Pi Reference ni Fan ko fare Babyor ni Pi N’en ni Ma Rin’ e Piin Kristiano nge Machib ni Yad Ma Tay
April 13-19
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | GENESIS 31
“Ke Ngongliy Jakob nge Laban Ba M’ag ko Gapas u Thilrow”
it-1-E 883 ¶1
Galeed
Tomuren ni pithig Jakob nge Laban e magawon ni ke sum u thilrow u fithik’ e gapas, ma aram mar ngongliyew ba m’ag u thilrow. Aram fan ni suweg Jakob ba malang nga lang me yog ngak e “tirok e girdi’” ni ngar ubunguyed boch e malang mar abichgow u tooben ni nge mang mich riy ni bay ba m’ag ni kar ngongliyew u thilrow. Aram fan ni tunguy Laban fithingan e re gin’em ni “Jegar Sahadutha” ko thin ni Aramaic (Syrian), machane Jakob e tunguy fithingan ni “Galeed” ko thin ni Hebrew. I yog Laban ni gaar: “[Re] ulung i malang ney [Heb., gal] e ir e ngi i par nib puguran [Heb., ʽedh] ngodow ko re tha’ ney.” (Ge 31:44-48, BT) Fare ulung i malang (nge reb e malang ni kan suweg nga lang) e ke par ni mich ko piin ni yad ra yib nga ranod u tooben. Be yog e verse 49 ni gaar: ‘Fare Wulyang ko Damit [Heb., mits·pahʹ],’ e be micheg ni ke m’agan’row ngay ni ngar parew ni bay e gapas u thilrow nge thilin girdien e tabinaw rorow. (Ge 31:50-53) Boch nga tomuren maku ireray e n’en ni ku i rin’ yugu boch e girdi’ ni nge yag ni ngar micheged ni bay ba m’ag ni kar ngongliyed be’.—Jos 4:4-7; 24:25-27.
it-2-E 1172
Wulyang ko Damit
Bay ba ulung i malang ni ubung Jakob me tunguy fithingan ni “Galeed” (ni be yip’ fan “Ba Ulung i N’en nib Puguran Ngodad”) nge ‘Fare Wulyang ko Damit.’ Ma aram me yog Laban ni gaar: “I Somol e ngi i guydow ko ngiyal’ ni kad wergow nra bagadow ma gin bay riy.” (Ge 31:45-49, BT) Re ulung i malang ney e mich riy ni bay Jehovah ni be fal’eg i yaliy Jakob nge Laban ni nge dab ra thilyegew e n’en ni kar michegew u fithik’ e gapas.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
it-2-E 1087-1088
Teraphim
Pi n’en ni ke pirieg e piin ni yad ma fil murung’agen e girdi’ nge boch ban’en kakrom u Mesopotamia nge ku boch e binaw nib chugur ko gin’em e be tamilangnag ni en ni bay e pi liyos ney rok e ir e ra milfan ngak e pi n’en nib milfan ko fare tabinaw. Rogon ni bay u reb e tablet nni pirieg u Nuzi e faanra bay e pi liyos ney rok be’ nib pumoon ni ke mabgol nga reb e tabinaw, ma aram e rayog ni nge yan nga reb e kort me guy rogon ni nge fek e naun nge binaw nge tin ni ka bay e chugum ko chitamangin e ppin rok ni ke yim’. (Ancient Near Eastern Texts, edited by J. Pritchard, 1974, pp. 219, 220, nge ftn 51) Sana lemnag Rachel nib puluw e n’en ni rin’ u nap’an ni fek fapi liyos ko chitamangin ni bochan ni par e chitamangin ni be bannag Jakob ni pumoon rok. (Mu taarebrogonnag ko Ge 31:14-16.) Kub ga’ fan fapi liyos, ya en ni bay rok e rayog ni nge milfan ngak e pi n’en nib milfan ngak fare tabinaw. Ere, aram fan nri baadag Laban ni nge pirieg fapi liyos, ma kur milekaggad fapi girdi’ rok u lan medlip e rran ni yad be gay Jakob. (Ge 31:19-30) De nang Jakob murung’agen e n’en ni rin’ Rachel (Ge 31:32), maku dariy e mich riy ni be lemnag ni nge fanay fapi liyos ya nge yag ngak e pi n’en nib milfan ngak fapi pumoon ni fak Laban. Dariy e n’en ni nge rin’ Jakob ko liyos. Ya ba mudugil nra tomur ma ra chuweg Jakob e pi liyos nem u nap’an nra k’eyag fapi liyos nra pi’ e girdi’ rok ngak nga tan ba ke gek’iy ni oak ni bay u charen yu Shekem.—Ge 35:1-4.
