Pi Reference ni Fan ko fare Babyor ni Pi N’en ni Ma Rin’ e Piin Kristiano nge Machib ni Yad Ma Tay
December 3-9
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | ACTS 9-11
“Be’ nib Kireb ni Ma Gafgownag e Girdi’ ni Mang Reb e Tamachib nib Pasig”
Ke Yib e “Gapas” Nga Lan fare Ulung
NAP’AN ni be milekag fapi girdi’ nib kireb i yan ko fare binaw nu Damaskus ma bay ban’en nib kireb ni kar tanomnaged ni ngar rin’ed. Bochan ni yad be fanenikay pi gachalpen Jesus, ma aram fan ni yad baadag ni nga ranod nga taferad ngan fekrad ngan m’agrad min tamra’nagrad, ngemu’ mfini fekrad nga Jerusalem ngan gechignagrad ko bin nib ga’ e kort rok piyu Jew ni ka nog e Sanhedrin ngay.
2 Cha’ nib ga’ ko pi milekag ney e ka nog Saul ngak. Bay boch e girdi’ ni kar m’ad ni bochan e yan Saul u thaan ni ngan li’rad. Dawori n’uw nap’an ni buch e re n’ey, ma i yaliy Saul e piin ni yad be togopuluw ko piin Kristiano u nap’an ni yad be malangnag Stephen nreb i gachalpen Jesus nib yul’yul’ ni ban’en nib m’agan’ ngay. (Acts 7:57–8:1) Der fel’ u wan’ Saul ni kemus ni yigoo pi gachalpen Jesus ni yad ma par u Jerusalem e be gafgownagrad. Aram fan ni tabab ni nge mang be’ ni ma gafgownag e pi Kristiano ko tin ni ka bay e binaw. Ya baadag ni nge thang mit girdien fare ulung ni ke garer ni yad ma yog ni yad “fare Kanawo’ rok Somol.”—Acts 9:1, 2; mu guy fare kahol ni kenggin e “Saul’s Mandate in Damascus,” ko page 61.
Mu Dag nib Ga’ Fan u Wan’um Rogon ni Ma Yal’uwegem Jehovah ni Bod Be’ ni Ma Ma’th’ib
4 Nap’an nra yaliy Jehovah e girdi’, ma der ma fal’eg i yaliy e tin baaray ban’en u rarogorad nrayog ni ngan guy. Ya ma fal’eg i yaliy gum’ircha’rad ara fithik’ i lanin’rad. (Mu beeg e 1 Samuel 16:7b.) I tamilang e re n’ey u nap’an ni sunmiy e ulung ni Kristiano kakrom. I pow’iy boch e girdi’ ngorow Fak ni yad ba yath u wan’ e girdi’. (John 6:44) Bagayad e pi girdi’ nem e aram Saul ni ir reb e Farise. Ir be’ ‘nib kireb e thin ni i yog nib togopluw ko girdi’ kakrom, ma i gafgownag e girdi’ ma be yog e thin nib kireb.’ (1 Tim. 1:13) Yugu aram rogon ma Jehovah ni ir e en ni ma ‘skengnag gum’irchaen e girdi’’ e de tay Saul ni bod bangi but’ ndariy ban’en nra fel’ ngay. (Prov. 17:3) Ya lemnag Got ni ir be’ nrayog ni ngan yal’uweg ni bod rogon e but’ nib manigil nrayog ni ngan ngongliy ban’en riy nrib fel’ yaan. Bin riyul’ riy e, i tay Got Saul ni ir e en ni ‘ke turguy’ ni nge machibnag ‘e piin ni gathi yad piyu Israel nge piin ni pilung, nge girdi’ nu Israel.’ (Acts 9:15) Ku bay boch e girdi’ ni yad ba ta chingaw, ara ba kireb e ngongol rorad, ara yad ba moro’ro’ ni ki yal’uwegrad Got me ngongliyrad ngar pared ni kar boded boch e rume’ “ni yima fanay ko tin ni ba ga’ fan ban’en.” (Rom. 9:21; 1 Kor. 6:9-11) Nap’an ni fil e pi girdi’ nem e tin riyul’ u lan e Thin rok Got me mich u wan’rad, ma aram me yag ni ngar paged Jehovah ni nge yal’uwegrad.
