Pi Reference ni Fan ko fare Babyor ni Pi N’en ni Ma Rin’ e Piin Kristiano nge Machib ni Yad Ma Tay
October 1-7
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | JOHN 9-10
“Ma Ayuweg Jesus e Pi Saf Rok”
nwtsty-E media
Chumol ko Saf
Ba chumol ko saf e ban’en nni ngongliy ni nge ayuweg e pi saf ni nge dabiyog ni ngan iringrad maku dabiyog ni nge kolrad e gamanman ni maloboch. Ma nap’an nra aw e lumor ma ireray e yungi n’en ni ma tay e pi tachugol saf e saf rorad riy. Kakrom e chumol ko saf e yima fal’eg ko malang ntaareb e mab riy mab ga’ ndariy e chig u daken mab thilthil yaan ma kub thilthil ga’ngin. (Nu 32:16; 1Sa 24:3; Zef 2:6) I weliy John murung’agen rogon nra yan be’ “u langan e mab” nga lan e chumol ni bay be’ ni be “matanagiy.” (Joh 10:1, 3) Bay boch e chumol ko saf ni kan ngongliy ya nge yag ni nge par yu ulung i saf riy, ma ra nep’ ma ireray e gin ni yad ma par riy ni bay be’ ni be matanagiyrad ya nge dabi buch ban’en rorad. Ra yan i kadbul ma faen ni be matanagiyrad e ra bing fare garog ya nge yag nra reb e tagafaliy e saf me pining e tirok e saf. Ma nap’an nra piningrad ma yad ra poy laman ma aram mi yad lek. (Joh 10:3-5) Ireray e re fanathin ni fanay Jesus ni nge tamilangnag rogon ni ma ayuweg pi gachalpen.—Joh 10:7-14.
Gimed e Pi Tabinaw ni Kristiano, Mu Pared ni Gimed Ba “Od”
5 Chiney e ngad weliyed e n’en nrayog ni nge fil e en lolugen e tabinaw rok Kristus. Tha’ u thilin be’ ni ma gafaliy e saf nge saf rok e be tor nga daken e tamilangan’ nge pagan’. En ma gafaliy e saf e manang gubin ban’en u murung’agen e saf rok, maku arrogon e saf rok ni yad manang e en ma gafaliyrad ma ma pagan’rad ngak. Yad manang lungun ma yad ma fol rok. I gaar Jesus: “Gu manang e saf rog ma yad manangeg.” Gubin ban’en u rarogon e ulung rok Jesus ni manang. Fare bugithin ni Greek ni kan piliyeg ni “manang” e be yip’ fan ni ngan nang rarogon be’ nge be’ nib “fel’ rogon.” Ere faanem nib fel’ rogon ni ma gafaliy e saf e manang rarogon e saf rok ni gubin. Manang e n’en nib t’uf rok bagayad nge bagayad, nge n’en nib meewar riy, nge n’en nib gel riy. Dariy ban’en u murung’agen e saf rok nde nang. Maku arrogon e pi saf rok nri yad manang e en ma gafaliyrad ma ma pagan’rad nga rogon ni ma pow’iyrad.
“Dariy Ban’en ni Yog Ngorad Nde Yog u Fithik’ e Fanathin”
17 Tomuren ni fal’eg i yaliy George A. Smith e pi n’en ni ma rin’ e saf, ma aram me yoloy e pi n’em nga lan ba ke babyor rok ni kenggin e The Historical Geography of the Holy Land. I yoloy ni gaar: “Bay yu ngiyal’ ni gamad ma felfelan’ u nap’an ni gamad be toffan u tooben reb e luwed ko fare binaw u Judea in aram e gin nib ga’ ni ma yib dalip ara aningeg e tagafaliy e saf ngay nge fa yu ran’ i saf rorad. Nap’an nra yib e pi saf nem nga taabang ma aram mar maathukgad. Ere gamad ma lemnag ko uw rogon me yag ni nge nang fapi tagafaliy e saf e tirorad e saf. Machane tomuren ni ke mu’ fapi saf ko muun ran nge fafel ma aram e ra reb fapi tagafaliy e saf me yan nga barba’ fare loway me pining e tirok e saf nrogon ni ma piningrad. Ma aram e ra reb e saf me lek e en ni ma gafaliy ni yad be yan nib yaram ni bod rogon nra bad ko som’on.” Rib fel’ e biney e fanathin ni fanay Jesus ni nge tamilangnag e n’en ni be weliy ni aram e faan gad ra nang fan ma gad fol ko pi n’en ni be fil ngodad nge rogon ni be pow’iydad ma rayog ni nge ayuwegdad ya ir ‘faanem nib fel’ rogon ni ma gafaliy e saf.’
