Pi Reference ni Fan ko fare Babyor ni Pi N’en ni Ma Rin’ e Piin Kristiano nge Machib ni Yad Ma Tay
January 6-12
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | GENESIS 1-2
“Ke Sunmiy Jehovah e Yafos u Fayleng”
it-1-E 527-528
Tin Kan Sunmiy
Nap’an e Bin Som’on e Rran ni yog Got ni “Nge tamilang,” me mat ramaen e tamilang nga fithik’ e manileng ni yugu aram rogon nra par be’ u fayleng ma dabi nang ko uw e ke sum ramaen e tamilang riy. Re n’ey e gowa ban’en ni buch ni buchuuw ma buchuuw. Ireray e n’en ni weliy J. W. Watts murung’agen ni be’ ni ma pilyeg e babyor u nap’an ni yog ni gaar: “Me munmun ma aram me m’ug ramaen e tamilang.” (Ge 1:3, A Distinctive Translation of Genesis) Aram e ngiyal’ ni kieg Got e tamilang ko lumor, me yog ni tamilang e aram e Rran ma lumor e aram e Nep’. Re n’ey e be tamilangnag ni be chel e fayleng nib fel’ rogon nge liyeg e yal’, ma aram fan nra ba ngiyal’ ma ke m’ug ramaen e tamilang u barba’ e fayleng ni aram e ke rran, ma barba’ e ke nep’.—Ge 1:3, 4.
Nap’an e Bin L’agruw e Rran, me sunmiy Got lan e lang ni aram e “kieg e ran, nge boch me par u bayang.” Boch e pi ran ney e par u fayleng machane yooren riy e bay u fithik’ e manileng u lang e lang. I yog Got nre gin’ey e aram lan e lang. Machane gin ni bay e pi ran ney riy e gathi aram e gin ni bay e pi t’uf nge pi planet riy.—Ge 1:6-8; mu guy e EXPANSE.
Nap’an e Bin Dalip e Rran me fanay Got gelngin nib thothup nge sunmiy yu yang ko fayleng ni nge mokun nga taabang nge yib i m’ug e binaw. Ma aram me yog ni ireray e Fayleng. Ku ireray e ngiyal’ ni fanay Got gelngin nge sunmiy gubin mit e pan nge gek’iy ni tin bay wom’engin nge tin ndariy. Gubin e pi n’ey e Got e sunmiy ma gathi sum u bochi ban’en nib achig me munmun me ngal’ ni yugu boch ban’en nge taw ko ngiyal’ ni ke sum boch e yafos u fayleng. Ra reb e pi n’ey maku rayog ni ngki sum nge yoor “mit.”—Ge 1:9-13.
it-1-E 528 ¶5-8
Tin Kan Sunmiy
Mu tay fanam i yan riy ni fare bugithin ni Hebrew ni ba·raʼʹ ni be yip’ fan e “sunmiy” e gathi aram e n’en nni fanay ko Genesis 1:16. Machane kan fanay fare bugithin ni ʽa·sahʹ ni be yip’ fan ni kan “ngongliy.” Bochan ni kan weliy ko Genesis 1:1 nnap’an ni sunmiy Got “lan e lang” ma bay e yal’ nge pul nge pi t’uf riy, ma re n’ey e be yip’ fan ni gubin e pi n’ey e nni sunmiy u m’on ko Bin Aningeg e Rran. Nap’an e bin aningeg e rran me “ngongliy” Got e pi n’ey nge tay nga lan e lang ni nge “mat ramaen ni nge gal ramaerad nga fayleng.” Ere, re n’ey e be yip’ fan nra par be’ u fayleng ma rayog ni nge guy ramaen e pi n’ey ni bay u lan e lang. Maku reb e, pi n’ey e ra “dag e ngiyal’ ni ma tabab e pi rran riy, nge pi duw, nge yu ngiyal’ ni ma thil e yafang riy.” Bochan e re n’ey ma ra boch nga m’on ma boor e kanawo’ nrayog ni nge ayuweg e piin yad ma milekag.—Ge 1:14.