Jehovah, Kam Par ni Gur e Tabinaw Romad
8 Nap’an ni taw Jakob ko fare binaw nu Haran, ma Laban ni walagen e chitiningin e pining e magar ngak ya ke felfelan’ ni ke yib, me tomur riy me pi’ Leah nge Rachel ni fak ni nge leay. Machane, me munmun me tabab Laban ni nge ngongol u fithik’ e sasalap ngak Jakob, me thilyeg puluwon ni ragag yay. (Gen. 31:41, 42) Machane, i athamgil Jakob ni bochan be pagan’ ngak Jehovah nra pi’ e tin nib t’uf rok. Ma bochan e re n’ey me tow’athnag Jehovah Jakob. Nap’an ni taw ko ngiyal’ ni yog Got ngak Jakob ni nge sul nga Kanaan, me ke mil fan ngak ‘yu ran’ i gamanman, nge sib, nge kamel, nge dongki.’ (Gen. 30:43, BT) Ere, kari gel e felfelan’ rok Jakob me pining e magar ngak Jehovah u fithik’ e meybil ni gaar: “I gag e tapigpig rom e dariy rogog nga urngin e runguy nge yul’yul’ rom ni kam dag ngog. Gu th’ab e lul’ ni Jordan nga baraba’ ndariy taa ban’en rog, ya ke mus ni sog rog e bay u paag, ma chiney e kug sul ni l’agruw ulung e girdi’ nge gamanman ni ke un ngog.”—Gen. 32:10.
April 20-26
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | GENESIS 32-33
“Ga Be Rin’ Urngin Ban’en Nrayog Rom Ya Nge Yag Nni Tow’athnagem, Fa?”
w03-E 8/15 25 ¶3
Gur, Ga Be Athamgil ni Ngam Gay Jehovah?
Boor e thin nu Bible ni be weliy murung’agen e piin ni yad ma athamgil ni ngar gayed Jehovah. Bagayad e pi girdi’ ney e aram Jakob ni fathal ngak reb e engel rok Got nge yan i kadbul. Bochan e re n’ey ma aram min tunguy fare ngachal ngak ni Israel (Ke Fathal ngak Got) ni bochan ni “fathal” ngak Got me “gel.” Ma bochan e athamgil ni tay ma aram me tow’athnag fare engel.—Genesis 32:24-30, footnote.
it-2-E 190
Be Yan Be’ nib Gulep
Be yan Jakob nib gulep. Nap’an ni gaman 97 e duw rok Jakob mar fathalgow reb e engel rok Got nge yan i kadbul. De pag fare engel nge mada’ ko ngiyal’ ni ke tow’athnag. Nap’an ni yow be fathal me gad fare engel pa’ nga chagiyen Jakob nge thil e yil riy. Bochan e re n’ey ma aram me yan Jakob nib gulep. (Ge 32:24-32; Ho 12:2-4) Ere, ke puguran fare engel ngak Jakob ni yugu aram rogon ni ke ‘fathal ngak Got [engel rok Got] nge ngak e girdi’, ma ke gel,’ machane bin riyul’ riy e de gel ngak reb e engel rok Got nib gel gelngin. Bochan e n’en nib m’agan’ Got ngay nge ku bochan ni pag Jakob ni ngar fathalgow fare engel, ma aram fan ni yag ni nge buch e re n’ey ya nge m’ug e mich riy nib ga’ fan u wan’ Jakob ni nge yag e tow’ath rok Got ngak.
