Pi Reference ni Fan ko fare Babyor ni Pi N’en ni Ma Rin’ e Piin Kristiano nge Machib ni Yad Ma Tay
July 2-8
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | LUKE 6-7
“Ngaum Gol Ngak e Girdi’”
nwtsty-E study note ko Lu 6:37
Um n’iged fan u wun’med e kireb ni ke ngongliy be’ ngomed, ma ra n’ag e girdi’ fan e kireb ni kam ngongliyed: Ara “ngaum pag be’ ni ke oloboch nge yan ma yira pagem ngam man.” Fare thin nu Greek ni kan pilyeg ni “ngan n’ag fan” e be yip’ fan be’ nib kalbus ni kan “pag ni nge yan ni ke puf mat’awun.” Ere ra ngan taareb rogonnag e re thin ney nga rogon ni ngan pufthinnag be’ min turguy e gechig rok, ma re thin ney e be tamilangnag rogon ni kan chuweg ma kan n’ag fan e oloboch rok ni yugu aram rogon nsana bay rogon ni ngan gechignag.
Um Rin’ e Tin nib Fel’
13 Gospel rok Matthew e bay e thin rok Jesus riy ni gaar: “Mu talgad i turguy e kireb nga daken e girdi’, nge dabi turguy Got e kireb nga dakenmed.” (Matt. 7:1, NW) Ma rogon ni bay ko Luke, e gaar Jesus: “Mu talgad i turguy e kireb nga daken be’, ma aram e dabki turguy Got e kireb nga dakenmed; mu talgad i turguy e gechig rok be’, ma aram e dabi turguy Got e gechig romed. Mu n’iged fan u wun’med e kireb ni ke ngongliy be’ ngomed, me n’ag Got fan u wan’ e kireb ni kam ngongliyed.” (Luke 6:37, NW) Pi Farise ko bin nsom’on e chibog e ur turguyed e kireb rok boch e girdi’ nib kireb rogon, ya yad be fol ko pi yalen nde puluw ko Bible. Piin ni ur motoyilgad ngak Jesus ni yad be rin’ ere n’em e ngar “talgad i turguy e kireb nga daken e girdi’.” Mu ur ‘n’iged fan u wun’rad,’ ni aram e kar n’iged fan e kireb rok boch e girdi’ u wun’rad. Ku taareb rogon ko fonow ni pi’ apostal Paul u rogon i n’ag fan e kireb nrogon ni bay i er nga lang.
14 Ra n’ag pi gachalpen Jesus fan e kireb rok boch e girdi’, ma ku rayog ni ngar k’aringed e girdi’ ni ngkur n’aged fan u wan’rad e kireb rok boch e girdi’. I gaar Jesus: “Got e ra turguy e kireb nga dakenmed nrogon ni kam turguyed e kireb nga daken e girdi’, nrogon nga gelngin ni mrin’ed ngorad.” (Matt. 7:2) Gad ma t’ar wom’engin e n’en kad yunged u rogon e ngongol rodad ngak boch e girdi’.—Gal. 6:7.
nwtsty-E study note ko Lu 6:38
Um golgad ngak e girdi’: Re thin nu Greek ney e rayog ni ngan pilyeg ni “ngan pi’ ban’en ngak e girdi’” ni ban’en ni ngan rin’ ni gubin ngiyal’.
nwtsty-E study note ko Lu 6:38, NW
ngorongorem: Re thin nu Greek ney e be yip’ fan “daken ngorongoren be’,” ma rogon ni kan fanay u roy e rayog ni be yip’ fan fa thal ni wuru’ e mad rok be’ ni ke kol tabanggin. Fare thin ni nge ‘map’ nga ngorongordad nge sugsug pa’dad riy’ e ban’en ni ma rin’ e piin ni yad ma fol chuway’ kakrom ni aram e yad ma tay e tin ni ke chuw’iy be’ nga lan e thal ni wuru’ e mad rok ni ke kol tabanggin.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
w07-E 8/1 6 ¶1
Uw Rogon ni Nge Ga’ Fan e Tirok Got Ban’en u Wan’um?
Ba ga’ ni ma tay Jesus boor e tayim ni nga i meybil ngak e chitamangin. (John 17:1-26) Bod ni u m’on ni nge mel’eg fa 12 e apostal rok me yan nga “daken bburey ni nge meybil, me par u rom ni reb e nep’ ni be meybil ngak Got.” (Luke 6:12) Ere ku arrogon e piin nib ga’ fan e tirok Got ban’en u wan’rad nib t’uf ni ngar folwokgad rok Jesus, nre ney e der yip’ fan ni ngar meybilgad u polo’ reb e nep’. Machane u m’on ni ngar dugliyed boch ban’en nib ga’ fan u lan e yafos rorad, ma thingar ra ted e tayim ni ngar meybilgad ngak Got ni ngar ninged gelngin ni nge pow’iyrad ya nge yag ni ngar mel’eged boch ban’en nra gelnagrad ko tirok Got ban’en.
nwtsty-E study note ko Lu 7:35, NW
angin: Rogon ni kan tamilangnag ko re thin ney e faanra gab gonop, ma rayog ni ngan guy e re n’ey ko pi n’en ni ga ma rin’. Ku aram e n’en ni kan weliy murung’agen ko Mt 11:19 ni be tamilangnag ni ma m’ug e gonop ko “tin kan guy ni ke yib riy.” Ere ke yan i gagiyel ni pi n’en ni rin’ John ni Tataufe nge Jesus e aram e pi n’en ni ke micheg ni fapi thin ni be yog e girdi’ u murung’agrow e de riyul’. Ere n’en ni be yog Jesus e: ‘Mu guyed e tin nib mat’aw e ngongol ni be rin’ be’, ya gimed ra nang ni pi n’en ni ka nog u murung’agen e de riyul’.’
