Guman’ U Fithik’ E Skeng E Ma Pining E Sorok Ngak Jehovah

“Faanra, ga be rin’ e tinib fel’ min gafgownagem, ma aram e kamu guman’ riy, ma ireray ban’en nib m’agan’ Got ngay.”​—1 PETER 2:20, NW.

1. Bochan ni tin riyul’ e Kristiano e yad ma lemnag ni ngar pired ni rogon ni kar ognaged yad, mang e deer ni gad ra lemnag?

PIIN KRISTIANO e kar ognaged yad ngak Jehovah ma kar tafinayniged ni ngar rin’ed e tin nib m’agan’ ngay. Ra nge lebug e tin kar ognaged yad ngay, ma aram e ngara athamgilgad ni rogon ni rayog rorad ni ngar leked lon ay e Ani be dag e kanawo’, ni aram Jesus Kristus, ma ngar manged mich ko tin riyul’. (Matthew 16:24; John 18:37; 1 Peter 2:21) Machane, Jesus nge boch e piin ni yad ba yul’yul’ e kar ognaged e yafas rorad kar m’ad ni yad e martyr ni bochan e michan’ rorad. Ere re n’eney e be yip’ fan ni gubin e Kristiano ma yad ra yim’ ni bochan e michan’ rorad?

2. Uw rogon u wan’ e piin ni Kristiano e pi skeng nge gafgow?

² Bochan ni gadad e Kristiano, ma kan fil ngodad ni ngad pired ni gad ba yul’yul’ nge taw ko yam’, ma gathi gubin ngiyal’ ni gad ma yim’ ni bochan e michan’ rodad. (2 Timothy 4:7; Revelation 2:10) Fan ere n’eney e nap’an ni ke m’agan’dad ngay ni ngad gafgowgad​—ma, faanra ba t’uf, ni nga nim’—​ni bochan e michan’ rodad, ma gathi ban’en ni gadad baadag ni ngad rin’ed ni aram rogon. Dada adaged e gafgow ma der ma yib e falfalan’ ngodad ko amith ara uni dariyfannagdad. Machane bochan ni gadad manang ni ra yib e skeng, ma, ra un gafgownagdad ni bochan e michan’ rodad, ma aram e ba t’uf rodad ni ngad fal’eged i lemnag rogon e n’en ni ngada rin’ed u nap’an ni rab e pi n’enem ngodad.

Yul’yul’ u Tan e Skeng

3. Mang e pi kanawo’ ni ba’ u Bible u rogon e n’en ngaun rin’ u nap’an e gafgow ni yima tay ni bochan e michan’ ni rayog nim weliy? (Mu guy e kahol ni kenggin e “Rogon ni Ur Rin’ed ko Gafgow ni Ur Ted ni Bochan e Michan’,” ko bin migid e page.)

³ U lan e Bible, e boor bogi ban’en ni be dag rogon e n’en ni i rin’ e pi tapigpig rok Got kakrom u nap’an ni ur pirieged e yu ngiyal’ ni rayog ni ngar m’ad riy. Pi kanawo’ nib thilthil ni ur rin’ed e ir e ke pi’ e kanawo’ ko piin Kristiano e chiney ni faan ku yad ra pirieg e magawon ni taareb rogon ngay. Mu fal’eg i lemnag e pi n’en i buch ni bay u lan e kahol ni kenggin e “Rogon ni Ur Rin’ed ko Gafgow ni Ur Ted ni Bochan e Michan’ Rorad,” mag gu’ ko mang e rayog nim fil riy.

4. Mang e n’en ni rayog ni nga nog u murung’agen e n’en ni i rin’ Jesus nge boch e pi tapigpig nib yul’yul’ u nap’an ni i yib e skeng ngorad?

