Jehovah e Ir e En “Ma Dag e Pi N’en ni Ba’ Nda Nnang”

“Got rom e ir e th’abi ga’ u fithik’ urngin e pi kan, me ir e Somol rok e pi pilung, me ir e Ma Dag e pi n’en ni ba’ nda nnang.”​—DAN. 2:47.

UW ROGON NI GA RA FULWEG?

Mang e ke dag Jehovah ngodad u murung’agen e pi n’en nra buch nga m’on?

Mang e be yip’ fan fa nel’ i lolugen fare gamanman?

Mang boch ban’en ni taareb rogon ko fare gamanman nge fare liyos ni guy Nebukadnezzar?

1, 2. Mang e ke dag Jehovah ngodad, ma mang fan?

MANG am e bay ni be gagiyeg u nap’an nra yib Gil’ilungun Got ni nge museg e gagiyeg ni be tay e girdi’? Gad manang e fulweg ko re deer ney ni bochan e ke yog Jehovah Got ngodad ni ir e en ni “Ma Dag e pi n’en ni ba’ nda nang.” Ke ayuwegdad ni ngad nanged e pi am nem u daken fapi thin ni yoloy Daniel ni profet nge apostal John.

² Boor yay ni pilyeg Jehovah e changar ko gal pumoon ney ngar guyew bogi gamanman nnap’an nra chuw reb me yib reb. Ki tamilangnag ngak Daniel e n’en ni be yip’ fan fare liyos nib ga’ ni kan ngongliy ko wasey ni faan nni pilyeg e changar rok nge guy. Ke guy Jehovah rogon ni ngan tay e pi n’em nga lan e Bible ni fan ngodad. (Rom. 15:4) Ke rin’ e re n’ey ni bochan e nge mich u wan’dad ndab ki n’uw nap’an ma ra thang Gil’ilungun e pi am ko girdi’.​—Dan. 2:44.

3. Faanra ngad nanged fan e pi yiiy u Bible, ma mang e ba t’uf ni ngad nanged fan ko som’on, ma mang fan?

³ Pi yiiy rok Daniel nge John e gathi kemus ni be weliy murung’agen meruk e pilung, ara gagiyeg ko girdi’, ya ku be weliy rogon ni yad ra tabab ko gagiyeg. Machane, rayog ni ngad nanged fan e pi yiiy nem ni faan gad ra nang fan e bin th’abi som’on e yiiy ni bay u Bible. Mang fan? Bochan ni gubin e thin nu Bible nge pi yiiy ni bay riy e gubin ni bay rogon ko bin som’on e yiiy u Bible.

PIIN OWCHEN FARE PORCHOYOG NGE FARE GAMANMAN

4. Mini’ e piin owchen fare pin, ma mang e yad ra rin’?

⁴ De n’uw nap’an nga tomuren fare togopuluw nni tay u Eden, me yiiynag Jehovah murung’agen be’ nib “pin” nra yib “fak” ara owchen.a (Mu beeg e Genesis 3:15.) Cha’nem e ra bilbilig lolugen fare porchoyog ni aram Satan. Boch nga tomuren me yog Jehovah nra yib owchen fare pin rok Abraham, ma ir be’ ko fare nam nu Israel, nge ganong rok Judah, maku ir be’ ko tabinaw rok David ni Pilung. (Gen. 22:15-18; 49:10; Ps. 89:3, 4; Luke 1:30-33) Jesus Kristus e ir e som’on u owchen fare pin. (Gal. 3:16) Ma tin ka bay i owchen fare pin e aram e pi Kristiano ni kan dugliyrad nga gelngin Got nib thothup ni yad girdien e ulung ni Kristiano. (Gal. 3:26-29) Ra un e pi girdi’ nem ni kan dugliyrad ngak Jesus ngar gagiyegniged Gil’ilungun Got, ma re am rok Got nem e aram e n’en nra fanay Got ni nge thang Satan.​—Luke 12:32; Rom. 16:20.

5, 6. (a) Uw urngin e pilung nib gel lungurad u fayleng ni weliy Daniel nge John murung’agen? (b) Mang e be yip’ fan fapi lolugen fare gamanman ni bay ko Revelation?

