Kan Nang Bayay e Athap ko Yafas ni Manemus u Fayleng

“Daniel, chiney e ngam uchumiy fare ke babyor ma ga yip’ e hang ngay nge par nge yan i mada’ nga tomren e fayleng. Ma boor e girdi’ ni bay ur guyed rogon ni ngar nanged fan e tin ni be yib i m’ug. Ma bay i ga’ e llowan’ i yan.”​—DAN. 12:4.

1, 2. Mang e gali deer ni gadad ra weliy ko re thin ney?

BOKUM milyon e girdi’ e ngiyal’ ney e ke tamilang u wan’rad boch e thin nu Bible ni be yog murung’agen e athap ko yafas ni manemus u paradis u fayleng. (Rev. 7:9, 17) Nap’an ni sunmiy Got Adam me yog ni nge par u fayleng ni manemus.​—Gen. 1:26-28.

² Piyu Israel e kar athapeged ni bay ni sulweg e girdi’ nga rogon ngar flont gad bayay. Thin ni bay ko Matthew nge mada’ ko Revelation e be weliy rogon ni pi’ Got ngak e girdi’ e yafas ni manemus u paradis u fayleng. Ere mang fan ni thingar ni fil bayay ngan nang murung’agen e athap ko girdi’? Uw rogon ni ke nang bokum milyon e girdi’ e re athap ney?

Kan Mithag e Bin Riyul’ e Athap

3. Mang fan ni boor e girdi’ e dar nanged ni bay e athap nrayog ni ngan par u fayleng ni manemus?

³ Yog Jesus ni bay sum boch e profet ni googsur ma bay ra kirebniged e bin riyul’ e machib, ma boor e girdi’ ni bay ra folgad rorad. (Matt. 24:11) I ginang apostal Peter e pi Kristiano ni gaar: “Bay yib i m’ug e tamachib ni goo bogi ban’en u fithik’med.” (2 Pet. 2:1) I weliy apostal Paul murung’agen “ba ngiyal’ ni bayi taw ngay me dabuy e girdi’ ni ngar motoyilgad ko bin nib riyul’ e machib, mi yad fol ko tin ni yad ba adag, ma bay u ranod nguur gayed i yan e piin ni nge machibnagrad ni yad e bay ra machibniged ngorad e tin ni ir e yad be yim’ ni bochan ni ngar rung’aged.” (2 Tim. 4:3, 4) Be fanay Satan e Kristiano ni googsur ni nge bannag e girdi’ ni nge dabkur nanged e tin riyul’ u murung’agen e n’en nib m’agan’ Got ngay ni fan ko girdi’ nge fayleng.​—Mu beeg e 2 Korinth 4:3, 4.

4. Mang e athap ni fan ko girdi’ ni ke togopluw e pi tayugang’ ko Kristiano ni googsur ngay?

⁴ Bible e be weliy ni Gil’ilungun Got e reb e am u tharmiy nra thang gubin e am ko girdi’. (Dan. 2:44) U nap’an e gagiyeg rok Kristus u lan taareb e biyu’ e duw ma bay non’ Satan nga lan e low nib toar, ma bay ni faseg e yam’, ma bayi flont e girdi’ u fayleng. (Rev. 20:1-3, 6, 12; 21:1-4) Machane pi tayugang’ ko Kristiano e kar fanayed boch e machib ni googsur. Ni bod Origen nu Alexandria ni be’ ni ma fil murung’agen e machib ko Katolik e ke yog nib kireb e piin ke michan’rad ko machib u murung’agen e flaab nra yib nga fayleng u nap’an taareb e biyu’ e duw. Ma ku arrogon Augustine nu Hippo (354-430 C.E.) ni ke “fel’ u wan’ e re machib nem,” aram rogon ni yog fare The Catholic Encyclopedia.a

5, 6. Mang fan ni ke togopluw Origen nge Augustine ko fare machib ni murung’agen fare biyu’ e duw?

