib sobutan’, ma ke af nga daken ba donkey, arrogon u daken ba fak e donkey.” (Matthew 21:5; Zekariah 9:9) Daniel ni reb e profet nib yul’yul’ e ke pig e changar rok ke guy ni ke pi’ Jehovah mat’awon Fak ko gagiyeg. Machane, u nap’an e yiiy u m’on riy, me weliy murung’agen Jesus ni “be’ ni rib sobut’ u fithik’ e girdi’.” Riyul’ ni sumunguy nge sobut’an’ e ma yan u taabang.​—Daniel 4:17; 7:13, 14.

10. Mang fan ni sumunguy ni ma dag e Kristiano e gathi fan e meewar?

¹⁰ Sumunguy ni be k’aring e falfalan’ ni dag Jehovah nge Jesus e ke ayuwegdad ni ngad chuchugurgad ngorow. (James 4:8) Riyul’, ni sumunguy e dagathi bochan ni yib meewar. Ri gathi aram rogon! Jehovah, ni Got ni gubin ma rayog rok, e ma dag gelngin ni rib gel. Ri ma gel e damumuw rok ko tin kireb. (Isaiah 30:27; 40:26) Jesus e ke dag ni dabun ni nge pag e kanawo’ nib mat’aw, ni mus ko ngiyal’ ni keb Satan ni fare Moonyan’ i cham ngak. De pag e fol chuway nib togopuluw ko motochiyel ni nga i rin’ fapi tayugang ko teliw ko ngiyal’ nem ni immoy. (Matthew 4:1-11; 21:12, 13; John 2:13-17) Yugu aram rogon, ma i par nib sumunguy ko ngiyal’ ni ke oloboch pi gachalpen, mi i kadan’ ko meewar rorad. (Matthew 20:20-28) Reb e Bible scholar e rib puluw rogon ni ke weliy murung’agen e sumunguy ni gaar: “U fon e sumunguy e bay gelngin e wasey riy.” Yibe athapeg ni ngad daged fare felngin ni i dag Kristus​—ni aram fare sumunguy.

Piin Th’abi Sumunguy u Nap’an e Rran Rok

11, 12. Rogon ni kan chuguliy Moses, ma mang e ke rin’ ni ke dag e sumunguy ni rib fel’ rogon?

¹¹ Fa bin dalip e girdi’ ni dag e re felngin ney ni gad ra weliy murung’agen e Moses. Be weliy e Bible murung’agen ni en “th’abi sobut’an’ u fithik’ e girdi’ nu fayleng.” (Numbers 12:3, footnote) Kan yoloy e re thin ney ni Got e ke thagthagnag. Felngin Moses ni rib sumuguy e ke ayuweg ni nge fol ko thin rok Jehovah.

¹² Bathil u rogon ni kan skulnag Moses. I gagiyegnag Jehovah ni re tir ney ni galabthir rok e yow e Hebrew nib yul’yul’ ni nge magay nib fas u nap’an ni yibe sasalapiy yibe li’ fapi bitir ngar m’ad. Nap’an ni kab bitir Moses ma chitingin e ke chuguliy, me fil ngak nib fel’ rogon murung’agen e bin riyul’ e Got, ni Jehovah. Me munmun, min fek Moses u tabinaw rok nge ni par nga bang ni rib thil. “Ma aram min fil ngak urngin e llowan’ rok yu Egypt,” aram e n’en ni yog Stefen ni reb e Kristiano kakrom ni kan li’ kem’, ni ulul ngay me gaar, “Me yan i par [Moses] ni ir be’ nib sorok ko welthin nge ngongol ni be rin’.” (Acts 7:22) Me gagiyel e michan’ rok u nap’an ni ke guy e tin de mat’aw ni ma rin’ e en ni ga’ ko fapi sib rok Farao ngak pi walagen. Bochan ni ke li’ Moses reb e girdi’ nu Egypt ya ke guy ni yan e cha’ nem i li’ reb e Hebrew, ma aram me chuw u Egypt nge yan ko fare binaw ni Midian.​—Exodus 1:15, 16; 2:1-15; Hebrews 11:24, 25.