Ke Yib e “Gapas” Nga Lan fare Ulung
15 Gur, rayog ni ngam lemnag rogon ni gin fapi girdi’ ma kur damumuwgad ngak Saul u nap’an ni i machibnag murung’agen Jesus u lan tafen e muulung? Kar fithed ni lungurad: “Gathi ireray fare moon ni i thang e fan rok e piin ni yad be meybil ma yad be ta’ fan e re ngachal ney u lan yu Jerusalem?” (Acts 9:21) Ere, i weliy Saul rogon ni ke thil laniyan’ u murung’agen Jesus ni aram e be tamilangnag ma be “micheg ni Jesus e ir fare Messiah.” (Acts 9:22) Machane tamilangan’ e gathi gubin e girdi’ ni ma yib angin ngak. Ya dabiyog ni nge tamilang laniyan’ e piin ni kar mechamgad ko birorad e yalen nge piin nib tolangan’rad. Yugu aram rogon ma de mulan’ Saul.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Ke Yib e “Gapas” Nga Lan fare Ulung
5 Nap’an ni taleg Jesus Saul u daken fare kanawo’ ni be sor i yan ko binaw nu Damaskus, ma de fith ngak ni gaar: “Mang fan ni ga be gafgownag pi gachalpeg?” Ya fith ngak ni gaar: “Mang ni ga be gafgownigeg?” (Acts 9:4) Arrogon ku ma thamiy Jesus e pi skeng ni ma yan pi gachalpen u fithik’.—Matt. 25:34-40, 45.
6 Faanra yibe gafgownagem ni bochan e michan’ rom ngak Kristus, ma nge pagan’um ni manang Jehovah nge Jesus ko mang e be buch rom. (Matt. 10:22, 28-31) Yugu aram rogon dawor ni chuweg e magawon rom e chiney, machane dab mu pagtalin ni i yaliy Jesus rogon nib l’ag Saul ko yam’ ni tay Stephen, miki guy pi gachalpen ni yad ba yul’yul’ u Jerusalem ni be girngiyrad Saul u lan e naun rorad nga wen. (Acts 8:3) Yugu aram rogon ndariy ban’en ni rin’ ngay e ngiyal’ nem, machane ke pi’ Jehovah gelngin u daken Kristus ni nge yag ni par Stephen nge tin baaram i gachalpen Jesus ni yad ba yul’yul’.
nwtsty-E study note ko Ac 10:6
Be’ ni ma fal’eg rogon keru’ e gamanman ni Simon fithingan: Be’ ni maruwel rok e ma fal’eg rogon keru’ e gamanman e ma fanay e gurgur ni kan athukuy ko ran ni nge luf bunuen e gamanman ngay ara ufin nge mam ni ke magey riy. Ma aram me fanay ba mit e alkul nib gel ni ngan tay e pi keru’ e gamanman nem nga fithik’ ya nge yag ni ngan fal’eg boch ban’en riy. Re n’ey ni ngan fal’eg rogon keru’ e gamanman e ban’en ni yima rin’ nib kireb bon, mab t’uf ni ngan fanay e ran ni boor ngay. Rayog ni ireray fan ni ma par Simon u tooben e day, ni bang ni bay u wuru’ fare binaw nu Joppa. Rogon ni bay ko fare Motochiyel rok Moses e be’ ni ke math nga downgin e gamanman ni ke yim’ e aram e ke taay. (Le 5:2; 11:39) Aram fan ni ma sap e pi Jew nga but’ ngak e piin ni yad ma fal’eg rogon keru’ e gamanman maku dab ra pared u tafen be’ ni aray rogon. Bin riyul’ riy e, rogon ni yog fare babyor ni ka nog e Talmud ngay e maruwel ni ngan fal’eg rogon keru’ e gamanman e kab sobut’ ko maruwel ni ngan fek t’ay e gamanman ngan n’ag. Machane de pag Peter e lem ni laniyan’ ni nge taleg ndabi par rok Simon. Re n’ey nib m’agan’ Peter ngay ni nge rin’ e rayog ni aram e n’en ni ayuweg ni nge fal’eg rogon ko bin migid e maruwel ni nge rin’ ni aram e nge yan i guy be’ nga tafen ni gathi ir reb e Jew. Bay boch e girdi’ ni llowan’ ni yad ma lemnag ni fare thin ni “be’ ni ma fal’eg rogon keru’ e gamanman” (byr·seusʹ) e aram e bin tomur i fithingan Simon.
