Mubongulu Malongi Madi mu Nzingulu ayi Kisalu Thuadusulu yi Lukutukunu
3-9 NGONDA YINSAMBANU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | NGALATIA 4-6
“‘Ngana ‘Yidi Tsundu Kuidi Befu”
(Ngalatia 4:24, 25) Mambu amama madi banga ngana. Bakieto buadi ababa, bansundula luwawanu luwadi, Luwawanu luvangulu ku Mongo Sinai, lumbuta bana ba mvika, ayi Hangali nandi luwawanu beni. 25 Bosi Hangali widi mongo wu Sinai, banga divula di Yelusalemi di thangu ayiyi bila wulembo zingila mu buvika va kimueka ayi bana bandi boso.
it-1 63 ¶2
Hangali
Dedi butubila mvuala Polo, Hangali wuba mu ngana ayi waba sundula dikabu di Isaeli di kinsuni, diba kithuadi na Yave mu nzila luwawanu lu Nsiku luvangama ku Mongo Sinai, luwawanu beni “lubuta bana ba mvika”. Mu kibila ki disumu di dikabu, bawu basa nunga ko kutumukina mambu moso ma luwawanu beni. Mu kibila beni, basi Isaeli basa ba ko dikabu di kiphuanza, vayi mu kibila ki masumu, bazengo nkanu wu lufua; diawu, bawu baba mimvika. (Yoane 8:34; Loma 8:1-3) Divula di Yelusalemi diba mu bilumbu bi mvuala Polo, dinsundula Hangali, bila divula beni diaba sundula Isaeli yi kinsuni diba ku tsi buvika, va kimueka ayi bana bandi. Vayi Baklisto babutukila mu pheve yinlongo, badi bana ba “Yelusalemi yi diyilu”, wumfuanikisa nkieto wu Nzambi. Yelusalemi ayoyi, yindedakana na Salai, nkieto wu kiphuanza wukhambu kota va kivika. Vayi, dedi bo Isaki kamonikina zinzomono kuidi Isamaeli, buawu mvandi bana ba “Yelusalemi yi diyilu” bakulu mu nzila Muana, bamonikina zinzomono mu mioko mi bana ba Yelusalemi yiba mvika. Vayi Hangali ayi muan’andi, baba kukisa, mawu mamfuanikisa ti Yave wumanga Yelusalemi yi kinsuni buka dikabu.—Ngalatia 4:21-31; tala mvandi Yoane 8:31-40.
(Ngalatia 4:26-27) Vayi Yelusalemi yidi ku diyilu yidi kiphuanza, ayi yawu ngud’itu. 27 Bila disonama: “Ngiewu nkieto wu tsita wukhambu butanga, bika wumona mayangi; mona mayangi mawombo ayi yamikina ngiewu nkieto wukhambu monanga mianga mibuta; bila bana ba nkieto wowo baloza, bela ba bawombo viokila bana ba nkieto wukuelo.”
w14 15/10 10 ¶11
Ba Kiminu Kikinda mu Kintinu ki Nzambi
11 Luwawanu Yave kavanga ayi Abalahami lusunduka kuidi nkunu’andi mu thangu bavua ntoto Yave kakanikisa kubavana, vayi masonoko mammonisa ti luwawanu beni mvandi luidi tsundukulu yi kiphevi. (Ngalatia 4:22-25) Mu tsundukulu beni yilutidi, dedi butubila mvuala Polo, Klisto nandi wutheti mu nkunu wu Abalahami ayi wumuadi wuntubila 144.000 di Baklisto basolo mu phevi yilongo. (Ngalatia 3:16, 29; Nzaikusu 5:9, 10; 14:1, 4) Nkieto wumbuta nkunu, widi “Yelusalemi yi diyilu”—nkangu wululama wu Yave widi ku diyilu, wuvangulu mu bivangu bi kiphevi bikuikama. (Ngalatia 4:26, 31) Dedi bumonisa lukanu luidi mu luwawanu Yave kavanga na Abalahami, nkunu wu nkieto wala tuala lusakumunu luwombo va ntoto woso.
(Ngalatia 4:28-31) Vayi benu zikhomba, luidi bana babutukila mu tsila banga Isaki. 29 Vayi dedi mu thangu yinani, muana wubutukila mu kinsuni wuyamikisa muana wubutukila mu lulendo lu phevi, buawu bobo buididi mu thangu ayiyi. 30 Vayi, mbi masonoko mantuba? “Botula mvika ayi muan’andi bila muana mvika kalendi kabula ko kiuka va kimueka ayi muana wu nkieto wu kiphuanza.” 31 Diawu zikhomba ziami, befu tuisi ko bana ba nkieto wu mvika, vayi tuidi bana ba nkieto wu kiphuanza.
Bakula Kiuka Kisuama mu Diambu di Nzambi
(Ngalatia 4:6) Diawu bo luidi bana bandi, diawu Nzambi kafidila phevi yi muan’andi mu mintima mitu, ayi phevi yoyi yeta tuba: “Aba, dinsundula Tata!”
w09 1/4 13
Ngie zebi?
Kibila mbi Yesu bo kaba sambila kasadila kikuma ‘Aba, Tata’?
Kikuma ‘abaʼ mu aramaico kinsundula “tata” voti “Ah Tata.” Viazi zitatu kikuma beni kisonama mu Kibibila, basadila kiawu mu nsambu muingi kutedila Yave Tata yi diyilu. Mbi kikuma beni kinsudula?