it-1-E 1228
Israel
1. Ireray e re ngachal ni pi’ Got ngak Jakob u nap’an ni gaman 97 e duw rok. Nap’an ni ke aw e lumor me yan Jakob ni nge th’ab fare loway nu Jabbok ni nge yan i mada’nag Esau ni walagen, ma aram mar fathalgow reb e engel. Ma bochan ni athamgil ni nge gel ko fare engel, ma aram fan ni thilyeg Got fithingan nge tunguy Israel ngak ni aram e ke tow’athnag. I tunguy fithingan e re gin’em ni Peniel ara Penuel ya nge dabi pagtalin e pi n’em ni buch u rom. (Ge 32:22-31; mu guy e JACOB No. 1.) Nap’an ni bay u Bethel boch nga tomuren miki micheg Got ni ke thilyeg e ngachal rok, ma nga tomuren nge mada’ ko ngiyal’ ni yim’ riy mab ga’ ni un pining Israel ngak. (Ge 35:10, 15; 50:2; 1Kr 1:34) Machane, fare ngachal ni Israel ni ke m’ug u Bible ni 2,500 yay e boor riy e be yip’ fan e piin girdien Jakob ni aram fare nam nu Israel.—Ex 5:1, 2.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Thin nib Fel’ e Ma Fal’eg Thiliy
10 Thin nib sumunguy nge numon nib fel’ rogon e rayog ni nge fal’eg e tha’ u thilin e girdi’ nga i par nib fel’ ma ba gapas. Maku reb e faan gad ra athamgil ni ngad fal’eged e tha’ u thildad boch e girdi’ ma aram e rayog ni nga i par nib fel’ e thin rodad. Faan gad ra gay rogon ni ngad rin’ed boch ban’en nib fel’ ni fan ngak boch e girdi’, ma aram e rayog ni nge puf puf e thin u thildad. Ngongol u fithik’ e gol e rayog ni nge “ulunguy e kol ni be yik’” nga daken lolugen be’ maku rayog ni nge gagiyelnag fel’ngin be’, miki mom ni ngan pithig e magawon.—Rom. 12:20, 21.
11 Manang Jakob e re n’ey. Kari damumuw Esau ni athlog rok ngak, ma aram me mil ya ke rus ni rin’ li’ nge yim’. Tomuren ni ke yan boor e duw me sul Jakob, me yan Esau ni ngar mada’gow ni bay 400 e pumoon ni yad be un ngak. Ke meybil Jakob ngak Jehovah ni nge ayuweg. Ma aram me pi’ bogi gamanman ni tow’ath nge yan ngak Esau u m’on ni ngar mada’gow. Kari yib angin e pi tow’ath nem, ya nap’an nra mada’gow ma ke thil laniyan’ Esau. Ma aram me mil i yan nge yan i gumuchmuch ngak Jakob.—Gen. 27:41-44; 32:6, 11, 13-15; 33:4, 10.
it-1-E 980
Fare Got nu Israel
Tomuren ni fathal Jakob nge fare engel rok Jehovah u Peniel, ma aram min tunguy fithingan ni Israel. Ma tomuren nra mada’gow Esau ni walagen me aw e gapas u thilrow, ma aram me yan i par ko fare binaw nu Sukkoth. Ma boch nga tomuren miki chuw nge yan i par ko fare binaw nu Shekem, me chuw’iy bangi binaw rok e piin ni owchen Hamor ni aram e gin ni n’uf e tent rok riy. (Ge 32:24-30; 33:1-4, 17-19) “Me ubung ba altar u rom, me tunguy El ngay, ni aram e ke gaar, altar rok fare Got nu Israel,” ara “Got e ir fare Got nu Israel.” (Ge 33:20) Re n’ey ni tunguy Jakob fithingan e re altar ney ni be fanay ba thin ni bay rogon ko ngachal ni kan pi’ ngak ni Israel e be tamilangnag ni ke m’agan’ ko re ngachal nem ma kub ga’ fan u wan’, nge rogon ni ke pow’iy Got ke sul ko fare Nam ni Kan Micheg ndariy ban’en ni ke buch rok. Re thin ney e kemus ni taab yay ni ke m’ug u lan fare Babyor nib Thothup.
