Pi Reference ni Fan ko fare Babyor ni Pi N’en ni Ma Rin’ e Piin Kristiano nge Machib ni Yad Ma Tay
September 3-9
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | JOHN 1-2
“Ke Ngongliy Jesus e Bin Som’on e Maang’ang Rok”
Kristus—e Aram Gelngin Got
3 I ngongliy Jesus e bin som’on e maang’ang rok u nap’an reb e madnom ko m’agpa’ nni tay u Kana nreb e mach ni bay u lan yu Galile. Sana boor e girdi’ nra bad ko re madnom nem nga urngin ni un lemnag. Ma aram me m’ay e wain. Ma Maria ni chitiningin Jesus e ir bagayad e piin ni immoy u rom. Dariy e maruwar riy ni boor e duw ni i lemnag e pi n’en ni i yiiynag e profet ni bay rogon ngak Jesus, ya manang ni ir “Fak Got ni Th’abi Tolang.” (Luke 1:30-32; 2:52) Ere gur, manang ni bay gelngin Jesus ndawori dag ko girdi’? Ba tamilang nnap’an ni ur moyew Jesus u Kana, mar runguyew fa gali cha’ ni ngar mabgolgow ma dubrow ni nge buch ban’en nra k’aring e tamra’ ngorow. Ku manang Jesus nib milfan ngak fa gali cha’ ni yibe tay e madnom ko m’agpa’ rorow ni ngar ayuwegew e piin ni kar bad ko re madnom nem. Ere, pilyeg sogonap’an 100 e gallon e ran nge ngal’ ni tin “th’abi fel’ e wain.” (Mu beeg e John 2:3, 6-11.) Gur, ba milfan ngak Jesus ni nge ngongliy e re maang’ang ney? Danga’. I rin’ ni bochan e ba t’uf e girdi’ rok, maku be folwok ko Chitamangin ni bay u tharmiy ni ir be’ nib gol.
jy-E 41 ¶6
Ke Ngongliy e Bin Som’on e Maang’ang Rok
Ireray e bin som’on e maang’ang ni ngongliy Jesus. Nap’an ni guy pi gachalpen Jesus ni ka fin ra uned ngak ni ke ngongliy e re maang’ang nem ma ri gel e michan’ rorad. Tomuren ni buch e re n’ey, ma aram me milekag Jesus, nge chitiningin, nge pi walagen ko fare mach nu Kapernaum ni bay u lel’uch ni ngal ko Lipath nu Galile.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
nwtsty-E pi study note ko Joh 1:1
fare Thin: Ara “Logos” ni ku yima yog ni ho loʹgos ko thin nu Greek. Kan fanay e re thin ney ni nge yip’ fan ba liw, ni bod rogon ni bay ko Joh 1:14 nge Re 19:13. I weliy John ni en nib milfan e re liw ney ngak e aram Jesus. Ireray e liw rok Jesus u nap’an ni bay u tharmiy ni ir reb e engel u m’on ni nge yib nga fayleng, maku ireray e liw rok u nap’an ni bay u roy u fayleng ni be’ nib flont, ngu nap’an ni sul nga tharmiy. Ere Jesus e ir fare Thin ni bochan e ir e Mitethin rok Got ni ma abuweg e thin rok e en Tasunmiy ngak e tin ni ka bay e engel nge girdi’. Ere, ba puluw ni nga nog nu m’on ni nge yib Jesus nga fayleng, ma ir fare Thin ni fanay Jehovah ni nge mang mitethin rok ngak e girdi’.—Ge 16:7-11; 22:11; 31:11; Ex 3:2-5; Jg 2:1-4; 6:11, 12; 13:3.
yow: Rogon ni bay ko re thin ney e fare bugithin ni pros ko thin nu Greek e be yip’ fan l’agruw i ban’en nib chugur nga taabang ara l’agruw ni’ nib fel’ thilrow. Maku re n’ey e be tamilangnag rogon nib ki’ be’ nge be’, ni aram e be tamilangnag nib ki’ fare Thin ko bin riyul’ e Got.