July 9-15
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | LUKE 8-9
“Ra Ngad Leked Jesus, ma Mang e Ba T’uf ni Ngad Rin’ed?”
it-2-E 494
Tabinaw
Nap’an ni yog reb e tamachib ngak Jesus ni gaar: “Tamachib, kug fal’eg rogog ni nggu un ngom ko yungi n’en ni ngam man ngay,” ma aram me fulweg Jesus ngak ni gaar: “Gamanman ni fox e bay e low ni taferad, ma arche’ e bay taferad ni kar toyed, machane en ni Fak e Girdi’ e dariy bang ni nge pag ir riy nga but’ nge toffan.” (Mt 8:19, 20; Lu 9:57, 58) Be tamilangnag Jesus ko re thin ney ni faanra baadag fare pumoon ni nge lek, ma thingari dabi lemnag ni gubin ngiyal’ ma nge gaman e tin nib t’uf ko par rok, ma nge pagan’ ngak Jehovah u polo’ i gum’irchaen. Ireray e fonow ni weliy Jesus murung’agen u lan fare kenggin e meybil ni fil ngak pi gachalpen ni gaar: “Mpi’ ngomad e daba’ e ggan ni nge yog ngomad.” Miki yog ni gaar: “Ku ara’ rogon ndariy bigimed nra mang gachalpeg ni faanra dabi pag urngin e tin ni bay rok ban’en.”—Mt 6:11; Lu 14:33.
nwtsty-E fa gal study note ko Lu 9:59, 60
nggu k’eyag e chitamag: Re thin ney e gathi be yip’ fan ni ka fini yim’ e chitamangin e re moon ney, ma aram fan ni be yog ngak Jesus nib t’uf ni nge yan ni nge yarmiy boch ban’en ni fan ko gum’eyag rok. Ya faanra riyul’ ni ke yim’ e chitamangin mab mudugil nde moy u rom ni be non ngak Jesus. U lan e pi binaw nu Middle East kakrom, e nap’an nra yim’ be’ u reb e tabinaw, mab ga’ ni ka rofen nem e yira k’eyag. Ere dawori yim’ e chitamangin fare pumoon, ya sana ba m’ar ara ke pilibthir. Ba mudugil ndabi yog Jesus ngak ni nge pag e chitamangin nib m’ar mab t’uf e ayuw rok, ere sana bay yugu boch i girdien e tabinaw rok nrayog ni ngar ayuweged e chitamangin. (Mr 7:9-13) Ere n’en ni be yog fare pumoon ngak Jesus e, ‘Gu ra lekem machane dab gu rin’ ni faanra kab fas e chitamag. Mu son nge mada’ ko ngiyal’ ni ke yim’ ma kug k’eyag.’ Machane, rogon e lem rok Jesus e ke m’ay fan e kanawo’ ni ke pi’ ngak fare pumoon ni nge mon’eg Gil’ilungun Got u lan e yafos rok.—Lu 9:60, 62.
Mpag e piin ni yad ba yam’ ngar k’eyged e yam’ rorad: Rogon ni kan tamilangnag ko fare study note ko Lu 9:59 e dawori yim’ e chitamangin fare pumoon ya sana ba m’ar ara ke pilibthir. Ere n’en ni be yog Jesus e: ‘Mu pag e piin ni yad be yam’ ko tirok Got ban’en ni ngar k’eyaged e yam’ rorad.’ Ere thingari pag fare pumoon yugu boch e girdi’ rok ni ngar ayuweged e chitamangin nge mada’ ko ngiyal’ ni ke yim’, ma aram e ke t’uf ni ngar k’eyaged. Faanra athamgil fare pumoon ni nga i lek Jesus, ma aram e be ayuweg ir ni nge yag e yafos ngak ni manemus, ma dabi bod e tin ni baaram e girdi’ nde fel’ e tha’ u thilrad Got. Rogon e thin ni yog Jesus e be dag riy ni faanra mon’eg be’ Gil’ilungun Got u lan e yafos rok, maku be machibnag u gubin yang, ma aram e rayog ni nge par nib gel ko tirok Got ban’en.
nwtsty-E media
Ngan Gi’ e But’ u Milay’
Ba ga’ ni yima gi’ e but’ u milay’ ko ngiyal’ ni ke mus nap’an e yal’ ma ke tabab nap’an e n’uw, ya aram e ngiyal’ ni ke munguynag e n’uw e but’ ni ke el u ngal’an e yal’. (Mu guy e section 19 ko fare ke babyor ni sgd.) Bay boch e talin e maruwel ni yima fanay ni ngan gi’ e but’ ngay ni kan ngongliy ko ren ni bay bangi wasey u tabanggin nib m’uth. Ma re n’ey e kan gabdiy nga bangi ren nib n’uw nrayog ni nge girngiy taareb ara l’agruw e gamanman. Tomuren ni kan gi’ e but’, ma aram e ngiyal’ ni ngan wereg e awoch. Yima weliy boch e fanathin u lan e Pi Babyor ko Bible nni Yoloy Nsom’on ni Thin ni Hebrew ni bay riy murung’agen rogon ni yima gi’ e but’. (Jg 14:18; Isa 2:4; Jer 4:3; Mik 4:3) Ba ga’ ni ma fanay Jesus e pi n’en ni bay rogon ko milay’ ni nge fil boch e machib nib ga’ fan. Bod ni weliy murung’agen rogon fare maruwel ni ngan gi’ e but’ ni nge tamilangnag feni ga’ fan ni nge pigpig reb i gachalpen Jesus ngak Jehovah u polo’ i gum’irchaen. (Lu 9:62) Faanra nge pag faen ni be gi’ e but’ boch ban’en ni nge chafeg laniyan’ nga bang u nap’an ni be maruwel, ma rayog ni nge yan i aw fapi une ni be fal’eg nde k’iy. Ere ku arrogon reb i gachalpen Kristus ni faanra pag boch ban’en ni nge chafeg laniyan’ nga bang, ara dabki rin’ e pi n’en nib milfan ngak ni bay rogon ko tirok Got ban’en, ma dabki bung rogon ni nge un nga tan Gil’ilungun Got.
