Pi Reference ni Fan ko fare Babyor ni Pi N’en ni Ma Rin’ e Piin Kristiano nge Machib ni Yad Ma Tay
May 1-7
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | JEREMIAH 32-34
“Reb e Pow ni Be Dag Nra Sulweg Got fare Nam nu Israel Nga Rogon”
it-1-E 105 ¶2
Anathoth
Jeremiah e ir be’ ko fare binaw nu Anathoth ni ke mang ba “profet” nde tay e girdi’ ko binaw rok fan ma aram ma rogned ni ngar thanged e fan rok ni bochan e thin rok Jehovah ni be machibnag. (Jer 1:1; 11:21-23; 29:27) Bochan e re n’ey me yog Jehovah ni yira gothey fare mach nu Jerusalem, ma re n’ey e buch ko ngiyal’ ni yib piyu Babylon ni ngar gotheyed e re mach nem. (Jer 11:21-23) U m’on ni buch e re n’ey me maruwel Jeremiah nga mat’awun ni nge chuw’iy bangi flang ni bay u Anathoth nib milfan ngak Hanamel ni fak Shallum ni walagen e chitamangin. N’en ni rin’ Jeremiah e ba pow ni be yip’ fan ni yira sulweg e girdi’ rok Got nga taferad. (Jer 32:7-9) Zerubbabel nge 128 e pumoon nu Anathoth e aram e tin som’on e girdi’ nra sulod u Babylon. Anathoth e reb ko fapi binaw ni sul e girdi’ ngar pared ngay bayay, nre n’ey ni buch e lebguy fare yiiy rok Jeremiah.—Ezr 2:23; Ne 7:27; 11:32.
Tin nib Ga’ Fan ko Babyor rok Jeremiah
32:10-15—Mang fan ni kan fal’eg l’agruw yang i babyor ni fan nga taa ban’en? Fare gi babyor ndan tay e hang ngay e fan ko piin ni yad baadag ni ngar nanged murung’agen fare gi binaw ni kan chuw’iy. Ma fare babyor ni kan tay e hang ngay e kan ngongliy ni nge micheg e n’en ni bay ko bin baaram e babyor ndan tay e hang ngay ni faan gomanga ba t’uf ni ngan yaliy. Bochan ni fol Jeremiah ko motochiyel u rogon ni ngan chuw’iy e binaw ni yugu aram rogon ni ke chuw’iy e re binaw nem rok be’ ni girdi’ rok maku ir be’ ni taareb e michan’ rorow, ma re n’ey e ke dag e kanawo’ nib fel’ ni ngad folwokgad riy.
jr-E 152 ¶22-23
“Aram Rogon ma Aram e Kan Nang Somol”
22 Gur, ga ra folwok rok Jehovah ni ir be’ ni ma n’ag fan e kireb ni faanra ke yog be’ ban’en ngom ni ke kirebnag lanin’um ara ke rin’ ban’en ngom nib kireb? I weliy Got murung’agen piyu Jew kakrom ni ke n’ag fan e kireb rorad me yog nra “beechnagrad.” (Mu beeg e Jeremiah 33:8, BT.) Rayog rok ni nge beechnag e tha’ u thilrad e pi girdi’ ney ni aram e dabki lemnag e pi kireb ni kar rin’ed ni bochan e kar kalgadngan’rad. Re n’ey e be yip’ fan ni kar fel’gad u wan’ nrayog ni ngar pigpiggad ngak bayay. Machane der yip’ fan ni kar flontgad ni aram e dakuriy e denen rorad. Yugu aram rogon ma bay ban’en nrayog ni ngad filed ko re n’ey. Rayog ni ngad athamgilgad ni nge dab kud lemnaged e kireb ni ke rin’ be’ ngodad, ya re n’ey e taareb rogon ni kad beechnaged ara kad yal’uweged rogon ni gad be lemnag facha’. Ni uw rogon?
