Pi Reference ko fare Babyor ni Tin Gad Ma Rin’ nge Machib ni Gad Ma Tay
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
JULY 3-9
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | EZRA 4-6
“Dab Marod Mmagawonniged e Maruwel”
Ga Be Guy e N’en ni Guy Zekariah, Fa?
13 Kan taleg e maruwel ni yibe rin’ ko fare tempel. Yugu aram rogon, ma fa gal pumoon ni kan dugliyrow ni nga rognew e thin ni aram Jeshua (Joshua) ni ir e Prist Nth’abi Ga’ nge Zerubbabel ni Governor e ra tababgow i “toy bayay fare Tempel.” (Ezra 5:1, 2, BT) Sana rayog ni lemnag boch Jew nde puluw e n’en kar dugliyew. Manang e pi Jew ndabiyog ni ngar mithgad ngar toyed e re tempel nem ndabi nang be’. Maku yad manang nra rin’ e pi toogor rorad urngin ban’en nrayog rorad ni ngar taleged e re maruwel nem. Ere ba t’uf ni ngan micheg nga laniyan’ Joshua nge Zerubbabel ni be ayuwegrow Jehovah, ma aram e n’en ni buch. Ni uw rogon?
Tin ni Baga’ Fan ko Babyor rok Ezra
Bin migid e duw me fal’eg piyu Israel fare def ko naun rok Jehovah. Pi toogor rorad e ma magawonnag e maruwel rorad ma tomur riy e ke yog rorad ni ngar feked i yib e thin ko pilung ni be motochiyelnag ni ngan taleg e maruwel. Gali profet ni Haggai nge Zekariah e kar piew e athamgil nga laniyan’ e girdi’ ni ngar ul’ulgad ko maruwel rorad ko fare tempel nyugu aram rogon ni yibe talegrad. Bochan e marus ko girdi’ ni ngar togopuluwgad ko thin ni ke yog yu Persia u daken Cyrus ni dab ni thilyeg ma dar chuchugurgad ngorad. Kan fal’eg i yaliy min nang e thin ni yog Cyrus u “murung’agen e naun rok Got u Jerusalem.” (Ezra 6:3) Me mon’og fare maruwel nge ni m’ay.
Ga Be Guy e N’en ni Guy Zekariah, Fa?
7 Bay ban’en ni thil ni yibnag e felfelan’ ngak e piin yad be toy fare tempel. Mang e re n’em? Nap’an e duw ni 520 B.C.E. me mang Darius I e pilung u Persia. Nap’an e bin l’agruw e duw ko gagiyeg rok me yan i nang ni fare thin ni kan pi’ ndab kun toy fare tempel e de puluw ko motochiyel. Ma aram me yog ni ngan mu’nag e re maruwel nem. (Ezra 6:1-3) I gin e girdi’ ko n’en ni yog e re pilung nem. Machane gathi kemus e n’en ni rin’. I yog ko girdi’ ni ngar talgad i magawonnag e maruwel ni yibe tay ko fare tempel ma ngar pied e salpiy nge boch ban’en nib t’uf ni fan ko re maruwel nem! (Ezra 6:7-12) Angin ni yib riy e nap’an ni ka fini pag aningeg e duw nga tomuren ko duw ni 515 B.C.E., me mu’nag e pi Jew fare tempel.—Ezra 6:15.
Ga Be Guy e N’en ni Guy Zekariah, Fa?
16 Ku reb e kanawo’ ni be pow’iydad Jehovah riy e u daken “fare tapigpig nib yul’yul’ ma ba gonop.” (Matt. 24:45) Yu ngiyal’ e rayog ni nge yog e re tapigpig ney boch ban’en ni ngad rin’ed ni gathi ri gad be nang fan. Bod nrayog ni ngar pied boch e fonow u rogon ni ngad fal’eged rogodad ya nge dabi buch ban’en rodad u nap’an ni ke yib ban’en ni yira gafgow riy ni gad be lemnag ndabi buch ko gin gad ma par riy. Fa reb e rayog ni ngad lemnaged ni kaygi pag rogon ni be kol ayuw e re tapigpig ney u nap’an reb e m’ar ni ke garer u gubin yang. Ere mang e susun ni ngad rin’ed ni faanra gad be lemnag nde puluw e fonow ni kar pied? Rayog ni ngad lemnaged angin ni yib ngak piyu Israel u nap’an nra folgad ko n’en ni yog Joshua nge Zerubbabel ngorad ni ngar rin’ed. Ku rayog ni ngad lemnaged murung’agen yugu boch e girdi’ ni kad beeged u Bible. Bay yu ngiyal’ ni i yog Got ko girdi’ rok ni ngar rin’ed ban’en ni gowa de puluw, machane aram e n’en ni ayuweg e yafos rorad.—Judg. 7:7; 8:10.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Tin ni Baga’ Fan ko Babyor rok Ezra
4:1-3. Tin ni ka ba’ e girdi’ nib yul’yul’ e dar folgad ko thin ni ka nog ngorad ni ngar chaggad ko girdi’ ngar liyorgad ko got ni googsur. (Exodus 20:5; 34:12) Girdi’ ni yad be pigpig ku Jehovah e ngiyal’ ney e ku darur uned ko liyor ni kan athukuy boor mit e liyor riy.