taareb rogorow Got: Ara “fare Thin e bod ba Got.” Re n’ey ni yog John e be weliy murung’agen fel’ngin ara rarogon Jesus Kristus ni ir “fare Thin” (nrogon ko thin nu Greek e ho loʹgos; mu guy e study note ko fare Thin ni bay ko re verse ney). Bochan fare Thin e aram e en ni sunmiy Got nsom’on maku ir e fanay Got ni nge sunmiy e tin ni ka bay ban’en, ma aram fan ni kan weliy murung’agen ni ir reb e “got; ara taareb rogorow Got; fa bay fel’ngin Got rok.” Yooren e piin ni yad ma pilyeg e Bible e ba m’agan’rad ngay ni nga nog ni “fare Thin e ir Got,” nre ney e be taareb rogonnag Jesus ngak Got ni Gubin Ma Rayog Rok. Machane, boor fan nrayog ni nga nog ni n’en ni yog John e gathi be yip’ fan ni “fare Thin” e taareb rogorow Got ni Gubin Ma Rayog Rok. Bin som’on e fare bugithin ni bay u m’on ko fare “Thin” nge bin ni bay nga tomuren e be tamilangnag ni “fare Thin” e immoy ni “yow Got.” Maku reb e, fare thin nu Greek ni the·osʹ e dalip yay ni ke m’ug ko verse 1 nge 2. Yay nsom’on nge yay ni dalip ni m’ug fare bugithin ni the·osʹ e bay bugithin ni Greek ni kan puthuy ngay ni nge tamilangnag ko ri mini’ e yibe weliy murung’agen. Machane yay ni l’agruw ni ke m’ug e re thin ney e dariy bbugithin ni kan puthuy ngay. Yooren e girdi’ ni llowan’ e ba taareb lanin’rad ngay ni fare bugithin ni Greek ni kan chuweg e ban’en nrib ga’ fan. Ya nap’an ni yira fanay e re bugithin ney ma aram e fare thin ni the·osʹ e be yip’ fan Got ni Gubin Ma Rayog Rok. Machane nap’an ndabin fanay e re bugithin ney ma aram e fare thin ni the·osʹ e be tamilangnag boch ban’en u murung’agen “fare Thin.” Aram fan ni taareb rogon ni kan pilyeg e re thin ney u lan yu ken e Bible ko thin nu Meriken, nge French, nge Chiyamen nge rogon ni kan pilyeg ko fare New World Translation. Re n’ey e be tamilangnag ni “fare Thin” e “ir reb e got; ara bay fel’ngin got rok.” Bay yu ken e Bible ni kan pilyeg kakrom ko fare Gospel rok John ko fa gal thin ni Sahidic nge Bohairic ni kan fek ko fare thin ni Coptic. Ma pi Bible ney ni kan pilyeg e sana nni ngongliy u nap’an e bin dalip nge bin aningeg e chibog C.E. Rogon ni kan pilyeg fare bugithin ni the·osʹ ko yay nsom’on e ba thil nga rogon ni m’ug ko yay l’agruw nrogon ni bay ko Joh 1:1. Rogon ni kan fanay e re thin ney u roy e be tamilangnag reb i fel’ngin “fare Thin,” ni aram e bod rarogon Got, ma gathi taareb tolngirow e Chitamangin ni ir fare Got ni gubin ma rayog rok. Ma re n’ey e ba puluw ko fare thin ni bay ko Kol 2:9 ni weliy murung’agen Kristus ni bay ‘rarogon Got rok ni polo’.’ Ki tamilangnag e 2Pe 1:4 ni mus ko piin ni kan dugliyrad ni ngar gagiyeggad Kristus u taabang e ra ‘yog ngorad rarogon Got.’ Maku reb e, rogon ni kan pilyeg fare bugithin nu Greek ni the·osʹ ko fare Bible ni Septuagint e taareb rogon fan fa gal bugithin nu Hebrew ni ʼel nge ʼelo·himʹ ni be yip’ fan Got. Gal thin nu Hebrew ney e rayog ni nge yip’ fan “Be’ nib Gel Gelngin.” Kun fanay e gal thin ney ni nge yip’ fan Got ni gubin ma rayog rok, ara boch e got, ara girdi’. (Mu guy fare study note ko Joh 10:34 ni thin ni Meriken.) Ra nga nog ni fare Thin e “taareb rogorow Got” ara “be’ nib gel gelngin” ma re n’ey e taareb rogon ko n’en ni kan yiiynag u murung’agen fare Messiah ni bay ko Isa 9:6. Ka nog ni Jesus e ir fare “Got nrib Gel” (ma gathi Got ni Gubin Ma Rayog Rok) ma ra munmun ma nge mang ‘Chitamangin’ e girdi’ ni manemus u nap’an nra tow’athnag e piin ni ngar pared u tan e gagiyeg rok. Ma ra lebug e re n’ey ni bochan e “Somol ni Gubin ma Rayog Rok” e dugliy ni nge rin’.—Isa 9:7.