nwtsty-E study note ko Joh 10:16
fekrad i yib: Ara “pow’iy.” Fare bugithin ni Greek ni kan fanay u roy ni aʹgo e rayog ni nge yip’ fan ni “ngan fek i yib” ara “ngan pow’iy” ni be yan u rogon ni kan fanay. Bay reb e babyor nu Greek ni ke kakrom nni ngongliy u bang ko duw ni 200 C.E. ni ki fanay yugu reb e thin ni Greek nib chugur fan ko fare bugithin ni aʹgo. Re bugithin nem e sy·naʹgo ni yu ngiyal’ e be yip’ fan ni “ngan kunuy.” Ere Jesus ni ir Faanem nib Fel’ Rogon ni Ma Gafaliy e Saf e be kunuy e tiney e saf (ni ku yima yog ‘fachi ulung’ ngorad ko Lu 12:32) nge yugu boch e saf nga taabang, ma be pow’iyrad, me ayuwegrad, miki duruw’iyrad. Gal ulung i saf ney e bay ra pared ni yad ba taab ran’ i saf ni taabe’ e be gafaliyrad. Re n’ey e be tamilangnag rogon e felfelan’ ni be tay e piin ni yad ma lek Jesus ni bochan e taareban’ ni bay u thilrad.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
nwtsty-E study note ko Joh 9:38
me ragbug nga but’ u p’eowchen: Nap’an ni yira fanay fare bugithin ni Greek ni pro·sky·neʹo ni nge yip’ fan ni ngan liyor ngak reb e got, ma yima pilyeg ni “ngan liyor.” (Mt 4:10; Lu 4:8) Machane rogon ni kan fanay u roy e be tamilangnag ni fare moon nni gargelnag mab malmit ni ke golnag Jesus e ke ragbug nga but’ u p’eowchen ni bochan e ke nang ni Jesus e ke yib ni ir owchen Got. De lemnag ni ir Got ya manang ni ir fare Messiah ni “Fak e Girdi’” ni ke pi’ Got mat’awun. (Joh 9:35) Ere nap’an ni ragbug e re moon nem u p’eowchen Jesus ma aram e be rin’ ban’en ni i rin’ boch e girdi’ kakrom ni bay murung’agrad u lan e Pi Babyor ko Bible nni Yoloy Nsom’on ni Thin ni Hebrew. Pi girdi’ ney e yad ma ragbug nga but’ u nap’an ni yad ra mada’nag boch e profet, ara pilung, ara piin ni yad owchen Got. (1Sa 25:23, 24; 2Sa 14:4-7; 1Ki 1:16; 2Ki 4:36, 37) Boor yay ni i ragbug e girdi’ nga but’ u p’eowchen Jesus ni bochan e yad be pining e magar ngak ko pi n’en ni be tamilangnag Got u daken nge tin ni be rin’ nib m’agan’ Got ngay.—Mu guy fapi study note ko Mt 2:2; 8:2; 14:33; 15:25 ni thin ni Meriken.
nwtsty-E study note ko Joh 10:22
Nap’an ni ngan madnomnag e ngiyal’ nni fulweg fare tempel u Jerusalem nga rogon: Fithingan e re madnom ney ko thin ni Hebrew e Hanukkah (chanuk·kahʹ), nre n’ey e be yip’ fan ni ngan “Madnomnag” ban’en. Meruk e ran nni tay fare madnom ni ngan sulweg fare tempel u Jerusalem nga rogon ko duw ni 165 B.C.E. ni tabab ko rofen 25 ko pul ni Chislev ko ngiyal’ ni ke gel e garbeb riy (mu guy e study note ko nap’an e garbeb ni bay ko re verse ney nge page 64 ko fare ke babyor ni sgd). Fare Pilung nu Syria ni Antiochus IV Epiphanes e dag nder ma tayfan Jehovah ni ir fare Got rok e pi Jew u nap’an ni kirebnag fare tempel Rok Jehovah. Bod ni ngongliy ba altar u daken e bin baaram e altar ni ir e yima ognag e maligach riy ngak Jehovah ni yu ran. Yan i taw ko rofen ni 25 ko pul ni Chislev ko duw ni 168 B.C.E., ma aram e ngiyal’ nri darifannag Antiochus fare tempel rok Jehovah ya ognag reb e babiy ni maligach u daken e re altar nem me wereg logowen u lan fare tempel. Ma aram me urfiy e garog ko fare tempel, me kirebnag e pi singgil ko prist, me fek fare altar ni kan ngongliy ko gol, nge fare tebel ni ma par e flowa nib thothup riy, nge fare tagil’ e magal ni kan ngongliy ko gol. Ma aram me ognag e tempel rok Jehovah ku Zeus nu Olympus nreb e got ni googsur. Machane l’agruw e duw nga tomuren me kol Judas Maccabaeus bayay fare mach nu Jerusalem nge fare tempel. Ere tomuren ni kan