Thin Rok Jehovah e Ba Fas

Tin Baga’ Fan ko fare Babyor ni Judges

MANG e rin’ Jehovah u nap’an ni chel e girdi’ rok ngar pi’ed keru’rad ngak mar tababgad ko liyor ngak boch e got ni de riyul’? Mang e ra buch ni faanra yugu u ra pared ni dakura folgad ma kemus ni fin yad ma ning e ayuw ngak ko ngiyal’ ni keb e gafgow ngorad? Ku ra aram rogon ma ra pi’ Jehovah kanawo’ ni ngar chuwgad riy fa? Fare babyor ko Judges e ke fulweg e pi n’ey nge ku boch e deer nib ga’ fan. I yoloy fare profet ni Samuel ni gonapan e duw ni 1100 B.C.E., ba’ urngin e tini buch riy ni tabab ni gonapan 330 e duw​—ko ngiyal’ ni yim’ Joshua nge taw ko ngiyal’ nni pilungnag e bin som’mon e pilung nu Israel.

Bod ni bayang ko thin rok Got nib gel gelngin, ara thin ni ke pi’ keb, ere fare babyor ni Judges e rib ga’ fan ngodad. (Hebrews 4:12) Fapi n’en ni ma pug lanin’uy ni kan yoloy ngalan e be pi’ ngodad e tamilangan’ nga fithik’ i rarogon Got. Pi n’en ni ngan fil ni ngad filed ko pi n’em e ra gelnag e michan’ rodad me ayuwegdad ni ngad chichiiyed pa’dad ko “bin riyul’ e yafas,” ni yafas ni manemus u lan e bin nib biech e fayleng ni ke micheg Got. (1 Timothy 6:12, 19; 2 Peter 3:13) Pi n’en ni rin’ Jehovah ni fan ngak e girdi’ rok ni ngar thapgad e be dag yaan e bin ga’ e ayuw ni bayi rin’ Fak, ni Jesus Kristus, boch nga m’on.

MANG FAN NIB T’UF E PI JUDGE?

(Judges 1:1–3:6)

Tomuren ni kan gel ko fapi pilung ko binaw nu Kanaan u tan e gagiyeg rok Joshua, ma ra reb e pi ganong nu Israel me yan ko gin ke yog ngak e binaw nge par riy. Machane, de yog rok piyu Israel ni ngar chuweged e pi girdi’ nem ko fare nam. Ma re n’ey ni de yog rorad e be micheg ni ke mang wup ngak yu Israel.

Fare mmfen ni yib nga tomuren e pi rran rok Joshua e ‘dar nanged Jehovah ara fare maruwel ni ke rin’ ni fan ngak yu Israel.’ (Judges 2:10) Maku reb, e fapi girdi’ e ra tababgad nguur m’aged e mabgol ngak piyu Kanaan muur pigpiggad ko pi got rorad. Ma aram me pi’ Jehovah piyu Israel nga pa’ e pi toogor rorad. Aram rogon, ma nap’an ni ri gel i gafgownagrad, me ning pi fak yu Israel e ayuw ko fare Got ni riyul’. Rarogon e teliw, nge par ko girdi’, nge rarogon e am u lan e re ngiyal’ i n’ey e yibnag fare n’en ni nge yib e judges ni yad e nge ta’rad Jehovah ni ngar ayuweged e girdi’ rok ko pi toogor rorad.

Fulweg ko Boch e Deer ko Bible:

1:2, 4​—Mang fan ni Judah e ir e ni ta’ ni nge mang bin m’on e ganong ni nge ni par ko gin kan pi’ e binaw ngak? Rogon ni yima rin’, e susun biney e taw’ath e ra yan ko ganong rok Reuben, ni bin nganni’ i fak Jakob. Machane yiiy, rok Jakob u daken e bet rok ni be n’en ni ngem’ me yog ni Reuben e dabi m’on, ya ke digey mat’awun ni ir e nganni’. Simeon nge Levi, e kuur ngongol gow nib kireb, bayni weregrow u Israel i yan. (Genesis 49:3-5, 7) Arfan, ni ani migid e Judah, ni bin aningeg e pagel rok Jakob. Simeon, ni un ngak Judah, e yog ngak nochi yang e binaw nib wer u daken e gin tafen Judah nib ga’ yang.a​—Joshua 19:9.