The International Standard Bible Encyclopedia (Enciclopédia Bíblica Padrão Internacional) yintuba: “Mu mbembu baba kolukanga mu bilumbu bi Yesu, ʼabbāʼ kiba kikuma baba sadilanga muingi kutedila mutu wufikama ayi ki lukinzu bana baba tedilanga matata mawu.” Yiba phila yi luzolo yi kutedila tata ayi kiba mu bikuma bitheti bana balezi baba longukanga kutuba. Yesu wusadila kikuma beni mu nsambu wungolo kavanga kuidi Tat’andi. Ku lumbu lu Ngetesemani, mua bilokulu ava kafua, Yesu wutedila Yave mu bikuma abibi “Aba, Tata.”—Malako 14:36.
Buku beni yibuela tuba: “Abba buka phila yi kutedila Nzambi kisa ba ko kifu ki basi Loma ayi basi Ngeleko, bila basi Yuda baba tubanga ti kikuma beni kisimmonisa ko beni lukinzu muingi kutedila Nzambi”. Vayi, “Bo Yesu’ . . . kasadila kikuma beni mu nsambu, kuaba monisa ti nandi wuba kikundi kifikama ayi Nzambi.” Viazi wadi zinkaka Kibibila kisadila kikuma “Aba”—mvuala Polo wusonika ziawu—ayi mawu mammonisa ti Baklisto batheti mvandi basadila kikuma beni mu minsambu miawu.—Loma 8:15; Ngalatia 4:6.
(Ngalatia 6:17) Tona bubu, bika ni mutu kabuela kuthuadisa ziphasi, bila yinnantanga biviasu voti bidimbu bi mvika wu Yesu mu nyitu’ama.
w10 1/11 15
Ngie Zebi?
Mbi mvuala Polo kaba tomba kutuba bo katuba ti nandi waba natanga “biviasu voti bidimbu bi mvika wu Yesu mu nyitu’andi”?—Ngalatia 6:17.
▪ Batu bayuwa Polo mu thangu katuba mambu amama, ḿba bavisila mawu phila ziwombo ziviakana. Dedi, mu thangu yikhulu, baba sadilanga kisengu kimueka ki mbazu muingi kuzabikisa mvika wu mvita, mivi mi tempelo ayi mimvika mitina. Kuba phila bidimbu abiobi mu nyitu, diba diambu di tsoni.
Vayi, bidimbu abiobi babasa bitadilanga ko mu phila yimbi khumbu zioso. Mimvila miwombu mu thangu yikhulu, baba sadilanga biawu muingi kumonisa mvila mbi badi. Dedi bummonisa Theological Dictionary of the New Testament, (Dicionário Teológico do Novo Testamento), “basi Silia baba kukivananga kuidi zinzambi ziawu Hadade ayi Atárgatis mu nzila bidimbu baba tulanga mu mioko voti mu nkokoto . . . Batu baba sambilanga Dionísio, baba tambulanga kidimbu kidi fikula yi dieza.”
Batu bawombo bubu bankikininanga ti Polo wuba tubila matedi biviasu biba yandi mu nyitu mu kibila ki khuba bambula bo kaba vanganga kisalu kiandi ki misioni. (2 Kolinto 11:23-27) Vayi, ḿba Polo kabasa tubila ko matedi biviasu voti bidimbu bi khuba mu nyitu, vayi waba tubila matedi phila kaba natinanga luzingu luandi, yiba kunzabikisa buka kisadi ki Klisto.
Matangu ma Kibibila
(Ngalatia 4:1-20) Diawu yintubila ti, bo didi ti mutu wala tambula kiuka widi muana kilezi, buna kasi luviakunu ko ayi mvika, kheti nandi mfumu yi biuma bioso, 2 vayi muana beni kafueti ba ku tsi minsua mi minsungi ayi minkebi nate mu thangu tat’andi kazenga. 3 Bobuawu mvandi, mu thangu tuba bana balezi, befu mvitu tuba mimvika mi phevi yintuadisanga nza. 4 Vayi thangu bo yifuana, Nzambi wufidisa Muan’andi, wubutu kuidi nkieto ayi wuba ku tsi minsiku, 5 muingi kakula batu bobo baba ku tsi kivika ki minsiku, muingi tukituka bana ba Nzambi. 6 Diawu bo luidi bana bandi, diawu Nzambi kafidila phevi yi muan’andi mu mintima mitu, ayi phevi yoyi yeta tuba: “Aba, dinsundula Tata!”7 Buabu wusiedi mvika ko vayi weka muana; ayi boti widi muana, buna Nzambi mvandi wu kukitula mutu wala tambula kiuka mu nlemvo’andi. 8 Vayi mu thama, bo lukhambu zaba Nzambi, luba mimvika mi zinzambi ziozi zilendi dedakana Nzambi ko. 9 Vayi buabu luzebi Nzambi, voti Nzambi wuluzebi, buna buidi lubue vutukila mu mambu momo malwelu, makhambulu mfunu muingi lubue ba mimvika miawu? 10 Benu munkinzikanga bilumbu, zingonda, zithangu ayi mimvu. 11 Dibamu yidi mu kibila kinu, muingi mangolo yivanga mu benu mabika ba maphamba. 12 Zikhomba ziama, yikumulomba: Mukituka banga minu, bila minu mvami yiba buka benu. Benu musa kuphangila ko ni diambu dimbi. 13 Vayi benu muzebi ti mu kibila ki kimbevu yibakila luaku lu kumusamunina zitsangu zimboti khumbu yitheti. 14 Ayi, kheti kimbevu kiama kiba kuluyamisanga, vayi lusa ndenza ko ayi lusa ndoza ko; vayi benu luthambula buka mbasi yi Nzambi, buka Yesu Klisto. 15 Kuidi munata mayangi maba yinu? Bila yilenda telama kimbangi mu diambu dinu ti enati baka bubela, khanu ludovula mesu minu muingi luphana mawu. 16 Vayi bukiedika kuandi ti, ndieka mben’inu mu kumukamba mambu makiedika? 17 Batu bobo bamonisa kifuza kiwombo va meso minu vayi zikhanu ziawu zisi ko zimboti; batidi kumuvambisa ayi minu muingi muluta kuba landakana. 18 Vayi didi diambu dimbote muba bufula mu zikhanu zimbote, bika to bo yidi yinu va kimueka, 19 bana bama ba luzolo, yidi mu kumona ziphasi zingolo mu kibila kinu, banga mianga minkieto weka mbuta; nate Klisto kela vangama mu benu. 20 Tsatu yidi yama yi kuba yinu va kimueka, ayi kumukambila mu phila yinkaka, bila simina yilembo simina mu kibila kinu.