Mu Pigpig ngak Jehovah u Polo’ i Gum’irchaem
11 Ngkud weliyed boch ban’en ko fare fanathin rok Jesus ya nge yog ni tamilang u wan’dad e n’en ni gad ra fil riy. Be’ nib moon e be gi’ e but’ u milay’. Ma nap’an ni be maruwel, ma yugu be lemnag e tabinaw rok ni aram e gin ni bay chon e tabinaw rok riy, nge pi tafager rok, nge ggan, nge musik, nge felfelan’, nge gin nrayog ni nge toffan riy nde gowel. Kari yim’ ni bochan e pi n’ey. Faani n’uw boch nap’an ni ke maruwel, ma dakiyog ni nge tal i lemnag e pi n’em, ma aram me tal nge “changar nga keru’.” Yugu aram rogon ni ka bay e maruwel ni nge rin’, machane ke mitan’ nga boch ban’en ma aram me tal ko maruwel. Ere, kari damumuw e masta rok ya de athamgil ni nge mu’nag e maruwel rok.
12 Mu lemnag ban’en nrayog ni nge buch e ngiyal’ ney ni taareb rogon ko re n’ey. Fare moon ni be maruwel e rayog ni ngan taareb rogonnag ngak reb e Kristiano ni gowa be pigpig ngak Jehovah nib fel’ rogon, machane bin riyul’ riy e bay e magawon rok ko tirok Got ban’en. Bod ni susun e bay reb e walag nib pasig ko machib nge muulung. Yugu aram rogon ma der tal i lemnag boch ban’en u fayleng nri baadag. Tomuren in e duw ni ke pigpig ngak Got me pag fapi n’em nu fayleng ni yugu ma lemnag ni nge k’aring ni nge “changar nga keru’.” Yugu aram rogon ni ka boor e maruwel nib t’uf ni ngan rin’ ni fan ko machib, machane ke pag boch ban’en ni nge magawonnag ndabkiyog ni nge ulul ko pigpig ngak Got ni bod ni i rin’ kafram. (Fil. 2:16) Ri ma kireban’ Jehovah ni “En ni Ir e Suwon e woldug” u nap’an nra tal reb i girdien e maruwel rok ko re maruwel ney.—Luke 10:2.
13 Rib tamilang e n’en ni gad ra fil ko re n’ey. Ra ngad pigpiggad ngak Jehovah u polo’ i gum’ircha’dad ma gathi kemus ni ngaud uned ko muulung nge machib ni gubin ngiyal’. (2 Kron. 25:1, 2, 27) Faanra dabi tal reb e Kristiano i lemnag e pi n’en ni bay nga “keru’” ni be yip’ fan e pi n’en ni bay u fayleng, ma aram e rayog ni nge kireb e tha’ u thilrow Got. (Luke 17:32) Kemus ni faan gad ra ‘fanenikay e tin nib kireb, ma gad chichiiy pa’dad ko tin nib fel’’ ma aram e rayog ni nge ‘yib fadad ko gagiyeg rok Got.’ (Rom. 12:9; Luke 9:62) Ere, gad gubin nib t’uf ni ngad guyed rogon ndabi talegdad boch ban’en ko re fayleng rok Satan ney ndab kud pigpiggad ngak Got u polo’ i gum’ircha’dad ndemtrug feni fel’.—2 Kor. 11:14; mu beeg e Filippi 3:13, 14.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
nwtsty-E study note ko Lu 8:3
ur ayuweged Jesus nge pi gachalpen: Fare bugithin ni di·a·ko·neʹo ko thin ni Greek e be yip’ fan ni ngam ayuweg boch e girdi’ ko tin nib t’uf rorad. Re n’ey e ba muun ngay ni ngam chuw’iy boch e ggan ni fan ngorad, ara ngam fal’eg e ggan rorad, mag pi’ e ggan ngorad, nge ku boch ban’en. Ku ireray e n’en ni kan weliy murung’agen ko Lu 10:40 (ni “urngin e maruwel . . . ni nggu rin’”), nge Lu 12:37 (ni nge “yibnag e ggan ngorad”), nge Lu 17:8 (ni “nguum pi’ ganag nguug abich ma gu be garbod”), nge Ac 6:2 (ni ngam “tedan’med” ko ggan ni “nge yag ngak be’ nge be’”). Machane ku rayog ni nge yip’ fan yugu boch kanawoen ni yima ayuweg e girdi’ riy ni bod e pi n’ey. Rogon ni kan weliy ko Luke 8 ko verse 2 nge 3 e ke ayuweg fapi pin Jesus nge pi gachalpen ya nge yag nra mu’naged e maruwel rorad ni ke pi’ Got ngorad. Bochan e pi n’ey ni kar rin’ed ma ke yag ni ngar pininged e sorok ngak Got. Ma ke tay Got murung’agrad u lan e Bible ni nge beeg e tin ni bay yib e girdi’ nga tomurrad ni bochan e rib ga’ fan u wan’ e n’en ni kar rin’ed. (Pr 19:17; Heb 6:10) Kun fanay e re thin nu Greek ney ni di·a·ko·neʹo ko Mt 27:55 nge Mr 15:41 u nap’an ni be weliy murung’agen yugu boch e ppin.
Tin Ba Ga’ Fan ko Babyor rok Luke
9:49, 50—Mang fan nde taleg Jesus be’ nib moon ni i tuluf e moonyan’ nge chuw ko girdi’ ni yugu aram rogon ni gathi ir reb i gachalpen? De taleg Jesus ere moon nem ya ngiyal’ nem e dawor ni sunumiy e ulung ko Kristiano. Ere, de t’uf nri ani be un ngak Jesus e nge maruweliy e michan’ rok ngak ma rayog rok ni nge tuluf e moonyan’ rok be’.—Mark 9:38-40.