beechnag fare tempel ma aram min madnomnag bayay ni aram e kan sulweg nga rogon ko duw ni 165 B.C.E. ko pul ni Chislev 25. Ngiyal’ nem e ke gaman dalip e duw nga tomuren ni ognag Antiochus e maligach rok nib sonogor u daken fare altar ngak Zeus. Fin aray e ngiyal’ ni kun tabab bayay ni ngan ognag e maligach ni mooruf ngak Jehovah ni gubin e rran. Dariy ba thin nu Bible nni thagthagnag ngan yoloy nri be tamilangnag ni gagiyegnag Jehovah ni nge gel Judas Maccabaeus ko mahl miki pow’iy ni nge fulweg fare tempel nga rogon. Machane i fanay Jehovah boch e pumoon u boch e nam ni bod Cyrus nu Persia ni nge lebguy boch ban’en nib m’agan’ ngay ni bay rogon ko birok e liyor. (Isa 45:1) Ere ba puluw ni ngad lemnaged nrayog ni nge fanay Jehovah reb e moon ni ma pigpig ngak ni nge lebguy e n’en nib m’agan’ ngay. Be tamilangnag e Bible nib t’uf ni bay e re tempel nem ni yibe fanay ko liyor ya nge yag ni lebug fapi yiiy u murung’agen fare Messiah, nge machib nra tay, nge maligach nra pi’. Maku reb e, ra ulul fapi Levite ni ngar ognaged e maligach nge yan i taw nga nap’an nra ognag fare Messiah e bin th’abi fel’ e maligach ni aram e yafos rok ni fan ko girdi’. (Da 9:27; Joh 2:17; Heb 9:11-14) Pi gachalpen Kristus e dan tay chilen ngorad ni ngar madnomnaged e Ngiyal’ nni Fulweg e Tempel Nga Rogon. (Kol 2:16, 17) Machane dariy bang u Bible ni kan yoloy ndabun Jesus ara pi gachalpen ni ngar uned ko re madnom ney.
October 8-14
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | JOHN 11-12
“Mu Folwok u Rogon ni Ma Dag Jesus e Runguy”
nwtsty-E fa gal study note ko Joh 11:24, 25
Gu manang ni bay ni faseg ko yam’: Ke lemnag Martha ni be weliy Jesus e ngiyal’ ni yira faseg e yam’ ko tomur. (Mu guy e study note ko Joh 6:39 ni thin ni Meriken.) Rib manigil rogon ni ke dag nib gel e michan’ rok ko re n’ey. Ya bay boch e tayugang’ ko teliw e ngiyal’ nem ni yima yog e pi Sadduse ngorad ni u rogned ndariy e fos ko yam’ ni yugu aram rogon nre machib nem e rib tamilang ma kan thagthagnag ni ngan yoloy nga lan e Babyor nib Thothup. (Da 12:13; Mr 12:18) Maku reb e, pi Farise e ba mich u wan’rad fare machib ni ga ra yim’ maku bay ban’en u fithik’ i dowam ndabi yim’. Yugu aram rogon ma manang Martha ni i machibnag Jesus murung’agen e fos ko yam’ maku i faseg boch e girdi’ ko yam’, machane dariy bagayad ni ke yim’ ni bod n’umngin nap’an Lazarus.
I gag owchen e fos ko yam’ nge yafos: Yam’ ni tay Jesus nge rogon ni kan faseg ko yam’ e ke bing e kanawo’ ngak e piin ni kar m’ad ni ku rayog ni ngar fosgad ko yam’. Tomuren nni faseg Jesus ko yam’ me pi’ Jehovah gelngin nrayog ni nge faseg e yam’ maku rayog ni nge pi’ e yafos ni manemus ngak e girdi’. (Mu guy e study note ko Joh 5:26 ni thin ni Meriken.) Ke yog Jesus ko Re 1:18 ni ir ‘faanem ni be par nib fos’ ni bay e ‘yam’ u pa’ nge gin ni bay e piin ni kar m’ad riy.’ Ere Jesus e ir e bay e athap ko piin ni ka yad ba fos nge piin ni kar m’ad u pa’. Ma ke micheg nra pining gubin e yam’ ni yad bay u lan e low rorad ngar bad nga wuru’ me pi’ e yafos ngorad. Ere, ra pi’ e yafos ni manemus ngak e piin ni yad ra un ngak ko gagiyeg u tharmiy nge piin ni yad ra par u fayleng u tan e gagiyeg rok.—Joh 5:28, 29; 2Pe 3:13.
nwtsty-E pi study note ko Joh 11:33-35
be yor: Fare thin nu Greek ni “be yor” e ba ga’ ni be yip’ fan be’ ni be achfanfan ko meyor. Maku ireray e re bugithin ni kun fanay ni ngan weliy e n’en ni rin’ Jesus u nap’an ni weliy e n’en nra buch u nap’an ni yira gothey yu Jerusalem.—Lu 19:41.