⁵ Ki yog Jehovah ko fare yiiy ni pi’ u lan fare milay’ nu Eden ni bay “fak” Satan ara piin owchen. Piin owchen Satan e yad ra fanenikay e piin owchen fare pin. Ere mini’ e piin owchen fare porchoyog ni aram Satan? Aram e piin ni yad ma folwok rok Satan, ma yad ma fanenikay Got, ma yad ma togopuluw ko girdi’ rok. Kab kafram i yib ni ke yarmiy Satan e piin owchen u daken e pi am nib thilthil. (Luke 4:5, 6) Boch e pi am ney e ur chamgad ko girdi’ rok Got ni aram fare nam nu Israel ara fare ulung ko pi Kristiano ni kan dugliyrad. Mang nib ga’ fan e re n’ey? Bochan nra ayuwegdad ngad nanged fan ni kemus ni meruk e pilung nib gel lungurad e weliy Daniel nge John murung’agen ni yugu aram rogon ni ka bay boch e am nib gel lungurad.

⁶ Ba chugur ko l’agruw biyu’ e duw ni ke yan ma boor yay ni pilyeg Jesus e changar rok apostal John nge guy bogi ban’en ni yira ngat ngay. (Rev. 1:1) Immoy bayay nni piliyeg e changar rok nge guy ba dragon ni be yip’ fan Moonyan’, ni ke sak’iy u tooben e day. (Mu beeg e Revelation 13:1, 2.) Ki guy John ba gamanman ni ke yib u fithik’ e day nga lang me pi’ Moonyan’ mat’awun ni nge par nib ga’ lungun u puluwon e girdi’. Boch nga tomuren miki guy John ba gamanman ni medlip lolugen ni aram yaan fa bin som’on e gamanman ni bay murung’agen ko Revelation 13:1. I yog ba engel ngak John ni fa medlip i lolugen fare gamanman e be yip’ fan “medlip i pilung” ara am. (Rev. 13:14, 15; 17:3, 9, 10) Nap’an ni yoloy John fare babyor ni Revelation, ma lal ko pi pilung nem e daki gel lungurad u fayleng, ma reb e ir e ba gel lungun e ngiyal’ nem, ma reb e “dawori yib.” Ere, mini’ e pi pilung nem ara am nib gel lungurad u fayleng? Chiney e ngad weliyed e n’en ni be yip’ fan reb nge reb i lolugen fare gamanman ni bay murung’agen ko Revelation. Ku gad ra fil boch ban’en u murung’agen e pi am ney ko fare babyor rok Daniel. Bokum miriay e duw u m’on ni nge tabab e pi am ney ko gagiyeg ma boor ban’en ni tamilangnag e yiiy rok Daniel u murung’agen.

FA GAL NSOM’ON I LOLUGEN FARE GAMANMAN E ARAM YU EGYPT NGE YU ASSYRIA

7. Mang e be yip’ fan e bin som’on i lolugen fare gamanman, ma mang fan?

⁷ Bin som’on i lolugen fare gamanman e be yip’ fan yu Egypt. Mang fan? Bochan ni am nu Egypt e aram e bin som’on e am nib gel lungun u fayleng ni i fanenikay e girdi’ rok Got mi i cham ngorad. I yoor e piin owchen Abraham u Egypt ni aram e piin ni micheg Got nra yib owchen fare pin rorad. Ma aram mi i gafgownag piyu Egypt e girdi’ nu Israel. Ke guy Satan rogon ni nge thang owchen e girdi’ rok Got u m’on ni nge yib owchen fare pin. Ni uw rogon? Ke k’aring Farao ni nge li’ urngin e bitir ni pumoon ni fak piyu Israel. De pag Jehovah ni nge buch e re n’em, ma aram me chuweg e girdi’ rok ko sib u Egypt. (Ex. 1:15-20; 14:13) Munmun me pi’ Jehovah fare Nam ni Kan Micheg ngak piyu Israel.

8. Mang e be yip’ fan e bin l’agruw i lolugen fare gamanman? Mang e ke guy rogon ni nge rin’?

⁸ Fa bin l’agruw i lolugen fare gamanman e be yip’ fan yu Assyria. Re am nem e ki gay rogon ni nge thang owchen e girdi’ rok Got. Riyul’ ni ke gechignag Jehovah fa ragag i ganong nu Israel u daken yu Assyria ni bochan e ur uned ko meybil ko liyos ma yad be togopuluw ngak. Machane, munmun me cham yu Assyria nga Jerusalem. Sana aram e ngiyal’ ni ke nameg Satan ni nge thang owchen e piin nra yib Jesus rorad. De m’agan’ Jehovah ko n’en ni buch, ere aram fan ni li’ e pi salthaw nu Assyria me ayuweg e girdi’ rok.​—2 Ki. 19:32-35; Isa. 10:5, 6, 12-15.