July 16-22
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | LUKE 10-11
“Fare Fanathin ni Murung’agen Facha’ nu Samaria ni Ayuweg fare Moon ni Kan Pirdiiy”
nwtsty-E media
Fare Pa’ i Kanawo’ ni Yan u Jerusalem nga Jeriko
Fare pa’ i kanawo’ (1) ni kan dag yaan ko re video ney e sana taareb rogon ko fare pa’ i kanawo’ kakrom ni yira yan riy u Jerusalem min yan nga Jeriko. Re pa’ i kanawo’ ney e ba pag 20 e km (ara 12 e mi) n’umngin, ma bay bang ko re kanawo’ ney ni yima ngolol riy nga but’ ni 1 e km (ara .6 e mi) ni yibe yan i yan nga Jeriko. Re pa’ i kanawo’ ney e gathi ri ma yan e girdi’ riy, ere nap’an nra yan be’ u daken mab mom ni ngan iring e chugum rok. Aram fan ni yima tay boch e salthaw ni ngar matanagiyed e piin ni yad be milekag. Fare mach nu Roman Jericho (2) e bay ko gin ni yib e re pa’ i kanawo’ nem riy u daken e ted nu Judea. Ma fare mach nu Jeriko kakrom (3) e sogonap’an 2 e km (ara ba pag buchuuw ko 1 e mi) e gin ni bay riy ko fare mach nu Roman Jericho.
“Dariy Ban’en Ni Yog Ngorad Ni De Yog U Fithik’ E Fanathin”
14 Bin l’agruw, mu lemnag fare fanathin u murung’agen fa en buguli yoror nib fel’ ni be’ nu Samaria. Me tabab Jesus i yog ni gaar: “Be’ nib moon e l’og u Jerusalem i yan nga Jericho me yib i og bogi moro’ro’ ngak ngar lufed e mad rok, mi yad pirdiiy, nge mu’ mi yad pag ni ke chugur ni nge yim’.” (Luke 10:30) Ri bay fan ni i fanay Jesus fare kanawo’ nu “Jerusalem ni yan nga Jericho” ni nge gagiyelnag e n’en ni baadag ni nge ga’nag fan. Nap’an ni be weliy e re fanathin ney, ma immoy u Judea, ni gathi rib palog nga Jerusalem; ere piin ni be motoyil e baga’ ni yad manang fare kanawo’ ni yibe weliy murung’agen. Re kanawo’ nem e ri bay e riya’ riy nib gel ko girdi’ ni be yan u daken ni goo ir. Ya ba chichiygog nga fithik’ e binaw ndariy e girdi’ riy, ma boor e gin ni rayog ni nge mith e piin ni moro’ro’ ngay.
15 Ka bay ban’en ko thin ni yog Jesus nib l’ag ko fare kanawo’ nu “Jerusalem ni yan nga Jericho” ni bay fan ni ngan tiyan’uy ngay.” Rogon ni yog ko fare fanathin, ma som’mon e fare prist nge mu’ ma fa cha’ ni Levite e ku be yan ko re kanawo’ nem—yugu aram rogon ma dariy bagayow ni ke tal nge ayuweg facha’ ni ke gafgow. (Luke 10:31, 32) Piin ni prist e yad ma pigpig u tempel u Jerusalem, ma piin ni Levites e ma ayuwegrad. Boor e prist nge Levites ni ma par u Jericho u nap’an ni dabra uned ko maruwel u temple, ya bochan Jericho nga Jerusalem e ke mus ni 14 miles [23 km] palgin. Meere, dariy e maruwar riy ni yu ngiyal’ ma yad ma yan ko re kanawo’ nem. Maku, mu lemnag ni fare prist nge fare Levite e yow be yan ko fare kanawo’ ni kar bow “u Jerusalem,” ma aram kar bow u tempel. Ere dariy be’ ni rayog ni nge mat’awnag e ngongol ko gali cha’nem ni nge yog ni gaar, ‘Kar pilo’gow ko fare pumoon ni ke maadad ya be m’ug ni ke yim’, ma yow ra math nga dow e yam’ ma dabkiyog ni ngar pigpiggow u tempel ni ba’ n’umngin nap’an.’ (Levitikus 21:1; Numbers 19:11, 16) Gathi ba tamilang ni fanathin rok Jesus e be dag yaan e pi n’en ni piin yad be motoyil ngak e yad manang?
nwtsty-E pi study note ko Lu 10:33, 34
be’ u Samaria: Piyu Jew e ba ga’ ni yad ma sap ngak piyu Samaria nga but’ maku yad ma siyeg ni ngar rin’ed boch ban’en u taabang. (Joh 4:9) Ku bay boch e Jew ni yad ma fanay fare bugithin ni “Samaria” ni bochan e ngar darifannaged e girdi’ ko re binaw nem. (Joh 8:48) Un weliy e n’en ni yog reb e tamachib nib Jew u lan fare babyor ni ka nog e Mishna ngay ni gaar: “En nra kay e flowa ni fan ngak piyu Samaria e bod be’ ni ma kay e ufin ko babiy.” (Shebith 8:10) Boor piyu Jew ndabi mich u wan’rad e thin ni yog be’ nu Samaria, ma dab ra paged be’ ko re nam nem ni nge rin’ boch ban’en ni fan ngorad. Bochan ni manang Jesus rogon e lem rok piyu Jew ngak piyu Samaria, ma aram fan ni tamilangnag e re n’ey ko fare fanathin ni ka nog fare fanathin ni murung’agen be’ u Samaria ni ir be’ nib fel’.
nge puog e gapgep nge wain ko yungi n’en ni ke maad’ad u downgin me m’ag e mad ngay: Rib fel’ rogon ni yoloy Luke nreb e togta murung’agen fare fanathin rok Jesus ni be weliy rogon ni yima tafalaynag e maad’ad ku be’ ko ngiyal’ ni immoy riy. Ba ga’ ni yima fanay e gapgep nge wain ni ngan tafalaynag e maad’ad ku be’ ni aram l’agruw ban’en nrayog ni ngan pirieg u lan e tabinaw ko girdi’ kakrom. Yu ngiyal’ e yima fanay e gapgep ni ngan munguynag e maad’ad (mu taareb rogonnag ko Isa 1:6), ma bay ban’en u fithik’ e wain ni bod e falay nrayog ni ngan klinnag e maad’ad ngay ara ngan li’ e bayking ngay. Ki weliy Luke rogon ni kan m’ag e mad ko yungi n’en ni ke maad’ad u dow fare pumoon ya nge dabi adaw.
ba naun ntafen e milekag: Re thin nu Greek ney e be yip’ fan “ba naun nrayog ni nge yib e milekag ngay ngar pared riy.” Ere nap’an nra yib reb e milekag ngaram ni be fek e gamanman rok, ma rayog ni ngar parew u rom. Ma en ni ma ayuweg e re naun nem e ma pi’ e tin nib t’uf ko piin ni kar bad ngaram, maku rayog ni ngkun pi’ puluwon ni ngki ayuweg faen ni kan fek i yan e ngaram ni ke t’uf e ayuw rok.