23 Am susunnag ni ke pi’ be’ barba’ i plet ngom ara ba rume’ ni tow’ath rom, ma re n’ey e ban’en ni immoy ko tabinaw rok ni ke kakrom. Ere, uw rogon ni faanra munmun me mak alit e re n’em? Gur, ga ra gurnagem ni ngam n’ag? Dabisiy ni danga’. Ya ga ra athamgil ni ngam klinnag ni aram e ga be gay rogon ni ngam chuweg e alit riy. Ya ga baadag ni nge m’ug fel’ngin nnap’an ni ga ra tay nga taramaen e yal’ ma ra galgal ramaen. Re n’ey e taareb rogon ngodad, ya rayog ni ngad athamgilgad ni ngad chuweged e fanenikan ni bay u lanin’dad ara ngad gayed rogon ndabi chalbadad ngak reb i walagdad ni ke rin’ ban’en ngodad ni dubdad. Ere, mu gay rogon ni nge dab kum lemnag e n’en ni ke yog ara ke rin’ ngom. Ya faan ga ra rin’ e re n’ey ma aram e rayog ni ngam yal’uweg rogon e lem rom ngak facha’ ni bochan e kam n’ag fan e kireb rok. Nap’an ni ke fel’ facha’ u wan’um ma aram e rayog ni ngki fel’ bayay e tha’ u thilmew ni yugu aram rogon ni ban’en ni ga be lemnag ndabkiyog ni nge fel’.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
jr-E 173 ¶10
Rayog ni Nge Yib Angin e Bin nib Beech e M’ag Ngom
10 Ke weliy Jeremiah murung’agen fare Messiah ni ir Faen nra mang “owchen” David. Mab puluw rogon ni weliy e re n’ey, ya ngiyal’ nem e be pigpig Jeremiah ni ir reb e profet e dakuriy e pilung ni be gagiyeg ni yib ko tabinaw rok David. N’en ni buch e ke bod rogon ba ke gek’iy ni kan th’ab nga but’ machane kan pag muchun nga fithik’ e but’. Ere munmun min gargelnag Jesus ni yib ko tabinaw rok David ni Pilung. Ma rayog ni nga nog ni ir e “Somol e ir e en ni ke mat’awnagdad,” nre n’ey e be tamilangnag nib ga’ fan u wan’ Got e re fel’ngin ney. (Mu beeg e Jeremiah 23:5, 6.) Ke pag Jehovah Fak nib maagirag rok ni ngan gafgownag u nap’an ni immoy u fayleng min li’ nge yim’. Ma boch nga tomuren ma rayog ni nge fanay Jehovah fel’ngin e re maligach nem ni pi’ faen ni ir e “owchen” David ni nge n’ag fan e denen rok e girdi’. Re n’ey e ba puluw nga rogon ni ma dag Got nib mat’aw rogon ni ma rin’ ban’en. (Jer. 33:15, BT) Ku ireray e n’en ni bing e kanawo’ ngak boch e girdi’ ni ngar ‘mat’awgad’ u p’eowchen Got mu kun dugliyrad nga gelngin Got nib thothup ni ngar manged bang ko fa bin nib beech e m’ag. Ku gad ra weliy murung’agen yugu boch e girdi’ ni gathi yad bang ko re m’ag ney machane ku ra yib angin ngorad. Ma re n’ey e ku reb e mich riy nib ga’ fan u wan’ Got e tin nib mat’aw ban’en.—Rom. 5:18.
Tin nib Ga’ Fan ko Babyor rok Jeremiah
33:23, 24 (BT)—Mang l’agruw e “tabinaw” ni yibe weliy murung’agen u roy? Reb ko gal tabinaw ney e aram e tabinaw rok David ni Pilung, ma reb e aram e tabinaw ko pi prist ni yad e piin owchen Aron. Nap’an ni kan gothey fare mach nu Jerusalem nge fare tempel rok Jehovah, ma gowa dakuriy be’ ni nge gagiyeg ma dabkiyog ni ngan sulweg e bin riyul’ e liyor nga rogon.
May 8-14
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | JEREMIAH 35-38
“Nap’an ni Ayuweg Ebedmelek Jeremiah Ma Be Dag ni Ir Be’ Nder Rus Ma Be Runguy”
it-2-E 1228 ¶3
Zedekiah
Nap’an ni yib e pi tolang ni yad bay u tan pa’ Zedekiah ni pilung nga rogned ngak nthingar ni li’ Jeremiah ni bochan e be warnag e lem ko pi salthaw rorad, me yog Zedekiah ni gaar: “Ke fel’, mu rin’ed ngak e tin ni gimed ba adag; ya dabiyog ni gu talegmed.” Re n’ey ni yog e be dag ni ir be’ ni ma rus ko girdi’. Machane, nap’an ni yib i yog Ebedmelek ngak ni baadag ni nge ayuweg Jeremiah, ma aram me pi’ mat’awun ni nge rin’ e re n’em. Ma aram me yog Zedekiah ngak ni nge fek 30 e pumoon ni ngar chuweged Jeremiah u lan fare luwed. Ba ngiyal’ nga tomuren me yib Jeremiah ni ngar nonow Zedekiah ni goo yow. Me micheg Zedekiah ngak e re profet nem ndabi thang e fan rok maku dabi pi’ nga pa’ e piin ni yad be gay ni ngar thanged e fan rok. Yugu aram rogon me rus Zedekiah ni bochan e rayog ni nge chel e pi Jew ni kan kalbusnagrad ngar togopuluwgad ngak. Ere, aram fan nde fol ko n’en ni yog Got ngak u daken Jeremiah ni nge pag ir nga tan pa’ piyu Babylon. Maku reb e, bochan nri be rus ko girdi’, ma aram fan ni yog ngak Jeremiah ndabi yog e n’en ni ur weliyew murung’agen ngak e pi tolang ni yad bay u tan pa’.—Jer 38:1-28.
w12-E 5/1 31 ¶2-3
Faen ni Ma Tow’athnag e Piin ni Yad Ma Pigpig Ngak
Mini’ Ebedmelek? Ir bagayad e pi tolang ni ma maruwel u tafen Zedekiah ni Pilung nu Judah. Immoy Ebedmelek u nap’an ni pigpig Jeremiah ni ir reb e profet. I l’og Got Jeremiah ni nge ginang yu Judah u murung’agen e mogothgoth nra fek i yib Got ngorad ni bochan e dar yul’yul’gad ngak. Yugu aram rogon ni bay Ebedmelek u fithik’ e pi tolang nib kireb nem, machane bay madgun Got u wan’ maku ma tayfan Jeremiah. Pi tolang nib kireb nem e ra bad ra bannaged fare pilung u murung’agen Jeremiah nga rogned ngak ni be weliy boch e thin nrayog ni nge k’aring e girdi’ ni ngar togopuluwgad ko am. Ma bochan e re n’ey ma aram fan ni non’ Jeremiah nga lan fare luwed ni bay e bar u t’ay ni nge par u rom nge mada’ ko ngiyal’ ni nge yim’. Ireray e ngiyal’ ni kan skengnag pi fel’ngin Got ni bay rok Ebedmelek. (Jeremiah 38:4-6) Ere mang e nge rin’ Ebedmelek?