1:6, 7​—Mang fan ni kan thab e bugul ni ga’ i pa’ nge ay pi pilung ni kar wargad? Be’ ni dakuriy e bugul ni ga’ i pa’ nge ay e dabki bung ko maruwel ko salthaw. Ra dariy e bugul ni ga’ i pa’, ma uw rogon ni nga i kol e sayden nge sarey? Ma ra dariy e bugul ni ga’ i ay be’ ma ra yan i aw ni dabkiyog ni nge fal’eg malngin nib fel’ rogon.

Tin ni Gad Ra Fil Riy:

2:10-12. Thingar uda filed e Bible ni gubin ngiyal’ ni bochan ni nge ‘dabda paged talin e pi n’en be rin’ Jehovah.’ (Psalm 103:2) Gallabthir e ba t’uf ni ngar tayew rogon feni riyul’ e Thin rok Got nga lan gum’irchaen pi fakrad.​—Deuteronomy 6:6-9.

2:14, 21, 22. Ma pag Jehovah e tin nib kireb nge buch ko girdi’ rok ni ba’ fan​—ngan gechignagrad, ma ngan biechnagrad, ma nge k’aring lanin’rad ngar sulod ngak.

I N’UF JEHOVAH BOCH E PI JUDGE

(Judges 3:7–16:31)

Thin murung’agen e pi n’en ni i rin’ e pi Judge nib fel’ e tabab rok Othniel me yan i museg fare meruk e duw ni par yu Israel u tan pa’ ba pilung nu Mesopotamia. I fanay Judge Ehud reb e kanawo’, ni der rus nge li’ Eglon, ni fare pilung nib sugsug nu Moab. Shamgar nib gel ma der rus e goo ir me li’ 600 e girdi’ nu Philistia ni fanay baley i gek’iy ni yima tuluf e gamanman ngay. Athamgil ni pi’ Deborah, ni pigpig ni ba profet ni ppin ma ba judge, mi i pi’ Jehovah e ayuw ngak, me gel Barak nge fapi salthaw rok ni yad ragag e biyu’ ma ba lich talin e cham rorad ngak fapi salthaw rok Sisera ni ri yad ba gel. I ngongliy Jehovah rogon Gideon nge pi’ ngak 300 e pumoon nga ra gelgad ngak piyu Midian.

U daken Jephthah, me chuweg Jehovah piyu Israel u pa’ piyu Ammon. Tola, Jair, Ibzan, Elon, nge Abdon e yad ba’ u fithik’ fa 12 i pumoon ni u ra judge niged yu Israel. Ngal’an e pi judge e yan i mus ngak Samson, ni cham nge togopuluw ngak piyu Philistia.

Fulweg ko Boch e Deer ko Bible:

4:8​—Mang fan ni i towasar Barak ni nge un fare profet ni ppin ni Deborah ngak ko gin ni yibe mahl riy? Ba mudugil, ni Barak e be lemnag ni dabiyog rok ni nge yan ni goo ir nge togopuluw ko salthaw rok Sisera. Ra ba’ fare profet ni ppin rorad ma ra pagan’ nge pi girdi’ rok ni be pow’iyrad Got ma ra yibnag e pagan’ ngorad. Towasar ni i tay Barak ni nge un Deborah ngak, e aram e, gathi ba pow ko meewar ya pow ko michan’ nib gel.