w98-E 7/1 31 ¶2
Be’ nu Samaria e Dag ni Ma Ayuweg e En nib Migid Ngak
Be tamilangnag Jesus ko fare fanathin rok ni be’ nib mat’aw e gathi kemus ni ma fol ko pi motochiyel rok Got, ya ku ma guy rogon ni nge m’ug pi fel’ngin rok. (Efesus 5:1) Bod ni be yog e Bible ni “gubin e girdi’ ma taareb rogorad u wan’ Got.” (Acts 10:34) Ere gur, gad ma guy rogon ni nge taareb rogon e girdi’ u wan’dad ni bod Got, fa? Be m’ug ko fare fanathin ni weliy Jesus nib t’uf ni ngad ayuweged e piin nib migid ngodad ndemtrug ko ba thil e binaw rorad, ara yalen rorad, ara teliw rorad. Bin riyul’ riy e, kan fonownagdad e piin Kristiano ni ngad “ngongliyed e ngongol nib fel’ ngak urngin e girdi’,” ma gathi kemus ni ngad rin’ed e re n’ey ngak e piin ni taareb tolngin e binaw rodad, nge piin ni taareb rogon e ganong, nge nam rodad, ara piin ni taareb rogon e michan’ rodad.—Galatia 6:10.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
nwtsty-E study note ko Lu 10:18
Kug guy Satan ni ke mul u lan e lang ni bod e uluch: Rayog ni be yog Jesus e re n’ey ni gowa ban’en ni ke buch ni aram e be yiiynag e n’en ra buch rok Satan u nap’an ni yira yin’ nga wuru’ e tharmiy. Ya kan weliy ko Re 12:7-9 murung’agen e mahl nni tay u tharmiy mi nog ni ka non’ Satan nga wuru’ e tharmiy. Re n’ey ni kan weliy murung’agen e bay rogon ko ngiyal’ ni tabab Gil’ilungun fare Messiah ni nge gagiyeg. Ere u roy e be tamilangnag Jesus riy nriyul’ nra war Satan nge pi moonyan’ ni yad bay u tan pa’ u nap’an e re mahl nem ni bochan e be pi’ Got gelngin fa 70 i gachalpen Jesus ni ngar tulufed e pi moonyan’ ni yugu aram rogon ni kemus ni yad boch e girdi’ ndawor ra flontgad.—Lu 10:17.
Tin nib Ga’ Fan ko Babyor rok Luke
10:18—Mang e n’en ni be yip’ Jesus fan u nap’an ni yog ngak fa 70 i gachalpen ni gaar: “Kug guy Satan ni ke mul u lan e lang ni bod e uluch”? Gathi be yog Jesus nke mu’ i yin’ Satan nga wuru’ e tharmiy. Re n’em e de buch nge ni taw ko ngiyal’ ndawori n’uw nap’an ni kan Pilungnag Jesus u tharmiy ko duw ni 1914. (Rev. 12:1-10) Yugu aram rogon ndabiyog ni ngaud dugliyed ban’en, ni nga dogned e pi n’en ni bay fini buch nke buch ke mu’, me Jesus e rib gagiyel ni be yog ban’en nrib mudugil nra buch.
nwtsty-E pi study note ko Lu 11:5-9
Fager rog, yugu mpi’ dalip yal’ i flowa ngog: Rogon e yalen ko pi binaw nu Middle East e thingari gol e girdi’ ngak yugu boch e girdi’ ma ireray ban’en ni yad baadag ni ngar rin’ed nib fel’ rogon. Ireray e n’en ni be weliy e re fanathin ney murung’agen. Ere yugu aram rogon ni taw fare milekag ni ke lukngun e nep’, machane faen ni kan yan nga tafen e ri baadag ni nge pi’ ban’en ngak ni nge kay. Kakrom e der ma dugil e ngiyal’ nra taw e milekag nga tafen be’. Ere yugu aram rogon ndariy e ggan u tabinaw rok facha’ ni kan yan nga tafen, machane i yan ngak e en ni buguli yoror rok ni nge ning e ggan ngak ni yugu aram rogon ni ke n’uw e nep’.
Dab kum magawonnigeg: Faen ni buguli yoror ni kan weliy murung’agen ko re fanathin ney e siyeg ni nge ayuweg faen ni be man flowa ni gathi bochan ni ir be’ nde gol, ya bochan e goo kar molod girdien e tabinaw rok. U lan e pi tabinaw ko girdi’ kakrom ni yad ba gafgow e ba ga’ ni taareb e singgil ni ma mol e girdi’ riy. Ere faanra nge od faen ni fen fare tabinaw, ma rayog ni ngki pug e tin ni ka bay girdien fare tabinaw nib muun e piin bitir ngay ni goo kar molod.
da mu tamra’ ni mpar nguum wenig: Re thin nu Greek ney e be yip’ fan ndab um tamra’ ni ngaum wenig ara ngaum ning ban’en. Ireray e n’en ni rin’ fare moon u lan fare fanathin rok Jesus nde tamra’ ara magagawon ni nge ning e tin nib t’uf rok. Ere n’en ni be fil Jesus ngak pi gachalpen e ba t’uf ni ngar meybilgad ni gubin ngiyal’.—Lu 11:9, 10.