nwtsty-E study note ko Joh 1:29
fare Fak e Saf rok Got: Tomuren ni kan taufenag Jesus ngu tomuren ni guy Satan rogon ni nge waliy nge denen, e aram e ngiyal’ ni weliy John ni Tataufe murung’agen Jesus ni ir “fare Fak e Saf rok Got.” Yigoo Joh 1:29 nge Joh 1:36 e ni fanay e re thin ney riy. (Mu guy e pg. 20 ko fare ke babyor ni sgd.) Ba puluw rogon ni kan taareb rogonnag Jesus ngab fak e saf. U lan e Bible e be weliy riy murung’agen e saf ni yima ognag ni maligach ni fan ko denen ya nge yag ni nge fel’ e girdi’ u wan’ Got. Re n’ey ni un rin’ kakrom e be dag yaan e maligach nra pi’ Jesus u nap’an nra ognag e yafos rok nib flont ni fan ko girdi’. Fare thin ni “fare Fak e Saf rok Got” e ban’en ni kan weliy murung’agen u lan fare Babyor nib Thothup. Ma bochan ni manang John ni Tataufe e pi n’en ni bay u lan e Pi Babyor ko Bible nni Yoloy Nsom’on ni Thin ni Hebrew, ma aram fan nib puluw ni ngad lemnaged ni n’en ni be weliy e ba l’ag rogon ko pi n’en ni baaray: fare saf ni pumoon ni ognag Abraham ni maligach ni nge yan nga lon Isak ni fak (Ge 22:13), ara fare fak e saf ni un li’ u nap’an e Paluk’af u Egypt ni bochan e ngan ayuweg e pogofan rok yu Israel ni kan kalbusnagrad (Ex 12:1-13), ara fare saf ni pumoon ni yima ognag ni maligach u daken e altar rok Got u Jerusalem ni yu kadbul nge blayal’ (Ex 29:38-42). Ku rayog ni be lemnag John murung’agen fare yiiy rok Isaiah ni murung’agen e n’en ni ngan rin’ ngak fare “tapigpig” rok Jehovah nra “bod ba pifak e saf ni yibe n’en ni ngan li’ ngem’.” (Isa 52:13; 53:5, 7, 11) Nap’an ni yoloy apostal Paul e gin som’on e babyor rok ko fare ulung nu Korinth, me weliy murung’agen Jesus ni ir e “ke mang saf rodad ko Paluk’af.” (1Ko 5:7) Mus ngak apostal Peter me weliy murung’agen feni ga’ fan e maligach ni pi’ Kristus ni “bod ba pifak e saf ndariy bang u dow nib kireb ara ba alit.” (1Pe 1:19) Mab pag 25 yay ni kan weliy murung’agen Jesus u lan fare babyor ni Revelation ni kan taareb rogonnag ngab “Fak e Saf.”—Baaray boch ko pi thin nu Bible nem: Re 5:8; 6:1; 7:9; 12:11; 13:8; 14:1; 15:3; 17:14; 19:7; 21:9; 22:1.
September 10-16
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | JOHN 3-4
“Ke Machibnag Jesus Be’ nib Pin nu Samaria”
nwtsty-E study note ko Joh 4:6
ke magar Jesus ko milekag: Kemus nu roy e kan weliy murung’agen Jesus riy ni “ke magar.” Ngiyal’ nem e ke ragag nge l’agruw e kolok ni misiw’ ma ka fini sul Jesus ko milekag ni ke yib ko fare Loway nu Jordan ni bay u Judea ke yib i tal nga Sykar u Samaria. Ma re pa’ i kanawo’ nem ni ke yib riy e ba farthog nga lang ni 900 e m (ara 3,000 e ft) n’umngin ara ba n’uw boch ngay.—Joh 4:3-5; mu guy e pg. 20 ko fare ke babyor ni sgd.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
nwtsty-E study note ko Joh 3:29
re moon ni fager rok fare moon ni ir e nge mabgol: Kakrom e fare moon ni fager rok faen ni nge un ko mabgol e aram e cha’ ni nge ayuweg fare moon ni nge mabgol, maku ir e nge yarmiy e pi n’en ni bay rogon ko fare madnom ko mabgol. Ir e ra ayuweg fare pin nge fare moon ni ngar mabgolgow. Ra taw ko rofen ni m’agpa’, ma fare pin nge girdi’ rok e nga ranod ko tabinaw rok fare moon ni ir e ngar mabgolgow, ara nga ranod nga tabinaw ko chitamangin fare moon ni aram e gin ni yira tay e re madnom nem riy. Nap’an fare madnom ma faen ni ir e fager rok fare moon ni nge mabgol e ra felfelan’ u nap’an nra rung’ag laman fare moon ni nge mabgol u nap’an ni be non ngak fare pin ni nge leengiy. Fan ni ke felfelan’ e bochan ni manang ni ke rin’ e n’en nib milfan ngak nib fel’ rogon. Ke taareb rogonnag John ni Tataufe ir ngak fare “moon ni fager rok fare moon ni ir e nge mabgol.” Ere fare moon ni nge mabgol e be yip’ fan Jesus, ma fare pin ni nge un ko mabgol e aram e be yip’ fan pi gachalpen ni kan dugliyrad. Ere nap’an ni be fal’eg rogon John ni Tataufe kanawoen fare Messiah, ma ireray e ngiyal’ ni fek i yib e tin som’on e piin ni yad bang ko fachi ulung ni ngar ‘mabgolgad’ Jesus Kristus. (Joh 1:29, 35; 2Ko 11:2; Efe 5:22-27; Re 21:2, 9) Ere nap’an ni mu’ John i rin’ e re n’ey ni ir fare “moon ni fager rok fare moon ni ir e nge mabgol,” ma aram e ke rin’ e n’en nib milfan ngak. Ere ke m’ay e birok e maruwel. Aram fan ni taareb rogonnag ir ngak Jesus me yog ni gaar: “I ir e thingari ga’ fan i yan, me gag e bayi m’ay fag i yan.”—Joh 3:30.