13. Bochan ni par Moses u lan 40 e duw u Midian ma mang angin ni keb riy ngak?

¹³ Nap’an ni ke gaman 40 e duw rok Moses, mab t’uf ni nge yan nga daken e ted ni nge ayuweg ir. U Midian i mada’nag fa medlip e ppin ni bitir rok Reuel me ayuwegrad i l’ing e ran ni fan ko fa ran’ i gamanman rok e chitamangirad. Nap’an ni kar sulod nga tabinaw rorad ma fapi ppin e kar weliyed ngak Reuel u fithik’ e falfalan’ ni “reb e girdi’ nu Egypt” e ke ayuwegrad rok e piin tachugol saf ni kar k’aringed e wagey ngorad. Me par Moses rorad ya Reuel e ke pining. Fapi gafgow ni yib ngak e de k’aring ni nge mang be’ ni ta damumuw; ara ke taleg ni nge fil rogon ni nge taareb rogonnag e yafas rok ko tin biech ni bay u tooben. Tafinay rok ni baadag ni nge rin’ e tin nib m’agan’ Jehovah ngay e de war. U lan 40 e duw, ni ireray e tayim ni ke gafaliy e pi saf rok Reuel, me leengiy Zipporah, me chuguliy pi fak ni pumoon, me yog rok Moses ni gelnag reb i felngin ni ir e ra un nang riy. Arrogon, bochan ni ke yog rok ni nge k’adan’ ko gafgow ni keb ngak, ma ke mang be’ nib sumunguy.​—Exodus 2:16-22; Acts 7:29, 30.

14. Mu weliy e n’en ni buch u nap’an ni be gagiyegnag Moses piyu Israel ni be dag ni i dag felngin nib sumunguy.

¹⁴ Tomren ni ke dugliy Jehovah ni Moses e nge mang ta yog e thin ko fare nam nu Israel, ma ka be par ni be dag ni ba sobut’an’. Reb e pagal e ke yog ngak Moses ni Eldad nge Medad e yow be rin’ ban’en ni bod rogon e profet u lan e camp​—nyugu aram rogon ni dar moyew u nap’an ni ke puog Jehovah e kan ni thothup rok ngad ken fa 70 e piilal ni nguura pigpiggad ngak Moses. I yog Joshua ni gaar: “Masta, mu talegrow!” Me fulweg Moses u fithik’ e sumunguy ni gaar: “Mog, ke awan’um ngorow nbochag? Ku gum’ ni bochan ni manga yigi pi’ Somol e gonop rok ngak urngin e girdi’ rok ngar welthingad ni bod rogon e profet!” (Numbers 11:26-29) Sumunguy e ir e ke gapasnagan’rad ko ngiyal’ nem ni kar magawongad.

15. Yugu aram rogon ni dawori flont Moses, ma mang fan ni tin ni rin’ e ffel’ ni nguun fol riy?

¹⁵ Ba’ biyay ni ngongol rok Moses’ nib sumunguy e ke war. U Meribah, nib chuchugur nga Kadesh, me pagtalin ni nge yog e sorok ngak Jehovah, ni Ani Ma Fal’eg e Maangang. (Numbers 20:1, 9-13) Yugu aram rogon ni Moses e dawori flont, ma michan’ rok nib mudugil e ke gelnag ni polo’ e yafas rok, ma sumunguy ni dag e ma k’aringan’dad ko ngiyal’ ney.​—Hebrews 11:23-28.

Maangach ni Togopuluw ko Sumunguy

16, 17. Mang e be ginangdad ko fare chep u murung’agen Nabal nge Abigail?

