KENGGIN E RE KE BABYOR NEY | ROGON NI KE PAR E BIBLE NI KA ROGON
Ka Be Par ni Ka Rogon ni Yugu Aram Rogon ni Un Togopuluw Ngay
BAN’EN NRAYOG NI NGE KIREBNAG E BIBLE: Boor e pi tayugang’ ko am nge teliw e kar guyed rogon ni ngar rin’ed boch ban’en nib togopuluw ko Bible. Kab kakrom i yib nib ga’ ni yad ma fanay mat’awrad ni ngar guyed rogon ndabi yag e Bible ko girdi’, ara ni yoornag ken, ara ni pilyeg nga yugu boch e thin. Baaray l’agruw ban’en ni ke buch ni bay rogon ko re n’ey:
Bang ko duw ni 167 B.C.E.: Antiochus Epiphanes ni Pilung e guy rogon ni nge towasariy e pi Jew ni ngar uned ko teliw rok piyu Greece, ma aram me yog ni ngan kirebnag gubin e Pi Babyor ko Bible nni Yoloy Nsom’on ni Thin ni Hebrew. Immoy be’ ni ma yoloy chepin e girdi’ ni ka nog Heinrich Graetz ngak ni yog ni immoy boch e girdi’ ni ur maruwelgad ko re pilung nem “nnap’an ni yad ra pirieg fapi Motochiyel ni kan yoloy nga lan yungi babyor ni kan bachiy, mar guchthuyed ara ra urfiyed, mar thanged e fan rok e piin ni ur beeged e yungi babyor nem ni nge pi’ gelngirad me fal’eg lanin’rad.”
Nap’an e duw ni 500 nge mada’ nga bang ko duw ni 1500 C.E.: Immoy boch e tayugang’ ko Katolik nra damumuwgad ni bochan e be machibnag girdien e teliw rorad e pi n’en ni bay u Bible ma darur machibnaged e pi machib ko Katolik. Ere, rogned ni piin ni bay e Bible rorad ma gathi fare babyor ni Psalms ko thin ni Latin e aram e kar togopuluwgad ko galesiya. Ku immoy reb e ulung ko galesiya nrogned ni ngan dugliy boch e pumoon ni “ngar gayed e pi girdi’ nem . . . u lan e pi tabinaw ko girdi’ i yan nge yungi n’en ni yibe sananag ni be par e girdi’ riy ni bay yu ken e Bible rorad. . . . Re tabinaw ni yira pirieg reb e pi girdi’ ney riy e yira kirebnag.”
Faan gomanga yag ko girdi’ ni ngar kirebnaged urngin ken e Bible, ma ke math e thin riy.
De yag ni nge kireb fare ke Bible ni pilyeg William Tyndale ko thin ni Meriken ni yugu aram rogon nni guy rogon ni ngan taleg, maku yibe guy rogon ni ngan urfeg yu ken e Bible ni nge chuw, me tomur riy min li’ nge yim’ ko duw ni 1536
ROGON NI KE YAG NI NGE PAR E BIBLE NI KA ROGON: I guy Antiochus ni Pilung rogon ni nge pingeg laniyan’ e piin ni ur pared u Israel, machane ngiyal’ nem e ke yoor e pi Jew ni yad ma par u yugu boch e nam u wuru’ yu Israel. Bin riyul’ riy e, be susunnag e piin ni boor ban’en ni yad manang nnap’an ni taw ko bin som’on e chibog C.E., mab pag 60 e pasent ko pi Jew e yad ma par u yugu boch e nam u wuru’ yu Israel. Ba ga’ ni yad ma tay e yungi babyor ni bay e thin ko Bible riy u lan e pi tafen e muulung rorad i yan. Ma pi yungi babyor nem e aram e yungi babyor ni i fanay boch e girdi’ nga tomurrad, nib muun e piin Kristiano ngay.—Acts 15:21.
Nap’an e duw ni 500 nge mada’ nga bang ko duw ni 1500 C.E., ma piin nib ga’ fan e Bible u wan’rad e ur athamgilgad u fithik’ e gafgow ni un tay ngorad, ma aram mar ululgad ni ngar pilyeged e thin riy nga yugu boch e thin ma yad be abweg e thin riy nga yugu boch e babyor. Rayog nnap’an ni taw nga lukngun e bin 15 e chibog ma kan pilyeg yu yang ko Bible nga 33 mit e thin. Ngiyal’ nem e dawor ni ngongliy fapi masin ni yima fal’eg e babyor riy. Tomuren e re ngiyal’ i n’em, ma aram min tabab i pilyeg e Bible nga yugu boch e thin ma yibe yoornag ken nib papey.
ANGIN: Yugu aram rogon ni i guy boch e pilung nge tayugang’ ko teliw rogon ni ngar kirebnaged e Bible, machane ke yan i par ni aram e re ke babyor ni bay u roy u fayleng nth’abi yoor ni yibe wereg maku yibe pilyeg nga yugu boch e thin. Ke yag ni nge gagiyegnag rogon e motochiyel nge thin ni yima yog u boch e nam, ma ke yag ni nge thilyeg e par rok bokum milyon e girdi’.