Thin Rok Jehovah e Ba Fas

Thin Ni Baga’ Fan Ko Babyor Ni Bin Taareb E Samuel

KE TAW ko duw ni 1117 ko B.C.E. Gonapan dalip miriay e duw ni ke yan ni ka nap’an ni gel Joshua ko mahl u lan fare Binaw ni Kan Micheg. Piin ni piilal ko nam nu Israel e kar bad ngak fare profet rok Jehovah ni bay ban’en ni yad be ning ni yugu ba thil. Ere i yibilay fare profet e n’en ni kar ninged me pag Jehovah ni ngan fol ngorad. Ere aram fare duw ni ke m’ay ngal’an e Judges ni yad be gagiyegnag piyu Israel me tabab ngal’an e pi pilung nib girdi’ ni ngar gagiyeggad. Bin Somm’on e babyor ni yoloy Samuel u Bible e be weliy e chep u morngaagen e ngiyal’ nem ni ke thil e nam nu Israel.

I yoloy Samuel nge Nathan nge Gad fare babyor ma Bin Somm’on e Samuel e bay e chep riy ni 102 e duw n’umngin nap’an​—ara ke tabab ko 1180 nge mada’ ko 1078 ko B.C.E. (1 Chronicles 29:29) Bay e chep riy morngaagen aningeg e ga’ rok piyu Israel. L’agruw i yad e yow e judge ara tapufthin, ma l’agruw i yad e yow pilung; l’agruw i yad ni kar folgow rok Jehovah ma l’agruw i yad ni dar folgow. Ku bay morngaagen l’agruw e ppin ni ba gilbugurow nge morngaagen reb e salthaw ni de rus machane ba moding. Boor ban’en ni baga’ fan nrayog ni ngada filed rok e pi girdi’ nem u morngaagen rogon lanin’dad nge rogon e ngongol rodad ni ngada folwokgad riy nge thin ni ngada ayuwgad riy. Ere fare thin ni bay ko Bin Somm’on e Samuel e ba gelngin ni nge pow’iy lanin’dad nge ngongol rodad.​—Hebrews 4:12.

KE TAL E GAGIYEG ROK ELI NI IR E JUDGE ME YAN SAMUEL NGA LUWAN

(1 Samuel 1:1-7:17)

Ke taw ko ngiyal’ ko Madenom Ko Mokun Woldug meri falfalan’ Hannah ni be’ ni ppin ni ma par u Ramah.a Ke fulweg Jehovah taban e pi meybil rok Hannah me gargeleg reb e pagal. Ke micheg Hannah ni ra ognag Samuel ni fak ni nge pigpig “u naun rok Jehovah” me ere aram e n’en ni ke rin’. Ma fare pagal e i “pigpig ngak Somol u tan pa’ Eli ni prist.” (1 Samuel 1:24; 2:11) Kab pagal Samuel u nap’an ni non Jehovah ngak me pufthinnag e tabinaw rok Eli. Ma nap’an ni ke ilal Samuel me nang urngin e girdi’ ni ir e profet rok Jehovah.

Munmun me yib piyu Filistia ni ngar mahlgad ngak piyu Israel. Mar koled fare Kiwaren e M’ag mar li’ed fa l’agruw i pagal ni fak Eli. Nap’an ni rung’ag Eli fare thin ni ke yim’ fak miki yim’ Eli, ma ke pilibthir ma “nga aningeg i ragag e duw ni i par ni ir e be yog e thin rok e girdi’ nu Israel.” (1 Samuel 4:18) Me gafgow piyu Filistia ni bochan e kar koled fare Kiwaren e M’ag, ere kar sulweged ngak piyu Israel. Me gagiyegnag Samuel e nam nu Israel ni ir e judge ma ba gapas e nam.

Fulweg ko Boch e Deer ko Bible:

2:10​—Mang fan ni i yibilay Hannah ni nge “pi’ Jehovah gelngin fare pilung” ya ngiyal’ i n’em ma dawori yog e pilung ni ba girdi’ ngak piyu Israel? Bay ko Motochiyel Rok Moses ni ra moy e pilung ni ba girdi’ ni ra gagiyegnag piyu Israel. (Deuteronomy 17:14-18) Ma nap’an ni be n’en ni nge yim’ Jacob me gaar: “Ke kol Judah e sog rok nga pa’, ni sog ko pilung, ke tay nga thilin e rifrif u ay ma bayi par rok.” (Genesis 49:10) Miki weliy Jehovah morngaagen Sarah​—ni ir chitiningin urngin e girdi’ nu Israel—​ni gaar: “Ma piin ni bay ra bad ni owchen e ba’ boch i yad ni bayi mang pilung.” (Genesis 17:16) Ere be yibilay Hannah reb e pilung ni bay fini yib.