nwtsty-E study note ko Joh 4:10
ran ni ma pi’ e yafos: Re thin nu Greek ney e be yip’ fan e ran ni be yan u lan e lul’, ara ran nib beech ni be yib u bang nge yan i mokun nga bang. Re n’ey e ba thil ko ran ni bay u lan ba luwed. Fare bugithin ni “ran” ni bay ko Le 14:5 (BT) nrogon ko thin nu Hebrew e be yip’ fan e “ran ni ma pi’ e yafos.” Kan weliy murung’agen Jehovah ko Jer 2:13 nge 17:13 ni ir “fare alublub nib machalbog e ran riy,” ni bochan e ir e ma pi’ fare ran nra pi’ e yafos ni manemus ngodad. Nap’an ni be non Jesus ngak fare pin nu Samaria me weliy murung’agen e ‘ran ni ma pi’ e yafos’ nib fanathin. Machane be lemnag fare pin nriyul’ ni be weliy Jesus murung’agen e ran ni yima unum.—Joh 4:11; mu guy fare study note ko Joh 4:14 ni thin ni Meriken.
September 17-23
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | JOHN 5-6
“Nge Puluw Fan ni Ngam Lek Jesus”
nwtsty-E study note ko Joh 6:10
gonap’an e lal e biyu’ e pumoon ni par nga but’: Kemus nu lan e babyor rok Matthew e weliy murung’agen fare maang’ang nni ngongliy ni kan uneg e “ppin nge bitir” ngay. (Mt 14:21) Ma bin riyul’ riy e, rayog nu daken e re maang’ang nem e ba pag 15,000 urngin e girdi’ nni duruw’iyrad.
nwtsty-E study note ko Joh 6:14
ba profet: Boor e Jew ko bin som’on e chibog C.E. nra lemnaged nreb e profet ni bod Moses e ir e ra mang fare Messiah ni bod rogon ni kan weliy ko De 18:15, 18. Machane fare thin ni nge yib ngaray nga fayleng ni kan fanay u roy e be weliy murung’agen e ngiyal’ nra yib i m’ug fare Messiah riy. Ma kemus ni yigoo John e weliy murung’agen e n’en ni buch nrogon ni bay ko re verse ney.
nwtsty-E fa gal study note ko Joh 6:27, 54
ggan ni bay n’en me kireb . . . ggan nra par ndabi kireb nge mada’ ko yafos ndariy n’umngin nap’an: Manang Jesus ni bay boch e girdi’ ni yad be chag ngorad pi gachalpen ni bochan e nge yag boch ban’en ngorad ni bod rogon e chugum nge ggan. Yugu aram rogon ni ggan ni gad ma kay u reb e rran ngu reb e ma ayuweg e yafos rodad, machane “ggan” ni yib ko Thin rok Got e rayog ni nge ayuwegdad ni nge yag e yafos ni manemus ngodad. Ke pi’ Jesus e athamgil ngak e girdi’ ni kar muulunggad ni ngar maruwelgad ni fan ko “fare ggan nra par ndabi kireb nge mada’ ko yafos ndariy n’umngin nap’an [“ggan nra ayuwegrad ni nge yag e yafos ndariy n’umngin nap’an ngorad,” NW].” Re n’ey e be yip’ fan ni ngar athamgilgad ni nge fel’ rogorad ko tirok Got ban’en ma ngkur maruweliyed e pi n’en ni ke michan’rad ngay ni kar filed.—Mt 4:4; 5:3; Joh 6:28-39.