December 10-16
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | ACTS 12-14
“Ke Yognag Barnabas nge Paul Boch Pi Gachalpen Jesus u Boch e Binaw nib Palog”
“Ra Suggad ko Felfelan’ nge Fare Kan ni Thothup”
4 Mang fan ke dugliy gelngin Got nib thothup Barnabas nge Saul min falrow nga bang ni yow e ngar ‘ngongliyew fare maruwel’? (Acts 13:2) Der tamilangnag e Bible. Machane gad manang ni gelngin Got nib thothup e ir e pow’iy rogon ni ngan dugliy e gal pumoon ney. Ku de togopuluw e pi profet nge pi sensey u Antiok ko re n’ey, ya ba m’agan’rad ngay. Aygum lemnag rogon laniyan’ Barnabas nge Saul u nap’an ni kar guyew nde awan’ e pi walag nem ya kar paged e abich “nguur meybilgad mi yad tay pa’rad nga dakenrow ngar yibiliyed yow ngak Kristus, nge mu’ mi yad l’ogrow nga ranow.” (Acts 13:3) Ere ku arrogodad ni ngad ayuweged e piin ni yima pi’ boch e maruwel ngorad u lan e ulung nib muun e pi walag ni pumoon ni kan dugliyrad ni ngar lekaged e ulung. Thingar da ‘ted farad ma gad t’ufeged yad ni bochan e maruwel ni yad be rin’’ ko bin ni ngad awan’gad ngak e piin ni ke yag boch e tow’ath ngorad u lan e ulung.—1 Thess. 5:13.
“Ur Weliyew Murung’agen Somol Nda Ur Rusgow” ni Bochan e Be Pi’ Jehovah Gelngirow
5 Som’on e tal Paul nge Barnabas ko fare binaw nu Ikonium. Re binaw ney e ma fol e girdi’ riy ko yalen nu Greek, maku ireray reb e binaw u Galatia nrib ga’ fan nib milfan ngak piyu Roma. Boor e pi Jew nge piin nra piggad ngar uned ko teliw rok e pi Jew ni yad ma par u rom. Nap’an ni taw Paul nge Barnabas ngaram ma ranow nga lan tafen e muulung ngar machibgow nre n’ey e ban’en ni yow ma rin’ som’on u nap’an ni yow ra yan nga reb e binaw. (Acts 13:5, 14) Bochan rogon ni yow be machib ma aram fan ni “boor piyu Israel nge piin ni gathi yad piyu Israel nra piggad nge mich Jesus u wun’rad.”—Acts 14:1.
Mu Pigpig Ngak Got u Fithik’ e Yul’yul’, ni Yugu Demtrug e “Gafgow” ni Ga Ra Mada’nag
4 U tomuren ni sul Paul nge Barnabas u Derbe mi “yow sul nga Lystra nga ranow u rom nga Ikonium, mi yow yan u Ikonium nge Antiok ni bay u lan yu Pisidia. Mi yow ayuweg e piin ni ke mich Jesus u wan’rad ngar piew e athamgil nga lanin’rad ni nguur pired ni yad ba yul’yul’ ko en ni ir e mich u wan’rad. Mi yow fil ngorad ni lungrow: ‘Thingar darod u fithik’ boor e gafgow ma gadad yan ko gin suwon Got.’” (Acts 14:21, 22) Som’on ma de lemnag fapi girdi’ nde puluw e re thin ney. Ya faan yad ra lemnag ni nga ranod u fithik’ boor e “gafgow” ma be mulan’rad, gathi be yib e athamgil nga lanin’rad. Ere, uw rogon ni yag rok Paul nge Barnabas ni ngar “ayuwegew e piin ni ke mmich Jesus u wun’rad” ko fapi thin ni kar weliyew ngorad u murung’agen yugu boch e magawon ni ku yad ra mada’nag?
5 Rayog ni ngad pirieged e fulweg ko re deer ney ni faan gad ra fal’eg i lemnag e thin ni yog Paul. Gathi kemus ni gaar: “Thingar danod u fithik’ boor e gafgow.” Ya yog ni gaar: “Thingar danod u fithik’ boor e gafgow ma gadad yan ko gin nsuwon Got.” Ere, ke pi’ Paul e athamgil nga laniyan’ pi gachalpen ni faan yad ra par ni yad ba yul’yul’ ma ra yib angin ngorad. Re tow’ath nem e gathi ban’en nde riyul’. I yog Jesus ni gaar: “En nra athamgil nge par nge mada’ ko tomur e ra fos.”—Matt. 10:22.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Tin nib Ga’ Fan ko Babyor ko Acts
12:21-23; 14:14-18. Herod e ke fel’ u wan’ ni ngan pining e sorok ngak ni ban’en ni goo Got e thingar ni rin’ ngak. Rib thil ere nem ko fare n’en ni rib gur mab gel ni rin’ ni siyeg Paul me Barnabas ya de mat’aw ni ngan pining e sorok min tay farow! Demtrug e n’en ni kad rin’ed ko pigpig rok Jehovah ma dab da lemniged ni ngan pining e sorok ngodad.
