Mubongulu Malongi Madi mu Nzingulu ayi Kisalu Thuadusulu yi Lukutukunu
4-10 NGONDA YISAMBUADI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | 2 SAMUELI 18-19
“Landakana kifuani ki Balizilai—Mu Kuzaba Ndilu’aku”
w07 15/7 14 ¶5
Balizilai—Wuzaba Ndilu’andi
Bukiedika, Davidi wutonda beni lusalusu Balizilai kamvana. Mu kuzaba ti nandi wuba busina, vasi ko tsundu kukikinina ti Davidi waba tomba kumvana biuma muingi kudukisa zitsatu ziandi. Ḿba Davidi waba tomba muingi nandi kaba nsadisi wu ntinu, mu kibila ki zikhadulu zimboti nandi kaba. Boti Balizilai, wukikinina khanu nandi wutambula nzitusu yiwombo ayi khanu wuyiza baka beni ndandu mu kuba kikundi kifikama na ntinu.
w07 15/7 14 ¶7
Balizilai—Wuzaba Ndilu’andi
Ḿba Balizilai kasa kikinina ko kiyeku akiokio mu kibila ki phung’andi ayi ziphasi zinkuizilanga mu bununu. Ayi ḿba nandi wuyindula mvandi ti kasi bue zinga ko mimvu miwombo. (Minku. 90:10) Nandi wuvanga mamoso kanunga muingi kusadisa Davidi, vayi mvandi wuzaba ti vaba mambu kabasa bue nunga ko kuvanga mu kibila ki bununu. Balizilai kasa bika ko mayindu ma kubaka biyeku voti ma kuba mutu wuzabakana mannata kubika kikinina ndilu’andi. Balizilai wuba disuasana na Abasalomi, kibila nandi wumonisa nduenga ayi wuzaba ndilu’andi.—Zinga. 11:2.
w07 15/7 15 ¶1-2
Balizilai—Wuzaba Ndilu’andi
Kinongo ki Balizilai, ki tusadisa kutadilanga mambu mu phila yifuana. Vayi masinsundula ko ti tufueti manga biyeku voti kukhambu vanga mangolo ma kutambula biawu, kibila tuzolanga ko kusala voti tunyindulanga ti tuisi ko bafuana muingi kutambula biyeku. Nzambi wunkuiza sakumuna mangolo mitu befu kufiatila mu ndueng’andi.—Fili. 4:13; Yako. 4:17; 1 Pete. 4:11.
Vayi tufueti zaba ndilu’itu. Dedi, ḿba khomba widi mambu mawombo ma kiphevi ma kuvanga. Nandi zebi ti na kukikinina biyeku binkaka, kasinkuiza nunga ko kudukisa zitsatu zi dikanda diandi. Mu mambu amomo, khomba wunkuiza monisa nduenga na kukhambu kikinina biyeku binkaka.—Fili. 4:5; 1 Timo. 5:8.
Kiuka Kisuama
‘Tatamana Kuduma Nate Kuna Tsuka’
19 Enati kimbevu kidi yaku ayi ngie widi mu kumona ti bankaka basimvisa ko ziphasi ziaku, buna kifuani ki Mefibozeti kilenda kukindisa. (2 Samu. 4:4) Kubotula kuandi kimbevu kaba mu malu, ntinu Davidi kasa fundisa ko Mefibozeti mu phila yisonga. Nandi kasa vanga ko ni diambu dimbi muingi kaviokila mu ziphasi beni. Kheti bobo, Mefibozeti kasa bika ko mayindu mambi mantula kiunda, vayi wutsikika mayindu mandi mu mambu mamboti kaviokila mu luzingu. Mefibozeti wuba tebukilanga moyo mamboti Davidi kamvangila kumbusa. (2 Samu. 9:6-10) Diawu bo Davidi kakhambu kumfundisa mu busonga, Mefibozeti wuvisa mamoso maba monika. Nandi kasa bika ko nzimbala yi Davidi yimvanga kuzingila mu kiunda ayi kasa vana ko Davidi fotu mu mambu kaba monikina. Nandi wutsikika mayindu mandi mu mambu kaba luaku lu kuvanga muingi kabuela mioko ntinu Yave kasola. (2 Samu. 16:1-4; 19:24-30) Yave wutuma basonika kifuani ki Mefibozeti mu Kibibila muingi tubaka ndandu.—Loma 15:4.