nge kay e ufin u dowag me unum rachaeg: Re thin ney ni be yog ni ngan kay downgin Jesus min unum rachaen e be yip’ fan ni nge maruweliy be’ e michan’ rok ngak Jesus Kristus. (Joh 6:35, 40) I yog Jesus e re thin ney ko duw ni 32 C.E., ere der weliy murung’agen fare Abich ni Blayal’ rok Somol ni bochan e biney e madnom e yira tay nga tomuren reb e duw. Bin riyul’ riy e, i yog Jesus e re thin ney u ba ngiyal’ u m’on ko fare “madnom ko Paluk’af rok piyu Israel.” (Joh 6:4) Ere piin ni yad be motoyil ngak e ra yib ngan’rad e re madnom nem ni yira tay nge fan nib ga’ fan rachaen fare fak e saf ni ayuweg e yafos rok piyu Israel ko re nep’ nem ni chuw piyu Israel u Egypt (Ex 12:24-27). Ere be tamilangnag Jesus ni rachaen ni map e ban’en nrib ga’ fan ni ir e ra ayuweg pi gachalpen ni nge yag e yafos ngorad ni manemus.
Ngaud Folgad Rok Jehovah Ni Got Rodad
13 Yugu aram rogon, me dugliy e girdi’ ni ngar leked Jesus ma ra pirieged, ni rogon ni yog John, e “u ba’ nem fare lipath.” Mang fan ni kar leked u tomren ni ke siyeg ni nge mang pilung ni ireray e n’en ni kar maruweliyed? Boor i yad e kar daged ni yad ba siin, ma ka rogned e thin nib gel u murung’agen e pi n’en ni pi’ Jehovah u daken e ted u nap’an Moses. Kar susunaged ni ra ul’ul Jesus i pi’ ngorad e tin nib t’uf rorad. Ke nang Jesus e lem rorad ni de puluw, me tabab ni nge fil ngorad e thin riyul’ ni ra ayuwegrad ni ngar yal’uweged e lem rorad. (John 6:17, 24, 25, 30, 31, 35-40) Bochan e n’en ni ke fil ngorad, ma kar gun’gun’gad nib togopuluw ngak, ni baga’ ni nap’an ni ke weliy e re fanathin ney ni gaar: “Nggog e tin riyul’ ngomed: faanra dab mu ked e ufin rok e en ni Fak e Girdi’ mi gimed unum rachaen ma dabi yib e yafas nga fithik’med. En nra kay e ufin u dowag me unum rachaeg e ke yog e yafas ndariy n’umngin nap’an ngak, ma gu ra faseg ko yam’ ko chirofen ni tomur ko rran.”—John 6:53, 54.
14 Pi fanathin rok Jesus e baga’ ni ma k’aring e girdi’ ni ngar daged ko riyul’ ni yad baadag ni ngar folgad ku Got fa danga’. Maku aram rogon e re fanathin ney. I damumuw boch e girdi’. Gad ra beeg ni gaar: “Boor pi gachalpen ni rung’ag e re bugithin ney me lungurad, ‘Re machib ney e kayigi mo’maw’. Mini’ e ra motoyil ko tiney e thin?’” Me weliy Jesus ngorad ni thingara nanged fan e thin rok. Me yog ni gaar: “En ni ma pi’ e yafas e aram fare Kan ni Thothup; ma bin kakrom i gimed e dariy ban’en nib fel’ ni yib rok. Fapi thin ni kug weliy ngomed e yib rok fare Kan ni Thothup ma re thin nem e ma pi’ e yafas.” Yugu aram rogon, ma boor e girdi’ ni dar motoyilgad, ma be yog e thin nu Bible ni gaar: “Bochan e re bugithin ney ni yog Jesus, ma aram e boor pi gachalpen nra paged nge dakur uned ngak.”—John 6:60, 63, 66.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
nwtsty-E study note ko Joh 6:44
pow’iy nge yib: Yugu aram rogon ni fare bugithin ni “pow’iy” ko thin nu Greek e be weliy murung’agen bangi nug ni bay e nig riy ni yibe girngiy nga lang (Joh 21:6, 11), machane re n’ey e der yip’ fan ni be towasariy Got e girdi’ ni ngar rin’ed boch ban’en nde m’agan’rad ngay. Maku re thin ney e rayog ni ngki yip’ fan “be’ ni be rin’ ban’en ya ngan adag.” Kub chugur fan ko fare thin ni bay ko Jer 31:3 ni yog Jehovah ngak e girdi’ rok kakrom ni gaar: “Bay ug par ni gu be dag ngomed ni gimed ba t’uf rog.” (Ku ireray e re thin ni kun fanay ko fare ke Bible ni Septuagint.) Fare thin ni bay ko Joh 12:32 e be dag ni ireray e kanawo’ ni ma pow’iy Jesus gubin e girdi’ ngak. Be yog e Bible ni ke pi’ Jehovah e puf rogon ngak gubin e girdi’. Ere ra bagadad ma bay mat’awun ni nge dugliy ko nge pigpig ngak Jehovah fa danga’. (De 30:19, 20) Ma pow’iy Got e piin nriyul’ ni yad baadag e tin riyul’ ngak. (Ps 11:5; Pr 21:2; Ac 13:48) Ma rin’ e re n’ey u daken e thin rok u Bible ngu daken gelngin nib thothup. Fare yiiy ni bay ko Isa 54:13 ni ir e kun weliy ko Joh 6:45 e bay rogon ko piin ni ke pow’iyrad e en Chitamangiy ngak.—Mu taareb rogonnag ko Joh 6:65.