JULY 10-16
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | EZRA 7-8
“Kan Pining e Sorok Ngak Jehovah ni Bochan e Ngongol rok Ezra”
Fol Babyor—Baga’ Angin Ma Baga’ E Falfalan’ Riy
8 Arrogon, t’ufeg rodad e ma yib u gum’ircha’dad ere gad ra t’ufeg e Thin Rok Jehovah u gum’ircha’dad. Gad ba felfelan’ u nap’an ni yigi be lemnag lanin’dad e pi n’en ni ka fin da beeged. Ma thingar da fal’eged i lemnag e pi n’en nib toar ko tirok Got ban’en, ma ngari l’agan’dad ngay. Thingar da lemnaged e pi n’ey u fithik’ e gapas laniyan’ nge meybil. Thingar da boded Ezra ma ngad fal’eged rogon gum’ircha’dad u m’on ni gad ra beeg ara fil e Thin Rok Got. Kan weliy murung’agen Ezra ni gaar: “I fal’eg Ezra rogon gum’irchaen ya nge gaweg e motochiyel rok Jehovah ma nge fol riy ma nge fil e motochiyel nge tin nib mat’aw ngak piyu Israel.” (Ezra 7:10) Mu tay fanam i yan riy ni dalip i fan ni i fal’eg Ezra rogon gum’irchaen: ya nge fil, ma nge fol riy, ma nge fil ngak yugu boch e girdi’. Ngad folgad wok rok.
si 75 ¶5
Bin 13 e Babyor u Bible—1 Kronicles
5 Yigoo Ezra e rayog rok ni nge yoloy e re chep ney ni nge yan i aw nib riyul’ mab puluw. Be gaar e Bible: “Ma ke par Ezra ni be fil urngin fapi motochiyel rok Somol, ma be fol riy, ma be fil ngak yu Israel.” (Ezra 7:10) I ayuweg Jehovah u daken gelngin nib thothup. I nang e pilung nu Persia ni bay e gonop rok Got rok Ezra, ma aram me pi’ mat’awun ni nge gagiyegnag e girdi’ ni bay u lan e nug nu Judah. (Ezra 7:12-26) Ere rayog ni nge fanay Ezra e tin th’abi fel’ e babyor ni bay ni nge yoloy e re chep ney ni bochan e ke pi’ Got nge en pilung mat’awun.
it-1 1158 ¶4
Sobut’an’
Ba Puluw Rogon ni Ma Pow’iyey. En nra sobut’nag ir u p’eowchen Got e manang nrayog ni nge pow’iy Got. Boor ban’en nib milfan ngak Ezra ni nge rin’ u nap’an ni pow’iy boor ko 1,500 e pumoon nde un ngay e pi prist, nge piyu Nethinim, nge piin ni ppin, nge piin bitir ni kar chuwgad u Babylon ka ranod nga Jerusalem. Maku reb e boor e gol nge silber ni yad be fek ni ngan fanay ko fare tempel u Jerusalem. Ere ba t’uf ni ngan ayuwegrad ko re milekag ney. Machane dabun Ezra ni nge ning e ayuw ko salthaw rok fare pilung nu Persia ni nge m’ug riy ni yad be taga’ ko girdi’ ni nge ayuwegrad. Ya u m’on riy me yog ko en pilung ni gaar: “Got [romad] e ma fal’eg waathan gubin e piin ma pagan’rad ngak.” Ere yog ko girdi’ ni ngar paged e abich ya nge yag nra sobut’naged yad u p’eowchen Jehovah. Ra ninged e ayuw ngak Got me motoyil ngorad, ma aram me ayuwegrad ko pi toogor rorad ya nge yag nra milekaggad ndabi buch ban’en rorad. (Ezr 8:1-14, 21-32, BT) Bochan ni sobut’nag Daniel ni profet ir u p’eowchen Got me yog ngak ni nge pow’iy me pi’ e tamilangan’ ngak, ma aram fan ni ir be’ nib fel’ u wan’ Got me l’og ba engel nge yib i guy u nap’an ni bay u Babylon ni kab kalbus ni nge yog ngak e n’en ke yog Got.—Da 10:12.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Tin ni Baga’ Fan ko Babyor rok Ezra
7:28–8:20—Mang fan ni Boor e pi Jew u Babylon e dubrad ni ngar uned ngak Ezra nga ranod nga Jerusalem? Yugu aram rogon ni ke pag 60 e duw ni ke yan u nap’an ni ke sul e bin som’on e ulung rok piyu Jew ko binaw rorad, ma kemus ni buchuuw e naun u rom. Ngan sul nga Jerusalem e be yip’ fan ni yira tababnag e par ara yafas nib beech mab mo’maw’ ma bay e riya’ riy. Jerusalem e ngiyal’ nem, e mo’maw’ e par riy ma dabi adag piyu Jew ni sana piin ke fel’ rogorad u Babylon. Ma dab ni pagtalin ni bay e riya’ ko milekag ngaram. Piin ni ngar sulod e thingari gel e michan’ rorad ngak Jehovah, ma ngar pasiggad ko bin riyul’ e liyor, nge lem nib mudugil ni ngar uned ko milekag. Ki mada’ ngak Ezra ni ke gelnag ir u daken e ayuw ni ma pi’ Jehovah ngak. Mu daken e n’en ni rin’ Ezra, ma 1,500 e tabinaw—ni sana ba gaman e 6,000 e girdi’—ni kar folgad rok. Tomren ni ki rin’ Ezra boch ban’en, ma 38 e pi Levite nge 220 yu Nethinim e kar folgad rok.