11-17 NGONDA YISAMBUADI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | 2 SAMUELI 20-21
“Yave Widi Nzambi yi Busonga”
t-2 214 ¶1
Ngibioni
Kheti Sauli waba tomba kuvonda nkunu woso wu basi Ngibioni, vayi bankaka mu nkunu beni batatamana kuzinga. Basi Ngibioni batatamana kumonisa mvibudulu nati Yave kadedikisa mambu beni. Yave wuvanga mawu mu kutuadisa nzala yivanga mimvu mitatu ayi ndambu mu luyalu lu Davidi. Bo Davidi katomba lusalusu lu Yave ayi wuvisa ti dikanda di Sauli batengula menga, nandi wuyoluka na basi Ngibioni muingi kuzaba mambu mbi mabe tombulu muingi kudedikisa mawu. Basi Ngibioni bankamba ti vasa tombulu ko kuba vana ‘palata ni wola’ kibila nsiku waba tuba ti balendi tambula ko biuma bi mutu wutengula menga muingi kumvukisa. (Zinta. 35:30, 31) Mvandi bazaba ti balendi vonda ko mutu mu khambu ku nsua wu ntinu. Diawu bavondila sambuadi di ‘bana’ ba Sauli bo Davidi kamana kufiongunina buboti mambu beni. Sauli ayi nkunu’andi baba fotu kibila kheti Sauli nandi wutuama ntuala mu kuvonda basi Ngibioni, vayi ḿba ‘bana’ bandi babuela mioko makani amomo. (2 Samu. 21:1-9) Diawu, tulendi tuba ko ti bana bafuila mu kibila ki masumu ma matata mawu (Deute. 24:16) Vayi mansundula ti basadila mambu nsiku wuntuba ti bafueti vana ‘moyo mu moyo.’ Ayi mu phila ayoyo bavanga mambu masonga.—Deute. 19:21.
Kiuka Kisuama
w13 15/1 31 ¶14
Bakulutu ba Kimvuka—‘Bansadisanga Kubuela Mayangi Mitu’
14 Mu nza yimvimba, Zimbangi zi Yave bantatamananga kusamuna kheti mu bikaku bioso Satana ayi batu kansadilanga ba kuba tuadisanga. Bawombo mu befu, tumviokilanga mu bikaku biphasi beni vayi mu kibila ki lufiatu tuidi mu Yave, tunnunganga ‘Zingoliati’ aziozio. Vayi khumbu zinkaka mu kibila ki zithotolo beni, befu tulenda vonga nkadu ayi kubika bue ba kibakala. Ayi mu kibila akiokio, tulenda ba balebakana ayi ‘tulendi nunga ko’ kukindama mu zithotolo zilenda ku tukuizila. Mu thangu ayoyo bakulutu ba kimvuka balenda kutu sadisa kubue ba mayangi ayi mangolo mantombulu. Mawu mammonikinanga kuidi batu bawombo. Dedi, khomba mueka yinkieto widi ntuami ntuala, weka kuvioka 60 di mimvu wutuba: “Mua thangu kumbusa, minu yisa ba ko buboti ayi yaba vonganga beni bo yaba banga mu kisalu ki kusamuna. Nkulutu wumueka wu kimvuka wumona mawu ayi wuyoluka yama. Nandi wukhindisa mu kusadila lutangu lumueka lu Kibibila. Minu yibaka beni ndandu mu kusadila malongi kaphana.” Nandi wubue tuba: “Mambu nkulutu beni wu kimvuka kavanga, maba mbonosono yi luzolo!” Bukiedika, mayangi beni kuzaba ti tuidi bakulutu ba kimvuka ba tuvuanga beni nkinza ayi dedi Abisai mu thangu yikhulu, bawu badi bakubama muingi ku tusadisa.’
18-24 NGONDA YISAMBUADI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | 2 SAMUELI 22
“Fiatila Yave Muingi Wubaka Lusalusu”
cl tsielu 19 ¶11
Bukiedika ti Ngie Wulenda ‘Fikama Nzambi’?