¹⁶ Dawori n’uw nap’an ni kem’ Samuel ni profet rok Got, me buch ban’en ni be ginangey u nap’an David. Ba muun ngay ba wu’ i mabgol ni aram Nabal nge Abigail ni leengin. Rib gel e thil u pangin e gali cha’ ney! Abigail e ir be’ nib “gonop,” ma figirngin e ir “be’ ni maangach mab kireb e tin ma rin’.” Kari siyeg Nabal me gathibthibnag e girdi’ rok David u nap’an nra ninged e ggan ni ngar ked, ma pi cha’ nem e ur matanageyed fa yu ran’ i gamanman rok Nabal ma de yog ni nge iring e moro’ro’. Ke damumuw David ni bay fan, ere ir nge girdi’ rok e kar feked e sayden rorad ka ranod ni ngar chamgad ngak Nabal.​—1 Samuel 25:2-13.

¹⁷ Nap’an ni rung’ag Abigail e tin ni ke buch, ma aram me gurgurnag i fal’eg e flowa, nge wain, nge thu’mag, nge boch e flowa ni kan ngongliy ko raisin nge boch e fig me bibiy David i yan. Me wenig ngak ni gaar, “Somol rog, mu pag ni nge aw nga dakenag e tin kireb ni kan rin’,” me ulul ngay ni gaar, “Wenig ngom mu pag e sib rom ni ppin, nge non ngom mag motoyil ko thin ni ra yog e sib rom ni ppin.” Thin ni yog Abigail ni be wenig ngak David u fithik’ e sobutan’ e ke munguynag gum’irchaen David. Tomren ni ke rung’ag David e thin ni ke weliy Abigail, me yog ni gaar: “Nguun pining e sorok ngak Jehovah ni fare Got rok Israel, ni ir e ke l’ogem ngam mada’nageg e daba’! Ma nguun pining e magar ngom nbochan e gonop rom, ma nguun pining e magar ngom ya kam talegneg e daba’ ni nge dabgu puog e racha’.” (1 Samuel 25:18, 24, 32, 33, NW) Tomur riy me yim’ Nabal nbochan e ngongol rok ni maangach. Pi felngin Abigail nib fel’ e falfalan’nag ya ke mang leengin David. Sumunguy ni dag e be pi’ e kanawo’ ni fan ko urngin e girdi’ ni be pigpig ku Jehovah ko ngiyal’ ney.​—1 Samuel 25:36-42.

Ngam Nameg e Sumunguy

18, 19. (a) Mang e pi n’en ni ngari thil u nap’an ni gad ra fanay e sumunguy ni bod e mad rodad? (b) Mang e ra ayuwegdad ni ngad fal’eged i yaliydad nib fel’rogon?

¹⁸ Ere, sumunguy e thingar un rin’. Biney e gathi kemus ni ngan dag e sumunguy ko ngongol; ya ireray e felngin ni ra baudeg laniyan’ yugu boch e girdi’. Sana kafram, e kad mechamgad ni nguu dogned e thin ni kaygi gel ma gathi u fithik’ e gol ni gad ma rin’ ban’en. Machane tomren ni kad filed e tin riyul’ u Bible, ma kad manged girdi’ nib fel’ ngongolen. I weliy Paul murung’agen e re n’ey u nap’an ni be pi’ e fonow ngak e piin Kristiano ni gaar: “Aram fan ni runguy, nge gol, nge sobut’an’, nge sumunguy, nge gum’an’ e thingar mon’ed nga dakenmed nge mang mad romed.” (Kolose 3:12) Bible e be taareb rogonnag e re n’en ney ko pi gamanman ni maloboch mab tacham ni bod​—wolf, nge leopard, nge layon, nge bear, nge porchoyog ni cobra—​ni kar manged gamanman ni mongmor ni bod​—fak e saf, nge fak e kaming, nge fak e garbaw. (Isaiah 11:6-9; 65:25) Re n’en ney ni kari thil pangirad e ban’en ni gathi ri ma buch ma girdi’ ni be guyrad e kar gingad ngorad. Machane gad be ta’ ngan’dad ni kan ni thothup e ke ayuweg me thil pangiy ya sumunguy e bang ko wom’engin e kan ni thothup.

