Pi Reference ko fare Babyor ni Tin Gad Ma Rin’ nge Machib ni Gad Ma Tay
JULY 4-10
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 2 SAMUEL 18-19
“Ke Dag Barzillai e Kanawo’ u Rogon ni Ngan Nang e Gin Ngan Mus Riy”
w07 7/15 14 ¶5
Barzillai e Be’ ni Manang e Gin Nge Mus Riy
Dariy e maruwar riy nrib ga’ fan u wan’ David e ayuw ni i pi’ Barzillai ngak. Machane gowa bod ni gathi kemus ni baadag e re pilung nem ni nge pi’ boch e chugum ngak ni nge yan nga lon e ayuw ni i pi’ ngak. Bin riyul’ riy e de t’uf ni ngan pi’ e chugum ngak Barzillai ya ir be’ nib fel’ rogon. Ere rayog ni baadag David ni nge un ko par u tafen e pilung ni bochan pi fel’ngin nib manigil. Faanra un ko par u rom ma ra m’ug riy ni yibe tayfan, ma ra yag boch e tow’ath ngak ni bochan e ba fel’ e tha’ u thilrow e en pilung.
Nge Ga’ Fan u Wan’um e Pi Walag ni Kab Gel Fithik’ i Dowrad
7 Mu lemnag e n’en ni rin’ Barzillai u nap’an ni yog David ni Pilung ngak ni nge un nga tafen e pilung u nap’an ni ke gaman 80 e duw rok. I siyeg e n’en ni ognag e en pilung ngak. Manang ni bay boch ban’en ndabkiyog ni nge rin’ ni bochan e ke pilibthir. Ere aram fan ni yog ni nge mang Chimham e ir e un ni bochan e kab pagel. (2 Sam. 19:35-37) Pi walag ni pumoon ni kar pilibthirgad e yad ba felfelan’ ngay ni ngar paged e pi walag ni ka yad ba pagel ni ngar rin’ed boch e maruwel ni bod e n’en ni rin’ Barzillai.
Rayog ni Ngam Nang e Gin ni Ngam Mus Riy u Nap’an ni Kam Mada’nag e Skeng
6 Bochan ni manang Barzillai e gin ni nge mus riy, ma aram e n’en ni ayuweg ni nge dugliy e n’en nib fel’ ni nge rin’. De siyeg e n’en ni yog David ngak ni bochan e be lemnag ndabiyog ni nge rin’ e n’en ni yira yog ngak ara bochan ndabun ni ngan yoornag pa’ nga puluwon, ya rin’ e re n’em ni bochan e manang ni ke thil boch ban’en u rarogon maku bay boch ban’en ndabkiyog ni nge rin’. Dabun ni nge fek reb e maruwel ndabiyog rok. (Mu beeg e Galatia 6:4, 5.) Faanra ga’ fan u wan’dad e liw nib tolang, ara gad baadag ni nge gilbuguwdad, ara ngan nangdad, ma aram e rayog ni ngad ufanthingad, ara ud tagenginggad ngodad, me munmun me yib wenegan nib kireb ngodad. (Gal. 5:26) Machane, faanra gad manang e gin ni ngad musgad riy ma aram e ra ud maruwelgad pi walagdad u taabang ni ngad rin’ed boch ban’en ni yira pining e sorok riy ngak Got ma gad ayuweg yugu boch e girdi’.—1 Kor. 10:31.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
‘Mmil u N’umngin Yang ni Ngan Mil Riy’
19 Faanra bay boch ban’en nder yag rom ma ga be lemnag ndanir nang fan e magawon rom, ma sana n’en ni rin’ Mefiboseth e rayog ni nge pi’ e athamgil nga lanin’um. (2 Sam. 4:4) Mefiboseth e ir be’ nib m’ar, miki dugliy David ni Pilung boch ban’en u rarogon nde puluw. Gathi Mefiboseth tapgin e pi magawon ni yib ngak. Yugu aram rogon ma de pag e pi n’ey ni nge k’aring e damumuw ngak. Ya bin riyul’ riy e, ba felfelan’ ko tin nib fel’ ni i buch rok. I pining e magar nga rogon ni i gol David ngak kafram. (2 Sam. 9:6-10) Ere aram fan nnap’an ni dugliy David boch ban’en nde puluw u rarogon Mefiboseth, ma aram me guy rogon ni nge lemnag urngin ban’en nib l’ag ko re magawon nem. De pag e oloboch rok David ni nge k’aring e damumuw ngak. Ku de yon’ e kireb nga daken Jehovah ko n’en ni rin’ David. Ya lemnag rogon e n’en rayog ni nge rin’ ni nge ayuweg e en ke mel’eg Jehovah ni nge mang pilung. (2 Sam. 16:1-4; 19:24-30) Ke n’igin Jehovah ni ngan yoloy nga lan e Thin Rok murung’agen e tin nib fel’ ni rin’ Mefiboseth ni fan e ngad filed ban’en riy.—Rom. 15:4.