nwtsty-E fa gal study note ko Ac 13:9
Saul ni ku yima pining Paul ngak: Ireram e ngiyal’ ni tabab ni ngaun pining Saul ni Paul. Re apostal ney e ni gargeleg ni ir be’ nu Hebrew machane ku ir be’ nu Roma. (Ac 22:27, 28; Fil 3:5) Aram fan nnap’an ni kab bitir ma fithingan nu Hebrew e Saul ma fithingan nu Roma e Paul. Ngiyal’ nem e fapi Jew ni yad ma par u boch e binaw u wuru’ fare binaw nu Israel e ba ga’ nra be’ ma l’agruw fithingan. (Ac 12:12; 13:1) Bay boch e girdi’ rok Paul ni kan fek fithingrad ko thin nu Roma nge Greek. (Ro 16:7, 21, NW) Fan ni ka nog ni Paul e ir e nge mang “apostel ngak e piin ni gathi yad piyu Israel” e bochan ni kan tay chilen ngak ni nge wereg fare thin nib fel’ ngak e piin ni gathi yad e Jew. (Ro 11:13) Machane ke dugliy ni nge fanay fithingan nu Roma ni bochan e be lemnag nra mom ngak ni nge rin’ e re maruwel ney ni kan pi’ ngak. (Ac 9:15; Ga 2:7, 8) Bay boch e girdi’ ni kar lemnaged ni fan ni ke fanay Paul fithingan nu Roma e bochan ni be tayfan Sergius Paulus. Re n’ey e rayog nde puluw ni bochan e ki ulul Paul ni nge fanay e re ngachal ney u tomuren ni chuw ko fare nam nu Cyprus. Maku bay boch e girdi’ ni yad ma yog ni fan ni ke siyeg Paul ni nge fanay e ngachal rok nu Hebrew e bochan rogon ni ma yog yu Greek e ba chugur lingan ko bbugithin nu Greek ni be yip’ fan be’ ara ba gamanman ni be fal’eg yaan e yan rok ni bochan e be ufanthin.—Mu guy e study note ko Ac 7:58 ni thin ni Meriken.
Paul: U lan e Pi Babyor ko Bible nni Yoloy Nsom’on ni Thin ni Greek e fare ngachal ni Pauʹlos, e kan fek ko fare thin nu Latin ni Paulus ni be yip’ fan ban’en ni “buchuuw; ara ba achig.” Re bugithin ney e 157 yay ni kan fanay ni nge yip’ fan apostal Paul, ma taab yay e ni fanay ni nge yip’ fan Sergius Paulus ni ir fare tayugang’ ko am nu Cyprus.—Ac 13:7.
December 17-23
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | ACTS 15-16
“Ban’en ni Kan Dugliy ni Ke Taareban’rad Ngay nib Puluw ko Thin rok Got”
Ra Luluaged e “Thin nib Gel u Murung’agen e Re Bugithin Ney”
8 Ki ulul Luke ngay ni gaar: “Me baraba’ Paul nge Barnabas ngar luluaged e pi cha’nem e thin nib gel u murung’agen e re bugithin ney, mi yad be puluwnag urngin ban’en ni nge yan i m’ug e bin ni ir; ma aram min turguy ni Paul nge Barnabas nge boch fa piinem ni yad bay u Antiok e nga ranod nga Jerusalem ngar guyed e pi apostel nge piin ni piilal u murung’agen e re bugithin ney.” (Acts 15:2) Re n’ey ni yad be luluag e “thin nib gel u murung’agen e re bugithin ney, mi yad be puluwnag urngin ban’en ni nge yan i m’ug e bin ni ir,” e be micheg nra barba’ e girdi’ ma rogon e lem rorad ko re magawon nem nge n’en nib mich u wan’rad. Ere be m’ug ndabiyog ni nge pithig fare ulung nu Antiok fare magawon. Ma bochan ni yad baadag ni nge par e ulung rorad nib gapas mab taareban’rad, ma aram fan ni yarmiy e piin piilal ko re ulung nem u fithik’ e gonop ni ngan fek e re magawon nem i yan ko “pi apostel nge piin ni piilal” ni yad fare ulung ni ma pow’iyey. Ere mang e rayog ni ngad filed ko n’en ni ke rin’ e piin piilal ni yad bay u Antiok?
Tin Riyul’ e Kristiano e Yad Ma Tayfan e Thin rok Got
6 Fare thin ni bay ko Amos 9:11, 12 e ir e ayuweg e re magawon ney ni nge puf. Pi thin ney e bay ko Acts 15:16, 17 ni gaar: “Tomren e biney e bay gu sul, nggu toy e naun rok David ni ke puth; ma tin ni ke kireb riy e bay gu fulweg nga rogon mu ku gu toy bayay. Ma aram e urngin e tin ni ka bay e girdi’ e bay ur gayed Somol, ni urngin e pi nam ni kug piningrad ni ngar manged girdieg.”