Ngiyal’ nem me dugliy Ebedmelek u wan’ ni nge dag nder rus ngak e pi tolang nem ni yugu aram rogon nrayog ni ngar togopuluwgad ngak. Ere yan i guy Zedekiah nge yog ngak nde fel’ e n’en ni kan rin’ ngak Jeremiah. I yog ngak ni gaar: “N’en ni ke rin’ e pi girdi’ ney [ngak Jeremiah] e ba kireb.” Sana be yog e re thin ney ni bochan e n’en ni ke rin’ e pi tolang nib kireb. (Jeremiah 38:9) Ma aram me yog Zedekiah e ke fel’ ko n’en ni wenignag Ebedmelek ngak, miki yog ngak ni nge fek 30 e pumoon nga ranod ni ngar chuweged Jeremiah u lan fare luwed.
w12-E 5/1 31 ¶4
Faen ni Ma Tow’athnag e Piin ni Yad Ma Pigpig Ngak
Miki dag Ebedmelek yugu reb e fel’ngin ni aram e runguy. Ke fek “boch e mad ni ke kaday me m’ag ko gaf nge nguchuruy ngak Jeremiah” nga lan fare luwed. Mang fan ni rin’ Ebedmelek e re n’ey? Ke rin’ e re n’ey ni bochan e baadag ni nge tay Jeremiah e pi mad nem nga tan aliben, ya nge dabi th’ab e gaf u nap’an ni yad ra girngiy nga lang.—Jeremiah 38:11-13.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
it-2-E 759
Piin Owchen Rekab
Ba fel’ u wan’ Jehovah rogon ni i fol e piin owchen Rekab. Gubin ngiyal’ ni ur folgad ko pi chitamangirad kakrom, ma re n’ey e ba thil ko n’en ni i rin’ piyu Judah nda ur folgad rok e En ni Sunmiyrad. (Jer 35:12-16) Ma bochan e re n’ey, ma aram fan ni micheg Got ngorad ni gaar: “Jonadab nib moon ni fak Rekab e gubin ngiyal’ ma bay reb e pumoon ni owchen ni ir e nge pigpig ngog.”—Jer 35:19, BT.
w98-E 1/15 18 ¶16-17
Nguum Marow Got U Taabang
16 Ke weliy Jehovah ngodad u fithik’ e t’ufeg murung’agen e toffan nra yag ngak e girdi’ u tan Gil’ilungun fare Messiah. (Psalm 72:1-4, 16; Isaiah 25:7, 8) Ku ma ayuwegdad ni ngad athamgilgad u fithik’ e pi magawon ni gad ma mada’nag u lan e yafos rodad ni aram e ma pi’ e pi fonow rok ni nge ayuwegdad u rogon ni ngad m’oneged e tin nib ga’ fan ban’en. (Matthew 4:4; 6:25-34) Bochan ni bay murung’agen rogon ni i ayuweg Jehovah e pi tapigpig rok kakrom, ma re n’ey e rayog ni nge pi’ e pagan’ ngodad. (Jeremiah 37:21; James 5:11) Ku ma gelnagdad u daken e thin rok ni be tamilangnag ngodad ndemtrug e miti magawon ni gad ra mada’nag, machane ku gad ra par ni gad ba t’uf rok ni bochan e gad ba yul’yul’ ngak. (Roma 8:35-39) Be yog Jehovah ngak e piin ni ma pagan’rad ngak ni be gaar: “Ri dab gu pagem; ma ri dab gu n’igem.”—Hebrews 13:5.