Nap’an e Bin Lal e Rran, me sunmiy Got e gamanman. Ere nni sunmiy ni gathi kemus ni taab mit nra munmun me ngal’ ni boor mit. Machane ke sunmiy Got yu ulung i gamanman ni boor mit. Be gaar e Bible: “Ara’ rogon ni sunumeg Got e nig ni gang’ nge urngin mit e nig nge pi n’en nib fos ni bay u fithik’ e day nge ran, nge urngin mit e arche’.” Ma nap’an ni yaliy e pi n’ey mab fel’ u wan’, ere ke tow’athnagrad me yog ni ‘ngar yoorgad.’ Bochan ni ke sunmiyrad Got nrayog ni ngar diyengad, ma aram fan nrayog ni ngar yoorgad nra reb me diyen nge yoor “mit.”—Ge 1:20-23.
Nap’an e Bin Nel’ e Rran, me sunmiy Got “urngin mit e gamanman nib mongmor nge urngin mit e gamanman ni maloboch.” Miki yaliy Got me fel’ u wan’ e tin ke sunmiy ni bod e tin ni sunmiy ko pi rran u m’on riy.—Ge 1:24, 25.
Bang ko tungun e bin nel’ e rran, me sunmiy Got yugub mit e ban’en nib thil ko tin ka bay ban’en ni ke sunmiy nre n’ey e ba tolang ko pi gamanman mab sobut’ ko pi engel. Re n’ey e aram e girdi’ ni sunmiy Got ni bod yaan nrayog ni nge m’ug pi fel’ngin rok. Yugu aram rogon ni yog Genesis 1:27 ni sunmiy Jehovah Got e girdi’ ni “be’ nib moon nge be’ ni ppin,” machane kun weliy murung’agen e re n’ey ko Genesis 2:7-9 ni fek Got boch e but’ nge ngongliy ba girdi’ riy me pag athon l’ugun nga lan p’ethungun, me fos fare girdi’. Ma susun nra par e re moon ney u paradis u roy u fayleng ni aram e gin ni ke ngongliy Got ni nge par riy maku bay e ggan riy nra kay. Aray rogon ni fanay Jehovah boch ban’en ko re fayleng ney nge sunmiy e bin som’on e girdi’ ni aram Adam. Ngemu’ miki fek reb e yumiyaw rok nge ngongliy be’ nib pin riy. (Ge 2:18-25) Ere nap’an ni ngongliy Got fare pin ma aram e ke yan i aw ni ke gaman e re “mit” i n’ey ni ngongliy Got.—Ge 5:1, 2.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
N’en Nra Rin’ e Science ko Yafas Rom
N’umngin nap’an ni ke sum e fayleng nge palpalth’ib
Ke sumarnag e piin llowan’ ma kar pirieged ni sogonap’an 4 e bilyon e duw nap’an ni ke sum e fayleng ma 13 i yan ko 14 bilyon e duw nap’an ni ke sum e palpalth’ib. Der yog e Bible ko wuin e sum e palpalth’ib. Maku dariy bang u Bible ni be yog ni kemus ni in biyu’ e duw nap’an ni ke sum e fayleng. Bin som’on e thin nu Bible e be gaar: “Aram ko tabolngin ni tabab Got i sunmiy e fayleng nge urngin ban’en ni bay u lan e lang.” (Genesis 1:1, BT) Re thin ney e ma ayuweg e pi scientist ara piin llowan’ ni ngar nanged n’umngin nap’an ni ke sum e fayleng, nrogon nib puluw nga rogon ni ma weliy e pi scientist rogon ni ma buch ban’en nge rogon ni ma maruwel.
it-2-E 52
Jesus Kristus
Gathi Ir e En Tasunmiy. Yugu aram rogon ni ke un Fak Got ngak kar sunmiyew urngin ban’en, ma re n’ey e gathi be yip’ fan ni Jesus ir e En Tasunmiy ni bod e Chitamangin. Ya n’en ni buch e fanay Got gelngin nib thothup nge sunmiy gubin ban’en. (Ge 1:2; Ps 33:6) Bochan ni Jehovah e ir e En ni ke pi’ e yafos ko gubin ban’en ni tin nrayog ni ngan guy nge tin ndabiyog ni ngan guy, ma aram fan ni be par gubin e pi n’ey nib fos. (Ps 36:9) Ere Jesus ni Fak Jehovah e gathi ir e En Tasunmiy, ya ir e en ni fanay Jehovah ni Ir e En Tasunmiy nge sunmiy e pi n’en ni bay u lan e lang nge tin ni bay u fayleng. Mus ngak Jesus ma ke yog ni Got e ir e sunmiy gubin ban’en, maku arrogon e n’en ni be tamilangnag e thin nu Bible.—Mt 19:4-6; mu guy e CREATION.