3:3​—Riyul’ ni i mol Samuel u lan e senggil ni Th’abi Thothup, fa? Danga’, der mol u rom. Samuel e ir be’ nu Levi ko tabinaw rok Kohath ni gathi yad e prist. (1 Chronicles 6:33-38) Ere bochan e gathi ir reb e prist ma dabiyog rok ni nge “guy e pi n’en nib thothup.” (Numbers 4:17-20) Ke mus e gini rayog ni nge yan Samuel ngay u lan e tabernacle e aram lan e garog ko tabernacle. Ere aram e gini i mol riy. Dabi siy ni ki mol Eli u yugu bang u lan fare garog. Ere fare thin ni “aram e gini bay e kahol ko m’ag rok Got riy” e be yip’ fan lan fare tabernacle.

7:7-9, 17​—Mang fan ni ke pi’ Samuel e maligach u Mizpah me ngongliy reb e altar u Ramah, ya susun ni ngan pi’ e maligach ko gini ke mel’eg Jehovah? (Deuteronomy 12:4-7, 13, 14; Joshua 22:19) Tomren ni kan chuweg fare Kiwaren e M’ag ko fare tabernacle u Shiloh, daki moy Jehovah u rom. Ere Samuel ni ir owchen Got e ke pi’ e maligach u Mizpah me ngongliy reb e altar u Ramah. Ke falan’ Jehovah ko n’en ni rin’ Samuel.

Tin Ni Gad Ra Fil Riy:

1:11, 12, 21-23; 2:19. Pi n’en ni ke rin’ Hannah ni aram e ke meybil ngak Got, mab sobut’an’, ma tay fan e runguy rok Jehovah, ma ir reb e matin nib fel’, e aram e pi n’en ni susun e nge folwok urngin e ppin rok Hannah.

1:8. Rib fel’ e kanawo’ ni ke dag Elkanah ni ke gelnag laniyan’ e girdi’ ko thin rok! (Job 16:5) I fith ngak Hannah reb e deer: “Mang ni gubin ngiyal’ ni ga be par nib kireban’um?” Ke pi’ e athamgil ngak Hannah ni nge weliy rogon laniyan’. Me micheg fene gel e t’ufeg rok ni gaar: “Mog, de ga’ fag u wun’um nga ragag i pumoon ni ngam fakay?”

2:26; 3:5-8, 15, 19. Gad ra par ni gad ba “fel’ u wan’ Somol ngu wan’ e girdi’” ni faan gad ra rin’ e maruwel ni ke pi’ Got ngodad ni ngada rin’ed, ma ngada filed e tirok Got ban’en ma ngada ted fan e girdi’.

4:3, 4, 10. Mus ko ban’en ni aram fene thothup ni bod fare kiwaren e m’ag e gathi ba bonod. Ere thingar da “pared u urel rok e liyos.”​—1 John 5:21.

BIN SOMM’ON E PILUNG NU ISRAEL​—BA FEL’ FA BA KIREB?

(1 Samuel 8:1-15:35)

I yul’yul’ Samuel u n’umngin nap’an e yafas rok, machane de yan pi fak Samuel u kanawo’ rok Got. Nap’an ni ning e piin ni piilal nu Israel reb e pilung ni ba girdi’, me pag Jehovah ni nge yog reb e pilung ngorad. I fol Samuel rok Jehovah, me duguliy Saul ni be’ ko ganong rok Benjamin ni be’ nib pichoway ni nge mang pilung. I gel Saul ngak piyu Ammon me gelnag lungun.

Jonathan ni fak Saul e ke gel ngak boch e salthaw nu Filistia. Me yib boor e salthaw rok piyu Filistia ngar mahlgad ngak piyu Israel. Kari tamdag Saul me mang ir e ognag e maligach ngak Got. Me cham Jonathan nge fare pagal ni ma fek talin e cham rok ngak boch e salthaw nu Filistia. Machane m’ay fan e gel ni tay Jonathan ni bochan e thin rok Saul. Ma aram ma yugu be mahl Saul ngak urngin e pi toogor rok. (1 Samuel 14:47) Machane tomren ni ke gel ngak piyu Amalek ma de fol rok Jehovah ya de thang e “pi n’en ni ka nog ni ngan thang.” (Leviticus 27:28, 29) Aram fan ni ke n’ag Jehovah Saul ni nge daki pilung.