11 Befu tunzolanga beni kutanga mu Kibibila ti Yave widi ‘mangolo mawombo’. (Yesa. 40:26) Vayi tunluta kuitukanga mu kutanga phila Yave kavukisila dikabu di Isaeli mu ḿbu wubenga ayi phila ka bakiebila ku thandu mu 40 di mimvu. Yindulabu buidi dikabu babela bo ḿbu wukabuka va khati. Meka kuyindula 3.000.000 di batu bandiata mu ntoto wuyuma va khati ḿbu, vayi nlangu wisinkumba ko. (Esodu 14:21; 15:8) Tala phila yi kukuitukila Yave kaba kiebila: Nlangu wubasika va dimanya ayi bidia bimonika va ntoto. (Esodu 16:31; Zinta. 20:11) Mambu amomo mammonisa ti Yave kasi ko to mangolo, vayi mvandi wunsadilanga mawu muingi kusadisa dikabu diandi. Buidi wummuena? Disi ko diambu di kukuitukila kuzaba ti, mutu wunkuwanga minsambu mitu widi beni mangolo, ‘widi kisuamunu kitu, mangolo mitu ayi widi wukubama muingi ku tuvana lusalusu mu yoso kuandi thangu’?—Minku. 46:1.
w10 1/6 26 ¶4-6
“Wala Monisa Lukuikumunu”
Ndoko tubuela fiongunina mambu Davidi katuba. Kikuma ki Ebeleo basekudila ‘wala monisa lukuikumunu’ kinsundula mvandi, ‘kumonisa luzolo ayi mamboti’. Luzolo luawu luntuadisanga lukuikumunu lukiedika. Mu kibila ki luzolo, Yave wumfikamanga baboso badi bakuikama mu nandi.
Mvandi, lukuikumunu masi ko to mabanza, vayi yidi khadulu yimmonikinanga mu mavanga. Dedi bo Davidi katubila, Yave wummonisanga lukuikumunu. Mu kibila ki lukuikumunu Davidi kaba, mu thangu kaba viokilanga mu ziphasi, Yave wunkieba ayi wuntuadisa. Davidi wuvutula matondo ayi wukikinina ti Yave ‘wumvukisa mu mioko mi zimbeni ziandi zioso.’—2 Samu. 22:1.
Mbi tulenda longuka mu mambu Davidi katuba? Yave kabanga ko divuda ayi kabalukanga ko. (Yako. 1:17) Nandi kabalulanga ko zithumu ziandi ayi wundukisanga zikhanu ziandi zioso. Mu nkunga wunkaka, Davidi wutuba: ‘Yave. . . kalasa kuekula ko batu badi bakuikama mu nandi.’—Minku. 37:28.
Kiuka Kisuama
w12 15/11 17 ¶7
Kuna Khadulu yi Kukikulula
7 Kifuani ki kukikulula ki Nzambi kisadisa beni Davidi. Nandi wuyimbila kuidi Yave: ‘Ngie wukuphananga nkaku’aku wu lunungu, khadulu’aku yi kukikulula yi kundangikanga.’ (2 Samu. 22:36) Davidi wukikinina ti biabioso kaba, wutambula biawu kibila Yave wukikulula—ayi wutsikika thalu’andi mu nandi. (Minku. 113:5-7) Tuidi lufiatu ti mawu mvandi mammonikanga mu befu. Kibila biabioso tuidi, mambu tuzebi kuvanga, zikhadulu zitu ayi biyeku tuidi, Yave nandi ‘wutuvana biawu.’ (1 Koli. 4:7) Yave ‘wunnangikanga’ mutu wu kikululanga kibila va meso mandi bawu badi beni luvalu. (Luka 9:48, nota.) Ndoko tumona buidi mawu malenda monikina.
25-31 NGONDA YISAMBUADI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | 2 SAMUELI 23-24
“Buidi Ngie Wulenda Kabila Yave?”