⁴ Yugu aram rogon ni Jesus nge boch e tapigpig rok Got nib yul’yul’ e ba thilthil rogon e n’en ni ur rin’ed u nap’an ni un gafgownagrad ni bochan e michan’ rorad, ya i yan u rogon e gin yad ba’ riy nge ngiyal’, ma ba tamilang ni da ur dariyfannaged e yafas rorad ngar feked i yan ko riya’ nfaanra de t’uf. Nap’an ni yad ra pirieg ni ka ranod nga fithik’ e riya’, ma dara rusgad machane yad be kol ayuw. (Matthew 10:16, 23) N’en ni kar lemnaged ni ngar rin’ed e ngar mon’ognaged e maruwel ko machib mar pared ni yad ba yul’yul’ ngak Jehovah. Rogon e n’en ni ur rin’ed ko pi gafgow nem nib thilthil ni i yib ngorad e ke dag rogon e n’en ni nga i rin’ e piin Kristiano e chiney ni yad be mada’nag e skeng nge gafgow ni bochan e michan’ rorad.

5. Mang gafgow ni bochan e michan’ e sum u Malawi u lan e pi duw ko 1960, ma mang e rin’ e Pi Mich?

⁵ Ngiyal’ ney, ma girdi’ rok Jehovah e boor yay ni yad ma pirieg yu ngiyal’ u tan e magawon nib gel ma dakuriy ban’en rorad ni bochan e mahl, fa yibe talegrad u boch ban’en, ara yibe gafgownagrad ni bochan e michan’ rorad. Ni bod rogon, u lan e pi duw ko 1960, ma pi Mich Rok Jehovah u Malawi e un li’rad ma yibe gafgownagrad nib gel. Kingdom Hall, nge tabinaw, nge urngin e ggan rorad, nge siyobay rorad​—ba chugur i urngin ban’en ni farad—​e ni gothey. Muun gafgownagrad ma yibe li’rad nge ku boch ban’en nib gel e amith riy ni un rin’ ngorad. Mang e rin’ bochi yad? Bokum biyu’ i yad e ra milgad ko binaw rorad. Boor i yad e ranod ra pired nga fithik’ e pan, ma bochi yad e n’ag e nam rok nge mil ko bin migid e nam ni yu Mozambique. Yugu aram rogon ni boor e piin ni yad ba yul’yul’ ni ra m’ad, machane bochi yad e lemnag ni nge mil nge chuw ko gin ba’ e riya’ riy, ni ban’en ni aram e n’en nib puluw ni ngan rin’ ko ngiyal’ nem. Faan yad ra rin’ ni aram rogon, ma pi walag nem e kar leked fare kanawo’ ni ta’ Jesus nge Paul.

6. Mang e n’en ni de digey e Pi Mich nu Malawi ni dariyfan ni uni gafgownagrad ni bochan e michan’ rorad?

⁶ Yugu aram rogon ni pi walag nu Malawi e thingar ra chuwgad u rom ara ngara mithgad, ma ura gayed rogon ni nga ura folgad u rogon kanawoen e machib nga ura maruweliyed e maruwel ko Kristiano nib mith u rogon feni fel’ ni rayog rorad. Ere mang angin? I yan oren e kingdom publisher ngeni taw ko 18,519 u nap’an ni kari chugur ni ngan taleg e machib rorad ko duw ni 1967. Yugu aram rogon ni ki yibe talegrad ma boor i yad e ke mil nga Mozambique, ma nap’an ni taw ko duw ni 1972 mi ni pi’ e bin th’abi yoor e oren ni biech ko publisher ni ke gaman e 23,398. Baga’ ni ra bagayad ma ke thognag 16 e awa ko machib i yan u reb e pul. Dariy e maruwar riy, ni ngongol rorad e ke fek i yib e sorok nga daken Jehovah, ma towath rok Jehovah e ba’ rok e pi walag nib yul’yul’ n’em u n’umngin nap’an ere ngiyal’ i n’em ni rib gel e mo’maw riy.a

7, 8. Mang fan ni boch e girdi’ e ra lemnaged ni dabra milgad, ni yugu aram rogon ni togopuluw e be k’aring e magawon?