10-16 NGONDA YINSAMBANU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | EFESO 1-3
“Phila Yave Kantuadisilanga”
(Efeso 1:8, 9) Mboti beni yoyi yi Nzambi tukhambu fuana kutambula nandi katuvanina buka nzayilu ayi nduenga yoso 9 nandi wutuzabikisa mambu manlongo masuama ma luzolo luandi. Boso buididi luzolo luandi, naveka wutsikika lukanu luandi
it-3 554 ¶6
Manlongo Masuama
Kintinu ki Mesiya. Polo wuzabikisa mambu mawombo manlongo masuama matedi Klisto mu masonoko mandi. Mu nkanda Efeso 1:9-11 nandi wutuba ti Nzambi wuzabikisa “manlongo masuama” ma luzolo luandi, ayi wutuba: “Boso buididi luzolo luandi, naveka wutsikika lukanu luandi muingi kudedikisa luzolo beni, zithangu bo ziela fuana, muingi kukutikisa va kimueka biuma bioso mu Klisto, biuma bidi ku diyilu ayi biuma bidi va ntoto. Ngete, mu kibila kiandi, befu tutambula kuku kitu ki phulusu, boso buididi lukanu lu mutu wowo wumvanganga biuma bioso mu luzolo luandi veka.” ‘Manlongo beni masuama’, mantubila Kintinu ki Nzambi. “Biuma ku diyilu,” Polo katubila, badi batu bala yala va kimueka ayi Klisto ku diyilu. “Biuma va ntoto” biala ba batu boso bala zinga ku paladizu mvu ka mvu. Yesu wukamba minlonguki miandi ti masuama beni manlongo, matedi Kintinu bo kaba kamba: ‘Benu lutambula luaku lu kuzaba masuama manlongo ma Kintinu ki Nzambi.’—Malako 4:11.
(Efeso 1:10) muingi kudedikisa luzolo beni, zithangu bo ziela fuana, muingi kukutikisa va kimueka biuma bioso mu Klisto, biuma bidi ku diyilu ayi biuma bidi va ntoto. Ngete, mu kibila kiandi
w12 15/7 27-28 ¶3-4
“Yave Wumueka to” Wunkupika Dikanda Diandi
3 Mose wukamba basi Isaeli: “Yave Nzamb’itu widi Yave wumueka to.” (Deutelonomi 6:4) Mambu Yave kamvanganga nguizani madi na zikhanu ziandi. Diawu, “zithangu bo ziala fuana,” Nzambi wala “sikika lukanu luandi”—lu kukutikisa bivangu biandi bioso. (Tanga Efeso 1:8-10.) Lukanu beni luala salama mu phila ziwadi. Phila yitheti yinkubika kimvuka ki baklisto basolo muingi bazingila ku diyilu mu luyalu lu Yesu Mfumu’awu wu kiphevi. Lukanu alolo lutona kusalama mu Pentekoti yi mvu 33 T.K. mu thangu Yave katona sola batu bala yala na Klisto ku diyilu. (Mavanga 2:1-4) Baklisto basolo bankikinina ti badi “bana ba Nzambi” bila bawu bela tedolo basonga ayi kumonika ti badi bafuana mu kutambula moyo mu nzila khudulu yi Kilsto.—Loma 3:23, 24; 5:1; 8:15-17.
4 Phila yimuadi, yinkubika bo bala zingila ku Paladizu va Ntoto mu luyalu lu Kintinu ki Mesiya, Klisto. “Nkangu wunneni” bawu badi batheti mu dingumba beni. (Nzaikusu 7:9, 13-17; 21:1-5) Mu thangu Yesu kala yala va ntoto mu Bivevi bi mimvu, mafunda na mafunda ma batu bankaka bala vulubuka muingi kubuelama mu dingumba beni. (Nzaikusu 20:12, 13) Yindula buidi luvulubukusu luala buedila kithuadi kitu! Ku tsuka bivevi bi mimvu, “biuma va ntoto” biala viokila mu thotolo yitsuka. Bo bala batatamana bakuikama bala ba “bana ba Nzambi” va ntoto—Loma 8:21; Nzaikusu 20:7, 8.