JULY 17-23
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | EZRA 9-10
“Wenegan Nra Yib Riy ni Faanra Dabin Fol”
Tin ni Baga’ Fan ko Babyor rok Ezra
9:1, 2—Uw feni gel e kireb riy ni ngan mabgol ngak girdien fare binaw? Fare nam ni kan sulweg nga rogon e ke mang ba ayuw ko liyor ku Jehovah nge mada’ ko ngiyal’ ni ra yib fare Messiah. Ngan mabgol ngak e girdi’ ni ki immoy u rom e ra magawonnag e bin riyul’ e liyor. Bochan ni boch e girdi’ e kar mabgolgad ngak e piin ni yad ma liyor ko liyos, ma rayog ni fare nam ni polo’ e ra mang bang ko pi nam nib thil e Got rorad. Dabisiy ni rayog ni nge m’ay e tin riyul’ e liyor u fayleng. Ere, faanra aram rogon ma ra yib fare Messiah ngak mini’? Arfan ni kari gin Ezra ngay u nap’an ni ke guy e n’en ni kan rin’!
w09 10/1 10 ¶6
Mang e Baadag Jehovah ni Ngad Rin’ed?
Gad ra fol ma yira tow’athnagdad. I yoloy Moses ni gaar: “Um folgad u urngin e pi motochiyel rok [Got]. Kug pi’ ngomed e daba’ ya nge fel’ rogomed riy.” (Verse 13) Arrogon, gubin e motochiyel rok Jehovah ni aram e gubin ban’en ni be yog ngodad ni ngad rin’ed e ra fel’ rogodad riy. Mang fan? Ya be gaar e Bible: “Got e ba t’uf e girdi’ rok.” (1 John 4:8) Pi motochiyel ni ke pi’ e ra yib angin ngodad ndariy n’umngin nap’an. (Isaiah 48:17) Ere faan gad ra fol u gubin e n’en ni yog Jehovah ngodad ni ngad rin’ed, ma boor e magawon nrayog ni ngad siyeged e chiney miki yag boor e tow’ath ngodad boch nga m’on u tan Gil’ilungun.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Tin ni Baga’ Fan ko Babyor rok Ezra
10:3, 44—Mang fan ni kan tuluf e piin ni bitir nge piin leengiy? Faanra kan pag e piin bitir ni ngar pired, ma baga’ ni piin leengiy ni kan tulufrad e yad ra sul ni bochrad. Maku, piin bitir e ba t’uf ni nge ayuwegrad e pi chitiningirad.
JULY 24-30
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | NEHEMIAH 1-2
“Mu Gu Meybil”
Mu Lemnag Jehovah ni Gubin Ngiyal’
5 Yu ngiyal’ e ba t’uf ni ngad meybilgad nib gur ngad ninged e ayuw ngak Got. Immoy ba ngiyal’ ni nang Artaxerxes ni Pilung nu Persia ni ke kireban’ faanem nima fek e kap rok ni Nehemiah. Me fith fare pilung ni gaar: “Mang e gab adag ni nggu ayuwegem riy? Me meybil [Nehemiah] ngak fare Got nu tharmiy.” Ba tamilang ndabiyog ni nge meybil Nehemiah nib n’uw nap’an ko re ngiyal’ i n’em. Machane, fulweg Got taban e meybil rok, ya ayuweg fare pilung Nehemiah ngkun toy bayay fare yoror nu Jerusalem. (Mu beeg e Nehemiah 2:1-8.) Arrogon, mus nga bochi meybil u lanin’uy nib ngoch nap’an mab ga’ angin.
be 177 ¶4
Ngam Weliy e Michan’ Rom u Ba Ngiyal’ Ndam Lemnag
Nap’an ni yira yog ngom ni ngam weliy e michan’ rom u ba ngiyal’ ndam lemnag, ma mang e rayog ni nge ayuwegem ni ngam rin’ e re n’ey nib fel’ rogon? Mu folwok rok Nehemiah ni meybil ndariy laman u m’on ni nge fulweg e deer rok Artaxerxes ni Pilung. (Neh. 2:4) Ngemu’ mag lemnag e n’en nga mog. Baaray rogon nrayog ni ngam rin’ e re n’ey: (1) Mu lemnag taareb ara l’agruw ban’en nrayog ni ngam weliy murung’agen (rayog ni ngam fanay e pi n’en ni bay ko fare babyor ni Reasoning From the Scriptures). (2) Mmel’eg e thin nu Bible nrayog ni ngam fanay ni nge tamilangnag e n’en ngam weliy. (3) Mu lemnag rogon ni ngam tabab i weliy e michan’ rom u reb e kanawo’ nra adag facha’ ni nge motoyil ngom, ngemu’ mag tabab ko non.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Mu “Tiyan’med Nge Yog Ni Um Meybilgad”
12 Gad ra lemnag e n’en ni rin’ Nehemiah, ni ir e en nib milfan e wayin rok Artaxerxes ni Pilung nu Persia ngak ni sogonap’an 450 e duw u m’on ni nge yib Kristus. Rayog ni ngad folwokgad rok Nehemiah u rogon ni i meybil ngak Jehovah u polo’ i gum’irchaen. I par in e rran nda i ‘kay ban’en ma i meybil ngak Got’ u murung’agen e n’en ni be buch rok piyu Jerusalem. (Neh. 1:4) Nap’an ni fith Artaxerxes ngak ko mang fan ni ke kireban’, ma aram me “meybil ngak fare Got nu tharmiy.” (Neh. 2:2-4) Ma mang e buch? Ke fulweg Jehovah taban e meybil rok u reb e kanawo’ ni ke yib angin ngak e girdi’ rok. (Neh. 2:5, 6) Dabisiy nre n’ey ni ke buch e kari gelnag e michan’ rok Nehemiah!