Fulweg ko Boch e Deer Ko Bible:

9:9​—Mang fan fare thin ni “re ngiyal’ i n’em e ra bay be’ ni ba profet ma yima yog ni ir be’ ni ma guy ban’en”? Re thin nem e ma tamilangnag ni ke gilbuguwan e pi profet u nap’an Samuel nge nap’an e pi pilung nu Israel, ma kan pining profet ngak e “piin ni ma guy ban’en” ara ke pig e changar rok. Ere Samuel e ir e somm’on ko pi profet.​—Acts 3:24.

14:24-32, 44, 45​—De fel’ Jonathan u wan’ Got ni bochan e ke kay t’ay e ngul ni ban’en nib togopuluw ko thin rok Saul, fa? De puwan’ Got ngak Jonathan ni bochan e n’en ni ke rin’. Ya bin somm’on, e de nang Jonathan e n’en ni ke micheg chitamangin. Ma ke gel e magawon rok e girdi’ ni bochan e n’en ni ke micheg fare pilung ni kayigi gel e pasigan’ rok ara bochan e uf ni ir e pilung. Dabiyog ni nge fel’ e re thin nem u wan’ Got, fa? Yugu aram rogon nib m’agan’ Jonathan ngay ni nge yib e gechig riy ngak, dan thang e fan rok.

15:6​—Mang fan ni tay Saul fan piyu Kenite? Pi Kenite e yad pi fak chitamangin e ppin rok Moses. Kar ayuweged piyu Israel u tomren ni kar chuwgad u Burey nu Sinai. (Numbers 10:29-32) Ki par piyu Kenite rok pi fak Judah u lan yu Canaan ni boch ngiyal’. (Judges 1:16) Yugu aram rogon ni i par piyu Kenite u fithik’ piyu Amalek nge yugu boch e girdi’, machane ke fel’ e thin rorad piyu Israel. Aram fan ni de li’ Saul piyu Kenite.

Tin Ni Kada Filed Riy:

9:21; 10:22, 27. Ba sobut’an’ Saul u nap’an ni ka fini mang pilung, ma re sobut’an’ nem e ke ayuweg ni nge dabi rin’ e kireb u nap’an ni togopuluw boch e girdi’ nib kireb ko gagiyeg rok. Rib gel e ayuw ni yib rok e girdi’ ni yad ba sobut’an’!

12:20, 21. Dab mu pag e “tin nde riyul’ ban’en” ni aram e pagan’uy ngak e girdi’, ara pagan’uy ko pi salthaw rok e pi nam, ara pagan’uy ko pi liyos ni nge talegnem ni ngam pigpig ngak Jehovah.

12:24. Ga ra nang e “pi maang’ang” ni ke fl’eg Jehovah ni fan ko girdi’ rok kakrom nge chiney ma ra par ni bay madgun Jehovah u wan’um.

13:10-14; 15:22-25, 30. Mu ayuw ko tolang lanin’uy​—ni be m’ug ko ngongolen e de fol ara be m’ug ko tolngan’.​—Proverbs 11:2.

KAN MEL’EG REB E PAGAL NI TACHUGOL SAF NI NGE MANG PILUNG

(1 Samuel 16:1-31:13)

Ke duguliy Samuel David ko ganong rok Judah ni nge mang pilung u tomren Saul. De n’uw nap’an nga tomren me li’ David Goliath nga taareb e malang nge gawul rok. Ke fel’ e thin u thilrow Jonathan nge David. Ke tay Saul David ni nge mang ga’ ko pi salthaw rok. Bochan e ke gel David ko mahl ni boor yay ke tang e pi ppin nu Israel ni lungurad: “I Saul e ke li’ yu biyu’, machane David e ke li’ yu ragag i biyu’.” (1 Samuel 18:7) Ke awan’ Saul me guy rogon ni nge thang e fan rok David. Dalip yay ni ke cham Saul ngak David, me mil David ma yugu be yan yan.

Nap’an fapi duw ni be mith David, dalip yay ni ke yog rok ni nge thang e fan rok Saul machane de rin’. Kar mada’gow be’ ni ppin nib pidorang ni Abigail fithngan mar mabgolgow. Me yib piyu Filistia ni ngar mahlgad piyu Israel me deeriy Saul Jehovah. Machane ke pag Jehovah Saul. De moy Samuel ya ke yim’. Ere i deeriy Saul reb e tagith, me yog fare tagith ngak Saul ni ra yim’ u nap’an ni be mahl ngak piyu Filistia. U nap’an ere mahl nem e kari gel e maad’ad ni tay Saul ma kan li’ e pi pagal ni fak. Tungun fare babyor e ke yim’ Saul ni de m’ag e maruwel rok. Ka be mith David.