Bakula Kiuka Kisuama mu Diambu di Nzambi
(Efeso 3:13) Diawu, yikumulomba mubika vonga mu kibila ki ziphasi yidi mu kuviokila mu kibila kinu, bila ziawu zinsundula nkembo kuidi benu.
w13 15/2 28 ¶15
Kawubika ni Kiuma ki Kutula Nkaku Kutambula Nkembo wu Nzambi
15 Lukuikumunu luitu lu kuvanga luzolo lu Nzambi, luala sadisa bankaka batambula nkembo. Polo wusonikina Baklisto ku Efeso: ‘yikumulomba mubika vonga mu kibila ki ziphasi yidi mu kuviokila mu kibila kinu, bila ziawu zinsundula nkembo kuidi benu.’ (Efeso 3:13) Mu phila mbi ziphasi zi mvuala Polo “zisundudila nkembo” kuidi basi Efeso? Luzolo Polo kaba lu kutatamana kuba sadila kheti mu ziphasi kaba viokila, kumonisa basi Efeso ti biyeku baba buka baklisto, biba bi ‘mfunu’ beni ayi bi luvalu luwombo. Boti Polo wuvonga mu thangu yi ziphasi, khanu kasa nunga ko kuba longa ti kikundi kiawu na Yave, kisalu kiawu ki kusamuna ayi kivuvu kiawu, luvalu beni biba. Lukuikumunu lu Polo lumonisa ti kuba baklisto, diambu dinkinza beni ayi kuba nlandikini wu Klisto kunsundula kuvanga dioso diambu.
(Efeso 3:19) ayi lu kuzaba luzolo lu Klisto, lulutidi nzayilu yoso, muingi muba bawala mu kinzambi kioso ki Nzambi.
cl 299 ¶21
“Kuzaba Luzolo lu Klisto”
21 Kikuma ki Kingeleko basekudila “kuzaba”, kinsundula kuzaba “mu bukiedika, mu nzila mambu ngie veka wumonikina.” Mu thangu tummonisa luzolo dedi bo Yesu kamonisina,—mu kukivana mu kusadila bankaka, mu kumonisa kiadi, mu kuba sadisa mu zitsatu ziawu ayi kuba lemvukila mu ntima woso,—buawu bobo tumvisilanga Mabanza Mandi. Yawu yoyi phila tunzabilanga, “luzolo lu Klisto lulutidi nzayilu yoso.” Ayi tubika zimbakana ti bo tunluta landakana kifuani ki Klisto, mvandi tunluta fikamanga mutu wowo Yesu kalandakana kifuani mu bukiedika, Nzamb’itu yi luzolo Yave.
Matangu ma Kibibila
(Efeso 1:1-14) Polo, mvuala wu Yesu Klisto mu luzolo lu Nzambi, fidisidi nkanda kuidi banlongo ku Efeso ayi kuidi bobo badi bakuikama mu Yesu Klisto: 2 Bika nlemvo wu Nzambi tukhambu fuana kutambula ayi ndembama yi Nzambi, Tat’itu, ayi wu Mfumu Yesu Klisto wuba yinu. 3 Bika Nzambi ayi Tata yi Mfumu’itu Yesu Klisto kazitusu, bila nandi wutusakumuna mu kithuadi na Klisto mu lusakumunu loso lu kiphevi mu bibuangu bi diyilu, 4 bo nandi katusola muingi tuba kithuadi ayi nandi ava thonono yi nza, muingi tuba batu banlongo ayi bakhambulu tsembolo vantual’andi mu luzolo. 5 Bila nandi wutuzola, wutukubika tona thama muingi tuba bana bandi mu Yesu Klisto, boso buididi luzolo luandi, 6 mu kibila ki nkembo wu mamboti mandi tukhambu fuana kutambula, nandi katuvana mu luzolo mu nzila muan’andi wu kazola beni. 7 Mu nzila muan’andi, befu tukudulu mu menga mandi, ngete, nlemvo wu masumu mitu, boso buididi kimvuama ki nlemvo’andi. 8 Mboti beni yoyi yi Nzambi tukhambu fuana kutambula nandi katuvanina buka nzayilu ayi nduenga yoso 9 nandi wutuzabikisa mambu manlongo masuama ma luzolo luandi. Boso buididi luzolo luandi, naveka wutsikika lukanu luandi 10 muingi kudedikisa luzolo beni, zithangu bo ziela fuana, muingi kukutikisa va kimueka biuma bioso mu Klisto, biuma bidi ku diyilu ayi biuma bidi va ntoto. Ngete, mu kibila kiandi 11 befu tutambula kuku kitu ki phulusu, boso buididi lukanu lu mutu wowo wumvanganga biuma bioso mu luzolo luandi veka 12 muingi tuzingila mu diambu di nzitusu wu nkembu’andi, befu tuba batheti mu kuvingila Klisto. 13 Vayi benu mvinu luidi mu kuvingila mu nandi bo muyuwa mambu makiedika, zitsangu zimboti zitedi phulusu’inu. Bo muwilukila, Nzambi wumutula kidimbu mu nzil’andi, mu phevi yinlongo kakanikisa, 14 yidi kidimbu mu kutumonisa ti tuela tambula kiuka kitu mu kibila ki khudulu yi batu bobo Nzambi kakibakila mu kibila ki Nkembo’andi.
17-23 NGONDA YINSAMBANU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | EFESO 4-6
“Luvuata Binuanunu Bioso bi Nzambi”
(Efeso 6:11-13) Luvuata binuanunu bioso bi Nzambi muingi lutatamana bakuikama mu zithotolo zi Satana; 12 bila mvit’itu wisi wu nsuni ko ayi wu menga, vayi tueti nuanisa bikulutu, bimfumu, batu ba lulendo badi mu kitombi ayi tunnuanisanga ziphevi zimbi zidi mu tsi yi kiphevi. 13 Diawu, luvuata binuanunu bioso bi Nzambi, muingi lubaka bu kukindimina mu kilumbu kimbi ayi, bo lumeni nunga, lutatamana bakuikama.