JULY 11-17
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 2 SAMUEL 20-21
“Jehovah e Ir e Got ko Tin nib Mat’aw”
Deer ko Piin Ma Beeg
Nap’an Saul ni Pilung ma dawori math’ e re m’ag nem. Yugu aram rogon me guy Saul rogon ni nge thang owchen piyu Gibeon. Bochan e re n’ey, ma aram me buch e rok Saul nge chon e tabinaw rok ko “mathang pogofan.” (2 Sam. 21:1, BT) Boch nga tomuren me mang David e pilung. Ma piyu Gibeon ni ka yad ba fos e ra weliyed ngak murung’agen e re kireb ney. Ere fith David ngorad ko uw rogon ni ngan fulweg labgen e kireb ni ke rin’ Saul ya nge yag ni fal’eg Jehovah waathan e re nam nem. I yog piyu Gibeon ni ngan pi’ medlip e pumoon ni fak fare moon ni ‘baadag ni nge thang owcherad’ ya ngar thanged e fan rorad ko bin nga rogned ni ngan pi’ e salpiy ngorad. (Num. 35:30, 31) Ma aram me yog David ni ngan rin’ e n’en ka rogned.—2 Sam. 21:2-6.
Re n’ey e gathi kemus nib chep ni yima weliy, ya ba tamilang e n’en be yog e motochiyel rok Got ni be gaar: “Bitir e dab ni gechignag ni bochan e kireb ni ke ngongliy e gallibthir.” (Deut. 24:16) Ere dabi pag Jehovah ni ngan thang e fan rok fa gal pumoon ni fak Saul nge fa lal i pumoon ni tungin ni faanra dariy ban’en nib kireb ni kar rin’ed. Ku be ulul e re motochiyel nem ngay ni be gaar: “Ra be’ ma ngan thang e fan rok ni bochan e kireb ni ir e ke ngongliy.” Rayog ni pi pumoon ney nra m’ad e ku yad ba l’ag ko n’en ni rin’ Saul u nap’an ni guy rogon ni nge thang owchen piyu Gibeon. Ere kar m’ad ni bochan e kireb rorad.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Piin Piilal e Yad ‘Be Ayuwegdad ni Fan ko Felfelan’ Rodad’
14 Girdi’ rok Jehovah u ga’ngin yang e fayleng e ku yad be ulul ko pigpig ku Got nyugu aram rogon ni be magawonnagrad Satan nge boch e girdi’. Boch i gadad e bay e magawon rok nib gel. Machane, ri gad be pagan’ ngak Jehovah, ma aram fan ni bay gelngidad ni ngad pared ni gadad ba yul’yul’ ngak ni bod rogon David ni bay gelngin ni nge li’ Goliath nge yim’. Machane, bay yu ngiyal’ ni gad ma thamiy ndakuriy gelngidad ni ngad ululgad ngad chamgad ko fayleng rok Satan. Ma nap’an nra taw ko ngiyal’ ney, mab mom ni nge mulan’dad u nap’an ni gad ra mada’nag boch e magawon nib ga’ nrayog rodad ni ngad k’adedan’dad riy. Machane, sana ra nang reb e piilal e n’en ni gad be rin’ ma ra pi’ e ayuw nib t’uf rodad. Me tomur ma gad ra thamiy nrayog ni ngad ululgad ko pigpig ku Got u fithik’ e felfelan’. Boor i gadad e kan ayuweg ni aray rogon. Reb e walag ni ppin ni pioneer ni ke pag 60 e duw rok e yog ni gaar: “Kafram ma ke war lanin’ug ma kug malmal ni nggu un ko machib. Ma bay reb e piilal e ke guy ndakuriy gelngig me aram me yib ni nge non ngog. Ma n’en ni kug weliyew nib puluw ko thin rok Got e ke pi’ e athamgil nga lanin’ug. Kug fol ko n’en ni ke yog ngog, ma ke fel’ rogog riy.” Me ulul ngay ni gaar: “Riyul’ ni ke dag e re piilal nem e t’ufeg rok, ya ke guy ni ke war lanin’ug me ayuwegeg.” Ere gad ba felfelan’ ya gad manang ni bay e piin piilal ni yad be lemnag rarogodad, mab m’agan’rad ngay ni ngar ayuweged gadad, ni bod rogon Abishai nib m’agan’ ngay ni nge ayuweg David.