January 13-19
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | GENESIS 3-5
“Wenegan Fa Bin Somʼon e Ban”
Ra Lebug e N’en nib M’agan’ Jehovah Ngay!
9 I fanay Satan ni Moonyan’ ba porchoyog ni nge bannag Efa ni nge dabki fol rok Jehovah ni Chitamangin. (Mu beeg e Genesis 3:1-5; Rev. 12:9) I n’igin Satan ni nge yan i aw ni ke yog Got ngak Adam nge Efa ni ‘dab ra kew wom’engin urngin e gek’iy ni ba’ ko gi woldug nem.’ Ere, gowa be gaar Satan: ‘N’en ni ga be yog e dabiyog ni ngam rin’ew e n’en ni gimew baadag ni ngam rin’ew?’ Me migid ma aram me ban nge gaar: “Gathi gimew ra yim’.” Tomuren e re n’ey, ma aram me guy rogon ni nge micheg nga laniyan’ Efa nde t’uf ni nge motoyil ngak Got. I gaar ngak: “Manang ni gimew ra kay . . . me tamilangan’mew.” I yog Satan ndabun Jehovah ni nge kay Adam nge Efa wom’engin e re ke gek’iy nem ni bochan e faan yow ra rin’ ma ra tamilangan’row. Tomuren e re n’ey, ma aram me micheg Satan ban’en ngorow ni yigoo ban. I gaar: “Gimew [ra] bod Got, me tamilangan’mew ngam nangew e n’en nib fel’ nge n’en nib kireb ni bod ir.”
w00-E 11/15 25-26
Rayog ni Ngad Filed Ban’en ko N’en ni Rin’ Fa Wu’ Nsom’on e Mabgol
Gur, i denen Efa ni bochan e aram ban’en ndabiyog ni nge siyeg? Danga’! Am susunnag ni faanra gur Efa? N’en ni be yog fare porchoyog ngom e ban’en nib thil ko n’en ni yog Got nge Adam ngom. Faan gomanga ke yog be’ ndam manang ban’en nib togopuluw nib sor fan ngak be’ nib t’uf rom ni be yog ni ir be’ nde yul’yul’, ma uw rogon ni ga ra lemnag e re n’ey? Susun nib thil e n’en nra rin’ Efa ni nge m’ug riy ndabun e n’en ni ka nog ngak ya manang ni aram ban’en nra k’aring e damumuw ngak. Ere susun ndabi motoyil ko n’en ni yog Satan. Bin riyul’ riy e, dariy rogon ni nge gathibthibnag Satan e n’en ni yog Got nib mat’aw nge n’en ni yog Adam ni pumoon rok. Ma susun nra non Efa ko pumoon rok nsom’on ni nge nang e n’en nra yog ni bochan e nge tayfan ni ir lolugen. Ere ku arrogodad nsusun e ngad ninged e ayuw u nap’an ni gad ra rung’ag ban’en nib thil ko n’en ni ke fil Got ngodad. Machane gathi aram e n’en ni rin’ Efa, ya pagan’ ko n’en ni yog Faen ni ke waliy. Re n’ey e be m’ug riy ni baadag Efa ni nge mang ir e nge dugliy e n’en nib fel’ nge n’en nib kireb ni nge rin’. Ma nap’an ni be par ni be lemnag e re n’ey, ma aram me munmun me manigil e re n’em u wan’. Rib gel e oloboch ko n’en ni dugliy ni nge rin’. Ya de chuweg e re ar’ar nem u laniyan’, ara reb e ngar weliyew e en ni ir lolugen e tabinaw rok nsom’on!—1 Korinth 11:3; James 1:14, 15.