nwtsty-E fa gal study note ko Joh 6:64
manang Jesus . . . e en ni bayi yognag: Re thin ney ni yog Jesus e be weliy murung’agen Judas Iskariot. U m’on ni nge mel’eg Jesus fa 12 i apostal rok me meybil ngak e Chitamangin u polo’ reb e nep’. (Lu 6:12-16) Ere som’on e ba yul’yul’ Judas ngak Got, machane manang Jesus ko pi yiiy ni bay ko Pi Babyor ko Bible nni Yoloy Nsom’on ni Thin ni Hebrew ni be’ nrib chugur ngak e ra yognag. (Ps 41:9; 109:8; Joh 13:18, 19) Ere nap’an ni tabab Judas ni nge lemnag me rin’ boch ban’en nde puluw, ma manang Jesus ni ke thil rarogon ni bochan e rayog rok ni nge nang e n’en ni bay u gum’irchaey ngu lanin’uy. (Mt 9:4) Bochan ni Got e manang e tin nra buch boch nga m’on, ma aram fan ni manang ni be’ nib pagan’ mab chugur ngak Jesus e ir e ra chel nge yognag. Machane ra ngan lemnag ni ke mu’ Got i dugliy ni Judas e ir e cha’ nra tomur me mul, ma re n’ey e de puluw nga rogon pi fel’ngin Got nge rogon ni ma rin’ boch ban’en ni kab kakrom i yib.
manang Jesus ko som’on: Re thin ney e der weliy e ngiyal’ nni gargeleg Judas riy ara ngiyal’ nni mel’eg ni nge mang reb e apostal rok Jesus. Ya ngiyal’ ni mel’eg Jesus Judas ni nge mang reb e apostal rok e rin’ u tomuren ni meybil u polo’ reb e nep’. (Lu 6:12-16) Re thin ney e be weliy murung’agen e ngiyal’ ni tabab Judas ni nge rin’ boch ban’en ni be m’ug riy ni ir be’ nib sasalap ma dabiyog ni ngan pagan’uy ngak, ma ke nang Jesus e re n’ey. (Joh 2:24, 25; Re 1:1; 2:23; mu guy e pi study note ko Joh 6:70 ni thin ni Meriken; 13:11.) Pi n’en ni rin’ Judas e m’ug riy ni aram boch ban’en ni tanomnag ko som’on ma gathi ban’en ni yigi thilyeg e tafinay rok nib papey. Fan fare bugithin ni “som’on” (ni yima yog e ar·kheʹ ngay ko thin nu Greek) nrogon ni bay ko Pi Babyor ko Bible nni Yoloy Nsom’on ni Thin ni Greek e rayog ni nge thil fan ni be yan u rogon ni kan fanay u lan reb e verse. Bod ni ke weliy 2Pe 3:4 murung’agen e re bugithin ney ni be yip’ fan e ngiyal’ ni sum e fayleng riy. Machane boor yay ni yira fanay e re bugithin ney mab mudugil e n’en ni be yip’ fan. Bod ni yog Peter ni yib gelngin Got nib thothup nga daken e girdi’ ni gathi yad e Jew ni ‘bod rogon ni yib nga daken’ e girdi’ nu Jew ko som’on. (Ac 11:15) Ere u roy e de weliy Peter e ngiyal’ ni kan gargeleg riy ara ngiyal’ nni mel’eg ni nge mang reb e apostal rok Jesus. Ya be weliy murung’agen e rofen ni Pentekost 33 C.E., ni aram e ngiyal’ ni “som’on” ni kan puog gelngin Got nib thothup nga daken e girdi’ ni nge lebug e n’en nib m’agan’ Got ngay. (Ac 2:1-4) Ku bay yugu boch e kanawo’ u rogon ni kan fanay fare bugithin ni “som’on” ni be yan u rogon ni kan fanay u reb e verse nge reb ko Lu 1:2; Joh 15:27; nge 1Jo 2:7.
