Mubongulu Malongi Madi mu Nzingulu ayi Kisalu Thuadusulu yi Lukutukunu
© 2024 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
2-8 NGONDA YIVUA
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI MINKUNGA 79-81
Kinzika Dizina di Yave
w17.02 9 ¶5
Khudulu—‘Nkhailu Yilutidi yi Yave’
5 Muingi tudiodisa dizina di Nzambi, tufueti zola ayi kukinzika dizina beni. Buidi bu kuvangila mawu? Mu mavanga mitu. Yave wuntomba tuba banlongo voti badiodila. (Tanga 1 Petelo 1:15, 16.) Mawu mansundula kubuongimina to Yave ayi kuntumamana mu ntima woso. Kheti bo tumviokila mu zikhuamusu, tufueti vanga mamoso tunnunga muingi kuzingila mu kithuadi na minsua misonga mi Yave. Bo tummonisanga mavanga mamboti, tumbikanga kiezila kitu kimonika kuidi batu, ayi mawu manzitisanga dizina di Yave. (Mat. 5:14-16) Bo tunzingilanga mu kithuadi na minsua misonga mi Yave, tummonisanga ti Satana nkua luvunu. Befu kuvanga nzimbala, tunyonginanga mu bukiedika ayi tuvutukilanga ko ziawu muingi tubika nyongisa ntima wu Yave.—Minku. 79:9.
ijwbv 3 ¶4-5
Loma 10:13—“Fiatila mu Dizina di Mfumu”
Mu Kibibila kikuma “kufiatila mu dizina di Yave” disinsundula ko to kuzaba dizina beni, ayi kusadila diawu mu mbuongimini. (Minku. 116:12-14) Vayi dinsundula mvandi kuba lufiatu mu Nzambi ayi kutomba lusalusu luandi.—Minku. 20:7; 99:6.
Yesu waba vuanga beni nkinza dizina di Nzambi. Bo kalonga minlandikini miandi buidi bu kusambidila, nandi wutona nsambu’andi mu bikuma abibi: “Tat’itu widi ku diyilu, bika dizina diaku diba dinlongo.” (Matai 6:9) Yesu mvandi wumonisa ti muingi tubaka luzingu lu mvu ka mvu, tufueti zaba, zola ayi tumukina mutu wuvuidi dizina Yave.—Yoa. 17:3, 6, 26.
Kiuka Kisuama
it-2 601¶2-3
Yosefi
Dizina di Yosefi Diyiza ba Dizabakana. Mu bana ba Yakobi, Yosefi nandi wuyiza ba kiyeku kinkinza, diawu khumbu zinkaka baba sadilanga dizina diandi muingi kusola mimvila mi basi Isaeli, (Minku. 80:1) voti baboso bayiza ba mu khati kumi di mimvila mi basi Isaeli. (Minku. 78:67; Amosi 5:6, 15; 6:6) Zimbikudulu zi Kibibila mvandi zintubila dizina di Yosefi. Dedi mu kimona meso ki Yehezekieli nandi wumona mimvila mi Yosefi kutambula kiuka (Yehe. 47:13), dedi wumueka mu mielu mi divula bantedilanga ‘Naveka Yave Widi Kuna,’ yinnata dizina di Yosefi. (Yehe. 48:32, 35) Mu kutubila matedi kuvutula kithuadi mu dikabu di Yave, bantubila ti Yosefi widi mfumu mu kumi di makanda ma Isaeli ayi Yuda widi mfumu mu makanda mankaka. (Yehe. 37:15-26) Mbikudulu yi Obadia yaba monisa ti ‘mvila wu Yosefi’ wala tulula ‘mvila wu Esau’ (Oba. 18), ayi mbikudulu yi Zakalia yimmonisa ti Yave wala vukisa ‘mvila wu Yosefi’ (Zaka. 10:6) Dizina di Yosefi dimmonika mvandi mu khati mimvila mi Isaeli yi kiphevi.—Nzai. 7:8.