I Fol Adam ko Ppin Rok
Munmun me k’aring Efa e pumoon rok ni nge un ngak ko denen. Uw rogon ni ngad tamilangnaged e ngongol ni rin’ Adam ni be m’ug riy ni kemus ni pag e ppin rok nge yog ngak e n’en nge rin’? (Genesis 3:6, 17) Ya chiney e ke par Adam u ta maruwar ko mini’ e nge par nib yul’yul’ ngak. Gur, ra fol rok e En ni Ke Sunmiy ni ir e pi’ urngin ban’en ngak nib muun Efa ni ppin rok? Ara nge ning e ayuw ngak Got nge nang ko mang e susun ni nge rin’? Ara kemus ni nge un i rin’ e n’en ni ke rin’ e ppin rok? Ya manang Adam ni n’en ni be athapeg e ppin rok ni faan gomanga ra kay wom’engin fare ke gek’iy ni ka nog ngorow ndab ra kew e ban’en ndabi pag Got ni nge buch. Aram fan ni kan thagthagnag nga laniyan’ apostal Paul ni nge yoloy ni gaar: “Gathi Adam e ni bannag; ya fa en ni ppin e ir e ni bannag nge th’ab e motochiyel rok Got.” (1 Timothy 2:14) Ere n’en ni buch e dugliy Adam ni nge dabi fol rok Jehovah ni lem rok. Ya pag e lem rok ni be rusnag nri chey mar dargow e ppin rok nge gagiyegnag e n’en nge rin’ ko bin nge pag e michan’ rok ngak Got nge mang ir e yal’uweg e re magawon nem.
Riyul’ nib Ga’ Fan e Piin nib Ppin u Wan’ Got, Fa?
Ke bucheg Got waathan e piin nib ppin, fa?
Danga’. Ya fare “porchoyog nike kakrom ni kan tunguy fithingan ni Mo’onyan’” e ir e ke ‘bucheg’ Got waathan. (Revelation 12:9; Genesis 3:14) Nap’an ni yog Got ni Adam e ra ‘suwey’ e ppin rok, ma re n’ey e gathi be yip’ fan nib puluw u wan’ ni nge darifannag e piin ni pumoon e ppin rorad. (Genesis 3:16) Ya kemus ni be weliy e pi n’en nra buch boch nga m’on ni bochan ni denen e gal nsom’on e girdi’.
Tin Ni Baga’ Fan Ko Babyor ko Genesis—I
3:17—Uw rogon ni kan kirebnag e but’, ma uw n’umngin nap’an? Kan kirebnag ara kan gernag e but’ ya chiney e ra mo’maw’ ni ngan woldug ngay. Wenegan e re but’ nem ni kan kirebnag, nge fapi pan ni bay rachangelen e ra gafgownag pi fak Adam, me yog Lamech ni chitamangin Noah ni “ke amith pa’mad ni bochan fare but’ ni ke kirebnag Jehovah.” (Genesis 5:29) Tomren fare Day ko Noah e ke flaabnag Jehovah Noah nge pi pagal ni fak, me yog biyay nib m’agan’ ngay ni ngar suguyed e fayleng ko girdi’. (Genesis 9:1) Aram e daki kireb e but’.—Genesis 13:10.
