Thin Rok Jehovah e Ba Fas

Tin Ba Ga’ Fan ko Babyor ni Lamentations

FARE profet ni Jeremiah e guy ni lebug fare thin ko pufthin ni i machibnag ni 40 e duw. Gur uw rogon e lem rok fare profet u nap’an ni guy nga owchen e magothgoth ko fare mach nib t’uf rok? “Jeremiah e par nga but’ ni be yor ni kari kireban’ ni be yor nga lang nbochan yu Jerusalem,” rogon ni yog fare Greek Septuagint ko som’on ko fare babyor ni Lamentations. Ni fal’eg rogon ko duw ni 607 B.C.E. u nap’an ni ri ka ba gagiyel u laniyan’ fa 18 i pul ni longobiy yu Jerusalem me migid min urfeg, fare babyor ni Lamentations e rib tamilang rogon ni weliy feni gel e kireban’ ni tay Jeremiah. (Jeremiah 52:3-5, 12-14) Dariy reb e mach u lan e chep ni ka nog ni kari kireban’uy ngay ni aram gelngin.

Fare babyor ni Lamentations e bay lal guruy ni kan puthuy nga taabang. Aningeg nib m’on e guruy e bay e thin riy nib kireban’ ma bin lal e ba wenig ara meybil. Fa aningeg i tang nib m’on e kan yarmiy ni tabab ko yol nib thilthil nib puluw nga rogon fa 22-character ni Hebrew alphabet. Yugu aram rogon ni bin lal e tang e bay 22 yil’ nib taareb rogon oren ko yol ni Hebrew alphabet, ma dan yarmiy ni bod e alphabet.​—Lamentations 5:1, footnote, NW.

‘KE KIREB OWCHEG NBOCHAN E MEYOR’

(Lamentations 1:1–2:22)

“Fare mach ni immoy ni boor e girdi’ riy e kari par ni dariy be’ riy! Kari bod be’ ni kem’ figirngin, ni moy u fithik’ e pi nam nib sug ko girdi’! Immoy ni be’ ni ppin ni fak e pilung u fithik’ e pi binaw ma ke bod be’ ni yibe towasar ngak be maruwel!” Aram rogon ni tabab e kireban’ ngak fare profet ni Jeremiah ni fan nga Jerusalem. Fare profet e yog fan e re gafgow ney ni gaar: “Jehovah e ir e ke fek i yib e kireban’ ngak nbochan e ke pag rogon e denen rok.”​—Lamentations 1:1, 5, NW.

Jerusalem e kan susunnag ngak be’ ni kem’ figirngin nge pifak ni ke kireban’ me gaar: “Bay e amith ni bod e amith ni gu be tay?” Bochan rogon e pi toogor rok me meybil ku Got ni gaar: “Thingari yib urngin e kireb rorad nga p’eowchen mu rin’ ngorad e tin ngam rin’ nib elmerin ni bod rogon ni kam rin’ ngog nib elmerin nbochan urngin e denen rog. Mon ni gu be tay e ke yoor yay ma ke m’ay gum’irchaeg.”​—Lamentations 1:12, 22, NW.

Kari mochuch Jeremiah me gaar: “Gelngin e damumuw ma ke th’ab [Jehovah] nga but’ urngin e gagey rok yu Israel. Ke chuweg e ba’ ni mat’aw i pa’ rok e pi toogor; ma ngak Jakob e ka be yik’ ni bod e nifiy be daramram ke urfeg urngin ban’en riy.” I dag fare profet rogon e kireban’ rok ni gaar: “Ke kireb owcheg nbochan e meyor. Giliganag e ke wagey. Ad rog e kan puog nga daken e but’.” Ki mada’ ko piin ni yad be yan u charen ni kar gin gad ngay yad be gaar: “Ireray fare mach ni yima yog, ni ‘Ir fel’ngin e fel’ yaan, ma ba felfelan’ ni fen e fayleng ni ga’ngin’?”​—Lamentations 2:3, 11, 15, NW.

Fulweg u Boch e Deer ko Bible:

1:15​—Uw rogon ma Jehovah e “ke yit’yit’ e n’en ni ma uduy e wain ni fen fare rugod nu Judah ndawori nang e pumoon”? Rogon ni gothey fare mach, ni yima yog ni be’ ndawori nang e pumoon, e piyu Babylon e ra puoged e racha’ riy ni boor nrayog i taareb rogonnag ko grape ni yibe uduy ko n’en ni ma uduy e wain. I yog Jehovah e re n’ey u m’on me pag nge buch ere rayog ni nga nog ni ‘ke yit’yit’ fare n’en ni yima uduy e wain riy.’