July 23-29
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | LUKE 12-13
“Ka Ba Ga’ Famed ngak Boor Fa Nochi Arche’ ni Sparrow”
nwtsty-E study note ko Lu 12:6
arche’ ni sparrow: Fare bugithin nu Greek ni strou·thiʹon e yima fanay ni nge yip’ fan e arche’ nib achichig. Machane ba ga’ ni yima fanay ni nge yip’ fan e arche’ ni sparrow, ni ireray e tin th’abi sobut’ puluwon e arche’ ni yima pi’ nchuway’ ni ngan kay.
nwtsty-E study note ko Lu 12:7
mus nga piyan lolugmed ni ke m’ay i theeg: Kan sumarnag ni urngin piyan lolugen e girdi’ e ba pag 100,000. Ere bochan nri manang Jehovah e re n’ey u murung’agdad, ma aram e be dag nri baadag Jehovah ni nge nang pi gachalpen Kristus ni be’ nge be’.
cl-E 241 ¶4-5
Dariy Ban’en Nrayog ni Nge “Daregdad u Rogon ni Gadad Ba T’uf rok Got”
4 Som’on e, be fil e Bible nib ga’ fan u wan’ Got gubin e pi tapigpig rok ni be’ nge be’. Bod ni yog Jesus ni gaar: “Rayog ni ngan chuw’iy l’agruw chi arche’ ni sparrow fithingan nga ba salpiy nrow; machane dariy taa bagayad nra mul nga but’ nde nang e Chitamangimed. Mus nga piyan lolugmed ni ke m’ay i theeg. Ere dab mu tamdaggad; ya ka ba ga’ famed ngak fa nochi arche’ ni sparrow fithingan!” (Matthew 10:29-31) Ere mu lemnag rogon e pi thin nem ni yog Jesus u wan’ e girdi’ ko bin som’on e chibog ni yad be motoyil ngak e ngiyal’ nem.
5 Dabisiy ni gad ra lemnag ko mang fan nra chuw’iy be’ ba arche’ ni sparrow. Kakrom u nap’an Jesus ma ireray e miti arche’ nrib sobut’ puluwon ni yima chuw’iy ni ggan. Faanra pi’ be’ reb e salpiy nrow ma rayog ni nge chuw’iy l’agruw e arche’ ni sparrow. Machane boch nga tomuren me yog Jesus ni faanra baadag be’ ni nge pi’ l’agruw chi kobre nrow, ma aram e gathi kemus nra yag aningeg e arche’ ngak ya rayog lal e arche’ ngak. Ere fa bin lal e arche’ ni kan uneg ko fare chuway’ e gowa ban’en ndariy puluwon. Sana miti arche’ ney e gowa de ga’ fan u wan’ e girdi’, machane uw rogon e re n’ey u wan’ Faen Tasunmiy? I yog Jesus ni gaar: “Dariy taa bagayad [ni mus ko bin baaram e arche’ ni kan uneg ngay ndariy puluwon] ni ke pag Got talin.” (Luke 12:6, 7) Ere chiney e rayog ni ngad guyed e n’en ni be gay Jesus rogon ni nge tamilangnag. Ba tamilang ni faanra ba ga’ fan taareb e arche’ ni sparrow u wan’ Jehovah, me ere rib mudugil nrib ga’ fadad u wan’. Ya rogon ni ke weliy Jesus e manang Jehovah gubin ban’en u murung’agdad ni mus nga piyan lolugdad ma manang urngin.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
nwtsty-E study note ko Lu 13:24
Ngarim athamgil nib musmus rogom riy: Fan ni pi’ Jesus e re fonow ney e bochan ni nge tamilangnag feni ga’ fan ni ngad maruwelgad nib gel ya nge yag ni nga darod ko fare mab nib wen’in. Bay boch e babyor ni kan pilyeg e re thin ney riy ni “Ngam athamgil nib musmus rogom riy, ara Ngam athamgil nrogon nrayog rom.” Fare bugithin nu Greek ni a·go·niʹzo·mai e ba chugur fan ko fare thin nu Greek ni a·gonʹ. Gali bugithin ney e ba ga’ ni yima fanay ni nge yip’ fan e gosgos ni yima un ngay ni ngan guy ko mini’ e ra gel. Kun fanay e re bugithin ney ko Heb 12:1 ni nge yip’ fan e ‘mil’ ara sagreng ni ma tay e piin Kristiano ni fan ko yafos. Kun fanay e re bugithin ney ni ngki yip’ fan e ‘athamgil’ ni gad ma tay nge “rogon feni gel e maruwel” ni gad ma tay (Fil 1:30; Kol 2:1) ara ngad ‘athamgilgad ngad milgad ni ke musmus rogodad ko sagreng’ (1Ti 6:12; 2Ti 4:7). Re thin nu Greek ney ni bay ko Lu 13:24 e kun pilyeg ni nge yip’ fan “be’ ni be fol gosgos ma be fol ko motochiyel ko fare gosgos” (1Ko 9:25), nge “athamgil” ni be tay be’ ko maruwel (Kol 1:29; 4:12; 1Ti 4:10), nge “athamgil” ni be tay be’ ko sagreng (1Ti 6:12). Ere bochan nre thin ney e bay rogon ko gosgos ni yima tay, ma aram fan ni bay boch e girdi’ ni kar rogned ni rogon e athamgil ni be weliy Jesus murung’agen, e rayog ni ngan taarebrogonnag ko athamgil ni ma tay be’ ni be un nga reb e gosgos. Ya be’ ni ma un nga reb e gosgos e ma athamgil u rogon nrayog rok ni nge yag puluwon ngak.
nwtsty-E study note ko Lu 13:33
de mat’aw: Ara “ban’en nsusun ndabin rin’.” Yugu aram rogon ndariy reb e yiiy u lan e Bible ni be tamilangnag nra yim’ fare Messiah u Jerusalem, machane fare yiiy ko Da 9:24-26 e weliy buchuuw murung’agen e re n’ey. Maku reb e, faanra nge li’ piyu Jew reb e profet ni bod rogon fare Messiah, ma yad ra rin’ e re n’ey u lan fare mach nu Jerusalem. Fare ulung ko Sanhedrin ni aram e bin th’abi tolang e tafen e puf oloboch rok e pi Jew ni 71 urngirad e yad ma muulung u Jerusalem. Ere piin ni yima yog ni yad e profet ni googsur e aram e gin ni yima pufthinnagrad riy. Ku manang Jesus nre mach nu Jerusalem ney e ireray e gin ni yima pi’ e maligach riy ngak Got ni gubin e rran, maku ireray e gin ni kan li’ fare saf riy ni fan ko Paluk’af. Bin riyul’ riy e, ke yan i aw e pi n’ey nga rogon ni yog Jesus. Ya ni fek Jesus nga p’eowchen fare ulung ko Sanhedrin ni bay u Jerusalem min pufthinnag. Mu lan e re mach nem u bangi ban’en nib chugur ko yoror riy e aram e gin ni yim’ riy ni nge ‘mang fare saf ko Paluk’af.’—1Ko 5:7.