¹⁹ Re n’ey e be yip’ fan ni tomren ni kad thiliyeged boch ban’en ma kad ognaged e yafas rodad ku Jehovah, ma daki t’uf ni ngad maruweliyed ngada daged nib sumunguy lanin’dad? Ri danga’. Mang fan, ya mad nib biech e susun ni nguun ayuweg ma rayog ni nge par nib biech mab fel’ u owchey. Ngan fal’eg i yaliy e Thin rok Got nge ngan fal’eg i lemnag e thin ni bay riy ni be fil ban’en ngodad nra ayuwegdad ni ngad yaliyed gadad biyay u fithik’ e yul’yul’. Mang e be dag fare therek ni aram e Thin rok Got u murung’agem?​—James 1:23-25.

20. Uw rogon ni ra fel’ rogon i dag rodad e sumunguy?

²⁰ Bochan nib thil thil e ngongol ni ke af ngak e girdi’ ni ka nap’an ni ka yad ba bitir, ma arfan ni kub thil thil wokrad. Boch ko fapi tapigpig rok Got e ke mom rorad ni ngar daged felngin e sumunguy ngak yugu boch e girdi’. Yugu aram rogon, ma urngin e Kristiano e ba t’uf ni ngar maruweliyed nge yog ngorad wom’engin fare kan ni thothup, nib muun e sumunguy ngay. I fonownag Paul Timothy u fithik’ e t’ufeg ni gaar: “Mu athamgiliy e tin nib mat’aw, nge yul’yul’ ku Got, nge michan’, nge t’ufeg, nge kadan’, nge lem nib sumunguy.” (1 Timothy 6:11) Fare bugithin ni “athamgiliy” e be yip’ fan nib t’uf e maruwel nib gel ngay. Reb e Bible e ke thiliyeg e re fonow ney ni ‘mu tay gum’irchaem ngay.’ (New Testament in Modern English, by J. B. Phillips) Ra ngam athamgil ni ngam fal’eg i lemnag e Thin rok Got ni ri be fil ban’en ngom, ni ngari mit ngom, ni bod ni kan yung nga fithik’am. Ra nge thil e wok rom ma ra i pow’iyem.​—James 1:21.

21. (a) Mang fan ni susun ni ngad nameged nge yog ngodad felngin ni sumunguy? (b) Mang e yira weliy ko bin migid e article?

²¹ Rogon ni gad ma rin’ ban’en ni fan ngak yugu boch e girdi’ e ra dag feni fel’ ni gad ma dag e ngongol ni sumunguy. “Mini’ e ba gonop mab llowan’ u fithik’med?” be fith James ni reb i gachalpen. “Nge dag e re n’ey ko ngongol rok nib fel’ nge tin ma rin’ u fithik’ e sumunguy ni yib ko tamilangan’.” (James 3:13) Uw rogon ni ngad daged e re felngin e Kristiano ney u tabinaw, ngu nap’an ni yibe machib, ngu lan e ulung? Bin migid e article e ra dag boch ban’en ni ra ayuwegey ma ra pow’iyey.

Ngan Sul Nga Daken

• Mang e kam fil u murung’agen felngin e sumunguy ko tin ni rin’

• Jehovah?

• Jesus?

• Moses?

• Abigail?

• Mang fan ni susun ni ngad nameged ni nge yog ngodad e felngin ni sumunguy?

[Picture on page 20]

Mang fan ni be sap Jehovah ko maligach rok Abel nib fel’ u wan’?

[Picture on page 21]

I dag Jesus ni sumunguy nge sobut’an’ e yow be yan u taabang

[Picture on page 22]

I dag Moses e sumunguy nib fel’ ni ngaun fol riy