17 Bochan ni ke tamilang e re thin ney u wan’ e tin riyul’ e Kristiano, ma aram fan ni yad ma athamgil ni ngar folgad ko pi motochiyel rok Got ko bin ni ngar folgad ko pi n’en ni yibe rin’ u lan e re fayleng ney. Bay ba mit e lem nib ga’ ni bay rok e piin ni yad ba gafgow u boor e binaw ni aram e faan ga ra fek ban’en rok be’ ni boor ban’en rok ndam ning ngak, ma gathi ga be moro’ro’, ya ga be gay rogon ni ngam pi’ e tin nib t’uf ko tabinaw rom. Machane piin nib gel e michan’ rorad ngak Got e de puluw e re lem ney u wan’rad. Ba ga’ fan u wan’rad ni ngar felfelan’naged Jehovah ma yad taga’ ngak ni nge tow’athnagrad ni bochan e yad ba yul’yul’ ngak. (Proverbs 30:8, 9; 1 Korinth 10:13; Hebrews 13:18) Bay reb e ppin nu India ni ke yim’ figirngin ni ke pirieg nnap’an nra m’agan’ ngay ni nge maruwel nib gel miki athamgil ni ngki rin’ yugu boch ban’en nra yag e salpiy riy ngak, ma aram e rayog ni nge athamgil u fithik’ e gafgow ni be tay. Yugu aram rogon ni ir be’ nib gafgow machane de gun’gun’ ni bochan rogon e par rok. Ya manang ni faan ra m’oneg Gil’ilungun Got nge tin nib mat’aw ban’en, ma aram e ra tow’athnag Jehovah nge yag e tin nib t’uf ni fan ngorow e bitir rok. (Matthew 6:33, 34) Bokum biyu’ e girdi’ u ga’ngin yang e fayleng ni yad ma dag nib pagan’rad ngak Jehovah ni nge mang e manaf rorad ndemtrug e gafgow ni yad ra mada’nag. (Psalm 91:2) Aram rogom fa?
w95-E 8/1 5 ¶5-6
Ra Fel’ e Par Rodad Boch Nga M’on
Boch nga tomuren u nap’an ni yib e pilung nu Babylon nge pi salthaw rok ngar longobiyed yu Jerusalem, ma aram me tabab e girdi’ u Jerusalem ni ngar ‘machbeged oren e ggan ni ngar ked’ ni bochan gelngin e magafan’ rorad. (Ezekiel 4:16) Maku bay boch e ppin ni ur ked e ufin u downgin pi fakrad ni bochan gelngin e mak’iy. (Lamentations 2:20) Yugu aram rogon ni un kalbusnag Jeremiah u lan e yoror u tafen e pilung ni bochan e n’en ni i machibnag murung’agen, machane i ayuweg Jehovah ni aram e “ra reb e rran ma ba yal’ e flowa ni ka ni pi’ ngak ni yibe yan ni fek ko yungi n’en ni yibe lith e flowa riy, ni un rin’ ni aram rogon nge yan i mada’ ko ngiyal’ ni ke m’ay urngin e flowa ni bay u lan fare binaw.”—Jeremiah 37:21.
Gur, ke pagtalin Jehovah murung’agen Jeremiah u nap’an ni m’ay e flowa u lan fare binaw? Mudugil ni danga’, ya nap’an ni kol piyu Babylon e re mach nem, ma aram min ‘pi’ ba tow’ath ngak nge boch e ggan ni nge fek, min pag nge yan.’—Jeremiah 40:5, 6; kum guy e Psalm 37:25.
May 15-21
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | JEREMIAH 39-43
“Ra Gechignag Jehovah Be’ ni Be Yan u Rogon e Ngongol Rok”
it-2-E 1228 ¶4
Zedekiah
Kan Gothey Yu Jerusalem. Nap’an ni taw ko chirofen ni “mereb ko pul ni aningeg” (ko duw ni 607 B.C.E.), ni aram e ke gaman “ragag nge taareb e duw ni ke pilung Zedekiah” riy, ma aram e ngiyal’ ni yan e pi salthaw nu Babylon nga lan fare mach nu Jerusalem. Rofen nem u nap’an ni aw e lumor me mil Zedekiah nge urngin e pi salthaw rok nga wuru’ e re mach nem. Machane me lol’og e salthaw nu Babylon Zedekiah ni pilung ngar koled u daken e ted nu Jeriko min fek ngak Nebukadnezzar ni pilung ni bay u lan e binaw nu Riblah. Aram e gin nni thang e fan rok fapi pagel ni fak riy u p’eowchen. Ngiyal’ nem e ka fini gaman 32 e duw rok Zedekiah, ere dabisiy ni dawori piilal e bitir rok. Tomuren ni guy ni kan li’ pi fak ma aram min luf lan mit min m’ag e chen ngak min fek nga Babylon ni aram e gin ni par riy nge mada’ ko ngiyal’ ni yim’.—2Ki 25:2-7; Jer 39:2-7; 44:30; 52:6-11; mu taarebrogonnag ko Jer 24:8-10; Eze 12:11-16; 21:25-27.
w12-E 5/1 31 ¶5
Faen ni Ma Tow’athnag e Piin ni Yad Ma Pigpig Ngak
Ke guy Jehovah e n’en ni ke rin’ Ebedmelek. Ere gur, ba felfelan’ ko n’en ni rin’, fa? U daken Jeremiah e yog Got ngak Ebedmelek ndabi n’uw nap’an ma yira thang fare mach nu Jerusalem. Machane, i micheg Got ngak Ebedmelek ni: “I Gag Somol e bay gu yororiyem, nge dab ni piem ngak fapi girdi’ ni gab marus ngorad. Bay gu ayuweg e pogofan rom nge dab ni liem nga mum’.” I yog be’ nib llowan’ murung’agen e n’en ni micheg Got ni ireray “ban’en nrib mudugil nra buch.” Ere mang fan ni ayuweg Jehovah Ebedmelek? I yog Jehovah ngak ni gaar: “Bay mu thay ni dab mum’ ni bochan e pagan’ rom ngog.” (Jeremiah 39:16-18, BT) Ere, manang Jehovah ni fan ni ngongol Ebedmelek ni aray rogon e gathi kemus ni bochan e baadag ni nge ayuweg Jeremiah, ya ku bochan nib pagan’ ngak Jehovah mab mich u wan’.