⁵ Mang fan ni ke togopluw Origen nge Augustine ko fare machib u murung’agen e gagiyeg u lan reb e biyu’ e duw? Clement nu Alexandria e ir e sensey rok Origen ma cha’ ney e ke mich u wan’ fare thin ni murung’agen e yaal ni dabi yim’ biid ni sum ko yalen nu Greek. Bochan ni kari mich u wan’ e machib rok Plato, ma aram e “ke uneg fare machib ni murung’agen e yaal ko machib ko Kristiano,” Aray e n’en ni yog Werner Jaeger ni be’ ni ma fil murung’agen e machib ko Galesiya, ere ke fil Origen ngak e girdi’ ni urngin e flaab ni yira pi’ u nap’an taareb e biyu’ e duw e gathi roy u fayleng ya tharmiy.

⁶ Ke un Augustine nga reb e teliw ni “yad ma yog ni yad e Kristiano” ko ngiyal’ ni ke gaman 33 e duw rok. Machane u m’on riy ma ma fol ko machib rok Plato ma ke gagiyelnag Plotinus u nap’an e bin dalip e chibog. Tomuren ni ke un ko Kristiano ni googsur ma i par ni be lemnag e machib rok Plato. Reb e babyor e be gaar: “Ma kari mudugil laniyan’ ni nge athukuy e machib rok Plato ko thin nu Bible ni bay ko Matthew nge mada’ ko Revelation.” (The New Encyclopædia Britannica) Ma ku yu gu reb e babyor e weliy Augustine riy ni fare biyu’ e duw ni be weliy e Revelation guruy ni 20 murung’agen e “ba fanathin.” Mi ki gaar: “Piin ni ma fil murung’agen e teliw nu Meriken e kar folgad ko re machib ney ma dakuriy e girdi’ ni kar folgad ko fare machib ni murung’agen e gagiyeg rok Got u fayleng u lan taareb e biyu’ e duw.”​—The Catholic Encyclopedia.

7. Mang e machib ni googsur ni ke magawonnag e athap ko yafas ni manemus u fayleng, ma uw rogon?

⁷ Fare machib ni murung’agen e yaal ni sum u Babylon kakrom e ke magawonnag e athap ko girdi’ ko yafas ni manemus u fayleng. Nap’an ni ke fol e Kristiano ni googsur ko re machib ney ma kar thilyeged fan e thin nu Bible, ni nge m’ug riy ni gubin e girdi’ nib fel’ e yad ra yan nga tharmiy. Re machib ney e be m’ug riy ni yafas ko girdi’ u fayleng e ba ngoch nap’an ma yibe skengnagrad ko rayog ni nga ranod nga tharmiy fa dabiyog. Miki buch ban’en ni ku aray rogon. Munmun me fanay piyu Jew e machib rok piyu Greek ni nap’an nra yim’ be’ ma bay ban’en u fithik’ i dow ni dabi yim’. Ma re machib ney e ke kirebnag e athap rorad ko yafas ni manemus u fayleng. Rib thil e re ney ko n’en ni be yog e Bible! Girdi’ e kan sunmiy ni bay downgin nib thil ko kan. Yog Jehovah ngak Adam ni gaar: “Ni ngongliyem ko but’.” (Gen. 3:19) Kan sunmiy e fayleng ni nge par e girdi’ riy ni manemus ma gathi tharmiy.​—Mu beeg e Psalm 104:5; 115:16.

Ke Tamilang e Tin Riyul’

8. Nap’an e pi duw ni 1600 ma mang e ke yog boch e pi llowan’ u murung’agen e athap ko girdi’?

⁸ Yooren e teliw ni yad ma yog ni yad e Kristiano e darur filed ko girdi’ murung’agen e yafas ni manemus u fayleng, machane de yog rok Satan ni nge mithag e tin riyul’ ni gubin ngiyal’. Nap’an boch e duw nga tomren, ma boch e girdi’ ni yad ma fl’eg i beeg e Bible e kar nanged boch fan rogon ni nge sulweg Got e girdi’ ngar flontgad bayay. (Ps. 97:11; Matt. 7:13, 14; 13:37-39) U lan e pi duw ni 1600, e boor e girdi’ e kar pilyeged ma kar yoloyed e Bible ma aram e ke yoor ken nrayog ni nge beeg e girdi’. Duw ni 1651 ma be’ nib llowan e “ke yoloy ni ke mul fare yafas ni manemus u paradis u fayleng” ni bochan Adam, ere u daken Jesus ma “urngin e girdi’ e yad ra par u fayleng; faanra danga’ ma dabi puluw e n’en ni be yog e Bible.” (Mu beeg e 1 Korinth 15:21, 22.) John Milton ni be’ nib gilbuguwan ni ma yoloy e poem (1608-1674) e ke yoloy e babyor ni reb e Paradise Lost ma reb e Paradise Regained. U lan e gali babyor ney e ke weliy Milton riy murung’agen e flaab ni rayog ngak e piin nib yul’yul’ u lan e paradis u fayleng. Yugu aram rogon ni ke fanay Milton boor e tayim rok ni nge fil e Bible machane ke nang ni yira nang fan ma ra tamilang e thin riy u nap’an e ngiyal’ ni bay Kristus.