it-1 177¶
Alavana
Kheti Alavana wuvana kibuangu, bibulu ayi mabaya muingi bavikila minkhayilu mu khambu dinda ni kiuma, vayi Davidi waba tomba to bansumbisa biawu. Matangu ma 2 Samueli 24:24 mammonisa ti Davidi wusumba bibulu ayi kibuangu beni baba nyikinanga zitheti, mu 50 di zisikulu zi palata ($110). Vayi matangu ma 1 Lusansu 21:25, mammonisa ti Davidi wufuta 600 di zisikulu zi wola (c. $77,000) muingi kusumba kibuangu beni. Nsoniki wu buku yimmuadi yi Samueli wutubila to matedi zimbongo bafuta muingi kusumba kibuangu beni, biuma basadila muingi kuvanga kikuma ki kuvikila minkhayilu ayi biuma bi kuvanina minkhayilu. Ḿba thalu bantubila mu matangu amomo yidi to yi kusumbila biuma abiobio. Vayi nsoniki wu buku yitheti yi Lusansu wutubila mvandi matedi thalu yi zimbongo basadila muingi kusumba biuma biabe tombulu muingi kutunga tempelo ayi zimbongo basadila muingi kusumba kibuangu beni. (1 Lusa. 22:1-6; 2 Lusa. 3:1) Mu kutala ti kibuangu batungila tempelo kiba beni kinneni, ḿba 600 di zisikulu zi wola yidi thalu basumbila kibuangu kioso kubika kuandi to kibuangu kiluelu kio Davidi katungila kikuma.
w12 15/1 18 ¶8
Longuka matedi ‘phisulu yi nzayilu yi mambu makiedika’
8 Musi Isaeli kabasa monanga ko phasi kusola kibulu kankuiza vana banga nkhayilu boti mu lutia luandi veka, bebaka makani ma kuvana nkhayilu muingi kuvutula matondo voti kudinda nlemvu. Nandi waba banga mu mayangi mu kuvana biuma kannunga. Baklisto bubu bavananga ko bibulu dedi buntubila nsiku wu Mose. Vayi bawu bankabilanga Yave mu kuvana biuma biawu bi luvalu dedi: mangolo, zimbongo ayi thangu’awu, muingi kusadila Yave. Mvuala Polo wutuba ti ‘kuvana kimbangi’ matedi kivuvu Baklisto badi, ‘kuvanga mamboti’ ayi ‘kukabilanga bio tuidi kuidi bankaka’ madi makaba mankuangidikanga Nzambi. (Ebe. 13:15, 16) Mu kuba bakubama muingi kuvanga mambu amomo, Baklisto bammonisanga ti bamvutulanga matondo mu biabioso Nzambi kaba vananga. Diawu tulenda tuba ti vadi nguizani mu mayindu ma batu bakivananga mu kisalu ki Yave bubu ayi bo baba vananga minkhayilu mu thangu yikhulu.
Kiuka Kisuama
w05 15/5 19 ¶6
Mambu Mankinza Madi mu Buku Yimmuadi yi Samueli
23:15-17. Davidi waba kinzikanga beni nsiku wu Nzambi matedi moyo ayi menga. Diawu mu thangu ayoyo, nandi wumanga kuvanga dioso diambu dilenda monisa ti nandi widi mu kubundula nsiku beni. Befu mvitu tufueti ba loluawu lukinzu mu minsiku mioso mi Nzambi.
1-7 NGONDA YINANA
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | 1 MINTINU 1-2
“Ngie Wunlongukilanga mu Zinzimbala Ziaku?”
it-3 503 ¶7
Salomo
Bo Adonia ayi batu baba tomba kubalukila ntinu bayuwa minkunga miaba fumina ku kibuangu kifikama baba tedilanga Ngihoni ayi bo bayuwa dikabu kutenduka: ‘Tunangikanu ntinu Salomo’, bawu bayiza ba divunza ayi batina mu boma. Salomo wumonisa ti luyalu luandi luala ba lu ndembama mu kumanga vutudila mambi kuidi zimbeni ziandi bo katona kuyala. Boti nandi wutomba kuvutudila mambi, khanu wuyiza fua. Adonia wutinina ku kibuangu kinlongo muingi kuvukisa luzingu luandi vayi Salomo wutuma muingi bantuala va ntua’andi. Bakamba Adonia ti kasinkuiza fua ko. Vayi kabika kubue vanga ni diambu dimbi. Bosi, Salomo wunkamba kenda ku nzo’andi.—1 Minti. 1:41-53.