September 24-30
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | JOHN 7-8
“Ke Pining Jesus e Sorok Ngak e Chitamangin”
cf-E 100-101 ¶5-6
“Fare Babyor nib Thothup e Be Gaar”
5 Baadag Jesus ni nge nang e girdi’ ko uw e yib e pi n’en ni i machibnag riy. Aram fan ni yog ni gaar: “N’en ni gu be machibnag e gathi gag e yib rog, yi yib rok Got, ni ir e ke l’ugeg ku gub.” (John 7:16) Ku bay bayay ni yog ni gaar: ‘Dariy ban’en ni kug rin’ ni gag e lem rog, machane ke mus ni gu be yog e tin ni ke yog e en ni Chitamangiy ngog ni nggog.’ (John 8:28) Miki yog ni gaar: “Fapi thin ni ku gog ngomed e gathi gag e ke yib rog. En ni Chitamangiy ni be par u fithik’ag e be ngongliy e maruwel rok.” (John 14:10) Reb e kanawo’ ni micheg Jesus ni riyul’ e pi thin ney ni yog e aram e ma sul nge weliy e pi n’en ni kan yoloy nga lan e Thin rok Got.
6 Faan ga ra fal’eg i fil e pi n’en ni machibnag Jesus ma ra m’ug ni ma sul nga i weliy e thin ni bay ko Pi Babyor ko Bible nni Yoloy Nsom’on ni Thin ni Hebrew ni ma yog nrogon ni kan yoloy ko pi babyor nem, ma yu ngiyal’ e kemus ni ma weliy e n’en ni be yog. Ere ke m’ug nib boor ko Pi Babyor ko Bible nni Yoloy Nsom’on ni Thin ni Hebrew e ke fanay Jesus e thin riy. Re n’ey e sana gad ra lemnag ko som’on ma gowa ban’en dab da gingad ngay. Sana rayog ni ngam lemnag ko mang fan ni u lan dalip nge baley e duw ni i fil Jesus boch ban’en ko girdi’ ma be machibnagrad, ma de weliy gubin e thin ni bay u gubin ko fapi babyor ni thagthagnag Got ngan yoloy ni bay e ngiyal’ nem. Machane bin riyul’ e, rayog ni ke rin’ e re n’em. Ya dab mu pagtalin ni kemus ni boch yang u murung’agen e thin ni yog Jesus, nge pi n’en ni i rin’ e kan yoloy nga Bible. (John 21:25) Rayog ni ngam beeg gubin e thin ni i yog Jesus nib ga’ lamam u lan in e awa. Ere chiney e mu lemnag ni ngam weliy murung’agen Got nge murung’agen Gil’ilungun u lan in e awa, ma kum uneg boch e thin ngay ni kam fek ko Pi Babyor ko Bible nni Yoloy Nsom’on ni Thin ni Hebrew! Maku reb e yooren e ngiyal’ ni i yan Jesus ma der fek fapi babyor ni kan bachiy ni bay e Thin nu Bible riy. Maku nap’an ni pi’ fare Welthin Rok u Daken e Burey, ma i sul nge weliy boch e thin ni ka manang ni ke fek ko Fapi Babyor ko Bible nni Yoloy Nsom’on ni Thin ni Hebrew!
Gathi Lem nu Fayleng e Nge Yog Ngodad Ya Gelngin Got nib Thothup
19 Mu folgad ku Jehovah u polo’ i gum’ircha’med. Gubin ngiyal’ ni ma rin’ Jesus e tin nib m’agan’ e Chitamangin ngay. Immoy ba ngiyal’ nib thil rogon ni lemnag Jesus e n’en ni ma lemnag e Chitamangin. Machane ke yog ngak e Chitamangin u fithik’ e pagan’ ni gaar: “Gathi tin nib m’agan’ug ngay e ngam rin’, ya tin nib m’agan’um ngay.” (Luke 22:42) Ere ngam fithem ni nge lungum, ‘Gu ma fol rok Got ngki mada’ ko ngiyal’ nib mo’maw’ rog?’ Rib ga’ fan ko yafas rodad ni ngan fol rok Got. Bochan ni ir e ke Sunmiydad ma ir e Ma Pi’ e tin nib t’uf ko yafas rodad ma arfan ni thingar da folgad rok. (Ps. 95:6, 7) Dabiyog ni ngad fel’gad u wan’ Jehovah ni faanra dabda folgad rok.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
w07-E 2/1 6 ¶4
Mang Fan ni Ngan Yul’yul’?