me ri taganan’: Re thin ney e be weliy rogon feni kari kireban’ Jesus e ngiyal’ nem. Fa gal bugithin nu Greek ni (em·bri·maʹo·mai) nge (ta·rasʹso) e kan pilyeg ni “me ri taganan’” e ba ga’ ni be yip’ fan be’ ni be lemnag ban’en nib gel ara kari magawon laniyan’. Machane rogon ni kan weliy ko re thin ney e ireray rogon gelngin e kireban’ ni tay Jesus ma aram fan ni i achfanfan ko meyor. Rogon ni yog be’ nib llowan’ e rogon ni kan fanay e re thin ney u roy e be yip’ fan “ban’en ni ke k’aringem ni nge gafgow lanin’um ara kari kireban’um nib gel.” Maku ireray e re bugithin ni kan fanay ko Joh 13:21 ni nge weliy rogon e n’en ni rin’ Jesus u nap’an ni nang ni Judas e ir e ra yognag.—Mu guy e study note ko Joh 11:35.
me yor: Fare bugithin ni (da·kryʹo) ni kan fanay u roy e aram bbugithin nu Greek ni nge yip’ fan e “lu’,” ku ireray e re thin ni kun fanay ko Lu 7:38, Ac 20:19, 31, Heb 5:7, nge Re 7:17; 21:4. Re thin ney e be weliy murung’agen be’ ni be map e lu’ u owchen nder yan laman. Kemus nu lan e Pi Babyor ko Bible nni Yoloy Nsom’on ni Thin ni Greek e kan fanay e re thin ney riy, mab thil nga rogon ni kan fanay ko Joh 11:33 (mu guy e study note) ni be weliy rogon ni yor Maria nge boch e Jew. Manang Jesus nra faseg Lazarus ko yam’, machane rib gel e kireban’ ni i tay ni bochan e be guy e pi fager rok ni yad ba t’uf rok ni kari kireban’rad. Ere bochan gelngin e t’ufeg nge runguy rok ngorad, ma aram fan ni yor. Re n’ey e be tamilangnag ni manang Jesus gelngin e kireban’ ni ma tay e piin ni ke kireban’rad u nap’an nra yim’ be’ nib t’uf rorad ni bochan e yam’ ni afweg Adam ngodad.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
nwtsty-E study note ko Joh 11:49
en nth’abi tolang ko prist: Nap’an ni immoy yu Israel nreb e nam ndariy yugu reb e nam ni be gagiyegnag, ma aram e nap’an nra mang be’ reb e prist nth’abi tolang ma nge par ko re liw nem ni n’umngin nap’an e yafos rok. (Nu 35:25) Machane nap’an ni gagiyegnag piyu Roma fare nam nu Israel, ma aram me pi’ e ga’ nu Roma mat’awun e piin ni yad be gagiyegnag piyu Israel ni ngar dugliyed mar chuweged e piin ni ngar manged e prist nth’abi tolang. (Mu guy e “High priest” ni bay ko Glossary ni thin ni Meriken.) Kaifas ni piyu Roma e ra dugliyed e ir reb e tayugang’ ko am nrib salap ko maruwel rok ma ke yag ni nge par ko liw rok nib n’uw nap’an ko piin ni ur med ko re liw nem nsom’on. Kan dugliy ni nge mang prist nth’abi tolang u bang ko duw ni 18 C.E. me par ko re liw nem nge mada’ nga bang ko 36 C.E. Ere nap’an ni yog John ni Kaifas e ir e prist nth’abi tolang ko re duw nem ni aram e 33 C.E., ma aram e be yog ni ir e prist nth’abi tolang ko re duw nem nthang e fan rok Jesus riy.—Mu guy e gin nrayog ni immoy e naun rok Kaifas riy ko map 16 ko pg. 54 ko fare ke babyor ni sgd.
nwtsty-E fa gal study note ko Joh 12:42
girdi’ ni ma yog e thin: Re thin ney ni “girdi’ ni ma yog e thin” ko thin ni Greek e rayog ni be yip’ fan girdien fare ulung ko bin nth’abi tolang e kort rok piyu Jew ni ka nog e Sanhedrin ngay. Ku ireray e re thin nni fanay ko Joh 3:1 u nap’an nni weliy murung’agen Nikodemus ni ir reb i girdien e re ulung ney.—Mu guy e study note ko Joh 3:1 ni thin ni Meriken.
dab kur uned nga lan tafen e muulung: Fare thin nu Greek ni a·po·sy·naʹgo·gos e kemus ni dalip e thin nu Bible ni bay riy ni aram e Joh 9:22 nge Joh 12:42 nge Joh 16:2. Be’ ni kan chuweg u lan tafen e muulung e aram e dab kun chag ngak, ma kan dabuy daken ya ke mang be’ ni gathi bang ko fare ulung. Nap’an ni yira chuweg reb e Jew ndabkiyog ni ngan chag ngak, ma ra mo’maw’ rogon ni nge yognag e salpiy ni fan ko tabinaw rok. Pi tafen e muulung ney e ba ga’ ni aram e gin ni ma muulung e girdi’ ngay ni ngan skulnagrad, maku yu ngiyal’ e aram e yungi n’en ni ku ma muulung girdien e kort ngay ni bay mat’awrad ni ngar gechignaged be’ ni aram e ngan toy min chuweg u lan tafen e muulung.