5:20​—Uw rogon ni cham e t’uf u lan e pi tharmiy ni fan ngak Barak? De yog e Bible ni re n’ey e ba muun e ayuw ko pi engel ngay fa dangay, meteorite showers ni piliyeg e boch e pumoon ni tayu llowan’ rok Sisera ni pow ko gafgow rok nib gel, ara sana pi yiiy ni ni ma m’ug u rogon e pi t’uf ni fan ngak Sisera ni ke m’ug ni de riyul’. Machane, dariy e maruwar riy, ni bay rogon Got ngay u bang.

7:1-3; 8:10​—Mang fan ni yog Jehovah ni girdi’ rok Gideon ni 32,000 e pumoon e kaygi yoor ni nge togopuluw ko salthaw ko toogor rok ni yad 135,000? Bochan e ke ta’ Jehovah ni nge gel Gideon nge tirok e girdi’. De adag Got ni ngar lemniged ni kar gelgad ngak piyu Midian u gelngirad.

11:30, 31​—Nap’an ni micheg Jephthah ban’en, ma ba girdi’ e immoy u laniyan’ ni nge mang maligach? Binem e lem e rib palog u laniyan’ Jephthah, ya fare Motochiyel e ta’ ni: “Ri dabni pirieg be’ u fithik’rad ni ke pi’ fak ni pumoon ara ppin nge yan u mit e nifiy.” (Deuteronomy 18:10) Machane, Jephthah bay u wan’ ba girdi’ ma gathi ba gamanman. Gamanman nib fel’ ni ngan pi’ ko maligach e danir ma ta’ u tabinaw rok yu Israel. Ma ngan pi’ ba gamanman ni maligach e gathi ban’en ni rib ga’ fan ni nge mang ban’en ni ngar ni micheg ni bochan. Jephthah e manang u wan’ ni ani ra yib u naun rok nga wen ni nge bi mada’nag e rayog ni fak ni ppin. Cha’ ney e ngan pi’ ni maligach “ni bod e maligach ni kan urfeg” ni aram e faanem e ngan pi’ ko pigpig rok Jehovah ni polo’ ni ba’ rogon ko fare sanctuary.

Tin ni Gad Ra Fil Riy:

3:10. Rogon ni nge fel’ rogon i lek e tirok Got ban’en, e de mil fan nga daken e gonop ko girdi’, ya daken e kan ni thothup rok Jehovah.​—Psalm 127:1.

3:21. I maruwel Ehud ko sayden rok ni rib salap ma der rus. Thingari yog ngodad e salap u rogon i fanay “fare sayden ko kan ni thothup, ni aram, e Thin rok Got.” Fan e re n’ey e thingar ud fanayed e Bible ko machib ni gad be tay ni dab ud rusgad.​—Efesus 6:17; 2 Timothy 2:15.

6:11-15; 8:1-3, 22, 23. Rogon ni manang Gideon e gin ni ra mus riy e be fil ngodad dalip i ban’en nib ga’ fan: (1) Nap’an ni yira pi’ reb e maruwel ko pigpig ngodad, ma thingarda lemniged e maruwel nib l’eg ngay ma gathi gilbuguwan ara n’en ni ra moy riy ara re dodow ni ba l’eg ngay. (2) Faanra gad be ngongol ngak e piin nrayog ni malu’ag thin, ma gad ra dag ni gad manang e tin rayog rodad ma aram kanawoen e gonop. (3) Ra gadad manang e tin nrayog rodad ma dabi ga’ i lemnag e liw rodad.

6:17-22, 36-40. Ku arrogodad ni thingar ud kol ayuw gad ma “dab i mich u wan’dad urngin e thin ni yibe yog.” N’en ngan rin’, e ba t’uf ni “ngad skengnaged e tin ka nog ni ngan nang ko yib rok Got fa.” (1 John 4:1) Ra nge nang be’ ko fonow ni ke lemnag ni nge pi’ e ri ba mudugil ni yib ko Thin rok Got, reb e piilal ko Kristiano ni kab biech e ba gonop ni nge deeriy reb e piilal ni ke yoor e tin manang.