July 30–August 5
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | LUKE 14-16
“Fare Fanathin ni Murung’agen fare Pagel ni Fak fare Moon ni Ke Malog”
nwtsty-E pi study note ko Lu 15:11-16
Immoy be’ nib moon ni ba’ l’agruw i pagel ni fak: Bay boch ban’en ko re fanathin ney u murung’agen fare pagel ni ke malog ngemu’ miki sul (ni ku yima yog ni “fare pagel ni ke malog”) ni yugu ba thil ko tin ni ka bay e fanathin ni i weliy Jesus murung’agen. Re fanathin ney e ireray e bin th’abi n’uw e fanathin ni weliy Jesus. Ku reb e ban’en nib ga’ fan ko re fanathin ney e rogon ni weliy murung’agen e tha’ u thilin reb e tabinaw. I weliy Jesus murung’agen boch ban’en ndariy e yafos riy u lan yugu boch e fanathin. Bod rogon fare fanathin ni weliy ni murung’agen e awoch nge but’ nib thilthil, nge fare fanathin ni murung’agen rogon e tha’ u thilin reb e masta nge tapigpig rok. (Mt 13:18-30; 25:14-30; Lu 19:12-27) Machane u lan e re fanathin ney e weliy Jesus rogon feni chugur e tha’ u thilin reb e matam nge fa gal pagel ni fak. Boor e girdi’ ni kar rung’aged e re fanathin ney e sana gathi rib fel’ e tha’ u thilrad e chitamangirad. Yugu aram rogon ma re fanathin ney e be dag rogon nri ma runguydad e Chitamangidad ni bay u tharmiy, nge rogon ni ma t’ufegdad nib muun e piin ni yad ba yul’yul’ ngak ni yad bay u lan e ulung rok nge piin ni kar sulod ngak u tomuren ni kar maloggad ko tin riyul’.
bin bitir: Rogon ni bay ko fare Motochiyel rok Moses e bin nganni’ i fakay e aram e cha’ nra yag ngak l’agruw e f’oth ko gayog ko chitamangin. (De 21:17) Ere faanra faen nib ilal ni kan weliy murung’agen ko re fanathin ney e ir e bin nganni’, ma re n’ey e be yip’ fan ni ir e ba ga’ e f’oth nra yag ngak ko tin nra yag ngak e bin bitir i walagen.
ngi i adbey e salpiy rok: Re thin nu Greek ney e be yip’ fan ni ngan “wereg boch ban’en u gubin yang.” (Lu 1:51; Ac 5:37) Kan pilyeg e re thin ney ko Mt 25:24, 26 ni “wereg.” Ma rogon ni kan fanay u roy e nge yip’ fan ni yibe adbey boch ban’en.
ngi i adbey e salpiy rok ko ngongol nib kireb: Ara “be’ ni be adbey e tayim nge salpiy ko ngongol nib kireb.” Ku bay reb e thin nu Greek ni kun fanay ni taareb fan ko re thin ney ni bay ko Efe 5:18, Tit 1:6, nge 1Pe 4:4. Bochan nre thin nu Greek ney e ku rayog ni nge yip’ fan ni ngan fanay e salpiy nib pag urngin, ara ngan adbey e salpiy, ma aram fan ni bay yu ken e Bible ni kan pilyeg riy ni, “ga be adbey e yafos rom ko tin nib kireb ban’en.”
ngi i ayuweg e babiy: Rogon ko Motochiyel rok Moses e babiy e ba mit e gamanman nib alit. Ere faanra nge ayuweg be’ nib Jew e babiy, ma aram e bod ni be darifannag ir maku ma sap e girdi’ ngak nga but’.—Le 11:7, 8.
yu gub mit e mame: Wom’engin ara awochngin e miti mame ney ni ka nog e carob ngay e gowa ba raen but’ nib galgal ramaen mab elel fiti keru’. Miti mame ney e ba chugur yaan nga ba yabul nib achig mab bug tabanggin, ma re n’ey e taareb rogon nga rogon fithingan ko thin nu Greek ni (ke·raʹti·on, “ara yabul nib achig”). Kab kakrom i yib ni boor e girdi’ ni yad ma pi’ e miti mame ney ni nge kay e os, nge garbaw, nge babiy. Ere, rogon gelngin e gafgow ni ke tay fare pagel e ke yan i gagiyel ko re n’em ni baadag ni nge kay ggan e babiy.
nwtsty-E pi study note ko Lu 15:17-24
ba togopluw ngom: Ara “p’eowchem.” Fare bugithin nu Greek ni e·noʹpi·on, e be yip’ fan be’ ni “be sak’iy u p’eowchen ara bay u p’eowchen be’.” Ku ireray e re thin ni kan fanay ko 1Sa 20:1 u lan fare ke Bible ni Septuagint. U rom e i fith David Jonathan riy ni gaar: “Mang e kug bucheg rok e chitamam?”
piin ni ga be pi’ puluwrad yad be maruwel rom: Nap’an ni sul fare pagel nga tabinaw, me lemnag ni nge fith ngak e chitamangin ko ra m’agan’ ngay ni nge mang be’ ni ma maruwel ni yibe pi’ puluwon ma dab kun nog ni ir fak. Ya be’ ni yima pi’ puluwon nge maruwel e der ma par ko re tabinaw nem ni bod fapi sib ni yad ma maruwel u rom. Kemus ni yima pi’ puluwon ni nge maruwel u reb e rran ngemu’ me yan.—Mt 20:1, 2, 8.