Kumona dizina di Yosefi mu buku yi Nzaikusu 7:8 kulenda monisa ti mambu Yakobi kabikula ava kafua, mayiza sundukila kuidi Isaeli yi kiphevi. Diawu buboti beni kuzaba ti Yave wufila Yesu Klistu “nsungi” wumboti wu mameme, muingi kuvana luzingu luandi mu kibila ki mameme mandi. (Yoa. 10:11-16) Yesu Klistu mvandi widi dimanya di thokongo di lusersu yi tempelu yi Nzambi, muidi basi Isaeli yi kiphevi. (Efe. 2:20-22; 1 Pete. 2:4-6) Ayi nandi widi vakimueka na Nzambi Nkua ngolo Zioso.—Yoa. 1:1-3; Mava. 7:56; Ebe. 10:12; dedikisa na Ngenesi 49:24, 25.
9-15 NGONDA YIVUA
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI MINKUNGA 82-84
Vua Nkinza Biyeku Widi
wp16.6 8 ¶2-3
Malongi Tulenda Longuka mu Zinuni
Woso mutu waba zingilanga ku Yelusalemi wuzaba nuni baba tedilanga mbembele. Ziawu ziaba vanganga mianza kuyilu muanza. Kadika mvu, zimbembele ziwombo ziaba vanganga mianza ku tempelu yi Salomo. Ḿba bawu baba monanga ti tempelu kiba kibuangu ki ndembama ayi nsika muingi bakieba bana bawu.
Minkunga 84—wo wumueka mu bana ba Kora wuba kiyeku ki kusala ku tempelu sabala yimueka mu kadika sambanu di zingonda kasonika, yintubila matedi mianza mi mbembele ku tempelu. Nandi wabe tomba kuzingila ku nzo yi Yave dedi mbembele . . . Nandi wutuba: ‘Nzo’aku yinlongo yidi beni kitoko ah Yave Mfumu Minkangu. Muel’ami woso widi beni phuila ngete, nyitu’ami yidi yilebakana mu kibila ki phuila yi nzo yi Yave. Kheti zinuni bannunganga kubaka nzo ku kibuangu kiaku, ayi mbembele wumvanganga kuna mianza muingi kukieba bana bandi ku kibuangu kifikama kikuma kiaku ah Yave, Ntinu’ama ayi Nzambi’ama.” (Minku. 84:1-3) Bukiedika ti befu mvitu tumbanga phuila yi kukutakana na bana bitu vakimueka na dikabu di Nzambi?—Minku. 26:8, 12.
w08 15/7 30 ¶3-4
Tsikika Thalu mu Mambu Wulenda Nunga Kuvanga Muingi wubaka Mayangi
Bununu voti kimbevu, bilenda tutula nkaku mu kisalu kitu kuidi Yave. Boti ngie widi tata voti ngudi widi bana balezi, ḿba wummonanga ti wubakanga ko beni ndandu mu ndongukul’aku yi Kibibila, ayi mu zikhutukunu kibila wumbanga beni wuvonga mu kibila ki kukieba bana baku. Bukiedika ti kutsikika thalu mu mambu wulendi nunga ko kuvanga malenda kutula nkaku kumona mambu wulenda nunga kuvanga?
Mimvu miwombo kumbusa, wumueka mu basi Levi wuzabikisa phuila kaba. Nandi wuba kiyeku ki kusadila ku tempelu zisabala wadi mu kadika mvu. Vayi nandi wabe tomba kuzingila mimvu mioso ku tempelu. (Minku. 84:1-3) Mbi binsadisa kuba mu mayangi mu kiyeku kaba? Nandi wuvisa ti luba luaku lunneni kuviokisa kheti kilumbu kimueka ku tempelu. (Minku. 84:4, 5, 10) Bobuawu mvandi tubika tsikika thalu’itu mu mambu tulendi nunga ko kuvanga, vayi tufueti visa ayi kuvua nkinza mambu tuidi luaku lu kuvanga.
Yave Wukuvuanga Nkinza
12 Boti wummona ziphasi mu kibila ki kimbevu widi, ba lufiatu ti Yave zebi mambu widi mu kuviokila. Lomba lusalusu luandi muingi wutadila mambu wumviokila mu phila yifuana. Bosi tanga mu Kibibila mambu Yave katuma kusonika muingi ka kukindisa. Tsikika mayindu maku mu matangu mammonisa buidi Yave kamvuilanga nkinza kadika kisadi kiandi.—Minkunga 84:11.