6:25-27. Gideon e ma fanay e gonop ni bochan ni nge dabi k’aring e damumuw ko toogor rok ni dariy fan. Nap’an ni gad be machibnag fare thin nib fel’, ma thingar uda kol ayuwgad ni nge dabda kireban’niged boch e girdi’ u rogon ni gad be non.

7:6. U nap’an ni gad be pigpig ni fan ngak Jehovah, ma thingarda boded fa 300 i girdi’ rok Gideon​—ni yad be par ni yad be od.

9:8-15. Rib balyang ni nguun i ngongol ni ufanthin nge yim’ ni bochan ni ngan tolang ara nge gel gelngiy!

11:35-37. Fare ngongol rok Jephthah nib fel’ e dariy e maruwar riy nib ga’ fan ni nge ayuweg fak ni ppin ni nge yog ngak e michan’ nib gel nge lem ni nga i pag fan ir. Gallabthir e chiney e rayog ni ngar daged e wok ni aram rogon ni fan ngak pi fakrad.

11:40. Yira yog e magar ngak be’ ni be dag e lem nib m’agan’ ko maruwel rok Jehovah ma ra pi’ e athamgil nga laniyan’ e cha’ nem.

13:8. Ra ngan skulnag e bitir, ma gallabthir e thingara meybil ngak Jehovah ni nge pow’iyrow mar lekew e fonow rok.​—2 Timothy 3:16.

14:16, 17; 16:16. Ra un towasariy be’ ni yibe yor ngak ma yibe me’riyog ngak ma rayog ni kirebnag e tha’ u thiliy.​—Proverbs 19:13; 21:19.

BOCH E OLOBOCH U ISRAEL

(Judges 17:1–21:25)

Fa ken ni tomur e babyor ko Judges e ba l’agruw e ban’en riy ni rib gagiyel. Bin som’mon e ba l’eg rogon ngak be’ nib moon ni Mikah fithingan, ni fal’eg rogon ba liyos u naun rok me pi’ puluwon ba Levite ni nge mang prist rok. Tomuren ni kan gothey fare mach nu Laish, ara Leshem, me fal’eg piyu Dan reb e mach ngorad min tunguy fithingan ni Dan. Mar fanayed e liyos nge prist rok Mikah, mar fal’eged rogon reb e liyor u Dan. Ba gagiyel, ni yu Laish e ni kol u m’on ni yim’ Joshua.​—Joshua 19:47.

Ma bin migid ni buch e buch ni dawori n’uw nap’an ni ke yim’ Joshua. Oloboch ni yoor ko ngongol ni darngal ni rin’ boch e pumoon ko mach ni Benjamite u Gibeah e yan nga ri chugur ni ngan thang mit e ganong ni Benjamin​—ke mus ni 600 e pumoon ni magey. Machane, reb e yaram e pagrad nge yog pi leengirad, ma ra yoorgad nge gaman 60,000 gothon e cham u ngal’an e gagiyeg rok David.​—1 Chronicles 7:6-11.

Fulweg ko Boch e Deer ko Bible:

17:6; 21:25​—Faanra ra ‘be’ ma ke mecham ngak ni nge rin’ e tin nib mat’aw u owchen,’ ma ra mon’ognag ni nge be’ me rin’ e tin be lemnag fa? Yugu dariy riy ni arrogon, ya boor e yaram ni fal’eg Jehovah ni nge pow’iy e girdi’ rok. Ke pi’ ngorad fare Motochiyel nge ngongol ko prist ni nge skulnagrad birok e kanawo’. U daken fare Urim nge Thummim, ma fare prist ni tolang e rayog ni yog ku Got e tin nib ga’ fan ban’en. (Exodus 28:30) Ma urngin e mach maku ba’ e piin pumoon ni piilal riy ni rayog ni ra pi’ e fonow nib fel’. Nap’an ni ra guy rogon be’ u Israel ni nge fanay e pi yaram ney, ma aram e ke yog ngak e powo’ nib fel ni fan ko nangan’ rok. Ma ra rin’ “e tin nib mat’aw u owchen” ko re kanawo’ ney ma ra yib angin nib fel’. Ma reb e, faanra dariy fannag be’ fare Motochiyel me dugliy rok rogon e ngongol nge liyor ni nge rin’, ma angin nra yib e ba kireb.