it-2-E 186
Amith ni Ma Yib u Nap’an e Gargel
Aram e magawon ni ma sum nib l’ag rogon ko gargel. I yog Got ngak Efa ni bin som’on e ppin e n’en nra buch u nap’an nra gargeleg e bitir ni bochan e denen ni ke ngongliy. Faan gomanga fol Efa rok Got ma ra ulul ni nge tow’athnag. Ma ra taw ko ngiyal’ nra gargel riy, ma ra felfelan’ ni bochan ni ‘Somol e ke fal’eg waathan ke flaab. Math’ kenyil’ e dabi yin’ daken e flaab rok.’ (Pr 10:22) Machane bochan ni gad manang ndawor da flontgad, ere daki maruwel fithik’ i dowdad nib fel’ rogon, ma aram fan nib gel e amith ni ma yib u nap’an ni nge gargel be’. Ere yog Got ni gaar: “Bay gu yoornag e gafgow rom ko ngiyal’ ni kam diyen, mu gu gelnag e amith ngom ko ngiyal’ ni ngam gargel.” (Re n’ey e taareb rogon ko n’en ni weliy e Bible ni be yog ni Got e pag boch ban’en ni nge buch ni gowa ir e k’aring e pi n’em.)—Ge 3:16.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
it-2-E 192 ¶5
Lamek
N’en ni yog Lamek ngak fa gal ppin ni leengin (Ge 4:23, 24) e be m’ug riy gelngin e kireb e ngiyal’ nem. I yog ni gaar: “Adah nge Zillah, ni gimew leengig, mu telmew ngog. Kug li’ be’ nib moon kem’ ni bochan e ke tuguyeg, ma kug li’ be’ ni kab pagel kem’ ni bochan e ke maad’ad ngog. Ma cha’ ni ra tuguy Kain e yira gechignag ni medlip yay, machane cha’ ni ra tuguyeg e yira gechignag ni medlip i ragag nge medlip yay.” Ere ba tamilang ko n’en ni yog Lamek ni be guy rogon ni nge weliy fan ni ke rin’ e re n’em, ma nge micheg ni n’en ni ke rin’ e ban’en ni nge ayuweg e pogofan rok. Maku be wenignag ir ni gathi lem rok ni nge thang e fan rok facha’ nre n’ey e ba thil ko n’en ni rin’ Kain ngak Abel. Aram fan ni yog Lamek ni fan ni ke li’ facha’ ni ke maad’ad ngak e bochan ni be ayuweg e pogofan rok. Ere, thin ni yog e be m’ug riy ni be wenignag ir ngak e en ni be lemnag ni nge sulweg taban e kireb ngak ni bochan e ke thang e fan ku be’.
it-1-E 338 ¶2
Ka Nog e Thin nib Togopuluw ngak Got
Bay ba ngiyal’ u m’on ko fare Ran ni Tharey e Fayleng u nap’an Enosh, ma aram e ngiyal’ ni “tabab e girdi’ i pining fithingan Somol.” Rogon ni kar rin’ed e re n’ey e ban’en nde mat’aw mab togopuluw ko n’en ni lemnag Got. Ya ke n’uw nap’an u m’on riy ni pining Abel fithingan Got. (Ge 4:26, BT; Heb 11:4) Ere faan gomanga rogon ni yad be pining fithingan Got e ba puluw ko n’en ni lemnag boch e girdi’ nib llowan’, ma aram e be m’ug riy ni yad be darifannag fithingan Jehovah, ya yad be pining e sorok ngak boch e girdi’ ara boch e liyos ko bin ni ngar pininged e sorok ngak Jehovah. Bochan e re n’ey, ma aram fan ni n’en ni kar rin’ed e be m’ug riy ni yad be yog e thin nib togopuluw ngak Jehovah.—Mu guy e ENOSH, ENOS.
January 20-26
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | GENESIS 6-8
“Me Rin’ Noah Urngin e Tin ni Yog Got Ngak”
Mu Folwok ko Michan’ rok Noah, nge Daniel, nge Job, nge Rogon ni Ur Folgad
4 Pi magawon ni i mada’nag Noah. Nap’an ni immoy Enok ni chitamangin e tutuw rok Noah, ma kari gel e kireb ko girdi’. U rogned e “thin nib kireb” nib togopuluw ngak Jehovah. (Jude 14, 15) Ngiyal’ nem e ke elmerin e cham ni be tay e girdi’. Bin riyul’ riy e, nap’an ni taw ko ngiyal’ ni immoy Noah riy ma ke wer e kireb u “gubin yang.” Immoy boch e engel nib kireb nra n’aged downgirad ni downgin e kan ngar bad nga fayleng ngar fanayed downgin e girdi’, ma aram mi yad fek boch e ppin ngar leayed mi yad fakay boch e bitir nib kireb mab ta cham. (Gen. 6:2-4, 11, 12) Machane, i par Noah nib thil e ngongol rok. “Somol e ba fel’ Noah u wan’. . . . ke mus ni ir e immoy ni kab fel’ u wan’ Got e ngiyal’ nem; i par ni ba’ Got rok.”—Gen. 6:8, 9.