9, 10. (a) Mang e ke yoloy Isaac Newton u murung’agen e athap ko girdi’? (b) Mang fan ni lemnag Newton ni ngiyal’ ni bay Kristus riy e kab palog?

⁹ Be’ nib cheg ko matheeg nge sumar ni Sir Isaac Newton fithingan (1642-1727) e ku ba adag ni nge nang fan e Bible. Ke tamilang u wan’ ni bay boch e girdi’ ni yira fasegrad ko yam’ nga ranod nga tharmiy ngar uned ngak Kristus ko gagiyeg. (Rev. 5:9, 10) Mi ki yoloy ni gaar: “Tomuren fare rran ko pufthin ma ku bay e girdi’ ni yad ra par u fayleng ni gathi kemus ni reb e biyu’ e duw ya manemus.”

¹⁰ Ki yog Newton ni fare ngiyal’ ni bay Kristus riy e dawori chugur. Stephen Snobelen ni be’ ni ma yoloy chepin e girdi’ e ke gaar: “Reb i fan ni ke yog Newton ni dawori chugur ni nge taw fare Gil’ilungun Got e bochan e ke guy ni boor e girdi’ ni kari mich e trinitas u wan’rad.” Ere ka be par nib mith fare thin nib fel’. Ma de guy Newton ba ulung e Kristiano ni rayog ni ngar tamilangnaged ni de puluw e re machib ni trinitas ney. Miki yoloy ni gaar: “Fapi yiiy rok Daniel nge John [fapi yiiy rok John ni bay ko babyor ni Revelation] dabiyog ni ngan nang fan nge mada’ ko tomur.” Ke weliy Newton ni gaar: “Ere ke yog Daniel, ‘boor e girdi’ ni bay ur milgad i yan nge sul ma bayi ga’ e llowan i yan.’ Thingar ni machibnag fare thin nib fel’ u urngin e nam, u m’on ni nge yib fare gafgow nib ga’ nge tomuren e fayleng. Girdi’ ni boor ni ba’ yuwan e fal’tir u pa’rad ni kar magaygad nib fas ko fare gafgow nib ga’ e dabiyog ni ngar yoor gad ni faanra dab ni machibnag fare thin nib fel’ u m’on ni nge taw e tomur.”​—Dan. 12:4; Matt. 24:14; Rev. 7:9, 10.

11. Mang fan ni fare athap ko girdi’ e de tamilang u wan’ yooren e girdi’ u nap’an Milton nge Newton?

¹¹ U nap’an Milton nge Newton e faanra bay be’ ni ke togopuluw ko machib ko galesiya ma yira li’ ngem’. Aram fan ni boor e babyor ni ke yoloy e piin ni kar filed e Bible e dan wereg nge mada’ ko ngiyal’ ni kar m’ad. Nap’an ni kan thilyeg boch ban’en ko bin ni 16 e chibog ma dan thilyeg e machib u murung’agen e yaal ni dabi yim’, ma Protestant e ku yad be machibnag ni fare thin ni yog Augustine ni fare biyu’ e duw e ke thumur. Gur, ere ke ga’ e llowan’ e chiney ko tin tomren e rran?