Matoko—Tatamananu Bakwikama mu Zithotolo zi Satana
MVUALA Polo wufwanikisa Baklisto banga masodi. Befu, mu mvita tuidi ayi zimbeni zitu, zidi zikyedika! Mvita beni, wisi ko na batu vayi na Satana ayi zipheve zimbi. Tona mu thangu yikhulu ti bubu, bawu bammonisa ti badi masodi ma pisuka mu kunwana mvita. Diawu, malenda monikina ti tulendi nunga ko mu mvita beni boti twidi matoko. Bukyedika kwandi ti matoko balenda nunga kunwanisa zimbeni beni zingolo? Ngete, bawu balenda nunga ayi bannunganga! Kibila mbi? Kibila bawu bantambulanga mangolo mamfuminanga kwidi Yave. Buka disodi bakubikidi bumboti, matoko mvandi bafweti vwata ‘binwanunu byoso bi Nzambi’ mwingi baba bakubama mu mvita beni.—Tanga Efeso 6:10-12.
(Efeso 6:14, 15) Diawu, lubanu bakuikama, lukanga phonda yikiedika mu lukieto luinu, ayi luvuata nkaku wu busonga bu Nzambi banga kikhutu ki kisengo, 15 ayi muba bitambi bikubama mu kifuza ki kulonga Nsamu wumboti wu ndembama.
Matoko—Tatamananu Bakwikama mu Zithotolo zi Satana
4 Dedi phonda, kyedika tunlongukanga mu Dyambu di Nzambi, ki tukyebanga mu malongi ma luvunu. (Yoane 8:31, 32; 1 Yoane 4:1) Ayi bo tumbwela longuka zola kyedika ki Mambu ma Nzambi, dinkwiza ba dyambu dilenga kuzingila mu minsiku mi Nzambi voti kuvwata ‘phond’itu.’ (Minkunga 111:7, 8; 1 Yoane 5:3) Tunkwiza luta visa mvandi kyedika, ayi twala luta ba bakubama mwingi kunwanisa zimbeni zitu.—1 Petelo 3:15.
7 Minsiku mi Yave, minkyebanga ntim’itu voti kimutu twidi mu khati, bamfwanikisa kiawu banga kikhutu ki kisengu. (Zingana 4:23) Diba dyambu dimbi beni disodi kubika kikhutu kivangulu mu kisengu kingolu mwingi kuvwata kyo kivangulu mu kisengu kilebila. Bobuawu mvandi mu befu, tubika balula minsiku mi Yave mu matedi mamboti, mu mambu befu tummwena ti madi masulama. Kibila twisi ko ndwenga yiwombo mwingi kukyeba ntim’itu. (Zingana 3:5, 6) Diawu, nkinza beni kadika thangu kufyongunina ‘kikhutu kitu ki kisengu’ voti kukyeba bumboti ntim’itu.
10 Dedi mu phila zisapatu zyaba sadisilanga disodi di Loma mu mvita, befu mvitu tumvwatanga buka zisapatu mwingi ‘kusamuna zitsangu zimboti zi ndembama.’ (Yesaya 52:7; Loma 10:15) Khumbu zinkaka, vantombilanga kuba beni kibakala mwingi kusamuna. Ditoko dimweka bantedilanga Bo, widi 20 di mimvu wutuba: “Yaba monanga boma ayi zitsoni kuvana kimbangi kwidi bankotanga yama kikola. Mi kutebuka moyo thangu beni, minu yivisanga ko kibila mbi yaba mwenanga boma voti zitsoni. Bubu, yinkwangalalanga kuvana kimbangi kwidi batu bankotanga yama mu kikola.
(Efeso 6:16, 17) Bika kuandi mambu moso amomo, luvuata kiminu banga nkaku lulenda zimina madionga ma mbazu mamfidisanga nkua wumbi. 17 Lukikinina mvandi nkaku wu phulusu mu mintima minu ayi mbedi yi kiphevi, voti diambu di Nzambi,
Matoko—Tatamananu Bakwikama mu Zithotolo zi Satana
13 Madyonga mbi ma mbazu Satana kansadilanga? Nandi kalenda tona kutuba luvunu matedi Yave mwingi ku tuthota. Satana tidi ngye wukikinina ti Yave ka kuzolanga ko ayi ka kukyebanga ko. Ida, widi 19 di mimvu wutuba: “Khumbu ziwombo yimmwenanga ti Yave kasi ko wufikama mu minu, ayi nandi mengi mwingi minu yiba nkundi’andi.” Mbi nandi kamvanganga mwingi kubotula mayindu beni? “Zikhutukunu zi kutsadisanga kukindisa kiminu kyama. Minu yaba kalanga to va kibwangu kyama mu khambu vana mimvutu mu zikhutukunu, yaba yindulanga ti ni mutu kabasa tomba ko kuwa mambu yinkoluka. Bubu, minu yinkubikanga zikhutukunu ayi yimvanganga mangolo mwingi kutambula kheti byuvu byodi voti bitatu. Mwa phasi yimmonanga kuvanga mawu, vayi yinkwangalalanga mu mawu. Ayi zikhomba mu kimvuka ba kukhindisanga beni. Kinanu yimbanga mwingi kukwenda mu zikhutukunu vayi yizebi ti Yave widi luzolo luwombo mu minu.”