JULY 18-24
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 2 SAMUEL 22
“Mu Taga’ ngak Jehovah ni Nge Ayuwegem”
Ir e Gubin Ma Rayog Rok ma Ri Ma Lemnag Rarogodad
13 Mu beeg e Exodus 14:19-22. Am lemnag ni susun e ga bay rok piyu Israel e ngiyal’ nem, ndakuriy e gin ni ngam man ngay, ya bay e salthaw nu Egypt nga tomur ma fagi day ni Red Sea e bay nga m’on. Ma aram me yigi rin’ Got ban’en nib tomgin. Ya fagi manileng ni bay nga m’on e sul nga tomur nge yib i par nga thilmew yu Egypt. Ere chiney e kar pared u fithik’ e lumor ma gimed e gimed be par u fithik’ e tamilang! Ma aram mag guy Moses ni ke k’iyag pa’ nga daken e day me yib bangi nifeng nib gel u lan e ngek nge yib i sey fagi day nge ruw raba’ nrayog ni ngan yan u langgin nga barba’. Ere chiney e rayog ni ngam marod chon e tabinaw rom nge gamanman romed ngam uned ko tin ka bay e girdi’ ni aram e ngam marod nib yaram u lan fagi day. Kam gin ngay nde tabarbar ara tamasirgig e but’ riy, ya ba melik’ mab el ere ba mom ni ngan yan u daken. Ere bochan e re n’ey ma mus ko en nib sowath ko yan ma rayog ni nge yan nge thap nga barba’ ndariy ban’en nra buch rok.
14 Mu beeg e Exodus 14:23, 26-30. Ma nap’an ni be buch e pi n’ey, ma aram me tabab Farao ni nge lol’ogmed piyu Israel ni bochan e ir be’ nib tolangan’ mab balyang. Ngemu’ ma aram me k’iyag Moses pa’ nga daken fagi day bayay ma aram me sul e day nga taabang nge tharey Farao nge salthaw rok. Ere dariy bagayad ni magey nib fos!—Ex. 15:8-10.
15 Re n’ey ni be weliy e Bible murung’agen e ku be fil ngodad ban’en u murung’agen Jehovah. Ir reb e Got nib yaram gubin ban’en ni ma rin’, ma re fel’ngin ney ni bay rok e be ayuwegdad ni nge pagan’dad ndabi buch ban’en rodad. (1 Kor. 14:33) Rogon ni ma ayuweg Jehovah e girdi’ rok ko tin nib t’uf rorad e bod rogon be’ ni ma gafaliy e saf ni be ayuweg e pi saf rok ni nge dabi buch ban’en rorad, miki ayuwegrad ko toogor rorad. Ma re n’ey e be pi’ e pagan’ ngodad maku be fal’eg lanin’dad u nap’an ni gad be chugur i yan ko ngiyal’ ni ngan thang e re m’ag ney.—Prov. 1:33.
Nge Fel’ u Wan’um Rogon Feni Yul’yul’ Jehovah nge Rogon ni Ma N’ag Fan e Kireb
3 Be’ nib yul’yul’ e ma yul’yul’ ko piin nib t’uf rok. Ma dag ni yad ba t’uf rok u daken e ayuw ni ma pi’ ngorad. Gathi kemus ni ma rin’ e re n’ey ko ngiyal’ nib mom ni nge rin’ riy, ya ku ma rin’ ko ngiyal’ nib mo’maw’. Be yog e Bible ni Jehovah e ir be’ nib “yul’yul’ ma der ma ban.” Ere, dariy be’ nib yul’yul’ ni bod feni yul’yul’ Jehovah.—Deut. 32:4.
4 Uw rogon ni ma dag Jehovah ni ir be’ nib yul’yul’? Gubin ngiyal’ ni ma ayuweg e pi tapigpig rok ni yad ba yul’yul’. David ni Pilung ni ir bagayad e pi tapigpig ney e i pining e sorok ngak Jehovah ni bochan e i par nib yul’yul’ ngak. (Mu beeg e 2 Samuel 22:26.) Nap’an ni yib e skeng ngak David, ma i par Jehovah nib yul’yul’ ngak ni bochan e i pow’iy ma be ayuweg ndabi buch ban’en rok. (2 Sam. 22:1) Ke guy David ko pi n’en ni i buch rok, ni Jehovah e gathi kemus nib yul’yul’ ko thin ni ma yog ya kub yul’yul’ u rogon ni ma ayuweg e pi tapigpig rok. Mang fan nib yul’yul’ Jehovah ngak David? Ya bochan nib yul’yul’ David ngak. Ma t’ufeg Jehovah e pi tapigpig rok ni yad ba yul’yul’, ma ma yul’yul’ ngak e piin ni yad ba yul’yul’ ngak.—Prov. 2:6-8.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Ngam Maruweliy Nge Yag ni Ngam Mang Be’ Nth’abi Sobut’
7 Sobut’an’ ni i dag Jehovah e kari ayuweg David ni fare psalmist. Ke yon’ e tang ngak Jehovah ni gaar: “Mu yoror rog ma ga be ayuweg e pogofan rog; ayuw ni kam tay ngog [“sobut’an’ ni kam dag,” NW] e ke gilnag buguwag.” (2 Sam. 22:36) Manang David ni ke yag rok ni nge rin’ boch ban’en nib ga’ fan ya bochan ke sobut’nag Jehovah ir, ma aram me tiyan’ ngak, me pi’ e ayuw ngak. (Ps. 113:5-7) Maku er rogodad. Pi fel’ngin, nge salap, nge pi tow’ath ara maruwel ni bay rodad, e Jehovah e ke pi’ ngodad. (1 Kor. 4:7) Reb e kanawo’ ni be’ ni be sobut’nag ir ni nge ‘tolang’ ara nge gilbuguwan e aram e nge mang tapigpig rok Jehovah ni ke mon’og ko tirok Got ban’en. (Luke 9:48) Ngad guyed ko uw rogon.