April 27–May 3
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | GENESIS 34-35
“Wenegan Nra Yib Riy ni Faanra Um Chag ko Piin nib Kireb”
w97-E 2/1 30 ¶4
Shekem—Fare Mach ni Bay u Lan e Loway
Uw rogon u wan’ fapi pumoon ko fare mach fare ppin ndawori nang e pumoon nib ga’ ni ma yib ko re mach rorad nem ni yigoo ir? Ba pagel ni fak Hamor ni ir be’ nib ga’ lungun ko fare mach e “yan i kol nge moleg u gelngin.” Ere mang fan ni i chag Dinah ngak boch e ppin nu Kanaan nib kireb e ngongol rorad ni aram ban’en ni bay e riya’ riy? Gur, i lemnag nib t’uf ni ngar chaggad boch e ppin ni yad taab yangar? Gur, ir be’ nib gelan’ ara be lemnag nrayog ni nge ayuweg ir ni bod rogon boch e pumoon ni walagen? Mu beeg e re thin ney ko Genesis ya nge yag ni ngam nang gelngin e kireban’ nge tamra’ ni tay Jakob nge Leah ni bochan wenegan e n’en ni rin’ fakrow u nap’an ni i sul nga Shekem.—Genesis 34:1-31; 49:5-7; kum guy Fare Wulyang ko Damit ko June 15, 1985, ko page 31 ni thin ni Meriken.
“Dab Mu Ngongliy e Ngongol ko Darngal”
14 Nap’an ni guy Dinah Shekem, ma sana de lemnag nra buch ban’en nib kireb u thilrow. Machane, Shekem e rin’ e n’en ni ka ma rin’ piyu Kanaan u nap’an ni yib e ar’ar nib kireb nga laniyan’. Yugu aram rogon ni ke siyeg Dinah ni ngar parew, machane ke sagaal, ya yan Shekem i “kol” u “gelngin.” Tomur riy me ‘adag’ Shekem Dinah, machane dabkiyog ni nge thil e tin ni ke mu’ i rin’ ngak. (Mu beeg e Genesis 34:1-4.) Wenegan e n’en ni buch e gathi goo Dinah e yib ngak. Ya bochan e piin ni ur chaggad, ma aram me buch boch ban’en ni gafgow e tabinaw rok riy.—Genesis 34:7, 25-31; Galatia 6:7, 8.
w09-E 9/1 21 ¶1-2
Nap’an Nra Rin’ Be’ Ban’en Ngom ni Ke Kirebnag Lanin’um
Yu ngiyal’ e ma lemnag boch e girdi’ ni ngar sulweged taban e kireb ni bochan ni nge baud lanin’rad ko kireb ni ke buch. Bod ni be yog e Bible nnap’an ni nang fapi pumoon ni fak Jakob ni ke kol Shekem ni be’ nu Kanaan Dinah ni walagrad u gelngin, ma aram “miri da’da’ lanin’rad ngay ma kari kireb u lanin’rad.” (Genesis 34:1-7, BT) Ere, lemnag l’agruw e pumoon ni fak Jakob ni ngar chamgow ngak Shekem nge chon e tabinaw rok ni bochan ni ngar sulwegew taban e kireb ni kan rin’ ngak walagrad nib pin. Ere, makath Simeon nge Levi ma ranow nga lan fare mach nu Kanaan ngar thangew e fan rok urngin fapi pumoon u rom nib muun Shekem ngay.—Genesis 34:13-27.