October 15-21
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | JOHN 13-14
“Kug Dag Ngomed e N’en ni Nguum Rin’ed”
nwtsty-E study note ko Joh 13:5
maluknag e rifrif u ay pi gachalpen: Nap’an piyu Israel kakrom mab ga’ ni yad ma chuw nga bogi sus ni ka nog e sandal ngay. Kan fal’eg e re miti sus ney ni kemus ni yigoo lan ay e bay ma bay e gaf riy ni yima m’ag ko rifrif u ay, ere piin ni yad ma milekag u kanawo’ ara u magerger e ba mom nra alit ayrad ni bochan e fiyath nge bar. Aram fan ni bang ko yalen rok e girdi’ kakrom e nge luf be’ e sus u ay u m’on ni nge yan nga lan e naun rok be’. Ma facha’ ni kan yan nga tafen e ra dag nib gol ngak faen ni ke yib ni aram e nge maluknag rifrifen ay. Boor e thin nu Bible ni be weliy murung’agen e re n’ey ni yima rin’. (Ge 18:4, 5; 24:32; 1Sa 25:41; Lu 7:37, 38, 44) Ere nap’an ni maluknag Jesus ay pi gachalpen ma aram e be fol ko re yalen ney ni nge fil ban’en ngorad u rogon ni ngar sobut’naged lanin’rad ma ngki bagayad me pigpig ngak bagayad.
nwtsty-E study note ko Joh 13:12-14
mi i: Ara “ban’en nthingar mu rin’.” Re bugithin nu Greek ney ni kan fanay u roy e ba ga’ ni yima fanay u reb e kanawo’ ni nge yip’ fan e salpiy “nthingar mu pi’ ngak be’” ara bay e “malfith rom rok be’ nthingar mu thang.” (Mt 18:28, 30, 34; Lu 16:5, 7) Rogon ni kan fanay ko re verse ney nge ku boch e thin nu Bible e be yip’ fan ni ngam rin’ ban’en ni bochan e ban’en nib milfan ngom nthingar mu rin’ ara ngam rin’ ban’en ni bochan e ka nog ngom ni ngam rin’.—1Jo 3:16; 4:11; 3Jo 8.
Fare Moon Nth’abi Manigil e Ke Rin’ Reb e Maruwel nib Sobut’
Nap’an ni luknag Jesus rifrifen ay pi gachalpen ma aram e be dag e bin th’abi fel’ kanawo’ u rogon ni ngan sobut’an’. Bin riyul’ riy e, susun ndabi lemnag e piin Kristiano ni yad e ba ga’ farad nthingari pigpig yugu boch e girdi’ ngorad ni gubin ngiyal’, ara ngar nameged ni nge tolang e liw rorad ara nge gilbuguwrad. Ya thingar ra folwokgad rok Jesus ni aram e de “yib ni ngan pigpig ngak, machane yib ni nge pigpig me pi’ e pogofan rok nge biyuliy boor e girdi’ ngay.” (Matthew 20:28) Arrogon, pi gachalpen Jesus e thingari m’agan’rad ngay ni ngaur rin’ed boch e maruwel nib ga’ ndabun e girdi’ ni ngar rin’ed ni fan ngak pi walagrad.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
nwtsty-E study note ko Joh 14:6
I gag e kanawo’, me gag e tin riyul’, me gag e yafos: Jesus e ir e kanawo’ ya kemus nu daken e rayog ni ngad meybilgad riy ngak Got. Maku ir ‘kanawoen’ ni ke yag ni ngad fel’gad u wan’ Got. (Joh 16:23; Ro 5:8) Jesus e ir e tin riyul’ ni bochan e pi n’en ni weliy nge rogon e ngongol rok e ba puluw ko tin riyul’. Maku boor e yiiy ni lebug u daken nre n’ey e be dag nib ga’ fan e maruwel ni kan pi’ ngak ni aram e nge lebguy e tin nib m’agan’ Got ngay. (Joh 1:14; Re 19:10) Bin riyul’ riy e ir e ke mang “‘ke fel’’ rok Got ngak urngin ban’en” nni yiiynag ni bochan e ir e ke lebug e pi n’em u daken. (2Ko 1:20) Ma ir e yafos ni bochan e ir e ke pi’ fare biyul ni ke bing e kanawo’ ngak e girdi’ ni nge yag e “bin riyul’ e yafos” ara “yafos ndariy n’umngin nap’an” ngorad. (1Ti 6:12, 19; Efe 1:7; 1Jo 1:7) Maku ra mang “yafos” ni fan ngak bokum milyon e girdi’ ni yira fasegrad ko yam’ ni athap rorad e ngar pared u Paradis ni manemus.—Joh 5:28, 29.