7 Machane sana ra yog be’ nre thin nu Bible ney e der yog nde t’uf ni ngan maad’adnag e piin gathi yad e Jew ni fin ra manged Kristiano. Riyul’ e re n’ey; machane, pi Kristiano ni yad e Jew e yad ra nang fan e re n’ey. Mang fan? Bochan nda ur sapgad ngak e piin gathi yad e Jew ni fin ra manged Kristiano ni yad e ‘piin nu bang,’ ya ur sapgad ngorad ni yad boch pi walagrad. (Ex. 12:48, 49) Bod ni rogon ni yog fare Bible ni Bagster Version of the Septuagint, ko Esther 8:17 e gaar: “Boor e girdi’ ni gathi yad e Jew nni maad’adnagrad mar manged boch e Jew.” Aram fan nnap’an ni yog e Bible ni tin ni ka bay e girdi’ nu Israel (piyu Jew nge piin nni maad’adnagrad ngar manged boch e Jew) ngki chag ko ‘piin nu bang’ (girdi’ ni gathi yad e Jew ndawor ni maad’adnagrad) e yad ra mang boch e girdi’ ni yad be fek fithingan Got, mab tamilang e n’en ni be yog. De t’uf ni ngan maad’adnag e piin gathi yad e Jew ni yad baadag ni ngar manged Kristiano.
Be “Gel i Yan e Michan’” rok Girdien e Pi Ulung
18 Boor e duw ni i machib Paul nge Timothy u taabang. Ma bochan ni yow ma milekag ni yow be machibnag fare thin nib fel’, ma aram fan ni bay boch e maruwel ni ur rin’ew ni fan ko fare ulung ni ma pow’iyey. Be gaar e Bible: “Ma nap’an nranod u lan fapi binaw mi yad weliy ngak e piin ni ke mich Jesus u wun’rad fapi motochiyel ni ke turguy e pi apostel nge piin ni piilal ko galesiya u Jerusalem, mi yad yog ngorad ni nguur folgad ko pi motochiyel nem.” (Acts 16:4) Ba mudugil ni fol e pi ulung ko fonow ni ke pi’ e pi apostal nge piin piilal u Jerusalem. Ma angin ni yib riy e “i gel i yan e michan’ rok girdien e galesiya ma yad be yoor i yan ni gubin e rran.”—Acts 16:5.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Mu Fil Ban’en ko Pi Apostal Rok Jesus u Rogon ni Ur Tedan’rad ko Tirok Got Ban’en
8 Mang e gad ra fil ko re n’ey? Mu tay fanam i yan riy nu nap’an ni tababnag Paul e milekag rok nga Asia e fin aram e ngiyal’ ni pow’iy gelngin Got nib thothup. Ma nap’an ni kar chugurgad nga Bithynia, mfini yog Jesus e n’en ni nge rin’. Maku tomuren ni ke taw Paul nga Troas mfini pow’iy Jesus nga Macedonia. Bochan ni Jesus e ir lolugen e ulung, maku rayog ni nge rin’ ban’en ni aram rogon ngodad. (Kol. 1:18) Bod ni susun e ga be lemnag ni ngam un ko pioneer ara ngam man nga bang nib t’uf e ayuw riy, machane tomuren ni kam rin’ ban’en ya nge yog ni ngam rin’ e n’en ni ga be nameg, mfini pow’iyem Jesus u daken gelngin Got nib thothup. Rayog ni ngan susunnag e re n’ey ngak be’ ni be yan u karrow. Fin ngiyal’ ni be yan fare karrow e rayog ni nge pow’iy facha’ e gin ni nge sor fare karrow ngay. Ere, ku er rogon Jesus nrayog ni nge pow’iydad ni ngad yoornaged e tayim ko machib ni gad be tay ni faanra gad be athamgil ni ngad rin’ed e n’en ni gad be nameg.