I “Par ni Ba’ Got Rok”
Sana ke gaman 40 nge mada’ ko 50 e duw, ma ka fini m’ay e re maruwel nem. Ya boor e gek’iy ni ngan toy nga but’, nge ren nib gagang’ ni ngan gochowriy, min th’ab nge fel’ ga’ngin, min puthuy nga taabang. Fare arke e dalip thal, ma boor e singgil ni bay riy, maku bay e mab riy. Mutrug ni bay e winda ko thal ni nga lang, ma kan ngongliy e chig riy ni nge dabi mit e ran u daken.—Genesis 6:14-16.
Ngad Athamgiliyed e Gin Ka Bay ni Ngad Milgad Riy
13 Mang e ke ayuweg e pi tapigpig rok Jehovah ney ni ngar athamgilgad ngar mu’naged fare sagreng ni ur ted? Mu tay fanam i yan ko n’en ni yoloy Paul u murung’agen Noah. (Mu beeg e Hebrews 11:7.) Dariy biid ni ke guy Noah e ran ni ke tharey e fayleng ke li’ gubin e girdi’ nge gamanman. (Gen. 6:17) Machane, de lemnag Noah ndabiyog ni nge yib e ran nge tharey e binaw. Mang fan? Bochan nib mich u wan’ ni Jehovah e ma rin’ urngin ban’en ni ma yog. Ere de lemnag ni kaygi mo’maw’ ni ngan fol rok Jehovah. I rin’ urngin ban’en nrogon “ni yog Jehovah ngak ni nge rin’.” (Gen. 6:22) Boor ban’en ni nge rin’ Noah. Ba t’uf ni nge toy e arke, me kunuy e gamanman, me kunuy e ggan rorad chon e tabinaw rok nge fapi gamanman, me weliy ngak e girdi’ murung’agen fare ran ni bay yib, me ayuweg chon e tabinaw rok ni ngar pared nib gel e michan’ rorad ngak Jehovah. Gathi gubin ngiyal’ nib mom ngak Noah ni nge rin’ urngin ban’en ni ke yog Jehovah ngak. Machane, bochan nib mich Jehovah u wan’, ma aram fan ni i athamgiliy e re maruwel nem.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Tin Ni Baga’ Fan Ko Babyor ko Genesis—I
7:2—Ke diin ma kan nang ko miti mang gamanman e pi gamanman nib biech ma pi gamanman ni de biech? Pi gamanman ni rayog ni ngan pi’ ni maligach e aram e pi gamanman nib biech ma gathi be yan u rogon e tin nrayog ni ngan longuy ara dabiyog ni ngan longuy. Ya u m’on ko fare Day ko Noah ma danir longuy e gamanman. Mfini pi’ Got e Motochiyel rok Moses e aram e ngiyal’ ni ka nog e “biech” nge “de biech” ngak e pi gamanman ni ngan longuy ara dab ni longuy, ma nap’an ni m’ay e Motochiyel rok Moses ma dab ku nog e “biech” ara “de biech” ko pi n’en ni ngan kay ara longuy. (Acts 10:9-16; Efesus 2:15) Manang Noah e pi gamanman ni rayog ni ngan pi’ ni maligach ngak Jehovah. Ere nap’an ni chuw u lan fare ark me “ubung Noah ba altar ni fan ngak Somol; ma ra mmit fapi gamanman nge arche’ ni ke duguliy Got ni nguun pi’ ni maligach, me fek reb u fithik’ nge li’ nge urfiy u daken fare altar, ni aram e ke pi’ ni maligach ngak Got.”—Genesis 8:20.
Tin Ni Baga’ Fan Ko Babyor ko Genesis—I
7:11—U uw e yib e ran riy ni ke tharey e fayleng u nap’an Noah? Nap’an e bin l’agruw e “rran” ara bin l’agruw e ngiyal’ nni sunmiy ban’en u fayleng e kan ngongliy “lan e lang” me “kieg e ran nu lang nge ran nu but’” ma bay fare lan e lang u thilin. (Genesis 1:6, 7) Fare “ran u but’” e immoy u daken e fayleng. Ma fare “ran nu lang” e bogi manileng ni baga’. Aram e ran ni ke aw nga but’ u nap’an Noah.