it-2-E 482
Nebuzaradan
I fol Nebuzaradan ko n’en ni yog Nebukadnezzar ngak ni nge pag Jeremiah u kalbus. Me yog Nebuzaradan ngak Jeremiah u fithik’ e sumunguy nrayog ni nge mel’eg ko mang e baadag ni nge rin’. Miki yog ngak ni faanra baadag ma rayog ni nge par rok ni nge ayuweg ma aram me pi’ boch e tow’ath ngak nge boch e ggan ni nge fek me pag ni nge yan. Re moon ney e ir e mitethin ko pilung nu Babylon u nap’an nni dugliy Gedaliah ni nge mang governor ko fapi girdi’ nra magachgad u lan fare binaw. (2Ki 25:22; Jer 39:11-14; 40:1-7; 41:10) Sogonap’an lal e duw nga tomuren ko duw ni 602 B.C.E., me fek Nebuzaradan yugu boch e Jew nra milgad nga boch e binaw ni bay u toobrad ni ngar manged kalbus.—Jer 52:30.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Ga Ma Fith Ko, “Ba Uw Jehovah?”
10 Tomuren nni gothey e pi salthaw nu Babylon fare mach nu Jerusalem, mar feked e pi Jew ni ngar manged kalbus. Ireray e ngiyal’ ni fal’eg Johanan rogon ni nge fek e tin ka bay e Jew ni yad bay u Judah nga ranod nga Egypt. Ere kan yarmiy rogon e pi n’en ni ngar rin’ed, machane u m’on ni ngar chuwgad, mar weniggad ngak Jeremiah ni nge yibilayrad ni aram e nge yog ngak Jehovah ni nge pow’iyrad. Machane, nap’an nde fulweg Jehovah taban e meybil rorad nrogon nib m’agan’rad ngay, ma aram mar rin’ed e tin ni kar lemniged ko som’on. (Jeremiah 41:16–43:7) Faan ga ra ning e ayuw ngak Jehovah ni nge pow’iyem, ma gur, bay ban’en nrayog ni ngam fil ko pi n’en ni buch u rogon nra m’agan’ Jehovah ngay ni nge ayuwegem, fa?
it-1-E 463 ¶4
Rogon ni Buch Reb e Ban’en nge Reb
Nap’an ni ke gaman mereb e duw ni ke gagiyeg Zedekiah riy (ko duw ni 609 B.C.E.), ma aram e yay ni tomur nni cham ngak fare binaw nu Jerusalem. Ma nap’an e bin ragag nge taareb e duw ko gagiyeg rok (ko duw ni 607 B.C.E.), ma aram e ngiyal’ nni gothey e re mach nem. Ku aram e ngiyal’ ni ke gaman 19 e duw ni ke gagiyeg Nebukadnezzar riy (ni aram e ke tabab e gagiyeg rok ko duw ni 625 B.C.E.). (2Ki 25:1-8) Nap’an e bin lal e pul ko re duw nem (ni aram fare pul ni Ab ara bang ko pul ni July i yan ko August), ma aram e ngiyal’ nni urfeg e re mach nem, min gothey e yoror riy, min fek yooren e girdi’ riy ni yad ba kalbus. Machane min pag e “piin nth’abi gafgow ndariy e binaw ntaferad” ni ngar pared u lan e re mach nem. Pi girdi’ ney e ur pared u rom nge mada’ ko ngiyal’ nthang e fan rok Gedaliah ni aram e cha’ ni mel’eg Nebukadnezzar ni nge mang governor. Tomur riy mar milgad nga Egypt mar digeyed fare binaw nu Judah ndakuriy be’ riy. (2Ki 25:9-12, 22-26) I buch e re n’ey ko bin medlip e pul ni aram e Ethanim (ara Tishri ara bang ko pul ni September i yan ko October). Ere faan gad ra theeg fare 70 e duw ni ke par fare binaw nu Judah ndakuriy be’ riy ma yira tabab ko pul ni October 1 ko duw ni 607 B.C.E., ma ra yan ni mus ko 537 B.C.E. Nap’an e bin medlip e pul ko duw ni 537 B.C.E., ma aram e ngiyal’ ni sul e tin som’on ko fapi Jew ni kan kalbusnagrad nga Judah ma re n’ey e aram e ke gaman 70 e duw ndakuriy be’ ni be par ko re binaw nem.—2Kr 36:21-23; Ezr 3:1.