2:1​—Uw rogon ma ‘fare fel’ yaan nu Israel e ka non’ u tharmiy nga but’’? Bochan “nib tolang e pi tharmiy ko fayleng,” ra ngan sobut’nag e pi n’en nib tolang ma yu ngiyal’ e yima yog ni “ka non’ u tharmiy nga but’.” “Fare fel’ yaan nu Israel”​—buguwan nge gelngin ni i felfelan’ ngay u nap’an ni i tow’athnag Jehovah—​e non’ nga but’ u nap’an ni gothey yu Jerusalem nge nap’an nni n’ag yu Judah.​—Isaiah 55:9.

2:1, 6​—Mang e “tagil’ e rifrif u ay” nge “fachi naun” rok Jehovah? Fare psalmist e tang ni gaar: “Ngada bad nga lan e tempel rok nib ga’ fan; ngada siro’gad nga tagil’ u rifrif u ay.” (Psalm 132:7, NW) Ere fare “tagil’ e rifrif u ay” ko Lamentations 2:1 e be yip’ fan e naun rok Jehovah ko liyor, ara tempel rok. Fapi girdi’ nu Babylon e ra ‘urfeged fare naun rok Jehovah’ ni faan gowa bochi naun ara yugu bochi naun nu milay’.​—Jeremiah 52:12, 13.

2:16, 17​—Ere gathi bin 16 e verse ni tabab ko fare yol ni Hebrew ni ayin nge bin 17 e verse ni tabab ko pe e nge taareb rogon ko yaram ko alphabet nu Hebrew? Nap’an ni yibe tunguy e tang ni aray rogon, ma pi tayol ni kan pug laniyan’rad e ba ga’ ni yad ma lek rogon fare alphabet. Machane, dar rin’ed ni aram rogon faanra aw ni ban’en ni gathi ri yima rung’ag. Ya n’en ni fan e ir e yibe lemnag nib ga’ fan ko bin ni ngan fol ko pi yol ni ke mus ni be ayuweg ni nge dab ni pagtalin. Ku rayog ni ngad guyed e thil ni aray rogon ko bin 3 nge 4 e tang ko Lamentations.​—Lamentations 3:46, 49; 4:16, 17.

2:17​—Mang ba “bugithin” ni yima yog ni ke lebguy Jehovah nib l’ag rogon nga Jerusalem? N’en ni yibe yog u roy e ke m’ug u Levitikus 26:17 (NW) ni be gaar: “I gag e ri bay gu togopuluw ngom mab mudugil ni bay ni gel ngom u p’eowchen e pi toogor rom ma piin ni yad ba fanenikayem e bay uruted gur nga but’ ma aram e bay mu mil ni dariy be’ ni be l’ol’ognem.”

Tin ni Gad Ra Fil Riy:

1:1-9. Jerusalem e yor ni nep’ nib elmerin, ke magey e lu’ u owchen. Pi garog rok e kan n’ag, ma pi prist rok e yad be mon. Pi rugod rok e keb e kireban’ rorad, ma ir rok ma kari kireban’. Mang fan? Ya yu Jerusalem e kari denen. Feni alit e bay ko mad rok. Wom’engin e denen e gathi felfelan’; ya aram e lu’, mon, nge kireban’ nib gel.

1:18. Jehovah e gubin ngiyal’ nib mat’aw rogon ni ma gechignag e piin tadenen.

2:20. Piyu Israel e ni ginangrad nfaanra dab ra motoyilgad nga lungun Jehovah ma yad ra pirieg e gafgow, nib muun ngay ni ngar longuyed ‘ufin dow fakrad ni pumoon nge ppin.’ (Deuteronomy 28:15, 45, 53) Ri de fel’ ni ngan mel’eg e kanawo’ ni dab ni fol rok Got!

“DABMU FEK TELIM ROG”

(Lamentations 3:1–5:22)

U Lamentations ko guruy ni 3, e fare nam nu Israel e ka nog rogon ni fare moon “nib fel’ fel’ rogon.” Yugu aram ni be pirieg e re pumoon ney e gafgow ma be tang ni be gaar: “Ffel’ Jehovah ngak e en ni be pagan’ ngak nge en ni be gaweg.” I meybil ngak e bin riyul’ e Got ni wenignag ni gaar: “Ngarim rung’ag lungug. Dab mu fek telim rog ni gu be yornag e ayuw.” I yog ngak Jehovah ni nge sap ko pi gafgow ni be pi’ e pi toogor ni gaar: “Ga ra fulweg ngorad e ngongol, O Jehovah, nrogon e maruwel u pa’rad.”​—Lamentations 3:1, 25, 56, 64, NW.