⁷ Maku reb, u lan e pi nam ni togopuluw e be k’aring e magawon, e ra moy boch e walag ni yad ra lemnag ni dab ra chuwgad, ni ku yugu ra manga rayog ni ngar chuwgad. Yira chuw ngan ni yan nga bang e sana ra pithig boch e magawon, machane sana kura sunmiy boch e magawon. Ni bod rogon, ko ku rayog rorad ni ngaur mada’gad e pi Walagrad ma dabra gilafgad nga bang ko tirok Got ban’en? Gur ku rayog ni nga ur rin’ed e maruwel rok Got ni yad ma rin’ u nap’an ni yad be magawon i gu’ rogon ni ngar fal’eged rogon e par rorad u bang, ni sana reb e nam nib fel’ rogorad ara reb ni boor ban’en riy ni rayog ni nge fal’eg rogoy ko tin nu fayleng ban’en?​—1 Timothy 6:9.

⁸ Boch e girdi’ e yad ra lemnag ni dabra chuwgad nga ranod nga bang ni bochan ni yad be lemnag rarogon pi walagrad ko tirok Got ban’en. Mi yad lemnag ni ngar pired u fithik’ e tin be buch ni bochan ni nga ku ur machibgad ko gini yad ma machib riy ma ngar pared ni yad be pi’ e athamgil ngak e piin ni yad ma liyor u taabang. (Filippi 1:14) Bochan ni ra mel’eged e binem, ma bochi yad e ki yog ni nge pi’ boch e ayuw ngara gelgad u court u lan e nam rorad.b

9. Mang boch ban’en ni thingari i fal’eg be’ i lemnag u nap’an ni be lemnag ko nge par fa nge chuw ko gin be par riy ni bochan e gafgow ni yibe tay ngak ni bochan e michan’ rok?

⁹ Ngan par fa ngan chuw ngan yan nga bang​—e be’ me ir rok e ra dugliy. Re n’em ni ngan mel’eg e rogon riy, e thingar ni rin’ u tomuren e meybil nib gel ni ran ta’ ngak Jehovah ni gad be ning ngak ni nge pow’iydad. Demtrug ko mang kanawo’ e gad ra mel’eg, machane, thingar uda lemnaged fare thin rok apostal Paul ni gaar: “Rabagadad ma nge weliy ngak Got e n’en i rin’.” (Roma 14:12) Ni bod rogon ni faan kad weliyed kafram boch, ni n’en nib t’uf rok Jehovah e nge reb e pi tapigpig rok, ma nge par nib yul’yul’ u urngin e pi n’en be buch. Boch e tapigpig rok e yad be mada’nag e skeng ma yibe gafgownagrad nib gel e chiney; ma boch e sana bay ki buch rorad boch ngaram. Yad gubin ni yira skengnagrad u reb e kanawo’, ma dariy be’ ni nge lemnag ni yira pag. (John 15:19, 20) Bochan ni gadad e pi tapigpig rok Jehovah ni kad ognaged gadad, ma aram e dariy bagadad ni rayog ni nge pilo’ ko fare magawon ko palpalthib nib l’ag ko ngan thothupnag fithingan Jehovah min gagiyelnag feni tolang.​—Ezekiel 38:23; Matthew 6:9, 10.

“Dabni Fulweg e Kireb ni Taban e Kireb Ngak Be’”