13 Faanra ud meybilgad ni bod Nehemiah, ma rayog ni nge ayuwegdad nge gel e michan’ rodad. Der ma runguydad Satan, ba ga’ ni ma skengnagdad ko ngiyal’ ni kad meewargad. Ni bod nnap’an ni ke yib reb e m’ar ngodad nib gel ara kad mochuchgad, ma rayog ni ngad lemnaged ni machib ni gad ma tay ni gubin e pul e daki ga’ fan u wan’ Got. Boch i gadad e sana ma kireban’ ni bochan boch ban’en ni ke buch rok kafram. Baadag Satan ni ngad lemnaged ni dariy fadad. Ma fanay e mit ney e lem ni nge warnag e michan’ rodad. Machane faanra ud ‘tedan’dad ngad meybilgad’ ma ra par e michan’ rodad nib gel. Be yog e thin ko Bible ni michan’ rodad e bod ‘fa gi n’en ni yima mith nga fon ko cham nra ayuwegdad ni ngad piliged ngay urngin gan e gat’ing ni be yik’ ni be pag Faanem nib Kireb ngodad.’—Efe. 6:16.
JULY 31–AUGUST 6
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | NEHEMIAH 3-4
“Ga Be Lemnag ni Kaygi Ga’ Fam ni Ngam Un i Rin’ e Maruwel nib Gel, Fa?”
Tin Baga’ Fan ko fare Babyor ni Nehemiah
3:5, 27. Thingar dab da ted ni maruwel nib gel ni fan ko liyor nib riyul’ e dab ni ta’ nib ga’ fan, ni bod e n’en ni rin’ e “piin nib tolang e liw rorad” ni Tekoites. Ya, rayog ni ngad folwokgad rok e yugu Tekoites ni kar maruwelgad nib elmerin.
Mang e Ra K’aringem Jehovah ni Ngam Mang?
11 Boor e chibog nga tomuren, ma fapi rugod ni fak Shallum e yad boch e piin ni fanayrad Jehovah ni ngar uned i ngongliy fare yoror nu Jerusalem. (Neh. 2:20; 3:12) Yugu aram rogon ni chitamangirad e ir e ma yog e thin, machane ba m’agan’rad ngay ni ngar rin’ed e re maruwel nem nib mo’maw’ mab gel e riya’ riy. (Neh. 4:15-18) Rib thil e n’en nrin’ed ko n’en ni rin’ fapi pumoon nu Tekoa ni yad ma gagiyeg nra siyeged ni ngar sobut’naged yad “ngar ngongliyed e maruwel nib gel.” (Neh. 3:5, BT) Am lemnag gelngin e felfelan’ ni tay fapi rugod ni fak Shallum u nap’an ni m’ay e re maruwel nem u lan 52 e rran! (Neh. 6:15) Ngiyal’ ney e pi walag nib pin nib m’agan’rad ngay ni nge fanayrad Got e yad ba felfelan’ ngay ni ngar rin’ed boch e maruwel ni fan ngak Got ni yugu ba thil, ni bod rogon e dimow naun ara ngan ayuweg boch e naun rodad nib milfan ngak Jehovah. Rib t’uf e ayuw ko pi walag nib pin ney ni yad ba salap ko maruwel, ma yad ba pasig, maku yad ba yul’yul’.
Ngan Maruweliy Nge Yog E Lem Rok Kristus Ko Ngan Tolang
16 Urngin e Kristiano, ni fel’ yangaren nge piilal, ni thingari gay rogon ni nge maruweliy e lem ni bod e lem rok Kristus ko ngan tolang. U lan e ulung, e boor mit e maruwel ni thingar ni rin’ riy. Dab mu dabuy ni yira yog ngom ni ngam rin’ e n’en ni be m’ug nib sobut’. (1 Samuel 25:41; 2 Kings 3:11) Gallabthir, gimew ma pi’ e athamgil nga laniyan’ pi fakmew nge pi fel’ yangaren ni ngar maruweliyed u fithik’ e felfelan’ e maruwel ni kan pi’ ngorad ni ngar rin’ed, ndemtrug ko Kingdom Hall, fa assembly, ara gin bay e convention riy? Yad ma guyem ni ga ma rin’ e tin sobut’ e maruwel fa? Reb e walag, ko fare world headquarters rok e Pi Mich Rok Jehovah, rib tamilang rogon ni be lemnag e n’en ni i rin’ e gallabthir rok. I gaar: “Rogon ni yow ma rin’ fare maruwel ni ngan klinnag e Kingdom Hall ara tagil’ e convention e dag ngog ni yow be lemnag ni ba ga’ fan. Boor yay ni yow ma ognagew yow ni ngar rin’ew e maruwel ni nge fel’ ko ulung ara pi walag, ni demtrug feni sobut’ e pi maruwel nem ni beb i m’ug. Biney e wok e ke ayuwegeg ni nga gu adag e maruwel ni demtrug ni yira pi’ ngog u roy u Bethel.”
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Tin Baga’ Fan ko fare Babyor ni Nehemiah
4:17, 18—Uw rogon ni nge un be’ ko maruwel ni ngan fal’eg ban’en ni kemus ni taab raba’ i pa’? Piin ta maruwel ni ma fek ban’en nib tomal e gathi ba magawon. Nap’an ni yira tay ban’en nga daken lolugrad ara porad, ma ba mom ni ngar koled nga taab raba’ i pa’rad ma barba’ i pa’rad e “be kol talin e cham.” Piin ta maruwel nib t’uf ni ngar fanayed l’agruw raba’ i pa’rad e kan “m’ag e sayden” nga lukngurad. Kar fal’eged rogorad nrayog ni ngar chamgad ni faanra yib e pi toogor ko cham.