nwtsty-E study note ko Ac 16:37
gamow girdien yu Roma: Paul nge Silas e yow girdien yu Roma. Ma rogon e motochiyel nu Roma e gubin ngiyal’ ni bay mat’awun be’ ko re nam nem ni ngan fek nga tagil’ e puf oloboch u m’on ni ngan tay nga kalbus. Ma dariy ba ngiyal’ ni ngan gechignag u fithik’ e girdi’ ni yoor ndawor ni fek nga tafen e puf oloboch ni ngan turguy e kireb rok. Maku bay mat’awun ni nge rin’ boch ban’en ko gin ni be yan riy u lan e pi binaw u tan pa’ yu Roma. Be’ nu Roma e ma fol ko motochiyel ko re nam nem ma gathi pi motochiyel ko pi binaw u tan pa’ yu Roma. Ere nap’an ni yira t’ar e thin nga daken, ma rayog ni nge dugliy ni ngan pithig e oloboch rok nib puluw ko motochiyel ko re binaw ni bay riy. Machane ka bay mat’awun nrayog ni nge fek e re pa’ i oloboch nem nga tafen e puf oloboch nu Roma. Ma faanra ke ngongliy ba pa’ e oloboch nrib gel e kireb riy, maku bay mat’awun ni nge fek i yan ko pilung nu Roma. Rib ga’ yang e gin ni i machib apostal Paul riy u lan e pi binaw nu Roma. Ma dalip yay ni kan yoloy murung’agen nga but’ ni fanay mat’awun ni ir be’ nu Roma ni nge garereg fare thin nib fel’. Yay nsom’on e nap’an ni bay u Filippi ma aram me yog ko pi tapuf oloboch u rom ni kan togopuluw nga mat’awun ni bochan e kan pirdiiy.—Ma gal ni l’agruw yay e bay ko pi study note ko Ac 22:25; 25:11 ni thin ni Meriken.
December 24-30
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | ACTS 17-18
“Ngan Folwok rok Apostal Paul u Rogon ni i Machib Ma Be Fil Ban’en ko Girdi’”
nwtsty-E fa gal study note ko Ac 17:2, 3
be weliy fan: Gathi kemus ni yog Paul fare thin nib fel’ ngorad. Ya ke weliy fan miki dag ngorad e mich riy u lan e Babyor nib Thothup ni kan fek u lan e Pi Babyor ko Bible nni Yoloy Nsom’on ni Thin ni Hebrew. Maku gathi kemus ni i beeg e thin ni bay u lan e Bible ngorad ya ki puluwnag e pi n’en ni be weliy ko n’en nra yib angin ngak e girdi’ ni yad be motoyil ngak. Fare bugithin nu Greek ni di·a·leʹgo·mai e be yip’ fan e “numon u thilin e girdi’ ara ngan weliy fan ban’en.” Re n’ey e be yip’ fan ni ngaum non ngak e girdi’. Ma re bugithin ney nu Greek e kun fanay ko Ac 17:17; 18:4, 19; 19:8, 9; 20:7, 9.
be dag ngorad: Re bugithin nu Greek ney e be yip’ fan ni ngan “puluwnag reb e ban’en nga reb.” Ma re n’ey e be dag nib fel’ rogon ni taarebnag Paul e pi yiiy u murung’agen fare Messiah ni bay u lan e Pi Babyor ko Bible nni Yoloy Nsom’on ni Thin ni Hebrew ko pi n’en ni i buch u lan e yafos rok Jesus ni aram e be dag rogon ni ke lebug e pi yiiy nem u daken Jesus.
nwtsty-E study note ko Ac 17:17
bangi n’en ni ma muulung e girdi’ ngay: Re gin’ey e bay ko lel’uch ni ngal ko fare market ni ka nog e Acropolis ngay ni bay u Athens (Greek, a·go·raʹ). Ga’ngin yang e re gin’ey e 5 e hectare (12 ac) ara kab ga’ ngay. Gathi kemus ni aram e gin ni yima chuw’iy boch ban’en riy ara yibe pi’ boch ban’en riy ni chuway’. Ya ireray e gin nib ga’ ni bay boch e siyobay riy, nge ku boch ban’en ni bay rogon ko am, nge ku boch ban’en ni bay rogon ko yalen rorad. Ere ri baadag e girdi’ nu Athens ni yad ma mada’ ko gin’ey ni ngaur weliyed boch ban’en nib ga’ fan.
nwtsty-E study note ko Ac 17:22, 23
Ngak ba kan nda nnang: Fa gal bugithin nu Greek ni A·gnoʹstoi the·oiʹ e bang u ba yol ni bay u daken reb e altar ni bay u Athens. Piyu Athens e ra daged ni yad ma rus ko pi got ni googsur, ma aram fan ni boor bogi tempel nge altar nra toyed, maku bay boch e altar nra ngongliyed ni fan ngak boch e pi got nem ni bod e got ko Gilbuguwan, nge got ko Sobut’an’, nge got ko Gelngin, nge got ko Pingeg Lanin’uy, nge got ko Kireban’. Rayog ni bochan e yad be rus nri damumuw reb e got ngorad ni bochan ndan ngongliy e birok e altar, ma aram fan nra ngongliyed reb e altar ni fan ko fare “kan nda nnang.” Ere re altar nem e be tamilangnag ni manang e pi girdi’ nem ni bay yugu reb e Got ndar nanged murung’agen. Rib fel’ rogon ni tababnag Paul e numon ngak e pi girdi’ nem ni be fanay fare altar ni nge tamilangnag ngak e girdi’ murung’agen e bin riyul’ e Got ni fin nra nanged murung’agen.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Tin nib Ga’ Fan ko Babyor ko Acts
18:18—Mang e n’en ni micheg Paul? Bay boch e girdi’ nni llowan’ nrogned ni ke micheg Paul ban’en ni ku ma micheg e Nazirite. (Num. 6:1-21) Machane der yog e Bible ko mang e re n’em ni micheg Paul. Maku reb e, ku der yog e Bible nre n’ey ni micheg e ban’en ni rin’ u m’on ara tomuren ni pig nge mang reb e Kristiano. Maku der tamilangnag ko aram e ngiyal’ ni tabab ni nge rin’ e n’en ni ke micheg fa ban’en ni ke mu’ i rin’. Ere demtrug rogon machane re n’em ni micheg e gathi ban’en nib kireb.