16 Mu phila phu yi kisengu yaba kyebilanga ntu wu disodi, ‘kivuvu kitu ki luvulusu’ kinkyebanga mabanza mitu. (1 Tesalonika 5:8; Zingana 3:21) Kivuvu kitusadisanga kutsikika mayindu mitu mu mambu Nzambi kakanikisa ayi kubika ba mu kyunda mu kibila ki ziphasi zitu. (Minkunga 27:1, 14; Mavanga 24:15) Boti tutidi kivuvu kitu ki tusadisa, kiawu kifweti ba kikyedika. Tufweti vwata ‘phu’itu’ ku ntu, kubika kunatina yawu mu myoko!
20 Mvwala Polo wutuba ti Dyambu di Nzambi didi buka mbedi. Yave naveka wutuvana diawu. Vayi befu tufweti longuka bu kusadila diawu bumboti mwingi tuvana kimbangi ki kiminu kitu ayi kuludika mabanza mitu. (2 Kolinto 10:4, 5; 2 Timoteo 2:15) Bwidi wulenda bwela pisukila mu kusadila Kibibila? Sebastian, widi 21 di mimvu wutuba: “Bo yintanganga Kibibila, minu yintulanga kidimbu kheti mu lutangu lumweka lu yibe mona beni nkinza mu kadika kapu. Minu yisonika matangu mawombo.” Mawu ma kunsadisanga kuvisa bumboti phila Yave kanyindudilanga. Danieli wubwe tuba: “Bo yintanganga Kibibila, minu yintulanga kidimbu matangu minu yimmona ti malenda sadisa batu bankaka yindengana mu kisalu ki kusamuna. Bo yiba tangila ayi yiba sudikisa mawu, minu yimmonanga ti bambwelanga kuba phwila yi kulonguka bo bammona mangolo yimvanga mwingi kuba sadisa.”
Bakula Kiuka Kisuama mu Diambu di Nzambi
(Efeso 4:30) Lubika nyongisa pheve yinlongo yi Nzambi, bila mu phevi beni Nzambi katudila kidimbu kiandi mu benu mu kibila ki kilumbu ki khudulu.
it-3 527 ¶2
Bunlongo
Pheve yinlongo. Mangolo ma Yave voti phevi yi Yave, yidi mu lutumu luandi ayi khumbu zioso yimvanganga lukanu lu Nzambi. Yawu yidi yisama, yidiodila, ayi yinlongo Nzambi kasolo muingi kuyisadila mu luzolo luandi. Kiawu kibila bantedilanga yawu “pheve yinlongo” ayi “pheve yi bunlongo.” (Minkunga 51:11; Luka 11:13; Loma 1:4; Efeso 1:13) Pheve yinlongo yinsalanga mu mutu, madi mangolo manlongo voti ma budiodila. Kuvanga mambu makhambulu mavedila voti mambi, malenda monisa ti tutidi kunuanisa pheve beni voti ‘kuniongisa yawu’. (Efeso 4:30) Kheti pheve yinlongo yaveka yilendi vanga ko ni kiuma, vayi yawu yimmonisanga buboti kimutu kinlongo ki Nzambi ayi kiawu kibila yawu yilenda ‘nyonga.’ Kuvanga dioso diambu dimbi kulenda “zimisa pheve.” (1 Tesalonika 5:19) Mutu wuntatamana kuvanga phila mambu beni, wala vanga pheve yi Nzambi “yinyonga,” ayi mawu malenda vanga Nzambi kakituka mbeni yi mutu beni wummonisa matingu. (Yesaya 63:10) Mutu wuntatamana kuyongisa pheve yinlongo, kalenda finga yawu, ayi kuvanga mawu didi disumu dinneni beni, ayi Yesu wutuba ti mutu wumvanga mawu kalendi lemvokolo ko, kuba mu nza ayiyi, ni mu nza Nzambi kala tuala.—Matai 12:31, 32; Malako 3:28-30; tala PHEVE.
(Efeso 5:5) Bila luzebi kuinu ti nkua kitsuza, nsumuki voti mutu wunzolanga biuma bi phila mu phila—dedikini ayi mutu wunsambilanga bitumba—kalendi baka ko kiuka mu Kintinu ki Klisto ayi ki Nzambi.
it-2 179 ¶4
Kuzola Biuma bi Phila mu Phila
Kummonikanga mu Mavanga ma Mutu. Mutu wunzininanga biuma bi phila mu phila, yosokua thangu kalenda monisa mabanza beni mambi. Nsoniki Yakobi wutukamba ti thangu zinzinunu zimbi zinkituka zingolo, mawu malenda nata mutu kusumuka. (Yakobi 1:14, 15) Vayi mutu wunzolanga biuma bi phila mu phila, balenda kunzabila mu mavanga mandi. Mvuala Polo wutuba ti mutu wumvanganga mawu, dedi mueka kadi na mutu wunsabilanga bitumba. (Efeso 5:5) Phila mutu awowo, mu kibila ki zinzinunu ziandi, wunkitulanga kiuma kanzinina buka Nzambi’andi, mu kutula kiawu va theti mu luzingu luandi bika kuandi kisalu kiandi kuidi Mvangi’andi.—Loma 1:24, 25.