AUGUST 7-13
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | NEHEMIAH 5-7
“Baadag Nehemiah ni Nge Pigpig Ma Gathi Ir e Ngan Pigpig Ngak”
w02 11/1 27 ¶3
Piin Ur Ayuweged e Bin Riyul’ e Liyor Kakrom nge Chiney
Gathi kemus ni fanay Nehemiah e tayim nge salap rok ni fan ko bin riyul’ e liyor, ya ki fanay e tin bay rok. I fanay e salpiy rok ni nge pi’ puluwon e pi Jew ni kar manged sib. I pi’ e salpiy nder lemnag ni yira fulweg ngak ni bay e win ni ka nin’ ngay. Dariy ba ngiyal’ ni ‘tomalnag’ e pi Jew ni aram e yog nthingar ni pi’ e ggan, nge salpiy, nge ku boch ban’en ngak ni bochan e ir e governor. Ya gubin ngiyal’ ni ma pi’ ggan ‘150 e girdi’ nu Israel nge pi tayugang’ rorad, maku arrogon gubin e pi girdi’ ni yad ma yib ngak ko pi nam nib chuchugur.’ Ma gubin e rran ni ma pi’ ‘reb e garbaw, nge nel’ e tin th’abi fel’ ko saf rok, nge nimen ni boor’ ngorad. Ma gubin e yu ragag e rran ni ma pi’ e “wain ni kab beech” ngorad. Gubin e pi n’ey ni i rin’ ma i fanay e tin bay rok.—Nehemiah 5:8, 10, 14-18, BT.
“Dab Mu Pag Paam Nge Ul Nga But’!”
16 Bochan ni ayuweg Jehovah Nehemiah nge pi Jew ma aram me yag ni ngar chibiyed pa’rad nga lang ngar rin’ed e maruwel ni kan pi’ ngorad ni ngar rin’ed. Angin ni yib riy e yag ni ngar ngongliyed fare yoror nu Jerusalem nge m’ay u lan 52 e rran! (Neh. 2:18; 6:5, 16) Machane, gathi kemus ni i yaliy Nehemiah rogon e maruwel ni un tay, ya ki un i toy e re yoror nem. (Neh. 5:16) Ere ku arrogon e ngiyal’ ney ni boor e piilal u lan e ulung ni yad ma folwok rok Nehemiah ni aram e yad ma un i toy boch e naun ni fan ko liyor rodad ara ra uned i klinnag ara ra ngongliyed e yungi n’en ni ke kireb ko pi Tagil’ e Liyor rodad. Ku yad ma un ko pi walag ko machib u taabang, ma yad ma yan ra guyed boch e walag ni ngar pied e athamgil nga lanin’rad, maku yad ma pi’ e athamgil nga laniyan’ e piin ni kar meewargad.—Mu beeg e Isaiah 35:3, 4.
w00 2/1 32
Uw Rogon Ndabi Pag Jehovah Talim?
Be yog e Bible nra nge “dabi pagtalin” Got ban’en, ma be yip’ fan nra rin’ ban’en nib fel’ ni fan ngay. Bod nu tomuren ni yib e ran nge tharey e fayleng u lan 150 e rran, ma “de pag Got talin Noah . . . ; ma aram me pi’ e nifeng nge thow u daken e fayleng, nge sul fare ran i yan nga but’.” (Genesis 8:1, BT) Boch e chibog nga tomuren, me meybil Samson u nap’an ndabkiyog ni nge guy ban’en ma ki chennag e pi Filistine ni gaar: “Somol ni Got, wenig ngom, mu tafinaynigeg; wenig ngom i gur Got, mpi’ gelngig taab yay, nggu maruwel ngay e taa yaney.” Ere de pag Jehovah talin Samson ni aram e pi’ gelngin nib gel ya nge yag ni fulweg taban e kireb ni ke rin’ e pi toogor rok Got ngak. (Judges 16:28-30) Ma bochan ni tow’athnag Jehovah Nehemiah ko athamgil ni tay, ma aram me yag ni ngan sulweg e bin riyul’ e liyor nga rogon u Jerusalem.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
“Ngam Ngongliy e Ngongol nib Fel’ Ngam Gel Ngak e Kireb”
15 Bin dalip, e pi toogor rok Nehemiah e ra fanayed be’ nu Israel ni Shemaiah, ni ir e nge guy rogon nge th’ab Nehemiah e Motochiyel rok Got. I gaar Shemaiah ngak Nehemiah: “Ngad madilgow ngad mada’gow ko naun rok e bin riyul’ e Got, u lan fare tempel, ma gadow ning e pi mab ko tempel; ya bay ra bad ni ngar lied gur.” I yog Shemaiah ni yibe n’en ni ngan li’ Nehemiah ngem’ nib samamith ma rayog ni nge ayuweg e pogofan rok ni nge yan i mith nga lan e tempel. Machane, Nehemiah e gathi ba prist. Ra rin’ reb e denen ni nge ni mith nga lan e naun rok Got. Ere gur ra th’ab e Motochiyel rok Got nbochan ni nge ayuweg e yafas rok? Me fulweg Nehemiah ni gaar: “Mini’ e bay ni bod gag ni rayog ni nge yan nga lan e tempel me par nib fas? Ri dab gu wan nga lan!” Mang fan nde aw Nehemiah ko fare wup ni kan fal’eg ni fan ngak? Ya bochan ni manang ni Shemaiah e yugu aram rogon ni be’ u Israel, “ma gathi Got e ke pi’ keb.” Maku, ba profet nib riyul’ e ri dabiyog ni nge yog ngak ni nge th’ab e Motochiyel rok Got. Ku bayay e ram nde pag Nehemiah ir nge gel e pi toogor ni kireb ngak. De n’uw nap’an nga tomuren, me yog ni gaar: “I taw nga nap’an me yib i may fare yoror ko rofen ni reliw nge lal ko pul ni Elul, ni ke wugem nge l’agruw e rran.”—Nehemiah 6:10-15, NW; Numbers 1:51; 18:7.