nwtsty-E study note ko Ac 18:21
Faanra mm’agan’ Got ngay: Re thin ney e be tamilangnag nib t’uf ni ngad lemnaged e n’en nib m’agan’ Got ngay u nap’an ni gad be rin’ ara gad be tanomnag ban’en. Ma re n’ey e ban’en ni ma par u laniyan’ Paul. (1Ko 4:19; 16:7; Heb 6:3) Ki pi’ James nreb i gachalpen Jesus e athamgil nga laniyan’ e piin ni yad ma beeg e babyor rok ni gaar: “Faanra mm’agan’ Somol ngay, ma bay da pired nguud rin’ed e tiney nge tinem.” (Jas 4:15) Re thin ney e gathi yima yog ndariy gam’engin, ya be’ nra yog e re thin ney ni “faanra mm’agan’ Got ngay” u fithik’ e yul’yul’ e thingari ngongol nib puluw ko n’en nib m’agan’ Jehovah ngay. Re n’ey e gathi gubin ngiyal’ nib t’uf ni nga mog, machane ban’en nib ga’ ni kam dugliy u lanin’um.—Mu guy e pi study note ko Ac 21:14; 1Ko 4:19; Jas 4:15 nge sgd A5 ko page 6.
December 31–January 6
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | ACTS 19-20
“Mu Ayuweged Gimed nge Fare Ulung i Saf”
“Nguum Gafaliyed fare Ran’ i Saf ni Got e Ke Pi’ Ngomed”
5 I yog apostal Peter ni piin piilal e ngar ‘gafaliyed fare ran’ i saf ni Got e ke pi’ ngorad.’ Ba ga’ fan ni ngar nanged ni ulung e ba milfan ngak Jehovah nge Jesus Kristus. Yad ra weliy ngak Got rogon ni ur ayuweged e saf ara ulung rok. Bod ni faanra ke yog e fager rom ngom ni ngam par ko bitir rok ya nge yan nga bang, ma gathi ga ra ayuweg fapi bitir nib fel’ rogon mu um pi’ garad? Ma faanra ke m’ar bagayad, ma gathi ga ra guy rogon ni nge un ko tafalay? Ere ku er rogon e piin piilal ko ulung ni yad ma ‘par ko galesiya rok Got ni bod e piin ni ma ayuweg e saf, ya girdien e galesiya rok Got e ra manged girdien Got u daken e yam’ ni tay Fak.’ (Acts 20:28) Darur paged talin ni yad gubin ni kar manged girdien Got u daken rachaen Jesus Kristus. Ere bochan ni yad ra weliy ngak Got rogon ni ur ayuweged e ulung rok, ma aram fan ni yad ma pi’ e tin nib t’uf rorad ko tirok Got ban’en, ma yad ma ayuwegrad.
Piin Piilal e Yad ‘Be Ayuwegdad ni Fan ko Felfelan’ Rodad’
15 Piin piilal e ba gel e maruwel ni yad ma tay. Ya yu ngiyal’ me der yag ni ngar molod nib fel’ rogon ya be magafan’rad ngak e pi walag, ma ra n’uw e nep’ ma yad ma od ni ngar meybilgad ni fan ngorad ara ngar pied e ayuw ngorad. (2 Kor. 11:27, 28) Machane, yad ma rin’ urngin e maruwel u fithik’ e felfelan’, ni bod rogon e n’en ni rin’ Paul. Ke yol ngak piyu Korinth ni gaar: “Gub adag ni nggu pi’ urngin e tin ni ba’ rog nge gag ni fan e nge yog ni gu ayuwegmed.” (2 Kor. 12:15) Bochan nib t’uf Paul rok pi walagen ma aram me pi’ ‘ir’ ara i fanay gelngin ni nge gelnagrad. (Mu beeg e 2 Korinth 2:4; Fil. 2:17; 1 Thess. 2:8) Aram fan nrib t’uf Paul rok e pi walag!—Acts 20:31-38.