January 27–February 2
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | GENESIS 9-11
“I Par e Girdi’ nu Fayleng ni Taab Thin e Yad Ma Yog”
it-1-E 239
Babylon nib Gilbuguwan
Rarogon Yu Babylon Kakrom. Ngiyal’ ni tabab e girdi’ ni ngar pared u Babylon nreb e mach ni bay ko tagapas nu Shinar e ku aram e ngiyal’ ni yibe n’en ni ngan toy fare Wulyang u Babel. (Ge 11:2-9) Bin riyul’ i fan ni kan lemnag ni ngan toy fare mach nge re wulyang nem e gathi bochan ni ngan n’uf fithingan Got. Ya bochan ni be guy e piin ni yad be toy e re wulyang nem rogon ni nge ‘gilbuguwrad.’ Fapi wulyang ni yima fanay ni fan ko liyor e nni pirieg ko gin ni immoy yu Babylon riy kakrom nge yu yang u Mesopotamia. Pi n’ey e be tamilangnag e bin riyul’ i fan nni toy fare wulyang nu Babel ni aram e bay rogon ko liyor ni yad ma tay. Ere ke dugliy Jehovah Got ni nge taleg fare maruwel ni yibe tay ni bochan e de m’agan’ ko n’en ni yad be rin’ ya bay rogon ko liyor ni googsur. Yugu aram rogon ni fithingan fare mach nu Babel ko thin nu Hebrew e be yip’ fan e “Maathuk,” machane fithingan ko thin nu Sumeria (Ka-dingir-ra) nge thin nu Akkadia (Bab-ilu) e be yip’ fan e “Garog rok Got.” Aram fan ni tin ka bay girdien fare mach e ra thilyeged rogon fithingan e re mach nem, ya nge dabi gagiyel fan ni kirebnag Got e re wulyang ney. Machane bin nib beech i fithingan e ku be tamilangnag nre mach nem e bay rogon ko teliw ni googsur.
it-2-E 202 ¶2
Thin
Re n’ey ni weliy e Genesis murung’agen ni buch u tomuren ni yib fare Ran i Tharey e Fayleng e be tamilangnag rogon ni guy boch e girdi’ rogon ni ngar pared u taa bangi ban’en ni aram e ur toyed ba wulyang ni fan ngorad. Aram ban’en nib togopuluw ko n’en ni yog Got ngak Noah nge fapi pumoon ni fak. (Ge 9:1) Kar lemnaged ni ngar pared u taabang ko bin ni ngar yoorgad ngar wergad u “gubin yang u daken e fayleng.” Ere ra pared u bang ni ka nog fare Tagapas nu Shinar ni bay u Mesopotamia. Re n’ey e ku aram e gin ni munmun me muulung e girdi’ ngay ni ngar liyorgad ko gin bay fare wulyang riy.—Ge 11:2-4.
it-2-E 202 ¶3
Thin
I guy Got ni Gubin Ma Rayog Rok rogon nge ruw raba’nag e girdi’ ni yad be toy fare wulyang ya nge taleg e maruwel ni yad be rin’. N’en ni rin’ e aram e athukuy e thin rorad. Bochan e re n’ey, ma aram fan ndakir yag ni ngar maruwelgad u taabang, me munmun mar wergad u ga’ngin yang e fayleng. Maku reb e, aram e n’en ni taleg e maruwel ni yad be rin’ ni nge dabi mon’og ya ba togopuluw ko n’en nib m’agan’ Got ngay. Ma bochan ni kan athukuy e thin rorad, ma aram e dabkiyog ni ngar fanayed e tamilangan’ ni bay rorad ngar weliyed e tin nib l’ag rogon ko maruwel rorad u taabang. Ere demtrug urngin e salap ni bay rorad, ma bochan ndaki puluw e thin rorad, ma aram fan ndabkiyog ni ngar ululgad ko re maruwel ney ni yad be guy rogon ni nge gilbuguwrad. (Mu taarebrogonnag ko Ek 7:29; De 32:5.) Ere yugu aram rogon ni ke ruw raba’ e girdi’ e ngiyal’ nem, machane re n’ey ni kan athukuy e thin rorad e bay angin ngak e girdi’ ya be talegrad nge dab ra rin’ed boch ban’en nra fek i yib e riya’ ngorad, nge boch ban’en ndariy gam’engin ngorad. (Ge 11:5-9; mu taarebrogonnag ko Isa 8:9, 10.) Faan gad ra fal’eg i yaliy e tin ke mon’og e girdi’ riy e ngiyal’ ney ni bochan e llowan’ ni ke yag ngorad u skul, nge rogon ni kar fanayed e pi llowan’ ney ni nge mang yad e nge fel’ rogorad riy, ma ra tamilang u wan’dad nre n’ey ni rin’ Got kakrom ko girdi’ nu Babel e ban’en ni manang u m’on riy ni faan gomanga de taleg, ma gadad e ra yib wenegan ngodad.