“Bay i Ga’ e Llowan”

12. Wuin e ke ga’ e tamilangan’ ko tirok Got ban’en?

¹² Ke yog Daniel ban’en nib fel’ nra buch ko tin “tomren” e rran. (Mu beeg e Daniel 12:3, 4, 9, 10.) Ke yog Jesus ni “Tirok Got e girdi’ e bayi gal ramaerad ni bod e yal’.” (Matt. 13:43) Uw rogon ni ke ga’ e tamilangan’ ko tirok Got u nap’an e tin tomuren e rran? A mu lemnag e n’en ni buch boch e duw u m’on ko 1914 ni fare duw ni tabab e tin tomuren e rran.

13. Mang e ke yoloy Charles Taze Russell u tomren ni ke fil u murung’agen rogon ni ngan sulweg e girdi’ ngar flontgad ni bod Adam?

¹³ Ke chugur ni nge m’ay fapi duw ni 1800 ma i moy in e girdi’ ni kar fal’eged i gay ni ngar nanged fan, “fapi thin nib riyul’.” (2 Tim. 1:13) Bagayad e Charles Taze Russell. Nap’an e duw ni 1870 ma ir nge boch e girdi’ e yad ba adag ni ngar nanged e tin riyul’ ere kar fal’eged reb e ulung ni ngar filed e Bible. Nap’an e duw ni 1872 ma kar filed murung’agen rogon ni ngan sulweg e girdi’ ngar flontgad. Tomur riy me yoloy Russell ni gaar: “Nge mada’ ko ngiyal’ nem ma dawori tamilangan’ mad ko mang e ba thil u thilin e tow’ath ni yira pi’ ngak fare ulung ni yibe skengnag e chiney nge piin ba yul’yul’ u fithik’ e girdi’ ni gubin.” Fare tow’ath ni fan ngak piin ba yul’yul’ u fithik’ e girdi’ ni gubin e “ngan pi’ ngorad e yafas ni ba flont ni bod rogon e yafas rok Adam ko som’on u Eden.” Ke yog Russell ni bay boch e girdi’ ni ke ayuweg u nap’an ni fil e Bible. Mini’ e pi cha’nem?

14. (a) Uw rogon u wan’ Henry Dunn e thin u Acts 3:21? (b) Rogon ni yog Dunn, mini’ e ra par u fayleng ni manemus?

¹⁴ Henry Dunn e ir bagayad e piin ni i fil e Bible, me yoloy u rogon ni “nge thilyeg Got urngin ban’en riy nge beechnag, ni bod rogon ni ke weliy Got kakrom u l’ugun e profet rok nib thothup.” (Acts 3:21) Ke nang Dunn ni thingar ni sulweg e girdi’ nga rogon ngar flontgad u nap’an e gagiyeg rok Kristus u lan taareb e biyu’ e duw. Ke fal’eg Dunn i yaliy murung’agen ba deer ni boor e girdi’ ni be lemnag murung’agen ni, Mini’ e ra par u fayleng ni manemus? Ke weliy ni boor e girdi’ ni yira fasegrad ko yam’, ma yira fil e tin riyul’ ngorad, ma rayog ni ngar maruweliyed e michan’ rorad ngak Kristus.

15. Mang e ke nang George Storrs fan u murung’agen e fas ko yam’?

¹⁵ Nap’an e duw ni 1870 miki yog George Storrs ni piin de mat’aw e yira fasegrad ko yam’ ma rayog ni nge yog ngorad e yafas ni manemus. Ma ku ke nang ni be yog e Bible ni girdi’ ni kan fasegrad ko yam’ ma dabi fol e yad ra yim’ u tomuren “raay e duw.” (Isa. 65:20) I par Storrs u Brooklyn, New York, me yal’uweg reb e babyor ni Bible Examiner.

16. Uw rogon nib thil e Piin Ma Fil e Bible ko Kristiano ni googsur?

¹⁶ Ke fil Russell u Bible ni ke taw ko ngiyal’ ni ngan machibnag fare thin nib fel’ ni nge nang gubin e girdi’. Ere nap’an e duw ni 1879 me tabab ni nge fal’eg fare babyor ni Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence, ni yima yog ni Fare Wulyang Ntagil’ E Damit Ni Be Weliy Morngaagen Gil’ilungun Jehovah. Kafram ma buchuuw e girdi’ ni kar nanged e tin riyul’, machane chiney e boor e Piin ni ma Fil e Bible u lan e pi nam ni ma yib ngorad ma yad ma fil Fare Wulyang Ntagil’ E Damit. Fare machib ni buchuuw e girdi’ ni yad ra yan nga tharmiy ma bokum milyon e girdi’ ni yad ra par u fayleng ni kar flontgad e ke gagiyelnag nib thil e piin ma fil e Bible ko Kristiano ni googsur.