“Faanra Malog Bigimed, me Gag e Dariy Rogon Ngog”
20 Rogon e pi n’en ni rin’ Paul u lan e yafos rok e yan i m’ug nib thil ko pi n’en ni i rin’ e tin baaram e pumoon nra bad nga tomuren nra guyed rogon ni nge fel’ rogorad u puluwon e pi walag. Ya i maruwel ni nge yognag e tin nib t’uf ko par rok ya nge dabki lemnag fapi walag u lan e ulung ni ngar pied e tin ni t’uf rok. Ku der rin’ boch ban’en ni fan ngak e pi walag ni bochan e nge yag boch ban’en riy ngak. Ere i pi’ Paul e athamgil nga laniyan’ e piin piilal ko fare ulung nu Efesus ni ngaur paged farad. I yog ngorad ni gaar: “Thingar da ayuweged e piin ni yad ba war, ma ngan tay ngan’uy fapi thin ni Somol Jesus e yog ni gaar, ‘Ba gel e felfelan’ ni ma yib ko pi’ ban’en ngak be’ ko bin ni be’ e nge pi’ ban’en ngom.’”—Acts 20:35.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Yugu Aram Rogon ni Bay e Togopuluw Machane i “Wer e Thin rok Somol ni Be Gel i Yan”
11 Dabisiy ni gubin e rran ni machib Paul u lan tafen e muulung ni ma tabab ko 11:00 ni kakadbul nge yan i mada’ ko 4:00 ni blayal’. (Acts 19:9) Ireray e ngiyal’ nib achig lingan boch ban’en, machane ri kub gel e gawel, ere boor e girdi’ ni yad ma tal ko maruwel ni ngar abichgad ma yad be toffan. Aygum lemnag ni faanra ireray e n’en ni i rin’ Paul u lan l’agruw duw, mab mudugil nra thognag boor ko 3,000 e awa ni fan ko machib. Ireray reb i fan ni ke yag ni nge garer e thin rok Jehovah me yib angin ngak boor e girdi’. Paul e ir be’ nib ta maruwel maku ma thilyeg kanawoen e machib ni ma tay ya nge yag ni nge puluw ko piin ni be machibnagrad. Ere, ke thilyeg e tayim ni i machib riy ya nge yag ni nge mada’nag e girdi’ ko re binaw nem. Ere mang angin ni yib riy? “Urngin e girdi’ ni ma par u lan e nug nu Asia ni piyu Israel nge piin ni gathi yad piyu Israel, ni rrung’aged e thin rok Somol.” (Acts 19:10) Ere rib fel’ rogon ni machibnag Paul yooren e girdi’!
“Yugu Aram Rogon ni Bay e Togopuluw, Machane i “Wer e Thin rok Somol ni Be Gel i Yan”
15 Nap’an nni darifannag fapi pagel ni fak Skeva, ma aram e n’en ni ayuweg boor e girdi’ ni nge yib madgun Got u wan’rad, me mich e thin rok u wan’rad, ma aram mar paged e pi n’en ni ur rin’ed ni bay rogon ko ngongolen e pig. Boor ban’en ko yalen rok piyu Efesus ni ur rin’ed ni bay rogon ko pig. Girdi’ ko re binaw nem e ba ga’ ni yad ma fanay e bonod nge ku boch ban’en ni yima tay nga dowey ni kan pig ngay, maku bay boch e thin ni kan yoloy ni yima beeg ni ngan pig ngak be’. Ere bochan e n’en ni buch, ma aram e n’en ni k’aring boor piyu Efesus ni ngar feked e pi babyor rorad ni bay rogon ko pig ngar urfeged u p’eowchen e girdi’ ni yoor ni yugu aram rogon ni yira taareb rogonnag puluwon ko salpiy e ngiyal’ ney ma bokum biyu’ urngin. I yog Luke ni gaar: “Ereray kanawoen mi i wer e thin rok Somol ni be gel i yan.” (Acts 19:17-20) Rib manigil ni ke yag ni nge gel e tin riyul’ ko boch ban’en nde puluw nge ngongolen e moonyan’. Pi girdi’ nem kakrom ni yad ba yul’yul’ e kar daged e kanawo’ nib fel’ ni ngad folwokgad riy e ngiyal’ ney. Ya gadad e ngiyal’ ney e ku gad be par u ba fayleng ni ke sugnag ngongolen e pig. Faanra gad manang ni bay boch ban’en rodad ni bay rogon ko ngongolen e pig, ma thingar da rin’ed e n’en ni ke rin’ piyu Efesus ni aram e ngad chuweged nib papey! Ere thingar da paloggad ko miti ney e ngongol nib sonogor ndemtrug ko mang e ngad paged fan.