FA BIN DALIP I LOLUGEN FARE GAMANMAN E ARAM YU BABYLON

9, 10. (a) Mang e ke pag Jehovah piyu Babylon ni ngar rin’ed? (b) Mang e thingari buch u m’on ni nge lebug e yiiy?

⁹ Fa bin dalip i lolugen fare gamanman ni ke guy John e be yip’ fan yu Babylon. I pag Jehovah piyu Babylon ni ngar gotheyed yu Jerusalem mar feked e girdi’ rok ni kalbus. Machane, u m’on riy me yog Jehovah ngak piyu Israel e n’en nra buch rorad. (2 Ki. 20:16-18) I yog u m’on riy ndab kun pag e pi pilung nu Israel ni ngar pared nga daken “fare chiya ko pilung” ni ir e ke tay. (1 Kron. 29:23) Machane, ki micheg ni bay be’ nra yib ko tabinaw rok David ni pilung ni ir e ke “pi’” mat’awun ni nge mang pilung.​—Ezek. 21:25-27.

¹⁰ Reb e yiiy u Bible e be weliy nra yib fare Messiah ara En ni Kan Dugliy u nap’an ni ka be liyor piyu Jew ngak Got ko fare tempel u Jerusalem. (Dan. 9:24-27) Rogon ni bay u reb e yiiy nni yoloy u m’on ni ngan fek piyu Israel nga Babylon ni kalbus, e yira gargelnag Jesus u Bethlehem. (Mik. 5:2) Faanra nge lebug e pi yiiy nem ma thingar ni chuweg piyu Israel ko kalbus u Babylon, mi yad sul ko binaw rorad, mu kur toyed bayay fare tempel. Machane ba ga’ nder ma pag piyu Babylon e kalbus. Ere uw rogon ni nge sul e girdi’ rok Got ko binaw rorad? Ke pi’ Jehovah e fulweg ko re deer ney u daken e pi profet rok.​—Amos 3:7.

11. Mang boch ban’en ni be yip’ fan yu Babylon ni guy Daniel u nap’an ni kan pilyeg e changar rok? (Mu guy e footnote.)

¹¹ Daniel ni profet e ir bagayad e piin nni fek nga Babylon ni kalbus. (Dan. 1:1-6) I tamilangnag Jehovah ngak ni bay boch e am nra gel lungurad u fayleng u tomuren nra war yu Babylon, ma pi am ney e nap’an nra war reb me yib reb nga lon. I fanay Jehovah boch ban’en ni be yip’ fan ban’en ya nge yiiynag e n’en nra buch. Bod ni ke n’igin Nebukadnezzar ni Pilung nu Babylon ni nge lik’aynag ba liyos nib ga’ nib thilthil e n’en ni kan ngongliy riy. (Mu beeg e Daniel 2:1, 19, 31-38.) Ke tamilangnag Jehovah u daken Daniel ni lolugen fare liyos ni kan ngongliy ko gol e be yip’ fan e Am nu Babylon.b Ngorongoren nge pa’ fare liyos ni kan ngongliy ko silber e be yip’ fan fare am ni gel lungun u tomuren yu Babylon. Mang e re am nem, ma mang e i rin’ ko girdi’ rok Got?

BIN ANINGEG I LOLUGEN FARE GAMANMAN E ARAM YU MEDO-PERSIA

12, 13. (a) Mang e yog Jehovah u murung’agen fare am nra gel ngak yu Babylon? (b) Mang fan nib puluw ni nga nog ni fa bin aningeg i lolugen fare gamanman ni bay murung’agen ko Revelation e be yip’ fan yu Medo-Persia?