20:17-48​—Mang fan ni pag Jehovah e Benjamites nge gel ngak boch e ganong ni l’agruw yay, ni yugu aram rogon faram ko som’mon ma ba t’uf ni ngan gechignagrad? Faan yira pag e pi ganong ni yad ba yul’yul’ ngar gafgowgad nib gel ni boor ban’en ni kireb rorad ko som’mon, ma ke skengnag Jehovah rogon ni kar dugliyed u wan’rad ni ngar chuweged e kireb u Israel.

Tin ni Gad Ra Fil Riy:

19:14, 15. Rogon ni rin’ e girdi’ nu Gibeah ni de fel’ u wan’rad ni nga ur fel’gad ma yibe gol ko girdi’ e ba pow ko ngongol ni kireb. Piin ni Kristiano e ni ta’ chilen ngorad ni ngar “leked kanawoen e fel’ nge gol ngak e girdi’.”​—Roma 12:13.

Bay ni Chuw ko Gafgow ni Ba’ Nga M’on

Dabki n’uw nap’an e chiney, ma Gagiyeg rok Got u pa’ Kristus Jesus e ra gothey fare fayleng nib kireb ma nge pi’ e ayuw ni fan ngak e piin nib mat’aw nge piin ndariy kirebun. (Proverbs 2:21, 22; Daniel 2:44) ‘Ma urngin e pi toogor rok Jehovah e yira gothey, ma piin ba t’uf Got rorad e yad ra bod e yal’ ni be maruwel nga gelngin nib gel.’ (Judges 5:31) Ere ngad micheged ni gadad bay u fithik’ e piin nib t’uf Jehovah rorad ni aram e ngad rin’ed e tin kad filed ko fare babyor ko Judges.

Fare kenggin e tin riyul’ ni kan dag ni boor yay ko pi n’en ni kad weliyed ko judges e baara’ ni gaar: Yira fol rok Jehovah ma ra fek i yan ko taw’ath nib fel’ rogon, ma yira siyeg ni ngan fol ma angin e gafgow nib gel. (Deuteronomy 11:26-28) Rib ga’ fan ni ngad “folgad nib u gum’irchadad” ko n’en ni ke dag Got ngodad nib m’agan’ ngay!​—Roma 6:17; 1 John 2:17.

[Footnote]

[Map ko page 29]

(Mu guy e re ke babyor ney ni ngam nang rogon yaan e re n’ey)

“Ma aram me pi’ Jehovah boch e judge, ni nge ayuwegrad u pa’ e piin ni yad be cham ngorad nge ur feked e tirorad u fithik’ e yargel.”​—Judges 2:16, NW.

JUDGES

1. Othniel (Tribe of Manasseh)

2. Ehud (Tribe of Judah)

3. Shamgar (Tribe of Judah)

4. Barak (Tribe of Naphtali)

5. Gideon (Tribe of Issachar)

6. Tola (Tribe of Manasseh)

7. Jair (Tribe of Manasseh)

8. Jephthah (Tribe of Gad)

9. Ibzan (Tribe of Asher)

10. Elon (Tribe of Zebulun)

11. Abdon (Tribe of Ephraim)

12. Samson (Tribe of Judah)

DAN

MANASSEH

NAPHTALI

ASHER

ZEBULUN

ISSACHAR

MANASSEH

GAD

EPHRAIM

DAN

BENJAMIN

REUBEN

JUDAH

[Sasing ko page 30]

Mang e kam fil ko fare n’en ni rin’ Barak ni i towasariy Deborah ni nge yan ko gin ni yima mahl riy?