it-1 53 ¶7
Adonia
Bo Davidi kafua, Adonia wuyenda kuidi Bata-seba ayi wumvukumuna muingi kayenda kuidi ntinu Salomo ayi kandindila nsua wu kukuela kisadi kinkieto ki Davidi, wuba mfelimi baba tedilanga Abisangi. Bo Adonia katuba ti ‘Kintinu kibina ba kiama ayi minu dikabu dioso babe tomba kubieka ntinu” mawu mammonisa ti nandi waba yindula ti bamvionya nsua wu kuyala kheti wuzaba ti Nzambi nandi waba tuadisa mambu amomo.’ (1 Minti. 2:13-21) Kheti mambu kadinda mabe monisa ti nandi wabe tomba kutambula mfutu mu kukhambu bue ba ntinu, vayi mawu mamonisa mabanza mambi Adonia kaba. Kibila ku Oriente mu thangu yikhulu, bo ntinu kamfua, mutu wuba nsua wu kukuela bakazi ayi bimasi bi ntinu wuba to mutu wusolo muingi kumvinginina va luyalu. (Dedikisa na 2 Samu. 3:7; 16:21) Diawu Salomo katumina bavonda Adonia ayi Benaya wumvonda muna thangu.—1 Minti. 2:22-25.
Kiuka Kisuama
w05 1/7 30 ¶1
Mambu Mankinza Madi mu Buku Yitheti yi Mintinu
2:37, 41-46. Yisi ko mbonosono yi nduenga, kuyindula ti mutu kalenda bundula kuandi minsiku mi Nzambi ayi kuyindula ti kalendi fundusu ko! Baboso bamvekukanga mu ‘nzila yinnata ku luzingu’ mu kubundula minsiku mi Nzambi mu lutia luawu, bala kuyituadisa ziphasi ziwombo.—Matai 7:14.
8-14 NGONDA YINANA
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | 1 MINTINU 3-4
“Nduenga Nkinza Beni Yidi”
w11 15/12 8 ¶4-6
Nandi widi kifuani kimboti kuidi ngiewu voti ndubu?
4 Va thonono luyalu lu Salomo, Yave wummonikina mu ndosi ayi wunkamba kandinda kioso kuandi kiuma. Mu kuzaba ti kasa ba ko wupisuka, Salomo wudinda nduenga. (Tanga 1 Mintinu 3:5-9.) Nzambi wuyangalala beni bo Salomo kadinda nduenga, kubika kuandi busina voti nzitusu. Diawu kamvanina ‘nduenga ayi nzayilu mu ntima’ kubunda mvandi kimvuama. (1 Minti. 3:10-14) Dedi bo Yesu katubila, nduenga yi Salomo yiba yi kukuitukila. Diawu bo ntinu wunkieto wu Saba kayuwa mawu, nandi wudiata kinanu kiwombo muingi kemona bivisa mu mawu.—1 Minti. 10:1, 4-9.
5 Befu tuteminanga ko kutambula nduenga mu phila yi kukuitukila. Salomo wutuba ti ‘naveka Yave wumvananga nduenga,’ vayi mvandi wutuba ti tufueti vanga mangolo muingi tuba khadulu ayoyo. Nandi wusonika: ‘Teka matu muingi wutambula nduenga, muingi wuba phisulu mu ntima.’ Nandi wusadila bikuma bidedakana muingi kutubila mambu amomo. Dedi, ‘kutela’, ‘kutamana kutomba’ ayi kutamana kubila’ nduenga. (Zinga. 2:1-6) Mawu mammonisa ti befu tulenda ba nduenga.
6 Diawu, buboti beni kuyikuvusanga: ‘Bukiedika ti yidi mu kulandakana kifuani ki Salomo mu kuvua nkinza nduenga yi Nzambi?’ Buphumbulu bunnatanga bawombo kutsikika mayindu mu bisalu, mu zimbongo ayi bambikanga mambu amomo matuadisa makani mawu matedi kikola bankota ayi kitezu bankotila kiawu. Abu ngiewu ayi dikanda diaku? Makani wumbaka mammonisa ti wumvuanga nkinza ayi wuntombanga nduenga yi Nzambi? Bukiedika ti kuludika makani maku kulenda kusadisa kubuela baka nduenga? Kubaka ayi kusadila nduenga, kuala tutuadisa ndandu mvu ka mvu. Salomo wusonika: ‘Mu phila ayoyo wala visa mambu masonga, mamboti ayi masulama; zinzila zioso zi mamboti.’—Zinga. 2:9.