Matangu ma Kibibila
(Efeso 4:17-32) Tala diambu yikulukamba ayi yibuela vutudila mu Mfumu ti: lubika buela diatila banga bapakanu, banlandakananga mayindu mawu ma buvungisi. 18 Ayi diela diawu didi mu tombi, diawu badidi zinzenza mu luzingu lu Nzambi mu kibila ki buvulu buidi mu bawu, buntotukilanga mu mintima miawu midi banga mamanya. 19 Bazimbisa mambu moso momo ma kimutu, bakiyekula mu vanganga mambu moso masumuka ma phila mu phila. 20 Vayi benu musa longuka ko ti Klisto buawu bobo kadidi, 21 Bila benu lusudikisa mambu amomo batuba mu kibila kiandi ayi mo balulonga mu nandi mu phila yi mambu ma kiedika madi mu Yesu. 22 Buna lubika nzingulu’inu yi khulu, luloza kimutu kinu kikhulu kioki zinzinunu ziluvunu zilembo bivisa. 23 Lutatamana kukituka bamona mu phila munyindudila, 24 ayi vuat’anu bumutu bumona, buvangulu boso buididi luzolo lu Nzambi, mu busonga bukiedika ayi lukuikumunu. 25 Diawu lubika vunasana benu na benu, vayi bika kadika mutu katuba mambu ma kiedika kuidi wadi yandi, bila befu boso tuidi binama bi nyitu yimueka. 26 Lufuema, vayi lubika sumuka. Lubika lunda nganzi nate va masika; 27 Lubika vana Satana luaku. 28 Mutu wuba kuibanga, kabika buivi; vayi kasala mu ngolo ziandi, kavangila kisalu kimboti mu mioko miandi, muingi kabaka bi kukabana na mutu widi tsatu. 29 Mambu mambi mabika basikila mu myunu minu, vayi vabasikila to mambu madi mamboti mankindisa bankaka, boso buididi zitsatu ziawu muingi maba ndandu kuidi batu bankuwa mawu. 30 Lubika nyongisa pheve yinlongo yi Nzambi, bila mu pheve beni Nzambi katudila kidimbu kiandi mu benu mu kibila ki kilumbu ki khudulu. 31 Bika mambu mandudi, ma kikhesi, ma nganzi ayi yamikinina, ma mafingulu mabotuka mu benu va kimueka ayi mambu amomo mambi. 32 Bika kadika mutu kamonika mutu wumboti kuidi wadi yandi, lumonasananga kiadi, lulemvukilanga badi yinu banga bobo Nzambi kalulemvukila mu Klisto.
24-30 NGONDA YINSAMBANU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | FILIPI 1-4
“Mubika Kukuazukila ni Kiuma Kimvela”
(Filipi 4:6) Mubika kukuazukila ni kiuma kimvela, vayi mu mambu moso luzabikisa zitsatu zinu kuidi Nzambi mu lusambulu ayi mu zindombolo va kimueka ayi phutudulu yi matondo;
w17.08 10 ¶10
“Ndembama yi Nzambi . . . Yiviokidi diela Dioso”
10 Mbi bilenda tusadisa kuba ‘ndembama yi Nzambi’ ayi tubika ba beni dibamu? Mambu Polo katuba mammonisa ti kuvanga minsambu kiawu kiuma kilutidi tulenda vanga muingi tubika ba beni dibamu. Diawu, bo tuidi dibamu, tufueti kamba Yave mambu beni mu nsambu. (Tanga 1 Petelo 5:6, 7.) Sambila kuidi Yave ayi bika ba divuda ti nandi wukukiebanga. Vanga minsambu ayi mvandi “vutula matondo.” Mawu mala kusadisa kutebuka moyo mambu moso mamboti Yave kama kuvangila. Lufiatu luitu mu nandi, luala luta kindama befu tebukanga moyo ti nandi kalenda “vanga mawombo kuviokila momo tueti dinda ayi yindula.”—Efeso 3:20.
(Filipi 4:7) ayi ndembama yi Nzambi, yoyi yiviokidi diela dioso, yela kieba mintima minu ayi mayindu minu mu nzila Yesu Klisto.
w17.08 10 ¶7
“Ndembama yi Nzambi . . . Yiviokidi diela Dioso”
7 Mu thangu zikhomba ku Filipi batanga nkanda Polo kaba fila, bawu batebuka moyo mambu Yave kavanga bo kavukisa Polo ayi Sila mu buloku. Mambu mbi Polo kaba tomba kuba longa? Mambu Polo kaba kamba maba buka nandi waba tuba: ‘Mubika ba dibamu. Musambila ayi muela baka ndembama yi Nzambi’. Vayi nandi mvandi wutuba ti “ndembama yi Nzambi . . . yiviokidi diela dioso.” Mbi mawu mansundula? Tulenda sekudila mvandi mambu amomo buka: “yiviokidi zindosi zitu” voti “yiviokidi mambu batu balenda visa.” Polo waba tuba ti “ndembama yi Nzambi” yilutidi na kioso kiuma tulenda yindula. Khumbu ziwombo tuzabanga ko bu kuvukila mu ziphasi zitu, vayi Yave zebi mbi bilenda tusadisa, ayi nandi kalenda vangila mawu mu phila tukhambu yindudilanga.—Tanga 2 Petelo 2:9.
w17.08 12 ¶16
“Ndembama yi Nzambi . . . Yiviokidi diela Dioso”
16 Mbi bimmonikanga mu thangu tuidi “ndembama yi Nzambi yiviokidi diela dioso”? Kibibila kintuba ti ‘ndembama yi Nzambi yala kieba mintima ayi mayindu mitu.’ (Filipi 4:7) Mu Kingeleko, kikuma “kulunda” baba kisadilanga muingi kutubila masodi maba kiebanga divula mu thangu yikhulu. Mawu maba monikanga ku divula di Filipi. Batu baba zingilanga ku divula beni bazaba ti balenda lala mu nsika bila bazaba ti masodi madi mu kukieba mielu mi divula. Bobuawu mvandi mu befu, bo tuidi “ndembama yi Nzambi,” mintima ayi mayindu mitu, mambanga nsika. Tuzebi ti Yave wutukiebanga ayi tidi mamboti mitu. (1 Petelo 5:10) Mambu amomo, matusadisanga tubika ba beni dibamu ayi kiunda.