10. Mang ngongol e ke ta’ Jesus nge pi apostal rok ni ngad folwokgad riy u nap’an e mochuch nge togopuluw?

¹⁰ Maku reb i kenggin e motochiyel ni ri kub ga’ fan ni ra yog ni ngad filed rogon ko n’en i rin’ Jesus nge pi apostal rok u tan e mochuch e nga ri dab ud fulweged taban e kireb ko piin ni yad be togopuluw ngodad. Dariy bayang u lan e Bible ni gad ra pirieg riy ni be yog ni Jesus ara pi gachalpen e ra fal’eged rogorad ni ngar togopuluwgad ara ra fanayed gelngirad ni bochan ni ngar chamgad e piin ni be togopuluw ngorad. Rib thil, ya i fonownag Paul ni apostal e piin ni Kristiano ni gaar, “dabmu fulweged taban e kireb ko kireb ku be’.” “Gimed ni gimed ba t’uf rog, dabmu fulweged taban e kireb ni kan rin’ ngomed, machane ngam paged fan ko damumuw rok Got; ya kan yoloy ni: ‘Be gaar Jehovah; ke mil fan ngog, ni gag e bay gu fulweg taban e kireb.’” Maku reb, “e dabmu digey e kireb nge gel ngom, machane ngaum gel ko kireb ni bochan e ngongol nib fel’.”​—Roma 12:17-21, NW; Psalm 37:1-4; Proverbs 20:22.

11. Mang e n’en ni yog reb e tayoloy e chep u rogon ngongolen e tin som’mon e Kristiano ngak e Am?

¹¹ Tin ni som’mon e Kristiano e ra ted ere fonow nem nga gum’ircharad. U lan fare babyor ni The Early Church and the World, ni yoloy Cecil J. Cadoux ni be’ nib tayoloy e chep e weliy rogon ngongolen e Kristiano ngak e Am u nap’an e duw ni 30-70 C.E. I yoloy ni gaar: “Dariy romad e mich nib puluw ni ba’ ban’en ni ka e rin’ e piin Kristiano ko re ngiyal’ i n’eney ni kuur togopuluwgad ko kireb u fithik’ e yargel. N’en nib ga’ ni ur rin’ed ko biney e ura gelnaged i yog ko am ni ri dabuyrad e pi n’en ni yad be yog ma yad ba kireb ara ura balyangnaged yad ni bochan ni nge yog ni ngar thaygad. Rogon e n’en ni ma rin’ e Kristiano ko togopuluw, e ba fel’ rogon ni yad ma non, machane ri dara folgad ko tin ke yog e am ni yad be lemnag ni ba togopuluw nga rogon ni ngan fol rok Kristus.”

12. Mang fan ni kab fel’ ni ngan kadan’uy ko bin ngan fulweg taban e kireb?

¹² Re n’em ni dab ni fulweg taban e kireb e riyul’ nib manigil? Gathi piin ni aram rogon ni yad ma rin’ e ra mom ko piin ni yad baadag ni ngar chuwegedrad? Gathi kab fel’ ni ngan lemnag nib fel’ rogon ni nge ayuweg be’ ir? Rogon ni ra changar e girdi’ ngay, e sana ra m’ug ni aram rogon. Machane, bochan ni gadad e pi tapigpig rok Jehovah, ma ba pagan’dad ni ra ud leked rogon ni be pow’iydad Jehovah u urngin ban’en ma aram e bin tha’bi fel’ e kanawo’. Gad be tay u wan’dad e thin rok Peter ni gaar: “Faanra, ngiyal’ ni gimed be rin’ e tin nib fel’ mi gimed be gafgow riy, ma aram e kam gumangad, ma ireray ban’en ni rib m’agan’ Got ngay.” (1 Peter 2:20, NW) Ri ba pagan’dad ngay ni ri manang Jehovah e pi n’en ni be buch ma dabi pag e pi n’em nga i buch ni dariy n’umngin nap’an. Mang ni ngari riyul’ u wan’dad e re n’em? I tamilangnag ngak e girdi’ rok nni kolrad ngan ta’rad u Babylon, ni gaar Jehovah: “Cha’ ni ra math ngomed e be math nga tiren owcheg.” (Zekariah 2:8, NW) Uw n’umngin nap’an ni ra pag be’ ngaun math nga tiren owchen? Jehovah e bay i chuweg e gafgow ko ngiyal’ nib puluw. Re n’em, e demtrug rogon ma dariy e maruwar riy.​—2 Thessalonika 1:5-8.