¹² Boor ko raay e duw u m’on ko ngiyal’ ni immoy Daniel riy, me yiiynag Isaiah ni reb e profet rok Jehovah boch ban’en u murung’agen e re am nra gel ngak yu Babylon. Gathi kemus ni weliy Jehovah rogon ni yira gothey e re mach nem ya ki yog fithingan e en nra fek e cham e ngaram. Cha’nem e aram Cyrus ni pilung nu Persia. (Isa. 44:28–45:2) Ku bay l’agruw yay nni pilyeg e changar rok Daniel nge guy boch ban’en ni bay rogon ko Am rok Yu Medo-Persia. Yay ni som’on e guy e re am nem ni bod yaan e gamanman ni bear ni ke sak’iy ma be yan ni nge “longuy e ufin.” (Dan. 7:5) Mu kun piliyeg e changar rok ngki guy ba saf ni pumoon ni l’agruw e gagey rok ni ku be yip’ fan e gal am nem.​—Dan. 8:3, 20.

¹³ I fanay Jehovah yu Medo-Persia ni ngar chamgad nga Babylon mi yad pag piyu Israel ni ngar sulod nga taferad. (2 Kron. 36:22, 23) Machane, tomur riy me chugur ni nge thang e re am nem owchen e girdi’ rok Got. Fare babyor rok Esther e be weliy murung’agen e makath ni tay Haman ni ir reb e tayugang’ nu Persia. I yog ni ngan li’ gubin e Jew ni ma par ko pi nam ni bay u tan fare Am nu Persia me yog e rofen ni ngan rin’ e re n’em riy. Machane ke ayuweg Jehovah e girdi’ rok u pa’ e piin owchen Satan. (Esther 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14) Ere ba puluw ni nga nog ni fa bin aningeg i lolugen fare gamanman ni bay murung’agen ko Revelation e be yip’ fan yu Medo-Persia.

BIN LAL I LOLUGEN FARE GAMANMAN E ARAM YU GREECE

14, 15. Mang e tamilangnag Jehovah u murung’agen e Am nu Greece kakrom?

¹⁴ Fa bin lal i lolugen fare gamanman ni bay murung’agen ko Revelation e be yip’ fan yu Greece. I tamilangnag Daniel u nap’an ni be weliy fan fare lik’ay rok Nebukadnezzar ni lukngun nge chigiyen fare liyos ni kan ngongliy ko wasey ni bronze e ku be yip’ fan e re am ney. Ku bay l’agruw yay nni piliyeg e changar rok Daniel nge guy boch ban’en u murung’agen e re am ney nge pilung riy nib gilbuguwan.

¹⁵ Yay ni som’on nni piliyeg e changar rok Daniel e guy yu Greece ni bod yaan ba gamanman ni leopard ni aningeg pon ni be yip’ fan nre am ney e ra gel ngak boch e nam nib papey. (Dan. 7:6) Mu kun piliyeg e changar rok ngki guy ba kaming ni taareb e gagey rok nib ga’ ni ke chel ke li’ fare saf ni pumoon ni l’agruw e gagey rok ni be yip’ fan yu Medo-Persia. I yog Jehovah ngak Daniel ni fare kaming e be yip’ fan yu Greece ma gagey rok e be yip’ fan reb e pilung riy. Ki yog Daniel nra m’ing e gagey ko re kaming nem me bogor aningeg nib achig nga lon. Yugu aram rogon nni yoloy e re yiiy ney ni bokum miriay e duw u m’on ni nge gel lungun yu Greece ma gubin ban’en riy ni lebug. Alexander nib Gilbuguwan e ir e be yip’ fan fare gagey ko fare kaming. Re pilung ney e yan i par ni ir e th’abi gilbuguwan u fithik’ e piin ni ur gagiyeggad u Greece kakrom, ma ir e fek e cham nga Medo-Persia. Machane de n’uw nap’an me m’ing e gagey ko fare kaming u nap’an ni yim’ e re pilung ney ni ke gaman 32 e duw rok. Ngiyal’ nem e birok e am e ir e ba gel lungun. De n’uw nap’an nga tomuren ni yim’ me kieg aningeg e ga’ ko salthaw rok e gagiyeg rok u dakenrad.​—Mu beeg e Daniel 8:20-22.