Bakula Kiuka Kisuama mu Diambu di Nzambi
(Filipi 2:17) Vayi enati menga mami malenda dukulu banga dikaba va yilu dikaba ditambuku ayi va yilu kisalu ki kiminu kinu, buna mayangi yimmonanga ayi yinkuangalalanga va kimueka ayi benu boso.
it-3 123 ¶6
Minkayilu
Nkhayilu yi malavu. Mikhayilu mi malavu baba bavananga miawu va kimueka na mikhayilu minkaka, buka bo bana ba Isaeli baba kuenda zingila ku ntoto baba kanikisa. (Zintalu 15:2, 5, 8-10) Mawu maba vinu voti (“malavu mankolusuanga”) ayi baba dukulanga mawu va kikuma. (Zintalu 15:10; dedikisa mawu na madi mu Esodu 30:9; Zintalu 15:10.) Mvuala Polo wusonikina Baklisto ku Filipi: “Vayi enati menga mami malenda dukulu banga dikaba va yilu dikaba ditambuku ayi va yilu kisalu ki kiminu kinu, buna mayangi yimmonanga ayi yinkuangalalanga va kimueka ayi benu boso.” Polo wusadila kifuani ki minkhayilu mi malavu muingi kutubila luzolo kaba lu kukivana mu mangolo mandi moso mu kibila ki Baklisto bankaka. (Filipi 2:17) Ava Polo kafua, nandi wusonikina Timoteo: “Bila mu diambu diama yidi wukubama mu tambuku banga dikaba ayi thangu yi kukuendila yifueni.”— 2 Timoteo 4:6.
(Filipi 3:11) muingi yimona boti baka bubela yinunga kubaka luvulubukusu luala tuama kumonika.
w07 1/1 26-27 ¶5
“Luvulubukusu Lutheti” —Luma Tona Kusalama
5 Bosi kuntuala Baklisto basolo ba “Isaeli yi Nzambi” bala ba va kimueka na Mfumu Yesu Klisto mu nkembu wu diyilu, ko ‘bala tatamana kuba yandi.” (Ngalatia 6:16; 1 Tesalonika 4:17) Mambu amomo, mawu bantedila “luvulubukusu luala tuama kumonika” voti “Luvulubukusu lutheti.” (Filipi 3:10, 11; Nzaikusu 20:6) Bo luvulubukusu beni luala mana, thangu yala fuama muingi bivevi di bivevi bi batu bavulubuka muingi bazingila va ntoto na diana di kubaka moyo wu mvu ka mvu ku paladizu. Diawu kheti kivuvu kitu kidi ki kuzingila ku diyilu voti va ntoto, tuidi beni mayangi mu “luvulubukusu lutheti.” Phila Luvulubuku mbi lolo? Thangu mbi luama monika?
Matangu ma Kibibila
(Filipi 4:10-23) Mayangi mawombo yimona mu Mfumu bo lubeki diaka luaku lu kumbanzila. Kheti, luba kuphuanga nkinza vayi lusa baka ko luaku lu kuvangila mawu. 11 Yisintubila ko mawu bo yikhambulu, bila minu, mu zithangu zioso yilonguka kubanga mu mayangi mu biuma biobi bidi yama. 12 Minu yizebi zingila mu thangu yikhambulu ayi mu thangu yidi biuma biwombo. Mu biuma bioso ayi mu mambu moso minu yilonguka kuba mayangi ayi mu nzala, kubaka biwombo voti mu thangu yidi wusukama. 13 Minu yilenda vanga mambu mamo mu kibila ki mutu wowo wukukhindisanga.14 Vayi diambu dimboti luvengi mu kusadisa mu ziphasi ziama. 15 Benu veka basi Filipi luzebi buboti ti bo luyuwa zitsangu zimboti mu khumbu yitheti, bo yibotuka ku Masedonia, vasa baka ko kimvuka kinkaka kitsadisa mu matedi kuvana ayi kutambula; kubotula kuandi benu. 16 Bo yiba ku Tesalonika, benu lufila kioso kiuma muingi kudukisa zitsatu ziama bika ti khumbu mueka to vayi ziwadi. 17 Yisintomba kutambula minkhayilu ko, vayi yintomba mimbutu miba miwombo mu diambu dinu. 18 Vayi yidi biabioso ayi kuviokila biawu. Yeka biuma bifuana tona Epafolodite kandatina makaba maba kuidi benu. Mawu maba banga malasi mamfimbu Nzambi kankikinina. 19 Nzambi’ama wala yukutisa zitsatu zinu; boso buididi kimvuama kiandi kinkembu mu Yesu Klisto. 20 Nkembu kuidi Nzambi’tu ayi Tata mu mimvu mika mimani. Amem. 21 Luvana mboti kuidi banlongu boso mu kithuadi badi mu Yesu Klisto. Zikhomba zidi yama vava zi lufidisidi zimboti. 22 Banlongu boso balufidisidi zimboti vayi bobo beti kala ku nzo Sezali balutidi kuluvana mboti. 23 Bika nlemvu wu Mfumu Yesu Klisto wubanga yinu.