JULY 25-31
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 2 SAMUEL 23-24
“Riyul’ ni Ga Be Pag Fam ko Tin Ga Be Rin’, Fa?”
it-1 146
Araunah
Ba tamilang ni ognag Araunah e gi binaw nem, nge garbaw, nge ren ni fan ko maligach ndariy puluwon, machane me siyeg David ni nge fek e pi n’em ndabi pi’ puluwon. Be yog e 2 Samuel 24:24 ni chuw’iy David fa gin yima n’ag keru’ e grain riy nge garbaw nga guyey yang i silber ($110). Machane 1 Kronicles 21:25 e be yog ni pi’ David puluwon e gin’em nga nel’ miriay e salpiy ni gol (c. $77,000). En ni yoloy e Bin L’agruw e Samuel e kemus ni weliy murung’agen puluwon e gin ngan ngongliy e altar riy nge n’en ni ngan fanay ko maligach. Machane en ni yoloy e Bin Taareb e Kronicles e ki uneg ngay murung’agen fare tempel nni toy ngaram boch nga tomuren. (1Kr 22:1-6; 2Kr 3:1) Ere bochan nrib ga’ yang e gin ngan toy fare tempel ngay, ma be m’ug riy ni fare nel’ miriay e salpiy ni gol ni kan weliy murung’agen e puluwon e gin’em ni ngan dimow ngay, ma gathi puluwon e chi gin’en baaram ni toy David e altar ngay ko som’on.
Mu Fil Ban’en ko Pi ‘Motochiyel’ Rok Got
8 Faanra pi’ be’ nu Israel e maligach ni ir e lem rok ni be pining e magar ngak Jehovah, ara pi’ ba maligach ni kan urfeg ni fan ni nge fel’ thilrow Got, ma aram e ba mom ni nge mel’eg e bin th’abi fel’ e gamanman. Ba felfelan’ ni nge pi’ e tin th’abi fel’ ngak Jehovah. Ngiyal’ ney e de t’uf ni ngad pied e maligach nrogon ni bay ko fare Motochiyel ni kan pi’ ngak Moses, machane ku bay boch e maligach ni gad ma pi’ nib thil. Gad ma fanay e tayim rodad, nge gelngidad, nge boch ban’en ni bay rodad ni fan ko pigpig ngak Jehovah. I yog apostal Paul ni nga “dogned” ngak e girdi’ murung’agen e athap rodad ma ‘ngad rin’ed e tin nib fel’ ma nge bagadad mi i ayuweg bagadad’ ya aram e maligach nib fel’ u wan’ Got. (Heb. 13:15, 16) Rogon ni gad ma lemnag murung’agen e pigpig ni gad ma tay ngak Jehovah e ra m’ug riy ko riyul’ ni gad be pining e magar ngak ko urngin ban’en ni ke rin’ ngodad, fa danga’. Ere ba t’uf ni ngad nanged ko uw rogon u wan’dad e pigpig ni gad ma tay ngak Got nge fan ni gad be pigpig ngak ni bod rogon e n’en ni rin’ piyu Israel.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
w05 5/1 31 ¶6
Tin Baga’ Fan ko fare Babyor ni Bin L’agruw e Samuel
23:15-17. David e ri ma tayfan e motochiyel rok Got ni fan ko yafas nge racha’ ma nap’an e re n’ey me taleg ir ni nge rin’ e n’en ni be dag nib togopuluw ko re motochiyel nem. Thingar da gelnaged e lem ni aram rogon ko urngin e tin ke ta’ Got chilen.