Gur, re n’em nrin’ew e pithig e magawon ni ke sum? Nap’an ni nang Jakob e n’en ni kar rin’ew ma aram me puwan’ ngorow ni gaar: “Kam tew e oloboch nga puluwog; ni aram e bayi dabuyeg . . . e girdi’ ko re binaw ney. . . . Ma ra chey ni taareb lungurad ni ngar togopuluwgad ngar chamgad ngog, ma ga’ngin e re ke girdi’ rodad ney nra math owcherad.” (Genesis 34:30, BT) Ere, bochan ni kar sulwegew taban e kireb ni kan rin’ ma aram e de yag ni ngar pithigew fare magawon ni ke sum, me par e tabinaw rok Jakob ni yad ba magar nri chey me cham e girdi’ ko pi binaw u toobrad ngorad. Machane yog Got ngak Jakob ni nga ranod chon e tabinaw rok ngar pared nga Bethel ya nge dabi buch ban’en rorad.—Genesis 35:1, 5.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
it-1-E 600 ¶4
Deborah
1. Ir e yarif rok Rebekah. Nap’an ni chuw Rebekah u tafen Bethuel ni chitamangin nge yan i par nga Palestine ni aram e ke mang leengin Isak, me un Deborah ngak. (Ge 24:59) Tomuren boor e duw ni pi’ Deborah e ayuw ko tabinaw rok Isak, ma aram me yan i par nga tafen Jakob u ba ngiyal’ u tomuren ni yim’ Rebekah. Tomuren 125 e duw ni ke mabgol Rebekah nge Isak, ma aram me yim’ Deborah min k’eyag nga tan ba ke gek’iy u Bethel. Fare ngachal ni kan tunguy ko re ke gek’iy nem e (Allon-bacuth, ni be yip’ fan e “Oak ko meyor”) be yip’ fan gelngin nib t’uf Deborah rok Jakob nge girdien e tabinaw rok.—Ge 35:8, BT.
Deer Ko Piin Ma Beeg
Gur, rogon ko yalen rok piyu Israel kakrom e ri en nganni’ e ir e ra mang reb e ga’ rok fare Messiah, fa?
Kafram e ud lemnaged ni aray rogon ni bochan fapi thin ni bay ko Hebrews 12:16. Be yog u rom ni Esau e “de pag ir ngak Got nge mang Got e i gagiyegnag” ma “bochan taab yay i abich me chuway’ nga mat’awun ni ba’ rok ni bochan e ir e bin nganni’,” me pi’ ngak Jakob. Aram fan ni ud lemnaged nnap’an ni yag ‘mat’awun e bin nganni’’ ngak Jakob ma kub muun ngay fare tow’ath ni nge mang reb e ga’ rok fare Messiah.—Matt. 1:2, 16; Luke 3:23, 34.
Machane, tomuren ni kan fal’eg i fil yugu boch e thin nu Bible, ma ke tamilang nde t’uf ni en nganni’ ni pumoon e ir e ra mang reb e ga’ rok fare Messiah. Ngad weliyed boch e pi thin nu Bible ney:
Reuben e ir e bin nganni’ u fak Jakob (Israel) nge Leah, ma Josef e aram e bin m’on e pagel ni fak Jakob nge Rachel. Nap’an ni moleg Reuben reb fapi ppin rok e chitamangin, ma aram me mul u pa’ mat’awun ni ir e bin nganni’ min pi’ ngak Josef. (Gen. 29:31-35; 30:22-25; 35:22-26; 49:22-26; 1 Kron. 5:1, 2) Yugu aram rogon ma de yib fare Messiah ko ganong rok Reuben ara Josef, ya yib ko ganong rok Judah ni aram e bin aningeg e pagel ni fak Jakob nge Leah.—Gen. 49:10.