faray owchen: Fare thin nu Greek ni kan pilyeg ni “faray owchen” e yigoo yimanang ni bay rogon ko fare bugithin ni phi·leʹo, ma yu ngiyal’ e yima pilyeg ni ‘ngan faray owchen.’ (Mt 26:48; Mr 14:44; Lu 22:47) Machane ba ga’ nnap’an ni yira fanay e re bugithin ney ma be yip’ fan ‘be’ ni ba t’uf’ rom. (Joh 5:20; 11:3; 16:27) Ere nap’an ni mil fare matam nge yan i gumuchmuch ngak fare pagel ni fak nge faray owchen, ma aram e be dag ni ke m’agan’ ngay ni ngki sul fare pagel ni fak ni ke kalngan’ nga tabinaw.
nga nog ni fakam gag: Bay boch e babyor kakrom ni kan uneg boch e thin ngay ni gaar: “Mu tiyeg ni gag bagayad e piin ni ga be pi’ puluwrad yad be maruwel rom.” Machane rogon e thin ni bay ko re verse ney e boor e babyor kakrom nib mich u wan’ e girdi’ ni be micheg nib puluw rogon ni kan pilyeg e re verse ney. Bay boch e girdi’ ni llowan’ ni yad be lemnag ni fan ni kan uneg e re thin ney ko re verse ney e bochan ni nge puluw ko fare thin ni bay ko Lu 15:19.
mad . . . luwew . . . sus: Re mad ney e gathi taareb rogon ko tin ka bay e mad ni ma chuw e girdi’ ngay u reb e rran ngu reb. Ya ireray e bin th’abi fel’ e mad nsana kan sisyunag yaan ban’en ngay, ma yima pi’ ni nge chuw be’ ngay nib ga’ fan ni ke yan nga reb e tabinaw. Ma re n’em ni kan tay e luwew nga pa’ fare pagel e be dag ni fare matam e ke m’agan’ ngak ma kub t’uf rok, miki dag ni be tayfan ni bochan e be lemnag ni fare pagel e ku ir fak. Piin ni yad e sib e gathi ri yad ma tay e luwew ara yad ma chuw nga sus. Ere n’en ni be guy fare matam rogon ni nge tamilangnag e aram e ke m’agan’ ngay ni nge sul fare pagel ni fak nge mang reb i girdien e tabinaw rok bayay.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
nwtsty-E study note ko Lu 14:26, NW
fanenikan: U lan e Bible e boor fan fare bugithin ni “fanenikan.” Rayog ni nge yip’ fan ni ga be dabuy daken be’ ma ga be lemnag ni ngam rin’ boch ban’en ngak nra gafgownag. Ku rayog ni nge yip’ fan nri ga be fanenikay be’ ara ban’en ni aram e n’en nra k’aringem ni ngam siyeg ni ngam non ngak ara ngam rin’ew boch ban’en u taabang. Maku reb e, re bugithin ney e ku rayog ni nge yip’ fan ni bay be’ ni gathi ri ga be t’ufeg. Bod ni nap’an nni weliy ni gathi ‘rib adag’ Jakob Leah, ma re n’ey e be yip’ fan ni gathi rib t’uf Leah rok Jakob ni bod rogon nib t’uf Rachel rok. (Ge 29:31; De 21:15.) Ku ireray rogon ni kan fanay e re bugithin ney u yugu boch e babyor rok piyu Jew kakrom. Ere gathi be yog Jesus ngak pi gachalpen ni ngar dabuyed daken, ara ngar fanenikayed girdien e tabinaw rorad, ara ngar fanenikayed yad. Ya faanra arrogon ma aram e ra togopuluw ko n’en ni be yog e thin ni bay u lan fare Babyor nib Thothup. (Mu taareb rogonnag ko Mr 12:29-31; Efe 5:28, 29, 33.) Ere rogon ni kan fanay e re bugithin ney ni “fanenikan” u roy e rayog ni nge yip’ fan ni “gathi rib t’uf be’ rom.”
Ngan Nameg e Bin Riyul’ e Flaab
7 Mu beeg e Luke 16:10-13. Fare moon ni weliy Jesus murung’agen ko fare fanathin rok e m’ag fager ngak boch e girdi’ ni bochan e nge fel’ boch ban’en riy ngak. Machane, baadag Jesus ni pi gachalpen e ngar m’ag fagergad ngak e piin ni yad ma par u tharmiy ni gathi bochan e nge fel’ boch ban’en riy ngorad. Tin ni ka bay e verse nga tomuren e re fanathin ney e be tamilangnag nrogon ni gad ma maruwel ko pi “flaab” ni ke yag ngodad ko re fayleng ney e bay rogon ko yul’yul’ rodad ngak Got. N’en ni be yip’ Jesus fan e aram e rayog ni nge m’ug ni gad ba ‘yul’yul’’ u rogon ni gad ma maruwel ko pi flaab ni ke yag ngodad. Ni uw rogon?
8 Reb e kanawo’ nrayog ni nge m’ug riy ni gad ba yul’yul’ u rogon ni gad ma maruwel ko pi flaab ni bay rodad, e aram e ngad pied e salpiy ni ayuw ni fan ko fare maruwel ni machib ni yibe tay u ga’ngin e fayleng ni ke yiiynag Jesus murung’agen. (Matt. 24:14) Bay bochi buliyel u India ni immoy bochi kahol ko salpiy ni fen ni ma chaariy e salpiy ngay. Ere, i yon’ e coin nga lan e chi kahol nem, miki tal ndaki chuw’iy e toys ya nge yag ni chaariy e salpiy ko chi kahol nem. Nap’an ni sug fachi kahol, ma aram me fek e salpiy riy nge pi’ ni ayuw ni fan ko fare maruwel ni machib. Reb e walag ni pumoon ni ma par u India ni bay e niw ni fiin e pi’ boor e uchub ni nge unum e pi walag ni yad ma maruwel u reb e ofis rodad ni yima pilyeg e babyor riy ko thin ni Malayalam ndariy puluwon, ya manang ni bayi n’en mab t’uf e uchub rorad. I rin’ e re n’ey ni bochan e rogon u wan’ e kab ga’ angin e binem e ayuw ni ke pi’ ko bin ni nge pi’ e salpiy ni ayuw. Riyul’ nib gonop e re walag ney. Ku arrogon e pi walag u Greece nib ga’ ni yad ma pi’ e olive oil, nge cheese, nge ku boch e ggan nga Bethel ni ngan kay ndariy puluwon.