AUGUST 1-7
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 1 KINGS 1-2
“Ga Ma Fil Ban’en ko Oloboch Rom, Fa?”
it-2 987 ¶4
Solomon
Nap’an ni rung’ag Adonijah nge tirok e girdi’ lingan e musik u Gihon nge laman e girdi’ ni yad be tolul ni be lungurad: “Nge n’uw nap’an ni par Solomon ni pilung,” ma aram me yib e marus ngorad mi yad sak’iy ngar wergad. Nap’an ni siyeg Solomon ni nge sulweg taban e kireb miki siyeg ndabi rin’ ban’en nra magawonnag mat’awun ni nge mang pilung, ma aram e be dag rogon e gapas nra fek i yib u nap’an e gagiyeg rok. Machane faan gomanga Adonijah e pilung, ma sana yira thang e fan rok Solomon. Ere mil Adonijah nga tabernacle ya nge dabin li’, me pi’ Solomon e thin ni ngan yan ni fek u rom i yib ngak. Ma aram me yog ngak ni faanra dabki rin’ ban’en nib kireb ma aram e dabin thang e fan rok, miki yog ngak ni nge sul nga tafen.—1Ki 1:41-53.
Tin Baga’ Fan ko Babyor ni Bin Taareb e Kings
1:49-53; 2:13-25—Mang fan ni li’ Solomon Adonijah u tomuren ni ke n’ag fan u wan’ e kireb rok? Yugu aram rogon ni de yog ni nang Bath-sheba, me Solomon e be guy nib tamilang e bin riyul’ e lem u tan e n’en ni ke ning Adonijah, ni nge yan i deeriy fare pilung ni nge pi’ Abishag ngak nge leengiy. Yugu aram rogon ni dawori par David nge re pin nem, me Abishag nib pidorang e yibe lemnag ni reb e ppin rok David. Ma rogon ko yalen ko ngiyal’ nem, e kemus ni en nib mat’aw ni nge yib nga luwan David e ra mil suwon ngak. Adonijah e sana lemnag ni faanra fek Abishag nge mang leengin, maku rayog ni nge guy rogon biyay ni nge mang pilung. I nang fan e n’en ni be ning Adonijah ni be m’ug ni kem’ ni bochan ni nge pilung, ma aram me taleg Solomon ni daki n’ag fan u wan’ e kireb rok Adonijah.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Tin Baga’ Fan ko Babyor ni Bin Taareb e Kings
2:37, 41-46. Rib gel e riya’ riy ni ngan lemnag ni rayog ni nge dab ni fol ko Motochiyel rok Got min thay ko gechig! Piin ni yad ma sor i yan nga bang ni lanin’rad ni dab kur leked ‘fare pa’ i wo’ nib wen’in ni yan ko yafas’ e yad ra gafgow ni angin e n’en kar dugliyed ni de gonop.—Matthew 7:14.
AUGUST 8-14
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 1 KINGS 3-4
“Fel’ngin e Gonop”
N’en ni Ke Rin’ e Ba Fel’ ni Ngam Fol Riy ara Ngam Kol Ayuw?
4 Nap’an ni pilung Solomon, me m’ug Got ngak u malik’ay me yog ngak ni nge ning urngin ban’en ni baadag. Me yog Solomon ni baadag e gonop, ya manang ni boor ban’en nib t’uf ni nge nang. (Mu beeg e 1 Kings 3:5-9.) Ke felfelan’ Got ni ke ning fare pilung e gonop. Ere gathi kemus ni ‘gonop nge tamilangan’’ e ke pi’ Got ngak ya ke pi’ boch ban’en nde ning ni aram e ‘fel’ rogon nge tayfan.’ (1 Ki. 3:10-14) Ke yog Jesus nrib ga’ e gonop rok Solomon ma arfan ni nap’an ni rung’ag fare pin ni pilung nu Sheba murung’agen me milekag ni nge mada’nag Solomon ni nge guy e gonop rok.—1 Ki. 10:1, 4-9.
5 Gonop ni ke pi’ Got ngak Solomon e ba maang’ang. Ngiyal’ ney e dabkiyog ni nge pi’ Got e gonop ngodad ni aram rogon. Ke yog ni “Somol e ma pi’ e gonop,” machane ki yoloy ni thingar da maruwelgad nib gel me yog e gonop ngodad ya gaar: “Mmotoyil ko tin nib mat’aw mu gay rogon ni ngam nang fan.” Ere ke fanay fare bugithin ni “mu gay rogon ni ngam nang fan.” (Prov. 2:1-6, BT) Ba tamilang nrayog ni nge yog e gonop ngodad.