nwtsty-E study note ko Joh 14:12
ba ga’ e tin ni yad ra rin’: Der yog Jesus ni pi maang’ang nra ngongliy pi gachalpen e kab fel’ ko tin ni i ngongliy. Ya n’en ni be yip’ fan e re n’ey e manang nrogon e machib nra tay pi gachalpen ni yad ra fil fare thin nib fel’ ko girdi’ e ka boor ko tin ni rin’. Bin riyul’ riy e, ba ga’ yang e gin nrayog ni ngar machibgad riy, maku boor e girdi’ nrayog ni ngar machibnaged, ma kub n’uw nap’an ni yad ra machib. Ere re thin ney ni yog Jesus e be dag ni baadag ni nge ulul pi gachalpen i rin’ fare maruwel ni machib.
October 22-28
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | JOHN 15-17
“‘Gathi Gimed’ e Girdi’ nu Fayleng”
nwtsty-E study note ko Joh 15:19
fayleng: Re bugithin ney ni koʹsmos ko thin ni Greek nrogon ni kan fanay ko re thin ney e be yip’ fan e girdi’ nde mat’aw ko re fayleng ney ni yad ba dar ku Got nder un e pi tapigpig rok ngay. Kemus ni yigoo John u fithik’ e piin ni ur yoloyed fapi Gospel e sul u daken e n’en ni yog Jesus ni be yog ni pi gachalpen e gathi yad e girdi’ ko re fayleng ney ara gathi yad bang riy. Ku ireray e n’en ni tamilangnag Jesus ni l’agruw yay u lan e bin tomur e meybil rok ni yad e pi apostal rok ni yad ba yul’yul’.—Joh 17:14, 16.
nwtsty-E study note ko Joh 15:21
ni bochan e gimed girdieg [ara “bochan ni yad be fek fithingan,” NW]: Yu ngiyal’ e nap’an nra weliy e Bible fare bugithin ni “fithingan,” ma be yip’ fan ni yibe fek fithingan be’ nge thin facha’ nge pi n’en ni be dag rarogon. (Mu guy e study note ko Mt 6:9 ni thin ni Meriken.) Machane fithingan Jesus e ku be yip’ fan mat’awun nge liw rok ni ke pi’ e Chitamangin. (Mt 28:18; Fil 2:9, 10; Heb 1:3, 4) Ere n’en ni be guy Jesus rogon ni nge tamilangnag u roy e fan nra rin’ e girdi’ nu fayleng boch ban’en nib togopuluw ngak pi gachalpen e bochan ndar nanged e En ni ir e ke l’og ke yib. Ya faan gomanga yad manang Got, ma ireray e n’en nra ayuwegrad ni ngar nanged fan me tamilang u wan’rad e n’en ni be yip’ fan fithingan Jesus. (Ac 4:12) Ma re n’ey e kub muun e liw rok Jesus ngay ni aram e ir e ke dugliy Got ni nge Gagiyeg maku ir e Pilung ko pi pilung me ir e thingari tay gubin e girdi’ fan me yag e yafos ngorad.—Joh 17:3; Re 19:11-16; mu taareb rogonnag ko Ps 2:7-12.
Dabin Rus
Piin Kristiano e ba t’uf ni nge dab rrusgad ni ngar pared ndabi af e lem nge ngongol ko re fayleng ney ngorad ni girdi’ riy e kar pared ni yad e toogor rok Jehovah. Ma kub t’uf ndab rrusgad ni ngar pared ni yad ba yul’yul’ Ngak ni yugu aram rogon ni be fanenikayrad girdien e re fayleng ney. Ke yog Jesus Kristus ngak pi gachalpen ni gaar: “Bayi gafgownagmed e fayleng. Machane dab mu rusgad! Ya kug gel ko fayleng!” (Joh 16:33) Dariy ba ngiyal’ ni pag Fak Got ir ni nge af ngongolen e re fayleng ney ngak, ya ke gel ngay ni aram e dariy ban’en ni yibe rin’ riy ni un ngay. Rogon feni manigil e kanawo’ ni ke dag Jesus Kristus u rogon ni ke gel ko re fayleng ney, nge angin e n’en ni ke yib riy e ra ayuwegdad ni nge dab da rusgad ni ngad folwokgad rok, ma gad par ni gad ba dar ko re fayleng ney ndabi af e lem riy ngodad.—Joh 17:16.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
nwtsty-E fa gal study note ko Joh 17:21-23
kar taarebgad: Ara “ke taareban’rad.” Ke yibilay Jesus ni nge par e tin riyul’ i gachalpen ni kar “taarebgad” ni yad be maruwel u taabang ni taab n’en e yad be nameg ni bod rogon ir nge Chitamangin ni yow ba ‘taareb’, ya yow ma maruwel u taabang ma taareb e lem rorow. (Joh 17:22) Ke weliy Paul ko 1Ko 3:6-9 murung’agen e re taareban’ ney ni bay u thilin e pi tamachib ni yad e Kristiano ni yad ma maruwel u taabang maku yad be maruwel Got u taabang.—Mu guy e 1Ko 3:8 nge pi study note ko Joh 10:30 nge John 17:11.