I weliy Jeremiah urngin e lem rok ni fan nga feni kireb angin fare 18 e pul nni longobiy yu Jerusalem me yog ni gaar: “Gechig ko kireb rok e piin ni ppin ni pi fak e girdi’ e ku ke ga’ ko gechig ko kireb rok piyu Sodom, faani gothey nde n’uw nap’an, ma dariy be’ ni yog ni pi’ e ayuw.” Me ul’ul ngay ni gaar: “Kab fel’ ni ngan li’ e girdi’ ko sayden ko bin ni ngar m’ad ni uyungol, ya ke m’ay gelngirad nbochan dakuriy wom’engin e woldug.”​—Lamentations 4:6, 9, NW.

Fa bin lal e tang e be dag rogon e piin ni ma par u Jerusalem ni yad be non. Be lungurad: “Mu lemnag O Jehovah e n’en ni ke buch romad. Mu sap ngam guy e gafgow romad.” Nap’an ni yad be fal’eg i yaliy e pi gafgow rorad, mi yad wenig ni lungurad: “O Jehovah, nguum par ndariy n’umngin nap’an. Tagil’em e fan ngak reb e mfen nge reb. Mu sulwegmad ngom O Jehovah ma gamad sul ni ku gu fal’eged rogomad. Mu fek i yib boch e rran nib beech ni fan ngomad ni bod kakrom.”​—Lamentations 5:1, 19, 21, NW.

Fulweg u Boch e Deer ko Bible:

3:16​—Mang e ka nog ko fare thin ni gaar: “Mak’yung e t’ar nguwaleg”? I gaar reb e babyor: “Piyu Jew, ni yad be yan ni ngan kalbusnagrad, e un towasar ngorad ni ngar lithed e flowa rorad u lan e low ni kan ker, e re i maathuk e mak’yung ngay.” Yira kay e pi flowa nem ma rayog ni nge t’ar bang u nguwalen be’.

4:3, 10​—Mang fan ni taarebnag Jeremiah e ppin ni pi fak e girdi’ [rok] ko arche’ ni “ostrich u magerger”? Fare ostrich e “der ma ayuweg fak nib fel’, nfaan gowa gathi fak,” rogon ni yog ko Job 39:16. Bod rogon ni tomren ni ra pil fare n’en ni fak me yan fare alabal i un ngak boch e alabal me par fare pumoon ni ir e be ayuweg fare tir. Ma mang e ma buch u nap’an ni ra yib e riya’ ngorow? Yow l’agruw fare pumoon nge fare pin ni yow ra mil ko tafen e arche’ mar pagew fakrow. Nap’an ni longobiy yu Babylon yu Jerusalem, me ri gel e uyungol u Jerusalem ni pi matin ni susuna ngaur pired ni yad ba sumunguy e ra kirebgad nguura gafgowniged pi fakrad, ni bod e ostrich u magerger. Re n’ey e kari thil ko rogon e ayuw ni ma pi’ chitiningin e kus ni maloboch.

5:7​—Ma ta’ Jehovah nib kireb e girdi’ nbochan e oloboch e pi chitamangirad ni ke kakrom? Danga’, Jehovah e der ma gechignag e girdi’ ni puluwon e denen rok e pi gallabthir rorad. I yog e Bible nra “bagadad ma nge weliy ngak Got e n’en ni i rin’.” (Roma 14:12) Machane, angin e kireb e rayog ni nge yan i mada’nag e tin ni bay feni yib e mfen. Bod rogon yu Israel kakrom, nra chelgad nguur ted fan e liyos me mo’maw’nag rogon e tin nib yul’yul’ yu Israel ni fin ra bad nga tomur ni ngar pired ko bin nib mat’aw e kanawo’.​—Exodus 20:5.

Tin Gad Ra Fil Riy:

3:8, 43, 44. Nap’an fare gafgow ni aw nga Jerusalem, me pagrad Jehovah ni daki motoyil ko meyor rorad ni nge ayuweg girdien fare mach. Mang fan? Ya dakir fol e girdi’ riy, ma kar pared ni der kalgadngan’rad. Faanra gad baadag ni nge fulweg Jehovah taban e meybil rodad ma thingar da folgad rok.​—Proverbs 28:9.