16. Mang e rin’ e Bin Aningeg e Antiochus?

¹⁶ Tomuren ni gel yu Greece ngak yu Persia, ma aram mi yad gagiyegnag yu Israel. Ngiyal’ nem e ke sul piyu Jew ko fare Nam ni Kan Micheg ma kar toyed bayay fare tempel u Jerusalem. Ngiyal’ nem e ka yad e girdi’ rok Got ni ke mel’egrad, ma fare tempel ni kan toy bayay e aram tagil’ e liyor rorad. Machane, nap’an e bin l’agruw e chibog ko B.C.E., me cham yu Greece ko girdi’ rok Got. Immoy be’ ni yan nga lon e pilung u reb fapi nam ni immoy u tan e gagiyeg rok Alexander ni ka nog e Bin Aningeg e Antiochus ngak ni ngongliy reb e altar ni fan ko pi got ni googsur ko tempel u Jerusalem, me yog ni piin ni yad ra un ko liyor ni ma tay piyu Jew e yira li’rad ngar m’ad. Ireray bayay ni ki cham e piin owchen Satan ko girdi’ rok Got! Machane, de n’uw nap’an nga tomuren miki yib reb e am nga lon e am nu Greece. Mang e be yip’ fan e bin nel’ i lolugen fare gamanman?

BIN NEL’ I LOLUGEN FARE GAMANMAN E ARAM YU ROMA, MA RIB “TAMDAG YAAN NI YIRA RUS NGAK”

17. Uw rogon ni lebguy e bin nel’ i lolugen fare gamanman bang ko fare yiiy ko Genesis 3:15?

¹⁷ Roma e ir e immoy nib gel lungun u fayleng u nap’an nni piliyeg e changar rok John nge guy fare gamanman. (Rev. 17:10) Bin nel’ i lolugen e re gamanman ney e lebguy bang ko fare yiiy ni bay ko Genesis 3:15. I fanay Satan e pi tayugang’ nu Roma ni ngar maad’adgad nga “wurilen e rifrif u ay” e en ni yib ni owchen fare pin. Ni uw rogon? Ka rogned ni be togopuluw Jesus ko am rorad, ma aram mar pufthinnaged, mi yad turguy ni ngar lied nge yim’. (Matt. 27:26) Machane, de n’uw nap’an me gol e ngi maad’ad nem ni bochan e ke faseg Jehovah Jesus ko yam’.

18. (a) Mang e bin nib beech e nam ni mel’eg Jehovah, ma mang fan? (b) Uw rogon ni ulul e piin owchen Satan ni ngaur fanenikayed e piin owchen fare pin?

¹⁸ I chagil e pi tayugang’ ko teliw nu Israel ngak piyu Roma ngar makathgad nib togopuluw ngak Jesus, maku yooren e girdi’ nu Israel e ra togopuluwgad ngak. Ere aram fan ni n’ag Jehovah piyu Israel nda kur manged girdien. (Matt. 23:38; Acts 2:22, 23) Ma aram me mel’eg reb e nam nib beech ni ka nog e “Israel rok Got” ngorad. (Gal. 3:26-29; 6:16, NW) Re nam nem e aram fare ulung ko pi Kristiano ni kan dugliyrad nib muun piyu Jew ngay nge piin gathi yad piyu Jew. (Efe. 2:11-18) Tomuren ni yim’ Jesus ngkun faseg ko yam’ miki ulul e piin owchen Satan ni ngaur fanenikayed e piin owchen fare pin. Boor yay ni i guy piyu Roma rogon ni ngar thanged owchen girdien e ulung ni Kristiano, ni aram e piin ka bay ni owchen fare pin.c

19. (a) Mang e yog Daniel u murung’agen e bin nel’ e am nra gel lungun u fayleng? (b) Mang e gad ra weliy ko bin migid e article?

¹⁹ I tamilangnag Daniel u nap’an ni be weliy fan fare lik’ay rok Nebukadnezzar ni ay fare liyos ni kan ngongliy ko wasey e be yip’ fan yu Roma. (Dan. 2:33) Kun piliyeg e changar rok Daniel nge guy e Am nu Roma nge ku reb e am nra gel lungun u fayleng nra sum u Roma. (Mu beeg e Daniel 7:7, 8.) Bokum miriay e duw ni i par yu Roma ni bod reb e gamanman “nrib tamdag yaan ni yira rus ngak, ma ba gel.” Machane rogon ni bay ko yiiy e ra sum “ragag e gagey” ko re am nem ma reb ko pi gagey nem e ra par nib gel lungun ko tin ni ka bay. Mang e be yip’ fan e re ragag i gagey nem, ma mang e be yip’ fan e bin nib achig e gagey? Gin ngan ko fare liyos nib ga’ ni guy Nebukadnezzar e taareb fan ko re gagey nem? Gad ra nang e fulweg riy ko bin migid e article.

[Footnote]