AUGUST 14-20
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | NEHEMIAH 8-9
“Felfelan’ ni Ma Pi’ Somol Ngomed e Bay i Pi’ Gelngimed”
N’en Ni Yira Fil U Ba Meybil Nni Fal’eg I Lemnag U M’on Ni Ngan Pi’
2 Reb e pul u m’on nni tay e re muulung nem, me mu’ piyu Jew i toy fare yoror nu Jerusalem bayay. (Neh. 6:15) Rrin’ed e re maruwel ney u lan 52 e rran, ma nap’an nra mu’gad mi yad tabab i rin’ boch ban’en ni fan ko tirok Got ban’en. Ere, nap’an e bin som’on e rran ko pul ni Tishri mi yad muulung nga taabang nga tagil’ e muulung ni ngar motoyilgad ngak Ezra nge ku boch e Levite ni ngar beeged e Motochiyel rok Got mi yad weliy fan. (Sasing 1) Me par urngin e tabinaw nib muun e “piin ni bitir” ngay ni yad ba sak’iy ni ka nap’an ni “be puf e woch nge mada’ ko misiw’” ni yad be motoyil. Rib fel’ ni ngad folwokgad ko n’en ni kar rin’ed. Ya ngiyal’ ney e bay e Kingdom Hall ni gad ma par riy ngaud motoyilgad ko n’en ni yibe weliy! Machane, gur, bay yu ngiyal’ ni ga ma lemnag boch ban’en nde ga’ fan u nap’an ni yibe muulung? Faanra aray rogon, mab fel’ ni ngam sul ngam lemnag e n’en ni rin’ piyu Israel kakrom, ya gathi kemus ni ur motoyilgad ko n’en ni yibe weliy ya kur fal’eged i lemnag nib fel’ rogon, ma n’en ni buch e ra tababgad ko meyor ni bochan e ke yib ngan’rad e pi oloboch ni ur rin’ed ni aram e da i yag rorad ni ngar folgad ko pi Motochiyel rok Got.—Neh. 8:1-9.
Ga Ra ‘Pag fare Kan ni Thothup Nge Mang Ir e I Gagiyegnag Pangim,’ Fa?
9 Jehovah ir “fare Got nib felfelan’.”(1 Timothy 1:11, NW; Psalm 104:31) Faen Fak e baadag ni nge rin’ e tin nib m’agan’ e Chitamangin ngay. (Psalm 40:8; Hebrews 10:7-9) Ma “felfelan’ ni ma pi’ Somol ngodad e bay i pi’ [gelngidad].”—Nehemiah 8:10.
10 Fare felfelan’ ni ke pi’ Got ngodad e ma k’aringdad nge fel’ u wan’dad u nap’an ni gad ra rin’ e tin nib m’agan’ Got ngay ni mus ko ngiyal’ ni kad mada’naged e gafgow, kireban’, nge togopuluw. Uw feni rib gel e felfelan’ ni ma yibnag e “tamilangan’ rok Got” ngodad! (Proverbs 2:1-5) Tha’ u thildad Got e be tor nga daken e tamilangan’ rodad nib puluw nge michan’ rodad ngak nge fare biyul ni pi’ Jesus. (1 John 2:1, 2) Nga kun mang bang ko fare ulung i walag u ga’ngin yang e fayleng e ku reb i tapgin e felfelan’. (Zefaniah 3:9; Haggai 2:7) Athap rodad ni fan ko fare Gil’ilungun nge fare tow’ath ni ngad wereged fare thin nib fel’ e ma yibnag e felfelan’ ngodad. (Matthew 6:9, 10; 24:14) Maku ban’en ni ma yibnag e felfelan’ ngodad e fare athap ko yafas ni manemus. (John 17:3) Bochan ni bay ba athap rodad nib fel’ ni aram rogon, ma thingar ‘da pared ni gad ba felfelan.’—Deuteronomy 16:15.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
w96 11/1 10 ¶2
Mu Bieg e Thin rok Got ma Ga Pigpig Ngak u Fithik’ e Tin Nriyul’
2 Tomren ni kan ubung e yoror u Jerusalem ko 455 B.C.E., ke beeg Ezra ni prist nge yugu boch e girdi’ fapi Motochiyel rok Got ngak piyu Israel. Nge mu’ min fal’eg e Madnom ko Nochi Naun, min tamilangnag e denen ni kan ngongliy, min fal’eg “ba m’ag ni nge par nib yaram.” (Nehemiah 8:1-9:38) Be gaar: “Mi yad beeg nga lang e thin rok Got ko bin baaram e thin ni manang e girdi’ fan.” (Nehemiah 8:8) Boch e taskul e ma yog ni gathi ri manang piyu Israel fan e thin nu Hebrew ma kan afweg ko thin nu Aramaic. Machane fapi thin ni baaram e de tamilangnag ni aram e thin nu Hebrew. I beeg Ezra nge yugu boch e prist e Motochiyel ni fan ni nge urngin e girdi’ me nang fan me fol riy. Ku aram rogon e pi babyor ni kan ngongliy ni fan ko pi Kristiano nge pi muulung ni yima tay ya yima fal’eg ni fan ni nge ‘tamilangnag fan’ e Thin rok Got. Maku aram rogon e piin ni piilal ni kan dugliyrad, ni be’ ni ir e “tamachib nib fel’.”—1 Timothy 3:1, 2; 2 Timothy 2:24.