6 Ba fel’ ni ngad fithed gadad ni nge lungudad, ‘Ba t’uf e gonop rog ni bod Solomon?’ Boor e girdi’ ni yad ma fanay boor e tayim rorad ni bochan e magawon ko salpiy. Bochan e re n’ey ma kar dugliyed ni ngar uned ko skul nib tolang ma kar fanayed boor e tayim ngay. Ma uw rogom nge tabinaw rom? Rogon ni gimed be dugliy ban’en e be dag ni gimed be “gay” e gonop ni bod e machaf? Ba t’uf ni ngam thilyeged rogon ni gimed ma lemnag e salpiy nge skul ni bochan e nge yog e gonop ngomed, fa? Gonop nra yog ngodad e ra yib angin ni manemus. Ke yoloy Solomon ni gaar: “Faan ga ra motoyil ngog, ma ga ra nang e tin nib fel’, ma ba mat’aw, ma ba yal’uw, ma ga ra nang ko mang e ngam rin’.”—Prov. 2:9, BT.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Jehovah E Ir Ba Got Ko Pi M’ag
15 Kan yarmiy pi fak Abraham ni yad ba nam u tan fare Motochiyel, me tow’athnagrad Jehovah u rogon ni ke micheg ngak Abraham. Nap’an e 1473 B.C.E., me Joshua ni ir e ke yan nga luwan Moses e ke pow’iy yu Israel nga ranod nga lan e binaw nu Kanaan. Kan yu raba’nag fare binaw ni yu ganong, ma aram me lebug e n’en ni micheg Jehovah ni ra pi’ fare binaw ngak piin owchen Abraham. Nap’an ni i par yu Israel nib yul’yul’ ma ke lebguy Jehovah e n’en ni ke micheg me ayuwegrad ngar gelgad ko mahl ngak e pi toogor rorad. Aram e n’en ni buch u nap’an ni gagiyeg David ni Pilung. Ma ngiyal’ u nap’an Solomon ni fak David ma ka bay ban’en ni kan micheg ko fare m’ag rok Abraham ni ke lebug. “Piyu Judah nge piyu Israel e yad boor ni bod feni yoor e yan’ u dap’e l’ay, ma yad be abich ma yad be garbod u fithik’ e felfelan’.”—1 Kings 4:20.
AUGUST 15-21
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 1 KINGS 5-6
“Ba Gel e Maruwel Nra Ted mu Kur Rin’ed u Fithik’ e T’ufeg Rorad”
Ga Manang Murung’agen e Re N’ey, Fa?
Ren ni cedar nu Lebanon e yigoo yimanang ni bochan e ba gel, mab fel’ yaan, mab fel’ bon, ma kub mo’maw’ ni nge rich e ngal nga fithik’. Ere be fanay Solomon e tin th’abi fel’ i mam’en e dimow naun ni nge ngongliy fare tempel ngay. Chiney e ke buchuuw ma kki achig e yu ke gek’iy ni cedar nem ni bay u daken e burey nu Lebanon.
it-1 424
Cedar
Bochan ni boor e ren ni cedar ni ngan fanay mab t’uf bokum biyu’ e girdi’ ni ngar th’abed e yu ke gek’iy nem, mar feked nga Tyre ara Sidon ni bay u dap’el’ay ko Mediterranean, mar m’aged ni bod e wup’eb ma sana mar feked u maday nga Joppa. Ngemu’ min fek u rom nga Jerusalem. I yag ni ngan rin’ e re n’ey ni bochan e m’ag ni ngongliy Solomon nge Hiram u thilrow. (1Ki 5:6-18; 2Kr 2:3-10) Ka aram nap’an i yib ni boor e ren ni cedar ni un fek nga Jerusalem. Ere aram fan nrayog ni nga nog nnap’an ni i gagiyeg Solomon me yognag e ‘ren ni cedar nib pire’ ni bod feni yoor e ren ni sykamore.’—1Ki 10:27; mu taarebrogonnag ko Isa 9:9, 10.
it-2 1077 ¶1
Tempel
I mel’eg Solomon 30,000 e pumoon u Israel ni ngar maruwelgad, me tayrad ni yad dalip ulung, nra reb e ulung ma 10,000 e girdi’ ni bay riy, ma ra reb e ulung me maruwel u Lebanon ni taareb e pul, ma l’agruw e pul ni ngar pared u taferad. (1Ki 5:13, 14) Ki mel’eg 70,000 e “girdi’ nu boch e nam” ni yad ma par u Israel ni ngaur gachowriyed talin e maruwel nge 80,000 e girdi’ ni ngaur thum’ malanggad. (1Ki 5:15; 9:20, 21; 2Kr 2:2) Ki mel’eg 550 e pumoon ni yad e ngaur gonopiyed rogon e yu guruy i maruwel ni ngan ngongliy rok, nge 3,300 e pumoon ni taayuw rorad. (1Ki 5:16; 9:22, 23) Bod ni 250 riy e yad e girdi’ nu Israel ma 3,600 e yad e “girdi’ nu boch e nam” ni yad ma par u Israel.—2Kr 2:17, 18, BT.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
g 5/12 17, kahol
Bible e Ba Ke Babyor ni Bay e Yiiy Riy nib Puluw, Guruy ni 1
BA PULUW NGAL’AN BAN’EN NI MA WELIY
Fare thin ni bay ko 1 Kings 6:1 e ku be dag reb e ban’en ni be micheg nib puluw ngal’an ban’en ni ma weliy e Bible. Re thin ney e be weliy murung’agen e ngiyal’ ni tabab Solomon ni Pilung i toy fare tempel u Jerusalem. Be gaar: “U lan e bin l’agruw e pul ni fare pul ni Ziv, ko duw ni gaman e aningeg e duw nap’an ni ke pilung Solomon u Israel, ma ke gaman 480 e duw nap’an [479 e duw] ni ke chuw yu Israel u Egypt, me yog Solomon ni ngan tabab i muruwliy e tempel.”