Uw rogon e ngongol ni dag Jesus Kristus ni bay rogon ko re n’ey? Immoy ba ngiyal’ ni be non Jesus ngak boch e girdi’ nde mich u wan’rad ni yad baadag ni ngar nanged murung’agen rogon e milekag nra tay. Ka rogned ngak ni lungurad: “Mu chuw u roy ngam man nga Judea.” Ere mang e yog Jesus ngorad? I gaar: “Mmarod ngam uned ko madnom [u Jerusalem]. Me gag e dab gu wan ko re madnom nem, ya dawori taw nga nap’an ni nggu wan.” De n’uw nap’an nga tomuren ma aram me milekag Jesus nga Jerusalem ni nge un ko fare madnom. Ere mang fan ni yog Jesus e pi thin ney? Bochan ndariy rogon ni ngar nanged gubin ban’en u murung’agen e yungi n’en nra yan riy. Ere yugu aram rogon ndawori yog Jesus ban’en nde riyul’, machane der tamilangnag gubin ban’en ngorad. I rin’ e re n’ey ni bochan e nge dab ra magawonnaged ara piin ni yad be lek. Re thin ney ni yog Jesus e ba riyul’, ya yoloy apostal Peter murung’agen Kristus ni gaar: “Dariy e denen ni ngongliy; ma dariy be’ ni rung’ag taab bug i thin nde riyul’ ni yib u l’ugun nga but’.”—John 7:1-13; 1 Peter 2:22.
nwtsty-E study note ko Joh 8:58
Gu Ba’: Fapi Jew ni yad be togopuluw ngak Jesus e yad baadag ni ngar malangnaged ni bochan ni yog ni ke “guy Abraham,” ni yugu aram rogon ni yad manang ndawori gaman “wugem e duw” rok. (Joh 8:57) Fan ni yog Jesus e re thin nem e bochan ni be gay rogon ni nge tamilangnag ngorad ni u m’on ni ngan gargeleg Abraham ma immoy ni ir reb e engel u tharmiy. Machane bay boch e girdi’ ni yad ma yog ni Jesus e ir Got. Ku yad ma yog ni fare thin ni kan fanay u roy ni e·goʹ ei·miʹ ko thin nu Greek (ni kan pilyeg u yugu boch e Bible ni “I gag”) e bay rogon ko fare thin ko Ex 3:14 ni bay ko fare Septuagint Bible, ma gali verse ney e susun ni ngan pilyeg ni taareb rogon. (Mu guy e study note ko Joh 4:26 ni thin nu Meriken.) Machane rogon ni kan tamilangnag u roy e immoy Jesus u nap’an ni “dawor ni gargeleg Abraham” nre n’ey e ba puluw ko fare thin nu Greek ni ei·miʹ. Ere ba puluw rogon ni kan pilyeg e re thin ney ni “Gu Ba’” ma gathi “I gag.” Ku aray rogon ni kan tay e re thin ney nga lan yu ken e Bible kakrom nge boch e Bible ni kab beech ni kan pilyeg ni “ug moy” nre thin ney e taareb fan ko fare thin ni “Gu Ba’.” Bin riyul’ riy e, ku ireray e n’en ni bay ko Joh 14:9 ni un fanay fare thin nu Greek ni ei·miʹ. U rom e kan weliy e n’en ni yog Jesus ni gaar: “Filip, ke n’uw nap’an ni kug par romed ni gimed gubin; ere ka dawor mu nangeg?” Boor e Bible e be fanay boch e thin nib taareb fan ko re thin ney, nre n’ey e be tamilangnag nib puluw ni ngan fanay fare thin nu Greek ni ei·miʹ ni nge yip’ fan e “ug moy.” Maku rayog ni nge thil rogon ni kan pilyeg ni be yan u rogon ni kan fanay u reb e verse ngu reb. (Ku baaray boch e verse ni un fanay e re thin nu Greek ney riy. Aram e Lu 2:48; 13:7; 15:29; Joh 1:9; 5:6; 15:27; Ac 15:21; 2Ko 12:19; 1Jo 3:8.) Maku reb e tamilangnag Jesus ko Joh 8:54, 55 nder guy rogon ni nge taareb rogonnag ir ngak e Chitamangin.