AUGUST 21-27
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | NEHEMIAH 10-11
“Ra Paged Fan Boch Ban’en ni Fan Ngak Jehovah”
Reb E Jerusalem Ni Ke Lebuguy E Ngochol Rok
13 Fare “m’ag nib mudugil” ni kan fal’eg u nap’an Nehemiah e ke ayuweg e girdi’ ngar fal’eged rogorad ko rofen ni kan ognag fare yoror nu Jerusalem ngak Got ni aram e inauguration. Machane ka bay ban’en nib t’uf ni ngan tiyan’uy ngay. Yoror u Jerusalem e bay 12 e garog riy, ma ba t’uf ni nge yoor e girdi’ riy. Immoy e girdi’ nu Israel ni be par riy machane “ba ga’ radan lan fare mach mab ga’ gang, ma buchuuw e girdi’ ni be par riy.” (Nehemiah 7:4) Ni ngan pithig e re magawon nem ma kan “nin’ bochi ban’en nga but’ ni ngan turguy ko mini’ reb ko ra ragag e girdi’ nra yan i par u Jerusalem ni binaw nib thothup.” Ba adag e girdi’ ni ngar folgad ko re n’ey ma kar pininged e sorok ko “urngin e piin ni kar ognaged yad ngar pared u Jerusalem.” (Nehemiah 11:1, 2) Rib fel’ e kanawo’ ni ur daged ko girdi’ ko ngiyal’ ney ni rayog ni nga ranod nga bang nib t’uf e ayuw ko Kristiano!
w86 2/15 26
Kan Sulweg e Bin Riyul’ e Liyor Nga Rogon
Ra nge digey e pi Jew e tabinaw nge binaw ni taferad nga ranod ra pared nga Jerusalem, ma bay boch ban’en nra mo’maw’nag rogon e par rorad. Ma piin yad ra par ko re mach nem e rayog ni bay boch ban’en nra tay e yafos rorad u thatharen e riya’. Bochan e re n’ey, ma aram fan ni lemnag boch e girdi’ nib fel’ e n’en ni ke rin’ e pi cha’ney ni kar ognaged yad ma dariy e maruwar riy nra meybilgad ngak Jehovah ni nge tow’athnagrad.
Gad Ra Fel’ u Wan’ Got ni Faan Gad Ra Par ni Gad Ba Yul’yul’
15 Nap’an nda ognaged e yafos rodad ngak Jehovah, ma gad micheg ngak ni gad ra rin’ e tin nib m’agan’ ngay ni yugu demtrug rogon. Gad manang nde mom ni ngad ted u gil’ e n’en ni kad micheged ngak Got. Rayog ni ngari mo’maw’ e re n’ey ngodad ni faanra ka nog ban’en ngodad ni ngad rin’ed ndubdad. Machane faan gad ra athamgil ndab da rusgad me m’agan’dad ngay ni ngad folgad rok Got, ma aram e gad be tay u gil’ e n’en ni kad micheged. Sana de mom ni ngad paged fadad u boch ban’en, machane pi tow’ath ni ma pi’ Jehovah e kab fel’ ko pi n’en ni kad paged fan. (Mal. 3:10) Machane, uw rogon fare rugod ni fak Jefthah?
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Tin Baga’ Fan ko fare Babyor ni Nehemiah
10:34—Mang fan ni kan tay chilen ngak e girdi’ ni ngar pied e l’ud? De yog fare Motochiyel ni kan pi’ ngak Moses ni ngan ognag e l’ud. Re motochiyel ney e ke sum ya ireray e n’en nrib t’uf rorad. Rib boor e l’ud nib t’uf rorad ni fan ni ngar urfiyed e pi maligach u daken e altar. Ba ga’ ni de gaman e Nethinim ni immoy, ni gathi piyu Israel ni kar pigpiggad ni sib u tempel. Ere kan non’ nochi n’en nga but’ ni bay e pow riy ni ngan dugliy ko mini’ e ra pi e l’ud nge par ni bay e l’ud rorad ni gubin ngiyal’.