Ba tamilang u rogon e ngiyal’ ni buch boch ban’en riy u Bible ni bin aningeg e duw ko gagiyeg rok Solomon e yan i aw ko duw ni 1034 B.C.E. Yira matheeg nga tomur ni aram e ngan puthuy 479 e duw ko fare duw ni 1034 B.C.E., ma aram e ra yan i aw ko duw ni 1513 B.C.E. ni aram e re duw ni chuw piyu Israel u Egypt.
AUGUST 22-28
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 1 KINGS 7
“N’en Nrayog ni Ngad Filed ko Fa Gal Duga’”
“Burey Riy e Rayog ni Ngam Kered e Wasey ni Kopper u Fithik’”
Boor e wasey ni copper ni fanay Solomon ni Pilung ni nge ngongliy e pi n’en ni bay u lan e tempel u Jerusalem ngay. Yooren riy e yognag David ni chitamangin ko cham ni gelnag ngak piyu Syria. (1 Kronicles 18:6-8) Fare “teng nib lulbuy” ni kan ngongliy ko wasey ni bronze ara copper ni ma fanay e pi prist ko maluk e rayog ni nge taw 17,500 gallon (66,000 L) e ran ngay, ma rayog ni ma yan i taw tomalngin ko 30 e ton. (1 Kings 7:23-26, 44-46, BT) Ku bay l’agruw i duga’ nib ga’ ko branda ko fare tempel ni kan ngongliy ko wasey ni copper. Gal duga’ ney e ra reb ma 26 e fit (8 m) tolngin, ma kan tay l’agruw yang i ban’en nga p’ebugul nra bang ma 7.3 e fit (2.2 m) tolngin. Gal duga’ nem e bay langgin ma wasey u downgin e 3 e inch dib’agin (7.5 cm), ma 5.6 e fit (1.7 m) u barba’ nga barba’. (1 Kings 7:15, 16; 2 Kronicles 4:17) Riyul’ ni yira ngat nga urngin e wasey ni copper nni fanay ni ngan ngongliy e pi n’ey ngay.
it-1 348
Boaz, II
Bin baaram ko gal duga’ nem ni bay ko branda ko fare tempel rok Solomon nib migid ko lel’uch e Boaz fithingan nrayog ni fan e re bugithin nem e “u Gelngin.” Ma bin nib migid ko yimuch e Jakin fithingan ni fan e re bugithin nem e “Manga Yigi Fal’eg [Jehovah] Rogon.” Ere yira puthuy e gali n’ey nga taabang ngan beeg ko mat’aw i yan ko gilay’ ma be gaar ‘Manga yigi fal’eg [Jehovah] rogon [fare tempel] u gelngin.’—1Ki 7:15-21, NW; mu guy e CAPITAL.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
it-1 263
Maluk
Piin nib thothup mab machalbog e liyor rorad ngak Jehovah e thingari beech dowrad. I m’ug e re n’ey ko pi n’en yima rin’ u tabernacle me boch nga tomuren mu un rin’ u tempel. Nap’an fare madnom nni tay ni fan ngak Aron ni ir e Prist Nth’abi Tolang nge pi fak ni kan dugliyrad ni ngar manged prist, ma aram mar malukgad u m’on ni nga ron’ed madan e prist nga dakenrad. (Ex 29:4-9; 40:12-15; Le 8:6, 7) Pi prist e yad ma fanay e ran ni bay u lan barba’ i dabiy ni kan ngongliy ko wasey ni bronze ni bay u lan e yoror ko fare tabernacle ni ngar maluknaged pa’rad nge ayrad, me boch nga tomuren ma aram mu un fanay e ran u lan fare teng nib lulbuy ni immoy ko fare tempel rok Solomon. (Ex 30:18-21; 40:30-32; 2Kr 4:2-6) Ra yan i taw ko Rran ko Biyul ma l’agruw yay ni ma maluk e en th’abi tolang ko prist. (Le 16:4, 23, 24) Piin yad ma fek fare kaming ni ngar paged ni nge yan nga daken e ted, nge piin yad ma fek e yungin ni ke magey ko gamanman ndan fanay ko maligach, nge fare garbaw nib pin nib row i yan nga wuru’ e gin be par piyu Israel riy e ra pos ni ngar sulod nga lan e gin yibe par riy, ma thingar ra malukgad mu kur maluknaged e mad rorad.—Le 16:26-28; Nu 19:2-10.