May 22-28
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | JEREMIAH 44-48
“Mu Tal i Guy Rogon ni Nge Yag Boch ‘Ban’en’ Ngom nib Fel’ ko Re Fayleng Ney”
jr-E 104-105 ¶4-6
Mu Tal i Guy Rogon ni Nge Yag Boch “Ban’en” Ngom nib Fel’ ko Re Fayleng Ney
4 Sana boor ban’en ni nameg Baruk ni nge yag ngak ni bod rogon ni nge gilbuguwan ma ngki tolang e liw rok. Yugu aram rogon ni ir e en tayol rok Jeremiah, machane sana gathi yigoo Jeremiah e i maruwel rok. Rogon ni bay ko fare thin ko Jeremiah 36:32 e Baruk e ir e en “tayol” u tafen pilung. Rogon ni ke m’ug u boch ban’en ni kan pirieg kakrom, e Baruk e ma maruwel u tafen e pilung nib tolang e liw rok. Bin riyul’ riy e, taareb rogon e liw rorow “Elishama ni ir e tayol u tafen e puf oloboch” maku ir reb fapi tolang u Judah. Re n’ey e be tamilangnag ni ku rayog rok Baruk ni nge yan ko fare “singgil rok fare tayol” u “tafen e pilung” ni bochan e ir bagayad e piin ni yad ma maruwel Elishama u taabang. (Jer. 36:11, 12, 14, BT) Ere, dabisiy ni Baruk e ir be’ nib skul nib tolang e liw rok u tafen e pilung. Serayah ni walagen e ir e taayuw rok Zedekiah ni pilung ni un ngak nga ranow nga Babylon ngar rin’ew boch ban’en nib ga’ fan. (Mu beeg e Jeremiah 51:59.) Ba tolang e liw rok Serayah ni bochan e ir e taayuw rok fare pilung. Re n’ey e be yip’ fan ni ir e ba milfan ngak e pi chugum u tafen e pilung nge gin nra par e en pilung riy u nap’an nra yan ko milekag.
5 Rayog ni ngad nanged ni be’ ni ke mecham nga reb e liw nib tolang e ra munmun ma ra chachalban ni nge gubin ngiyal’ ni be yoloy murung’agen e mogothgoth ni yira tay ko fare mach nu Judah. Bin riyul’ riy e, re maruwel nem ni be rin’ Baruk ni be ayuweg e profet rok Got e rayog ni nge magawonnag e liw rok. Am lemnag e n’en nra buch ni faanra nge gothey Jehovah e re mach nem nrogon ni be yog ko Jeremiah 45:4. Gubin e pi ‘n’en’ ni be nameg Baruk ndemtrug ko be gay rogon ni ngki tolang boch e liw rok u tafen pilung ara nge yoor boch e chugum rok, e gubin nra yan i aw nib m’ay fan. Ere, faanra be athapeg Baruk ni nge yag reb e liw nib manigil ngak u lan e re mach nem, ma bay fan ni be gay Got rogon ni nge yal’uweg e lem rok ni bochan ni yira gothey e re mach nem.
6 Maku reb e, pi ‘n’en’ ni be nameg Baruk e sana ba muun ngay ni nge yoor chugum rok. Pi nam nib lieg yu Judah e ba ga’ ni yad ma taga’ ko chugum nge fel’ rogon rorad. Girdi’ nu Moab e ba ga’ ni i pagan’rad nga ‘gelngirad nge fel’ rogon rorad.’ Ku arrogon e girdi’ nu Ammon. Ki n’igin Jehovah Jeremiah ni nge weliy murung’agen yu Babylon ni “boor” e machaf nib milfan ngorad. (Jer. 48:1, 7; 49:1, 4; 51:1, 13, BT) Machane, bin riyul’ riy e, de m’agan’ Jehovah ko pi n’en ni i rin’ e girdi’ ko pi nam nem.
jr-E 103 ¶2
Mu Tal i Guy Rogon ni Nge Yag Boch “Ban’en” Ngom nib Fel’ ko Re Fayleng Ney
2 I yog Baruk ni gaar, “Dabkiyog rog! Ya Somol e ki puthuy e gafgowan’ ko tirog e gafgow. Ke m’ay gelngig ko gel’gel’, dakir yag ni nggu pirieg e toffan!” Rayog ni sana ka mog ban’en ni arrogon ni bochan gelngin ni kari aw parowom ma aram mag non nib ga’ lungum fa reb e kemus ni ga be lemnag. Demtrug e n’en ni i rin’ Baruk, machane be motoyil Jehovah ngak, ya ir Faen ni ma fal’eg i yaliy gum’irchaen e girdi’ ma manang e n’en ni k’aring e mochuch ngak Baruk. Ere, u daken Jeremiah me gay rogon ni nge yal’uweg Baruk u fithik’ e runguy. (Mu beeg e Jeremiah 45:1-5, BT.) Sana rayog ni ngam lemnag ko mang fan ni be lem Baruk ni aram rogon. Gur, i lem ni aram rogon ni bochan fare maruwel ni ka nog ni nge rin’, ara bochan rarogon e girdi’ u tooben e ngiyal’ nem? Danga’, n’en ni yog e ban’en ni yib u gum’irchaen. Ere, ba mudugil ni be nameg Baruk boch “ban’en” nib fel’ ko re fayleng ney. Mang e pi n’em, ma mang e micheg Jehovah ngak nra yag ngak ni faan ra fol ko fonow rok? Mang e rayog ni ngad filed ko n’en ni buch rok Baruk?