Fulweg ko pi Deer Ko Bible:

16:14​—Mang fare “kan nib kireb” ni ke ying ngak Saul? Re thin nem e gathi be yip’ fan ba kan ya be yip’ fan laniyan’ Saul ni ke sor ko kireb ma re laniyan’ nem e ke magawonnag fare gapas u laniyan’. Nap’an ni chuweg Jehovah e kan ni thothup rok ma dariy ban’en ni be matanagiy Saul ma ke mus ni laniyan’ nib kireb e ke gagiyegnag. Bochan e ke pag Got ni nge yan laniyan’ Saul nga lon e kan ni thothup ma ke yog e Bible ni yib e re “laniyan’ nib kireb nem” rok Jehovah.

17:55-58​—Mang ni ke fith Saul ko mini’ chitamangin David ya rogon e thin u 1 Samuel 16:17-23 e manang? Gathi ke mus ni be fith Saul ko mini’ fithngan e chitamangin David. Ya sana be deeriy ya nge nang rarogon e matam ni chuguliy reb e pagal ni ka fini li’ be’ ni baga’.

Tin Nrayog ni Ngada Filed Riy:

16:6, 7. Thingar da guyed e girdi’ nrogon ni ma guy Jehovah e girdi’ ma gathi ke mus ni ngada guyed nga owchedad ma dabi papey ni ngada turguyed e kireb nga dakenrad.

17:47-50. Rayog ni ngada pared ni dab da rusgad ni bochan e togopuluw ara gafgow nra yib rok e pi toogor rodad ni yad bod Goliath, ya “fare mahl e fen Jehovah.”

18:1, 3; 20:41, 42. Rayog ni ngada pirieged e tin riyul’ e tafager u fithik’ e piin nib t’uf Jehovah rorad.

21:12, 13. Ba adag Jehovah ni ngada maruweliyed e llowan’ rodad nge pi salap rodad ni ngada pithiged e pi magawon rodad. Ke pi’ e Thin Rok miki pi’ e gonop nge tamilangan’ nge llowan’. (Proverbs 1:4) Ku bay rodad e ayuw ni yib rok e piin ni piilal ni Kristiano.

24:6; 26:11. Rib fel’ e kanawo’ ni ke dag David ngodad u rogon ni ngan tay fan e piin ni ke duguliyrad Jehovah!

25:23-33. Ngan folwok rok Abigail ni ir be’ nib llowan’.

28:8-19. Rayog rok e pi kan nib kireb ni ngar dake yad e girdi’ ni kar m’ad ya ngar bannaged e girdi’ ara ngar gafgownaged. Thingar da paloggad ko urngin mit e pig.​—Deuteronomy 18:10-12.

30:23, 24. Re thin ney e bpuluw ko fare thin u Numbers 31:27 ma be m’ug riy ni ma tay Jehovah fan e piin ni yad ma ayuweg e ulung. Ere demutrug e n’en ni gad be rin’ ma “ma ngada tedan’dad ngay ni gowa gad be maruwel rok Somol, ma gathi rok e girdi’.”​—Kolose 3:23.

Mang e “Kab Fel’ ko Maligach”?

Mang kenggin e riyul’ ni be m’ug ko yafas rok Eli nge Samuel nge David? Ba aray: “Kab fel’ ni ngan fol rok ko bin ni nga ni pi’ e bin th’abi fel’ e saf ngak ni maligach; ya togopuluw ni ngan tay ngak e taareb feni kireb nge pig, ma ufanthin nge tolangan’ e ri ba denen ni taareb rogon ko meybil ni yima tay ko liyos ni ma meybil boch e girdi’ ngay.”​—1 Samuel 15:22, 23.

Ri gad ba taw’ath ni bochan e rayog ni ngada uned i machibnaged Gil’ilungun Got ma ngada ayuweged e girdi’ ni ngar manged pi gachalpen Jesus! Nap’an ni gad be ognag ngak Jehovah e “maligach ni gubin ngiyal’ ni gad be pining e magar nga fithngan u lungudad” ma thingar da rin’ed e tin nrayog rodad ni ngada folgad ko motochiyel rok u lan e Thin Rok nge ulung rok u fayleng.​—Hosea 14:2; Hebrews 13:15.

[Footnote]

[Sasing ko page 30]

Mang e rayog ni nge mich u wan’dad ngay u nap’an nra yib e togopuluw ngodad rok e pi toogor rodad ni yad bod Goliath?

[Sasing ko page 31]

Bin somm’on e pilung rok piyu Israel e immoy ni be’ nib sobut’an’ me pig ke mang ba pilung nib tolangan’