ngar pired ni kar taarebgad: Be tamilangnag Jesus ko re verse ney ni taareban’ ni bay u thildad e bay rogon ko t’ufeg ni ma dag e Chitamangidad ngodad. Ma re n’ey e ba puluw ko fare thin ko Kol 3:14 ni be gaar: “Rogon nib t’uf Got nge girdi’ romed . . . e ma chugumiy urngin ban’en nga taabang nge par ni ke fel’ rogon.” Machane re taareban’ ney e bay e gin ni ma mus riy. Ya ra nge taareban’dad ma der yip’ fan ndab da lemnaged e pi n’en nib thilthil u rarogodad ni bod rogon e pi n’en nrayog ni ngad rin’ed, nge pi n’en ni kad mechamgad ngay, nge nangan’ rodad. Re n’ey e be yip’ fan ni nge taareb rogon e ngongol rok pi gachalpen Jesus, nge pi n’en ni ke mich u wan’rad, nge pi n’en ni yad ma fil ko girdi’.—Ro 15:5, 6; 1Ko 1:10; Efe 4:3; Fil 1:27.
nwtsty-E study note ko Joh 17:24
dawor ni sunumeg e fayleng: Fare bugithin nu Greek ni “dawor ni sunumeg” e kan fanay ko Heb 11:11 (NW) min pilyeg ni “ke diyen” ni aram e be yip’ fan ni nge yag reb e “bitir” ni ngan fakay. Rogon ni kan fanay e re thin ney ni “dawor ni sunumeg e fayleng” e nge yip’ fan e ngiyal’ ni gargeleg Adam nge Efa pi fakrow riy. Ke weliy Jesus murung’agen e re thin ney ni bay rogon ngak Abel ni aram en nsom’on nrayog ni ngan faseg ko yam’ maku ir e som’on ni kan yoloy fithingan nga lan “babyoren e piin ni kar fosgad” ko “ngiyal’ ndawori sum e fayleng riy.” (Lu 11:50, 51; Re 17:8) Pi thin ney ni yog Jesus u lan e meybil rok ngak e Chitamangin e ku be micheg ni kab kakrom u m’on ni nge fakay Adam nge Efa e bitir, ma bay Jesus nib maagirag nib t’uf rok Got.
October 29–November 4
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | JOHN 18-19
“I Weliy Jesus Murung’agen e Tin Riyul’”
nwtsty-E fa gal study note ko Joh 18:37
nggu weliy murung’agen: Rogon ni kan fanay fa gal thin nu Greek ni kan pilyeg ni “nggu weliy murung’agen” u lan e Pi Babyor ko Bible nni Yoloy Nsom’on ni Thin ni Greek e boor ban’en nrayog ni nge yip’ fan. Kan fanay e re thin ney ni nge yip’ fan ni ga be micheg ban’en ni gur e kam guy ara ban’en ni ga manang. Machane re n’ey e ku rayog ni nge yip’ fan “ni ngan weliy murung’agen ban’en, ara ngan micheg ban’en, ara ngan weliy murung’agen fel’ngin be’.” Gathi kemus ni i weliy Jesus murung’agen e tin riyul’ miki machibnag ni bochan e ba mich u wan’, ya rogon e yafos rok e yan i m’ug riy ni be par nib yul’yul’ ko tin riyul’ ni i thagthagnag e Chitamangin ni ngan yoloy murung’agen nge pi n’en ni ke micheg. (2Ko 1:20) Urngin e pi n’en nib m’agan’ Got ngay ni bay rogon nga Gil’ilungun nge en ni Pilung riy e goo kan yiiynag. Gubin ban’en ni bay rogon ko yafos rok Jesus u nap’an ni immoy u fayleng nge mada’ ko ngiyal’ nni li’ nge yim’ e aram rogon ni lebug e pi yiiy ni murung’agen. Pi n’ey e ba muun ngay boch ban’en ni un rin’ u tan fare m’ag ko Motochiyel ni ke lebug u daken Jesus. (Kol 2:16, 17; Heb 10:1) Ere, rayog ni nga nog ni ke yag rok Jesus ni nge “weliy murung’agen e tin riyul’” u daken e thin ni yog nge rogon e ngongol rok.