13. Mang fan ni pag Jesus ir nge yog ni kol e pi toogor rok?

¹³ Bochan e re n’ey, ma rayog ni ngad sapgad ngak Jesus ni ir e ngad folwokgad rok. Ngiyal’ ni pag e pi toogor rok ngar koled u lan fare gi milay’ nu Gethsemane, e gathi bochan e dabiyog ni nge ayuweg ir. Riyul’, i yog ngak pi gachalpen ni gaar: “Gimed be lemnag ni dabiyog ni ngagu ning e ayuw ngak e Chitamag e chi ngiyal’ i n’ey nge pi ngog ragag nge l’agruw ulung e engel ni bokum e biyu’? Faanra aram rogon, ma uw rogon ni ra lebug fare thin nu Bible ni thingari buch ni aray rogon?” (Matthew 26:53, 54, NW) Ngan mu’nag e tin nib m’agan’ Jehovah ngay e ir e tha’bi ga’ fan u wan’ Jesus, ni mus ni faanra thingari gafgow riy. Bay e pagan’ rok nib gel ko fare tang ni yiiynag David ni gaar: “Dabmu pageg ngagu par u low ko yam’. Dabmu pag e ani ba yulyul’ ngom ni nge guy fare low.” (Psalm 16:10, NW) Boch e duw nga tomuren me apostal Paul e yog murung’agen Jesus ni gaar: “Bochan e falfalan’ ni bay nga m’on rok me kadan’ ko fare ley i ren ko gafgow, me pagfan e tamra’, ma ke par nga ba’ ni mat’aw u tagil’ Got.”​—Hebrews 12:2, NW.

Falfalan’ ni Ngan Thothupnag Fithingan Jehovah

14. Mang fare falfalan’ ni ayuweg Jesus u fithik’ e pi skeng nib ngak?

¹⁴ Mang fare falfalan’ ni ayuweg Jesus nge yog ni nge yan u fithik’ fa bin tha’bi mo’maw e skeng? U fithik’ urngin e pi tapigpig rok Jehovah, me Jesus, ni Fak Got ni rib t’uf rok, e rib mudugil ni ir e tha’bi be nameg Satan. Ere par rok Jesus nib yul’yul’ u tan e skeng e aram e bin tha’bi ga’ e fulweg ko thin ni yog Satan nib kireb nib togopuluw ngak Jehovah. (Proverbs 27:11) Rayog ni ngam lemnag gelngin e falfalan’ nge nomowan’ ni ta’ Jesus u nap’an nni faseg ko yam’? Uw feni ri falfalan’, ni nang ni ke lebuguy e n’en ni kan pi’ ngak ni nge rin’ ni be’ nib flont ni nge tamilangnag nge micheg feni tolang Jehovah nge feni thothup fithingan! Maku reb nib chag ngay, e par “nga ba’ ni mat’aw u tagil’ Got” ndariy e maruwar riy nib ta’ fan ni rib fel’ ma aram e bin tha’bi ga’ i kenggin e falfalan’ rok Jesus.​—Psalm 110:1, 2; 1 Timothy 6:15, 16.

15, 16. Mang gafgow nrib gel e kireb riy ni bochan e michan’ ni yog ni kadan’ e Pi Mich riy u lan yu Sachsenhausen, ma mang e pi’ gelngirad ni ngar rin’ed ni aram rogon?

¹⁵ Piin Kristiano, e ku aram rogon ni ku ba falfalan’rad ni kar uned i thothupnag fithingan Jehovah ni bochan ni kar gumangad u tan e pi skeng nge gafgow ni yibe tay ngorad ni bochan e michan’ rorad, ni yad be lek e n’en ni rin’ Jesus. Reb e n’en nib puluw e fare n’en ni pirieg fapi Mich ni ra gafgowgad u lan e kalbus ni Sachsenhausen concentration camp nib kireb murung’agen ni ra magaygad ni dar m’ad ko fare thelap ni nga nim’ riy u tungun e bin L’agru e Mahl ko fayleng. U nap’an e re thelap nem, ma bokum biyu’ e kalbus ni ra m’ad ni bochan e yafang nib kireb, nge m’ar, ara mak’iy ara gelngin e n’en un rin’ ngorad nib kireb me li’rad e SS guard ni yad e pos rorad ngar m’ad u rom u tooben e kanawo’. Ma Pi Mich, ni yad 230 u gubin, e ra magaygad ni bochan ni u ranod u taabang nga u ra ayuweged yad ni bay e riya’ riy ya yira nang min li’rad.