Kiuka Kisuama
w98 1/2 11 ¶15
Zitsila Yave Kavanga
15 Bo nkunu wu Abalahami wuyiza ba dikabu, Yave wuba khupika mu nzila Nsiku wu Mose ayi wuba sakumuna mu nzila mambu kakanikisa kuidi Abalahami. Mu mvu 1473 A.T.K., Yosua, wunata dikabu di Isaeli ku ntoto wu Kanani. Kuntuala, bo bayiza kabula ntoto beni kuidi minkunu mi basi Isaeli, yawu thangu Yave kadukisa luwawanu kavanga na Abalahami lu kuvana ntoto beni kuidi nkunu’andi. Bo basi Isaeli baba kuikamanga mu Yave, nandi waba kuba sadisanga kununga zimbeni ziawu. Mawu maluta monika mu luyalu lu ntinu Davidi. Mu luyalu lu Salomo muana Davidi, Yave wudukisa kitini kintatu ki luwawanu kavanga. ‘Dikabu di Yuda ayi di Isaeli bayiza ba bawombo, dedi nsengisini wumbanga mu ndeku ḿbu; bawu baba dianga, baba nuanga ayi baba kuangalalanga.’—1 Minti. 4:20.
15-21 NGONDA YINANA
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | 1 MINTINU 5–6
“Batungila mu Ntima Woso ayi mu Mangolo Mawu Moso”
w11 1/2 15
Ngie Zebi?
Mabaya mabe vangiminanga mu nti wu sedeli wabe menanga ku Lebanoni, maba mazabakana kibila phasi beni maba muingi kuvavuka, maba beni kitoko, mfimbu yimboti ayi zitselele banunganga ko kutobula mawu. Bo babe tunga tempelo, Salomo wusadila bisadulu bilutidi. Kheti ku Lebanoni kuaba menanga minti miwombo mi sedeli, vayi bubu mimana siala nkadu to.
it-1 476 ¶8
Sedeli
Mu kuzaba ti baba sadilanga beni mabaya ma sedeli, diawu vaba tombulu bisadi biwombo muingi kuzenga minti, kunata miawu nati ku Tile voti Sidoni va ndeku ḿbu wu Mediterrâneo, kukanga miawu ayi kuvanga miawu kulalama mu nlangu, ḿba nati ku divula di Yope. Bosi baba vekisanga miawu dimalu nati ku Yelusalemi. Mawu Salomo kabinana mu lungosu kavanga na Hulami. (1 Minti. 5:6-18; 2 Lusa. 2:3-10) Bo batatamana kuvekisa mabaya beni, diawu Kibibila kintubila ti mu luyalu lu Salomo mabaya ma sedeli ‘mayisa ba beni mafuna dedi minti mi sikamole’.—1 Minti. 10:27; dekisa na Yesa. 9:9, 10.
it-3 679 ¶1
Tempelo
Bo baba kubika kisalu, Salomo wusola 30.000 di babakala mu basi Isaeli, wuba kabula mu mangumba muingi kufila 10.000 di batu mu kadika Ngonda ku Lebanoni ayi mu thangu bankaka baba sala, bankaka baba vundanga zingonda ziwadi ku nzo. (1 Minti. 5:13, 14) Mvandi wutumisa 70.000 di babakala muingi bavekisanga mabaya ayi bankaka mu bawu ‘baba zinzenga.’ Mvandi wutumisa 80.000 di batu muingi bakuanga minti. (1 Minti. 5:15; 9:20, 21; 2 Lusa. 2:2) Muingi kukengidila ayi kutuadisa bisalu, Salomo wusola 550 di batu mvandi wusola 3.300 muingi baba minsadisi mi mintuadisi. (1 Minti. 5:16; 9:22, 23) Ayi ḿba 250 di batu mu bawu baba basi Isaeli ayi 3.600 baba ‘zinzenza’ baba kalanga ku Isaeli.—2 Lusa. 2:17, 18.
Kiuka Kisuama
g 5/12 17, quadro
Kibibila—Buku yi Zimbikudulu Zinsalamanga, Kitini 1
MIMVU KIBIBILA KINTUBA MIDI MISULAMA
Tulenda mona bivisa ti mimvu Kibibila kintuba midi misulama mu kumona mambu madi mu 1 Mintinu 6:1, luntubila matedi thangu Ntinu Salomo katona kutunga tempelo ku Yelusalemi. Luawu luntuba: ‘Bo vavioka khama nna ayi nana di makumi di mimvu [479 mimvu miduka] tona basi Isaeli babasika ku Ngipiti, mu mvu wunna wu luyalu lu Salomo, mu Ngonda yi Zivi, nandi wutona kutunga nzo yi Yave.’