Mm’oneg e Gagiyeg rok Got u Wan’um, Ma Gathi Chugum
6 Am lemnag Baruk ni ir e en tayol rok Jeremiah ni profet. Nap’an ni chugur ko ngiyal’ ni ngan gothey yu Jerusalem ni bod rogon ni kan yiiynag, me tabab Baruk ni nge yognag boch “ban’en” ni fan ngak. Ma pi n’em e bogi ban’en ndariy angin ma dabi par nib n’uw nap’an. Machane, pi n’en ni micheg Jehovah ngak Baruk e aram e pi n’en nsusun e nge athapeg ni nge yag ngak. I yog Jehovah ngak ni gaar: “Gur e gu ra ayuwegem ko yam’ u gubin yang ni ga ra yan riy.” (Jer. 45:1-5, BT) Ba mudugil ndabi ayuweg Got e pi n’en nib milfan ko girdi’ u reb e mach ni be yan ni nge gothey. (Jer. 20:5) Ere, chiney ni gad be chugur i yan nga tungun e re m’ag ney e gathi ireray e ngiyal’ ni ngad yoornaged e chugum rodad. Demtrug feni tolang puluwon e chugum ni bay rodad ara feni ga’ fan u wan’dad, ma dab da lemnaged nra magey e pi chugum nem u tomuren fare gafgow nib ga’.—Prov. 11:4; Matt. 24:21, 22; Luke 12:15.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
it-1-E 430
Kemosh
Nap’an ni yiiynag Jeremiah ni profet e gafgow nra yib ngak piyu Moab, me yog ni yira kalbusnag fare got rorad ni Kemosh fithingan, nge pi prist rorad, nge pi tolang rorad. Ere ke tamra’ piyu Moab ko got rorad ni bochan e dariy gelngin ni nge ayuwegrad. Ku arrogon piyu Israel ni yad bang ko fa ragag i ganong ni kar tamra’gad ni bochan e n’en ni buch rorad u Bethel ni aram wenegan e liyor ni ur ted ko liyos.—Jer 48:7, 13, 46.
it-2-E 422 ¶2
Moab
Dariy be’ nrayog ni nge yog nde puluw rogon ni ke lebug fapi yiiy ni murung’agen e n’en nra buch rok piyu Moab, ya ke yan boch e chibog ndaki moy e pi girdi’ nem. (Jer 48:42) Mus ko ngiyal’ ney ni dakuriy e pi mach ni immoy u Moab ni bod rogon e Nebo, nge Heshbon, nge Aroer, nge Beth-gamul, nge Baal-meon. Ku bay yugu boch e binaw ndakuriy e ngiyal’ ney.
May 29–June 4
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | JEREMIAH 49-50
“Ra Tow’athnag Jehovah e Piin ni Yad Ba Sobut’an’ Me Gechignag e Piin ni Yad Ba Ufanthin”
it-1-E 54
Pi Toogor
Nap’an ndaki yul’yul’ e girdi’ rok Got ngak ma aram me pag e pi toogor rorad ngar gelgad ngorad mar feked e chugum rorad. (Ps 89:42; La 1:5, 7, 10, 17; 2:17; 4:12) Ere nap’an nra gel e pi toogor rorad ngorad, ma yad ma lemnag ni kar gelgad u gelngirad nge bochan ni be ayuwegrad e pi got rorad. Maku yad ma lemnag ndab ra weliyed ngak Jehovah e n’en ni yad be rin’ ko girdi’ rok. (De 32:27; Jer 50:7) Ere aram fan nib t’uf ni nge fil Jehovah ban’en ngorad ni bochan e yad ba tolangan’ ma yad ba ufanthin (Isa 1:24; 26:11; 59:18; Na 1:2); ma ke rin’ e re n’ey ni bochan e bay rogon ko ngachal rok nib thothup.—Isa 64:2; Eze 36:21-24.
jr-E 161 ¶15
“Somol e Ke Rin’ e N’en ni Yog Nra Rin’”
15 Ki yiiynag Jeremiah murung’agen fare nam nu Babylon ni aram e re nam nra gel ngak fare nam nu Egypt. Ma reb e chibog u m’on riy me yiiynag Jeremiah nra war yu Babylon. Ni uw rogon? Ke yiiynag nra ‘milik’’ fare lul’ nib liyeg e re mach nem ni aram e n’en ni be ayuweg, ma dabi cham e pi salthaw rorad. (Jer. 50:38; 51:30) Gubin ban’en ko re yiiy ney ni yan i lebug u nap’an ni yib piyu Medes nge Persia ngar chefeged e ran u lan e Lul’ ni Eufrates ni nge sor nga bang. Nap’an ni sop’ling e ran riy me th’ab fapi salthaw nga ranod nga lan fare mach nde t’uf ni ngar chamgad ko girdi’ riy. Kub ga’ fan e n’en ni kan weliy ko re yiiy ney ndakuriy be’ ni ku ra par ko re binaw nem. (Jer. 50:39; 51:26) Bochan ni ke par yu Babylon ndakuriy be’ ni ma par riy ni yugu aram rogon ni immoy nib gilbuguwan e be tamilangnag nib puluw e re yiiy ney. Ma re binaw ney e ke par ni aram rogon ke mada’ ko ngiyal’ ney.