AUGUST 28–SEPTEMBER 3
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | NEHEMIAH 12-13
“Mu Yul’yul’ Ngak Jehovah u Nap’an ni Ga Be Mel’eg e Pi Fager Rom”
it-1 95 ¶5
Piyu Ammon
Tomuren ni kan chuweg Tobiah u tempel, ma aram min beeg e motochiyel rok Got ni bay ko Deuteronomy 23:3-6 ni be yog ndabiyog ni nge maathuk piyu Ammon nge yu Moab nga fithik’ e girdi’ rok Got min guy rogon ni ngan fol riy. (Ne 13:1-3) Nni pi’ e re motochiyel ney ni sogonap’an 1,000 e duw u m’on riy ni bochan e dabun piyu Ammon nge yu Moab ni ngar pied e ayuw ngak piyu Israel u nap’an ni yad be yan nga lan fare Nam ni Kan Micheg. Re n’ey e un lemnag ni be yip’ fan ndabiyog ko pi girdi’ ney ni ngar boded e girdi’ nu Israel ni nge taareb rogon mat’awrad nge pi n’en nrayog ni ngar rin’ed. Machane der yip’ fan ndabiyog ni nge chag ara nge par piyu Ammon nge piyu Moab u fithik’ e girdi’ nu Israel ya nge yib angin e tow’ath ni ma pi’ Got ngak e girdi’ rok ngorad. Ke m’ug e re n’ey ko n’en ni buch rok Zelek nni fek nge mang reb e tolang ko salthaw rok David, nge Ruth ni kan weliy murung’agen ni ir be’ nu Moab.—Ru 1:4, 16-18.
Kan Thothupnagmed
5 Mu beeg e Nehemiah 13:4-9. Rib mo’maw’ ni ngad pared ni gad ba thothup ya boor ban’en u toobdad nra alitnagdad. Mu lemnag e n’en ni buch rok Eliashib nge Tobiah. Eliashib e ir e ba ga’ ko prist, ma Tobiah e ir be’ nu Ammon ni ma maruwel rok e Pilung nu Persia. I guy Tobiah nge piin ni yad ma ayuweg rogon ni ngar taleged Nehemiah ndab ki ngongliy fare yoror nu Jerusalem bayay. (Neh. 2:10) Rogon ni bay ko motochiyel e dabiyog ni nge yan e girdi’ nu Ammon nga lan e yoror ko tempel. (Deut. 23:3) Ere, mang fan ni ke pag Eliashib Tobiah ni nge un ko gin ni yima abich riy u lan e tempel?
6 Rib pach e thin rok Tobiah nge Eliashib. Ke leay Tobiah nge Jehohanan ni fak e ppin nu Jew, maku boor e Jew nib fel’ Tobiah u wan’rad. (Neh. 6:17-19) Ki leay Manasseh ni tungin Eliashib reb e ppin ni fak Sanballat. Me Sanballat e ir e governor u Samaria, ma rib pach e thin rorow Tobiah. (Neh. 13:28) Bochan e pi tha’ ney, ma dabisiy ni aram fan ni ke pag Eliashib ni ir e Prist nib Tolang Tobiah ni nge yog e n’en ni nge rin’ ni yugu aram rogon ni gathi ir be’ nu Israel, maku be togopuluw ko maruwel ni i tay e girdi’ rok Got. Machane, ke dag Nehemiah nib yul’yul’ ngak Jehovah ni bochan e ke yin’ urngin e chugum rok Tobiah ni immoy u lan e gin ni yima abich riy u tempel nga wen.
w96 3/15 16 ¶6
Magawon u Rogon ni Ngan Par ni Yib Yul’yul’
6 Faanra gad ba yul’yul’ ngak Jehovah Got, ma gad ra siyeg ni ngad m’ag fagergad ko pi toogor rok. Aram fan ni yoloy James nreb i gachalpen Jesus ni gaar: “Gimed e piin nda myul’yul’gad ngak Got! Da mu nanged ni faanra mfagergad ko fayleng ma aram e kam manged toogor rok Got? Cha’ nra finey ni nge mang fager rok e fayleng e aram e ke tay ir ni ir e toogor rok Got.” (James 4:4) Gad baadag ni ngad yul’yul’gad ni bod David ni Pilung u nap’an ni gaar: “Somol, ri gub fanenikay e piin ni yad be fanenikayem! Rib m’ay fan u wun’ug e piin ni yad be togopluw ngom! Fanenikan rog ngorad e ke yan i mus nga rogon; gu be tayrad ni yad e pi toogor rog.” (Psalm 139:21, 22) Ere dubdad ni ngad chaggad ko piin yad ma denen ni lem rorad ya gad ba thil ngorad. Yul’yul’ rodad ngak Got e ra k’aringdad ndab da chaggad ko pi toogor rok Jehovah ara ud yaliyed yaarad u TV.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
it-2 452 ¶9
Musik
Tang ni yima tay u tempel e ban’en nib ga’ fan. Be m’ug e re n’ey ko pi thin nu Bible ni be weliy murung’agen e piin yad ma tang u tempel, maku ‘danir yin’ daken e maruwel rorad’ nib thil ko tin ka bay e Levite ya nge yag ni ngar tedan’rad ko maruwel rorad. (1Kr 9:33) Ki m’ug e re n’ey u nap’an nni weliy murung’agrad ni yad ba ki’ ko pi Levite nra sulod u Babylon. (Ezr 2:40, 41) Mus ku Artaxerxes (Longimanus) ni pilung u Persia ni yog ndab ur pied e “tax.” (Ezr 7:24) Boch nga tomuren, me yog en pilung ni gubin e rran ma “ngan pi’ e tin nib t’uf ko piin ma tang.” Yugu aram rogon ni ke yib e re thin ney rok Artaxerxes, machane mudugil ni Ezra e yog ni ngan rin’ e re n’ey ni bochan e bay mat’awun ni ke pi’ Artaxerxes. (Ne 11:23, NW; Ezr 7:18-26) Aram fan ni yugu aram rogon ni piin yad ma tang e ku yad boch e Levite, machane nap’an nra weliy e Bible murung’agrad ma ma yog ni “piin ngi i tang, nge pi Levite.”—Ne 7:1, BT; 13:10.