¹⁶ Mang e n’en ni pi’ gelngin e Pi Mich ney nge yog nra kadedan’rad ko re gafgow nem nrib gel e kireb riy ntay ngorad ni bochan e michan’ rorad? Yugu nap’an ni ra tawgad ko gin ni dakuriy e riya’ riy, ma rogned rogon e falfalan’ rorad mar pininged e magar ngak Jehovah u lan bangi babyor ni fithingan e “Fare resolution ko fa 230 i Mich Rok Jehovah ngay ni yad e girdien nel’ i nam, nra muulunggad nga lan ba loway u charen yu Schwerin u lan yu Mecklenburg.” U lan e gi babyor nem, e ra gaargad: “Fare skeng ni ke par nib n’uw nap’an ma ba mo’maw e ke m’ay ma piin ni kar thaygad, e bod ni kan giringiyrad nib tomgin u fithik’ e nifiy, ma ri dariy bon e nifiy u dowrad. (Mu guy Daniel 3:27.) Ri ba thil, ya ka yad bagel ma keb gelngirad ni yib rok Jehovah ma kar pared ni ri yad be sonnag e tin ni bay finib e thin ni ngeb rok fare Pilung ni ngan mon’ognag Gil’ilungun Got.”c

17. Mang e pi rarogon e skeng ni be pirieg e girdi’ rok Got e chiney?

¹⁷ Bod rogon ere 230 i girdi’ nem ni yad ba yul’yul’, e ku arrogodad ni ku rayog ni ngan skengnag e michan’ rodad, ni kuyu gu ra daworda “togopuluwgad nge taw ko ngiyal’ ni ngan li’dad ngad m’ad’.” (Hebrews 12:4) Machane skeng e boor mit nib thilthil. Rayog ni gosgos ko piin gimed nga skul, ara gelfen ko girdi’ ni yibe guy rogon ni ngam rin’ e ngongol nib kireb nge ku boch e kireb. Kub chag ngay, ni ngam palog ko racha’, nge ngan mabgol ni rogon girdien Somol, ara ngan chuguliy e bitir nga fithik’ e michan’ u ba tabinaw ni de taareb e michan’ rorad e yu ngiyal’ maku rayog nib angin ni mochuch nib gel nge skeng.​—Acts 15:29; 1 Korinth 7:39; Efesus 6:4; 1 Peter 3:1, 2.

18. Mang e n’en ni be michan’dad ngay ni rayog ni ngad guman’gad u tan e tin rib pag rogon e skeng?

¹⁸ Demtrug ko mang skeng e ra yib ngodad, machane, gadad manang ni gadad be gafgow ni bochan ni kad m’oneged Jehovah nge Gil’ilungun, ma kad math’eggad ngay ni reb e towath nge ta’fan nge falfalan’ ni ngan rin’ ni aram rogon. Gadad be fek gelngidad ko thin rok Peter ni be micheg ni gaar: “ Faan yira yog e thin nib kireb ngomed ni bochan fithingan Kristus, ma ngam falfalan’gad, ya fare kan ko tamilang, ni fare kan ni thothup rok Got, e keb i par ngomed.” (1 Peter 4:14, NW) U fithik’ i gelngin e kan ni thothup rok Jehovah, e bay gelngidad riy ni nge yog ni da guman’gad u tan e tin tha’bi mo’maw e skeng, ni gubin ya bochan ni ngan pining e sorok ngak.​—2 Korinth 4:7; Efesus 3:16; Filippi 4:13.

[Footnotes]

Rayog ni Ngam Weliy Fan?