AUGUST 29–SEPTEMBER 4
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 1 KINGS 8
“Meybil ni Tay Solomon u Fithik’ e Girdi’ ni Ke Yib u Gum’irchaen”
Fol Bible e Ra Mon’ognag e Meybil Rom
9 Faanra nge motoyil Got ko meybil rom, ma thingari yib u gum’irchaem. Gonap’an 1024 e duw u m’on ni gargeleg Jesus, ma ke meybil Solomon u fithik’ e yul’yul’ u nap’an ni ke muulung e girdi’ ni pire’ nga Jerusalem ni ngar madnomnaged e tempel rok Jehovah, ma bay e re thin ney u 1 Kings guruy ni 8. Tomuren ni kan tay fare kiwaren e m’ag ko fa gin ni Th’abi Thothup ma ke suguy Jehovah e manileng rok u lan fare tempel, ma aram e ke n’uf Solomon Jehovah.
10 Mu fil e meybil rok Solomon mag guy rogon e yul’yul’ ni tay. Ke dag Solomon ni kemus ni goo Jehovah e manang laniyan’ e girdi’. (1 Ki. 8:38, 39) Meybil ni aray rogon e be dag ni bay e athap ko piin tadenen ni faanra riyul’ ni kar kalgadngan’rad ‘kar pied keru’rad ko kireb rorad.’ Faanra ke kol e toogor e girdi’ rok Got, ma ra rung’ag Got e meybil rorad ni faanra kar yul’yul’gad ngak. (1 Ki. 8:48, 58, 61) Ere riyul’ ni meybil rom e thingari yib u gum’irchaem ma ga yul’yul’ ngay.
Ngam Puged Paamed Nga Lang Ngam Meybilgad U Fithik’ E Yul’yul’
7 Demtrug ko gad be meybil ni fen e yoor fa goo gadad, ma ban’en nib ba ga’ fan ni dab da paged talin ni bay ko Bible ni susun ngad meybilgad u fithik’ e sobut’an’uy. (2 Kronicles 7:13, 14) I dag Solomon ni Pilung ni ke sobut’an’ ko meybil ni tay ni fen e yoor u nap’an ni kan ognag fare tempel rok Jehovah u Jerusalem. Ke toy Solomon e bin th’abi fel’ e naun ni kan toy u fayleng biid. Machane me sobut’an’ me meybil ni gaar: “Machane gur, rayog ni nge par Got u fayleng? Tharmiy ni ga’ngin e dab mu taw nga lan, ere dabiyog ni ngam taw nga lan e re tempel ney ni kug toy!”—1 Kings 8:27.
8 Bod Solomon, ma susun ni ngad meybilgad u fithik’ e sobut’an’uy u nap’an ni gad be fek e meybil ni fen e yoor. Ngad siyeged i yog boch e thin nib tolang mab pag rogon, ma ngad daged e sobut’an’uy u lamdad. Meybil ni kan pi’ u fithik’ e sobut’an’uy e gathi bombastic ara ba uf. Ma gathi ngan n’igin nge tiyan’ e girdi’ ku facha’ ni be fek e meybil ya be girngiy e girdi’ ngak fa An ni yibe meybil ngak. (Matthew 6:5) Ku thin ni gad ma yog e ma dag e sobut’an’uy. Faan gad ra meybil u fithik’ e sobut’an’ ma dab dogned ku Got ni nge rin’ boch ban’en u rogon ni gad ba adag. Ya gad ra wenig ngak Jehovah ni nge ngongol u rogon nib puluw ko tin m’agan’ ngay. Ba puluw e lem ko fa en ni yoloy e Psalm faani wenig ni gaar: “Mu ayuwegmad, Jehovah, mu ayuweg e pogofan romad! Jehovah, mu ayuwegmad nge yan i aw nib fel’ e tin ni nggu rin’ed!”—Psalm 118:25; Luke 18:9-14.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Mu Tiyan’um ko Naun rok Jehovah!
4 Kakrom u Israel, ma fare tempel u Jerusalem e aram e naun rok Got. Machane, gathi aram e gin ni ma par Jehovah riy. Ya ke yog ni gaar: “Tharmiy e tagil’ig, ma fayleng e gu ma gifeg e rifrif u eg ngay. Ere be mang e mit i naun e ngam toyed ni nggu par ngay?” (Isa. 66:1) Ere, fare tempel ni kan toy u nap’an e gagiyeg rok Solomon e aram tagil’ e liyor ni yima tay ngak Jehovah, maku aram e gin ni yima meybil riy ngak.—1 Ki. 8:27-30.