Dedi bummonisina Kibibila, mvu wunna wu luyalu lu Salomo wuba mvu 1034 A.T.K. Tonina mu mvu awowo, befu kubuela 479 di mimvu, tunkuiza tuka mu mvu 1513 A.T.K. Diawu tulenda tuba ti awowo wawu mvu basi Isaeli babasika ku Ngipiti.
22-28 NGONDA YINANA
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | 1 MINTINU 7
“Mbi Tulenda Longuka mu Makunzi Muadi Maba ku Tempelo”
w13 1/12 13 ¶3
‘Wala baka Cobre mu miongo miodi amiomio’
Ntinu Salomo wusadila beni cobre bo baba vanga biuma bi kusadila ku tempelo ku Yelusalemi. Nduka cobre yoso, tat’andi Davidi nandi wubaka yawu bo kanunga basi Silia. (1 Lusa. 18:6-8) Ḿbu wu kisengu tulenda tedila mvandi dibola dinneni, dio zinganga Nzambi babe sukudilanga zinyitu ziawu, divangulu mu cobre diba difuana muingi kukota 66.000 di zilitro zi nlangu ayi diaba zitanga 30 di zitonelada. (1 Minti. 7:23-26, 44-46) Va khotolo tempelo, vaba makunzi muadi manneni bavangila mu cobre. Mawu masa ba ko ni kiuma mu khati, ḿba maba nduka zimetro wadi mu kuvindubuka, nana di zimetro mu kukula ayi bibaka biba kuvioka sambuadi di zicentimetro mu phiba. Ayi ntu wu makunzi beni wuba kuvioka zimetro wadi mu kukula. (1 Minti. 7:15, 16; 2 Lusa. 4:17) Muingi kuvanga to biuma abiobio, tuidi lufiatu ti basadila cobre yiwombo.
it-1 371 ¶4
Boazi II
Dikunzi diluta ba ku norte mu makunzi muadi maba ku tempelo Salomo katunga, baba tedilanga diawu Boazi. Ayi ḿba dizina beni dinsundula ‘mu mangolo.’ Dikunzi diluta ba ku sude, babe tedilanga diawu Yakini. Dizina adiodio dinsundula, ‘bika Yave katsikimisa buboti.’ Diawu befu kufubikisa mazina beni mankuiza sundula: ‘Bika [Yave] katsikimisa buboti [tempelo] mu mangolo.’—1 Minti. 7:15-21; tala CAPITEL.
Kiuka Kisuama
it-1 305 ¶4
Kukobila
Bisadi bioso binlongo ayi bidiodila bi Yave, bafueti ba mvandi badiodila mu nyitu. Tulenda visa mawu mu phila batuadisila mambu ku nzo yinlongo ayi ku tempelo bayiza tunga kuntuala. Bo babieka zinganga Nzambi, Aloni ayi bana bandi, bawu bayobila ava kuvuata bikhutu bi kiyeku kiawu. (Esodu 29:4-9; 40:12-15; Levi. 8:6, 7) Muingi kulava mioko ayi malu, zinganga Nzambi baba sadilanga nlangu wuba mu dibola di cobre diba va nganda nzo yinlongo bosi kuntuala ḿbu wu kisengu basiutisa ku tempelo Salomo katungisa. (Esodu 30:18-21; 40:30-32; 2 Lusa. 4:2-6;) Mu kilumbu ki Kudindila Nlemvu, nganga Nzambi waba kobilanga khumbu wadi. (Levi. 16:4, 23, 24) Batu baba natanga ku kinanu khombo yi Azazeli, bitini bi bibulu bavana banga minkhayilu ayi ngombi yikiento yibenga, vaba tombulu bayobila ayi balava bikhutu biawu ava kubue vutuka ku kibuangu babe zingilanga.—Levi. 16:26-28; Zinta. 19:2-10.