• Uw rogon ni ma sap e piin Kristiano ko gafgow nge togopuluw ni bochan e michan’?

• Mang e rayog ni da filed ko pi nen ni i rin’ Jesus nge ku boch e girdi’ nib yul’yul’ u nap’an nib e skeng?

• Mang fan nib gonop ni dabni fulweg taban e kireb u nap’an ni yibe gafgownagdad ni bochan e michan’?

• Mang e falfalan’ ni ayuweg Jesus u fithik’ e skeng ni yib ngak, ma mang e n’en ni rayog ni ngad filed ko re n’eney?

[Box/Pictures on page 23]

Rogon ni Ur Rin’ed ko Gafgow ni Ur Ted ni Bochan e Michan’

• Um’on ni taw e salthaw rok Herod nga Bethlehem ni ngar li’ed urngin e bitir ni pumoon ni l’agruw e duw yangaren nga but’, ma bochan ni pow’iy e engel Joseph nge Maria mar fekew fare tir ni Jesus ngar milgad nga Egypt.​—Matthew 2:13-16.

• U nap’an e machib ni i tayJesus ma bokum yay, ni i guy rogon e pi toogor rok ni ngar li’ed nge yim’ ni bochan nib elmirin e machib rok. Mi i lu’ur Jesus rorad ni gubin yay.​—Matthew 21:45, 46; Luke 4:28-30; John 8:57-59.

• Nap’an ni yib e salthaw nge pi tayugang ko fare milay’ nu Gethsemane ni ngar koled Jesus, me tamilangnag Jesus ko ir mini’, l’agruw yay ni yog ni gaar: “I gag ir.” Miki taleg pi gachalpen ni dabra togopuluwgad me pag fare ulung i kireb ngar feked nga ranod.​—John 18:3-12.

• Ma lan Jerusalem, me Peter nge ku boch e girdi’ e ni kolrad, min toyrad ni rib gel, min ta’ chilen ngorad ni ngar talgad ni dabkur weliyed murung’agen Jesus. Machane, nap’an nni pagrad “ma ranod . . . , ma urngin e rran u lan e tempel ngo mit e tabinaw i yan ni dar talgad i fil ma yad be weliy fare thin nib fel’ ni murung’agen Kristus, Jesus.”​—Acts 5:40-42.

• Nap’an ni Saul, ni facha’ ni tomur riy me mang reb e apostal Paul, e nang fare liyeb ni be t’ar piyu Jew liben u lan yu Damaskus ni ngar thanged e fan rok, ma pi walag e ra tayed nga lan ba dug ngar nguchuruyed nga but’ nnep’ u bangi n’en nib mab ko yoror ko fare mach, me chuw nge yan.​—Acts 9:22-25.

• Boch e duw nga tomuren, me lemnag Paul ni nge wenignag ere oloboch rok nem ngak Caesar, ni yugu aram rogon ni Governor Festus nge Agrippa ni Pilung e yow l’agruw ni “dariy ban’en ni kar piriegew ni ke rin’ ni ba’ tapgin ni nge yim’ ara ni kalbusnag”.​—Acts 25:10-12, 24-27; 26:30-32.

[Pictures on page 24, 25]

Yugu aram rogon ni kan gafgownagrad nib gel ni bochan e michan’ rorad kan towasariyrad ni ngar milgad, ma bokum biyu’ e Pi Mich nu Malawi ni yad ba yul’yul’ ni ura rin’ed e maruwel ko fare Gil’ilungun u fithik’ e falfalan’

[Pictures on page 25]

Fare falfalan’ ko ngan thothupnag fithingan Jehovah e ayuweg e picha’ ney ni yad ba yul’yul’ u n’umngin nap’an fare thelap nnta’ ni nga nim’ riy nge fapi concentration camp

[Credit Line]

Death march: KZ-Gedenkstätte Dachau, courtesy of the USHMM Photo Archives

[Pictures on page 26]

Boor mit e sikeng nge mochuch