3:20. Jehovah, e “th’abi tolang u ga’ngin e fayleng,” ni rib tolang ni ke sobut’nag ir ya nge yog ni changar ko “tharmiy nge fayleng.” (Psalm 83:18; 113:6, NW) Jeremiah e ri manang rogon feni adag fa en Th’abi tolang ni nge lumel nga but’ ngak e girdi’, ni aram e ngeb nga but’ ko birorad e dodow ni nge pi’ gelngirad. Ri gad ba felfelan’ ni fa bin riyul’ e Got e gathi ke mus nib gel gelngin ma ba gonop ya ku ba sumunguy!

3:21-26, 28-33. Uw rogon me yog rodad e gafgow nib gel? I yog Jeremiah ngodad. Thingar dab da paged talin ni Jehovah e ba sug ko ngongol ko t’ufeg nib yul’yul’ ma boor riy e runguy rok. Ma thingar ku uda lemniged ni fan ni gadad ba fos e ba gaman fan ni nge dabi mulan’dad ma ba t’uf ni ngad gum’an’gad ngad th’abed gulungdad nga ud songad, ma dab ud gun’gun’gad ngak Jehovah ni fan ko ayuw ngodad. Maku reb, e “thingar [da] ted l’ugundad nga fithik’ e thiab,” ni aram e ngan sumunguy ni pagey ko pi skeng ngad nanged ni n’en ni ke pag Got ni nge buch e ke pag ni bay fan nib fel’.

3:27. Yira mada’nag e skeng ko michan’ u nap’an ni ke fel’ yangarey e rayog ni ngan yan u fithik’ e magawon nge moning. Machane ba ‘fel’ ngak be’ ni kab fel’ fel’ rogon ni nge fek fare mat’ u nap’an ni kab fel’ yangaren.’ Ya mang fan? Ya yira fil rogon ni ngan fek e mat’ ko gafgow u nap’an ni kab fel’ yangarey ma ra ayuweg be’ nge nang e n’en nge rin’ ko magawon ko tin tomuren e duw rok.

3:39-42. ‘Yira par nga un gun’gun’’ u nap’an ni yib e gafgow nbochan e denen rorad e de gonop. Ba fel’ ni ngad paged e gun’gun’ u murung’agen e n’en ni kad t’ared wenegan, “ngada gayed kanawo’dad ngad fal’eged i yaliy ma gad sul ngak Jehovah.” Gad ba gonop ni ngad kalgadngan’dad ma gad yal’uweg kanawo’dad.

Mu Tay Jehovah ni Pagan’ Rom

Fare babyor ko Bible ni Lamentations e be dag rogon e lem rok Jehovah nga Jerusalem nge fare binaw nu Judah u tomuren ni ke urfeg yu Babylon me par fare nam ni kan n’ag. Pi thin ni bay riy u murung’agen e denen ni kan rin’ e be tamilangnag ni rogon e lem rok Jehovah, e re gafgow nem e bochan e kireb ko girdi’. Pi tang ni ma pug e lem ko re babyor ney e ku bay e tang riy ni be yog e pagan’ ngak Jehovah nge ka ni adag ni ngan chel ko bin nib mat’aw e kanawo’. Yugu aram rogon ni gathi yooren e girdi’ e aray rogon e lem rorad u nap’an Jeremiah, ma be yip’ fan e piin bod Jeremiah nge piin ni ke magey ni kar kalngan’gad.

Rogon ni dugliy Jehovah rogon fel’ngin rarogon yu Jerusalem ni bod ni ka nog ko babyor ni Lamentations e be fil ngodad l’agruw i ban’en nib ga’ fan. Bin taareb, Jerusalem nni gothey nge yu Judah nni n’ag e be yog ngodad ni thingar un i fol rok Jehovah ma be m’ug ni ba ginang ni nge dab ni darifannag e n’en nib m’agan’ Got ngay. (1 Korinth 10:11) Bin l’agruw e rogon e ngongol rok Jeremiah. (Roma 15:4) Aram rogon ni ke m’ug ni gowa dakuriy e athap nga bayang, ma fare profet ni kari kireban’ e sap ngak Jehovah ni nge ayuweg. Ere rib ga’ fan ni ngad ted e pagan’ rodad ni polo’ nga daken Jehovah nge Thin rok ma gad tay ni ir e ba michan’dad ngak!​—Hebrews 4:12.

[Picture on page 9]

Fare profet ni Jeremiah e guy ni ke lebug e thin ni i yog u rogon e pufthin

[Picture on page 10]

Kan skengnag e michan’ rok boch e Pi Mich Rok Jehovah u Korea nbochan e darur uned nga ngongolen e politics