tin riyul’: I weliy Jesus murung’agen e tin riyul’ ni bay rogon ko pi n’en nib m’agan’ Got ngay, ma gathi tin riyul’ ni murung’agen yugu boch ban’en. Ma n’en nth’abi ga’ fan ko n’en nib m’agan’ Got ngay e aram e Jesus ni ir “be’ ni owchen David” e ir e ra mang fare Prist Nth’abi Tolang maku ir e ra Gagiyegnag Gil’ilungun Got. (Mt 1:1) Ke weliy Jesus ni bin th’abi ga’ i fan ni yib nga fayleng, nge rogon e yafos rok, nge machib ni tay e bochan ni nge weliy e tin riyul’ u murung’agen Gil’ilungun Got. Ku ireray e n’en ni weliy e pi engel murung’agen u m’on ngu nap’an ni ngan gargeleg Jesus u Bethlehem u Judea ni aram e gin nni gargeleg David riy.—Lu 1:32, 33; 2:10-14.
nwtsty-E study note ko Joh 18:38a
Mang e tin riyul’?: Re deer ney ni fith Pilate ngak Jesus e ba mudugil ni kemus ni be fith murung’agen e tin riyul’, machane gathi ireray e “tin riyul’” ni be weliy Jesus murung’agen. (Joh 18:37) Ya faanra be fith Pilate e re deer nem ni bochan e riyul’ ni baadag ni nge nang e fulweg riy, ma dariy e maruwar riy nra pi’ Jesus e fulweg riy. Machane sana kemus ni be fith Pilate e re deer nem nder lemnag ni ngan pi’ e fulweg riy, ya re n’em e aram ban’en ni be maruwar u wan’ ara de mich u wan’. Ere gowa be gaar, “Mang e tin riyul’? Ya dariy ban’en ni arrogon!” Ma bin riyul’ riy e, nap’an ni fith Pilate e re deer ney, ma de sonnag Jesus ni nge pi’ e fulweg riy ya chuw nge yan ngak e pi Jew nga wen.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Rogon ni Gagiyelnag Jesus Feni Mat’aw Got
15 Nap’an ni be n’en ni nge yim’ Jesus u daken fare ley i gek’iy, me gaar: “Ke libug!” (John 19:30) Boor ban’en ni lebguy Jesus u daken e ayuw rok Got u lan fa dalip nge baley e duw, ni tabab u tomuren ni un ko taufe nge mada’ ko yam’ ni tay! Nap’an ni yim’ me yib ba durru’ nib gel ni ir e k’aring e en nib ga’ ko salthaw nu Roma ni nge yog ni gaar: “Riyul’ ni ir Fak Got!” (Matt. 27:54) Ba tamilang ni ke guy e re salthaw nem e moning ni un tay ngak Jesus ni bochan e be yog ni ir Fak Got. Yugu aram rogon feni gel e gafgow ni un tay ngak, me par nib yul’yul’ me micheg ni Satan e rib malulfith l’igin. Baaray e n’en ni ke yog Satan u murung’agen e piin ni yad ma tayfan e gagiyeg rok Got nib tolang: “Be’ nib girdi’ e ra pag urngin ban’en ni fan e nge ayuweg e pogofan rok.” (Job 2:4) Yul’yul’ ni tay Jesus e be dag ni ku rayog ni nge par Adam nge Efa ni yow ba yul’yul’ ko skeng nib mom ni yib ngorow. Bin th’abi ga’ fan riy e rogon e yafas rok Jesus nge yam’ ni tay e gagiyelnag feni mat’aw e gagiyeg rok Jehovah. (Mu beeg e Proverbs 27:11.) Ku bay boch ban’en ni lebug u daken e yam’ ni tay Jesus, fa? Arrogon!
nwtsty-E study note ko Joh 19:31
re sabbath nem ni nge yib e rib thothup: Rofen ni Nisan 15 ni aram fare rran u tomuren e madnom ko Paluk’af e aram e rofen ni yima madnomnag e sabbath riy ni gubin e duw. Yima rin’ e re n’ey ni yugu demtrug ko mang rran u lan e wik e ke yan i aw ngay. (Le 23:5-7) Machane nap’an nra yan i aw e re Sabbath ney ko rofen ni Sabado (ni bin medlip e rran u lan e wik rok piyu Jew ni ma tabab u nap’an ni ma yan e yal’ nga but’ ko Biyernes nge mada’ ko ngiyal’ ni ke yib e yal’ nga lang ko Sabado), ma yima tay ni aram e rofen Sabbath nib “thothup.” Ke yim’ Jesus ko rofen ni Biyernes, ma bin migid e rran ngay e aram fare sabbath nib thothup. Nap’an e duw ni 29 C.E. nge mada’ ko duw ni 35 C.E., ma kemus ni yigoo duw ni 33 C.E. e yan i aw e Nisan 14 ko rofen ni Biyernes. Ere re n’ey e be micheg nib mudugil nni rofen ni Nisan 14 ko duw ni 33 C.E., e aram e rofen ni yim’ Jesus riy.