it-2-E 472
Pi Nam
Bochan ni ke thil e thin ko girdi’ kakrom, ma aram fan ni munmun ma ra reb e ulung i girdi’ ni taareb e thin rorad mar sunmiyed e birorad e yalen, nge boch ban’en ni yad ma rin’ nib l’ag rogon ko musik nge churu’, ma ke thil rarogorad ni girdi’, miki thil e teliw rorad. (Le 18:3) Bochan ni kar maloggad rok Got, ma aram fan nra ba ulung i girdi’ ma kar ngongliyed boch e liyos ni ngar liyorgad ngay ni ir e ke mang got rorad.—De 12:30; 2Ki 17:29, 33.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
it-1-E 1023 ¶4
Ham
Rayog nsana ba muun Kanaan ko fare kireb ni buch ma de guy Ham ni chitamangin rogon ni nge yal’uweg. Ara reb e, kan thagthagnag nga laniyan’ Noah ni nge yiiynag murung’agen e kireb nra rin’ pi fak Kanaan ni ban’en ni m’ug ko ngongol rok. Re ngongol ney e ki m’ug u rogon e lem nib kireb ni ma tay Ham ni chitamangin. Ke lebug bang ko re buch waathan ney rok boch e piin owchen Shem ni fak Noah u nap’an ni gel lungurad ngak yu Kanaan. Ma piin ndan thang e fan rorad e ngiyal’ nem (ni bod girdien yu Gibeon [Jos 9]) e kar manged e sib rok yu Israel. Boch e chibog u tomuren, miki lebug bang ko re buch waathan ney u nap’an ni yib e Am nu Medo-Persia, nge yu Greece, nge yu Roma nge gel lungurad ko piin owchen Kanaan ni fak Ham.
it-2-E 503
Nimrod
Pi mach ni tabab Nimrod ni nge gagiyegnag e ba muun ngay e mach nu Babel, nge Erek, nge Akkad, nge Kalneh ni gubin ni bay ko fare binaw nu Shinar. (Ge 10:10) Dabisiy ni ku aram e ngiyal’ ni tabab e girdi’ ni ngar toyed fare binaw nu Babel nge fare wulyang ni bay riy. Re n’ey ni kan rin’ e ban’en nib puluw ko n’en ni manang piyu Jew murung’agen. I yoloy Josephus murung’agen ni gaar: “Munmun mi i gay [Nimrod] rogon ni nge thilyeg boch ban’en ni un rin’ u tan e am ni ur moyed riy nge mang ir e gagiyeg, machane ba kireb rogon ni be gagiyegnagrad. Miki n’igin e girdi’ ni nge dab ra folgad rok Got me mang ir e ra taga’gad ngak. Ki yog nra fulweg taban e kireb ngak Got ni faanra baadag Got ngki tharey e fayleng ko ran bayay. Ma aram me toy reb e wulyang nib tolang ndabiyog ni nge taw e ran ngay. Aray rogon ni lemnag nra sulweg taban e kireb nni rin’ ngak e pi ga’ rorad kakrom. Rib felfelan’ e girdi’ ni ngar folgad ko n’en ni yog [Nimrod] ni ngar rin’ed. Ya yad be lemnag nib fel’ ni ngar rin’ed e re n’ey ko bin ni ngar pared ni ngar manged sib rok Got. Aram fan nra tababgad ni ngar toyed fare wulyang . . . ma rib papey ni yan fare wulyang nga lang nib pag rogon ni mon’og e maruwel riy nga rogon ni kar lemnaged.”—Jewish Antiquities, I, 114, 115 (iv, 2, 3).