w98-E 4/1 20 ¶20
Ba Ke Babyor ni Yib rok Got
20 Da immoy Isaiah u nap’an ni par yu Babylon ndakuriy be’ riy. Machane ke lebug e n’en ni yiiynag ni aram e par e re binaw nem ni “dakuriy woton u but’.” (Jeremiah 51:37, BT) I yog be’ nib llowan’ nu Hebrew ni ka nog Jerome ngak nnap’an e ngiyal’ ni baaram ni immoy riy (nni gargeleg ko bin aningeg e chibog C.E.), ma fare binaw nu Babylon e ke mang bang ni ma par “gubin mit e gamanman” riy ma ke par ndakuriy be’ riy ke mada’ ko ngiyal’ ney. Ere yugu aram rogon ni be gay e girdi’ rogon ni ngar ngongliyed bayay e re binaw ney ni fan ko piin ni yad ma yib ni ngar sebalgad, machane ka be par ndakuriy “be’” riy ni bod rogon ni yiiynag Isaiah.—Isaiah 14:22, BT.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
it-1-E 94 ¶6
Piyu Ammon
Dabisiy ni ba ngiyal’ u tomuren ni fek Tiglath-pileser III nge reb fapi girdi’ ni yib nga lon ko pilung piyu Israel ni ur moyed ko ba’ ni lel’uch ko fare nam nu Israel ni ngar manged kalbus, (2Ki 15:29; 17:6) ma aram e ngiyal’ ni yib piyu Ammon ni ngar pared ko fare binaw ni ma par fare ganong nu Gad riy. Machane dawori milfan e re binaw nem ngorad ni bochan e nap’an nra chamgad ngak Jefthah, ma de yag ni ngar gelgad ngak. (Mu taarebrogonnag ko Ps 83:4-8.) Aram fan ni puwan’ Jehovah ngorad u daken Jeremiah ni bochan e n’en ni kar rin’ed ngak piyu Gad. Maku be ginangrad Jehovah nra thangrad nib muun fare got rorad ngay ni Malkam (Milkom) fithingan. (Jer 49:1-5) Machane, de fol piyu Ammon ko ginang ni pi’ Jeremiah ngorad, ma aram mu kur l’oged barba’ i salthaw ni nga ranod ra gafgownaged piyu Judah u nap’an ni be gagiyeg Jehoyakim ni Pilung ko ngiyal’ ni baaram ni ke chugur ni nge mus e gagiyeg ko pi pilung nu Israel riy.—2Ki 24:2, 3.
jr-E 163 ¶18
“Somol e Ke Rin’ e N’en ni Yog Nra Rin’”
18 Ku bay reb e yiiy ni ki lebug ko bin som’on e chibog C.E., ni aram e yiiynag Got u daken Jeremiah ni piyu Edom e ir reb ko fapi nam nra gafgownagrad piyu Babylon u nap’an ni yad ra cham ngorad. (Jer. 25:15-17, 21; 27:1-7) Machane, gathi kemus e n’en ni kan weliy nra buch ko re nam nem. Ya ka nog nra yan i par fare nam nu Edom ni ke bod yu Sodom nge Gomorrah. Goo gad manang ko mang e be yip’ fan e re n’ey, ya be yip’ fan ndakuriy biid ni ku ra par be’ riy. (Jer. 49:7-10, 17, 18) Ma ireray e n’en ni buch. Ga be lemnag ma bay bang ko map ni bay fithingan reb e binaw riy ni ka nog yu Edom ngay e ngiyal’ ney, ara bay barba’ e girdi’ ni ka nog piyu Edom ngorad, fa? Danga’. Kemus ni pi babyor ni bay chepin e girdi’ riy nge binaw kakrom ara pi babyor ni be weliy boch ban’en u murung’agen e Bible, ara pi map ni bay murung’agen e re gi binaw ney riy e rayog ni ngam pirieg murung’agen riy. Ke weliy Flavius Josephus ni un towasariy piyu Edom ni ngar uned ko fare teliw ni Judaism ko bin l’agruw e chibog B.C.E., machane u tomuren nni gothey yu Jerusalem ko duw ni 70 C.E., ma aram e ngiyal’ ni ke math owcherad.
ip-2-E 351 ¶6
Ke Lingagilnag Jehovah Fithingan
6 Gur, mang fan ni yan Jehovah ni nge cham ngak piyu Edom? Fan ni cham Jehovah ngak yu Edom e bochan ni yad be ulul ni ngar togopuluwgad ngak e girdi’ rok, ma re n’ey ni yad be rin’ e ban’en ni sum rok fare ga’ rorad i Esau. (Genesis 25:24-34; Numbers 20:14-21) Ke m’ug gelngin ni yad be fanenikay piyu Judah u nap’an ni yib e pi salthaw nu Babylon ni ngar gotheyed fare mach nu Jerusalem mar tolulgad ni aram e yad be felfelan’ ko n’en ni be rin’ e pi salthaw ney. (Psalm 137:7) Nap’an ni yira fanenikay e girdi’ rok Jehovah ma aram ban’en ni ma k’aring e damumuw ngak, ya gowa ir e yibe fanenikay. Ere, aram fan ni ke lemnag Jehovah ni nge gechignag piyu Edom!—Isaiah 34:5-15; Jeremiah 49:7-22.