29 NGONDA YINANA–4 NGONDA YIVUA
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | 1 MINTINU 8
“Longuka mu Nsambu Salomo Kavangila mu Ntima Woso”
w09 15/11 9 ¶9-10
Minsambu miaku milenda luta ba tsundu ngie kulongukanga Kibibila
9 Muingi Nzambi kayuwa minsambu mitu, tufueti sambilanga mu ntima woso. Ayi wawu ntindu nsambu Salomo kavanga, widi mu 1 Mintinu kapu 8 bo kakutikisa dikabu ku Yelusalemi muingi kukundula tempelo yi Yave, mu mvu 1026 A.T.K. Bo batula kasu yi luwawanu ku khati Kibuangu Kilutidi Kinlongo ayi bo dituti di Yave difuka tempelo yoso, Salomo wukembisa Nzambi.
10 Fiongunina nsambu Salomo kavanga ayi mona mambu katuba matedi ntima. Salomo wukikinina ti Yave nandi to zebi mintima mi batu. (1 Minti. 8:38, 39) Nsambu beni wummonisa mvandi ti, vadi kivuvu kuidi mutu wunsumuka vayi ‘wumvutuka kuidi Nzambi mu ntim’andi woso.’ Wawu mvandi wummonisa ti bo zimbeni zi Nzambi bantovula dikabu diandi, nandi wunkuanga minsambu mi bisadi biandi ba kusambidila mu ntima woso. (1 Minti. 8:48, 58, 61) Mawu mammonisa ti befu tufueti sambilanga mu ntima woso.
w99 15/1 17 ¶7-8
Nanguna Mioko Mivedila bo Wunsambila
7 Kheti tunsambila befu veka voti vantuala batu, tufueti tebukanga moyo ti nkinza beni kukikulula ayi kumonisa lukinzu. (2 Lusa. 7:13, 14) Ntinu Salomo wumonisa ti waba kukikululanga bo kasambila vantuala dikabu mu khundulu tempelo ku Yelusalemi. Mu thuadusulu Salomo, banunga kumanisa kutunga tempelo, kibuangu kiluta ba kitoko mu thangu beni. Kheti bobo, nandi wukikulula mu nsambu bo katuba: ‘Bukiedika ti Nzambi kalenda kala va ntoto? Dio diyilu kuandi disi ko difuana. Ngete diyilu dilutidi zangama. Diawu nzo ayiyi yima tunga yisi ko yifuana muingi ngie wukala.’—1 Minti. 8:27.
8 Dedi Salomo, tufueti kukikulula bo tumvanga nsambu vantuala bankaka. Kheti tuisintomba ko kumonisa ti befu tulutidi banlongo bo tunsambila, vayi tulenda monisa ti tu kikululanga mu phila tunsadilanga mbembu’itu. Bo tunsambila, tufueti bika kutsikikanga mayindu mu befu veka, vayi kuidi mutu tunsambila. (Matai 6:5) Tummonisanga mvandi ti tukikululanga mu mambu tuntuba mu minsambu. Befu kukikulula bo tunsambila, tuisinkuiza yolukila ko mu phila yimmonisa ti tuntomba kukuika Nzambi muingi kavangila mambu mu phila tuntombila. Vayi tunkuiza dinda muingi kavangila mambu mu phila yindedakana na luzolo luandi lunlongo. Nsoniki wu minkunga wu tubikila kifuani kimboti bo kadinda: ‘Ah, Yave lemvuka, wu tuvukisa! Lemvuka ah Yave, wutu sadisa kununga!’—Minku. 118:25; Luka 18:9-14
Kiuka Kisuama
it-1 488 ¶3
Diyilu
Salomo, mutu wutunga tempelo wutuba ti Nzambi kalendi fuana ko ‘ku diyilu, ngete diyilu dilutidi zangama’. (1 Minti. 8:27) Yave, Mvangi wu diyilu nandi lutidi zangama kena biuma bioso ayi ‘dizina diandi diawu dilutidi. Kuzangama kuandi kulutidi kena ntoto ayi diyilu.’ (Minku. 148:13) Yave kamonanga ko phasi kuzonga diyilu dedi bo mutu kalenda sadila zinzala ziandi muingi kuzonga biuma. (Yesa. 40:12) Mambu Salomo katuba masinsundula ko ti Nzambi kasi ko kibuangu muingi kukala. Mvandi masinsundula ko ti Nzambi widi mu bibuangu bioso. Tuzabidi mawu, kibila Salomo wutuba: ‘Yuwanga misambu mitu, tonina ku diyilu, kibuangu kio ngie wunkalanga.’—1 Minti. 8:30, 39.