17. Uw rogon ni ke ga’ e bin riyul’ e tamilangan’?

¹⁷ Ke tabab e tin “tomuren” e rran ko 1914. Gur ke ga’ e bin riyul’ e tamilangan’ u murung’agen e athap ko girdi’? (Dan. 12:4) Nap’an e 1913 min tay e welthin rok Russell nga lan 2,000 e shimbung ma 15,000,000 e girdi’ e ur beeged. Tomur ko duw ni 1914 ma ke pag 9,000,000 e girdi’ e kar guyed fare “Photo-Drama of Creation”​—ni bay e kachido nge slides riy ni be weliy murung’agen e Gagiyeg rok Kristus u lan Taareb e Biyu’ e Duw. Duw ni 1918 nge mada’ ko 1925 ma fare welthin ni “Bokum Milyon e Girdi’ ni Kab Fas e Chiney e Dabkur M’ad,” e be weliy murung’agen athap ko yafas ni manemus u fayleng. Ke pi’ e Pi Mich Rok Jehovah e re welthin nem nib pag 30 mit e thin ni kan weliy riy. Nap’an e duw ni 1934 ma ke nang e Pi Mich Rok Jehovah ni piin ni be athapeg e yafas ni manemus u fayleng e thingar ni taufenagrad. Re n’ey e ke pi’ e athamgil nga lanin’rad ni ngar machibniged fare thin nib fel’ u murung’agen Gil’ilungun Got. Ngiyal’ ney ma fare athap ko yafas ni manemus u fayleng e ke k’aring bokum milyon e girdi’ ni ngar pininged e magar ngak Jehovah.

“Flaab” Boch nga M’on!

18, 19. Uw rarogon e yafas ni be yog ko Isaiah 65:21-25?

¹⁸ Kan thagthagnag ngak Isaiah ni profet ni nge yoloy murung’agen rogon e yafas ni ra yog ngak e girdi’ rok Got u fayleng. (Mu beeg e Isaiah 65:21-25.) Bay boch e gek’iy ni kab fas e chiney ni i moy u nap’an ni yoloy Isaiah e pi thin ney ni gonap’an 2,700 e duw faram. Am susunnag ni ngam par ni aram n’umngin nap’an ni ba fel’ fithik’ i dowam.

¹⁹ Ngiyal’ nem ma yafas rodad e dabi taareb rogon ko chiney ni gad ma yim’, ya rayog ni ngad rin’ed boch ban’en ni bod e woldug, ngan toy e naun, fa ngad filed boch ban’en ni dariy n’umngin nap’an. Mu lemnag ni ngiyal’ nem e ra yoor e fager rom ma ra i fel’ e tha’ u thilmed i yan. Mu lemnag e “flaab” nra felfelan’ “pi fak Got” ngay!​—Rom. 8:21.

[Footnote]

Rayog ni Ngam Weliy?

• Uw rogon ni athap ko yafas u fayleng e de tamilang u wan’ e girdi’?

• Mang e ke nang fan boch e girdi’ ni ma beeg e Bible u nap’an e pi duw ni 1600?

• Uw rogon ni ke tamilang e bin riyul’ e athap u wan’ e girdi’ u nap’an ni ke chugur ko duw ni 1914?

• Uw rogon ni ke ga’ e tamilangan’ ko athap ko yafas ni manemus u fayleng?

[Picture on page 19]

John Milton ni be’ ni ma yoloy e poem (gilay’) nge Isaac Newton ni be’ nib cheg ko sumar nge matheeg (mat’aw) yow manang murung’agen e athap ko yafas ni manemus u fayleng

[Picture on page 21]

Piin Ma Fil e Bible e kar filed ni ke taw nga nap’an ni ngan nang e bin riyul’ e athap ko girdi’ u ga’ngin yang u fayleng