Kiuka Kisuama
it-2 804 ¶2,3
Bana Batsiana
Yave wusadila kikuma ‘bana batsiana,’ muingi kutubila ntindu mbi yi busonga vaba tombulu basi Isaeli kumonisa kuidi bana abobo, kibila bawombo baba zimbakananga bana batsiana. Bo basi Isaeli baba kiphevi kimboti, bawu baba kiebanga bana batsiana. Vayi bo baba bayisanga minsinku misonga mi Yave, bawu babasa vuanga ko nkinza zitsatu zi bana batsiana. (Minku. 82:3; 94:6; Yesa. 1:17, 23; Yele. 7:5-7; 22:3; Yehe. 22:7; Zaka. 7:9-11; Malaki 3:5) Yave waba fundisanga baboso baba tovulanga bana batsiana. (Deute. 27:19; Yesa. 10:1, 2) Yave wuyitedilanga Mvukisi (Zinga. 23:10, 11), Nsadisi (Minku. 10:14), ayi Tata (Minku. 68:5) yi bana batsiana. Nandi wuba monisanga busonga (Deute. 10:17, 18), wuba monanga kiadi (Hos. 14:3), wuba sadisanga (Minku. 146:9), ayi wuba vukisanga.—Yele. 49:11.
Phila yimueka tummonisinanga ti tuidi baklistu bakiedika, yidi mu kuvua nkinza mimfuizi ayi bana batsiana. Nlandikini wu Yesu Tiagu wusonika: “Phila yi kubuongimina yidi yivedila ayi yikhambulu mvindu va mesu ma Tat’itu Nzambi, yakayi: kukieba bana batsiana ayi mimfuizi mu zitsatu ziawu ayi kutatamana kuba bavasuka mu mambu ma nza.”—Tia. 1:27.
16-22 NGONDA YIVUA
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI MINKUNGA 85-87
Nsambu wu Tusadisanga Kukindama
w12 15/5 25 ¶10
Ngie Wummonisanga Nkembo wu Yave?
10 Muingi tumonisa nkembo wu Nzambi, tufueti “tatamana kusambila” (Loma 12:12) Tulenda dinda kuidi Yave mu nsambu muingi katusadisa kunsadila mu phila yifuana. Mvandi tulenda ndinda pheve yinlongo muingi ka tubuela kiminu, katusadisa kukindama mu ziphukumunu ayi katusadisa ‘kusadila buboti diambu diandi’ (2 Timo. 2:15; Mat. 6:13; Luka 11:13; 17:5) Dedi muana wumfiatilanga tat’andi, befu mvitu tufueti fiatila tat’itu yi diyilu Yave. Befu kundinda lusalusu muingi tunsadila mu phila yilutidi, tulenda ba lufiatu ti nandi wala tusadisa. Nandi katadilanga ko minsambu mitu buka kiuma ki kuntatisa. Diawu tufueti tatamana kusambila muingi kunzitisa, kuntonda, kutomba zithuadusulu ziandi bulutidi bo tumviokila mu zikhuamusu, ayi kundinda katusadisa kunsadila mu phila yilenda zitisila dizina diandi.—Minku. 86:12; Tia. 1:5-7.
Buidi Yave Kantambudilanga Minsambu Mitu?
17 Tanga Minkunga 86:6, 7. Ntinu Davidi wuba lufiatu ti Yave waba kuwanga minsambu miandi. Ayi befu mvitu tulenda ba loluawu lufiatu. Bifuani tuma mona mu dilongi adidi, bi tuvana lufiatu ti Yave kalenda ku tuvana nduenga ayi mangolo muingi kununga ziphasi. Nandi kalenda sadila zikhomba zitu ayi batu bakhambu kumbuongiminanga muingi ku tusadisa mu ziphila ziwombo.
18 Kheti Yave khumbu zinkaka kasinkuiza tambudila ko minsambu mitu mu phila befu tuntombila vayi tulenda ba lufiatu ti nandi wala tambudila minsambu mitu. Nandi wala tuvana biuma bioso tuntomba mu thangu yifuana. Diawu tatamana kuba kiminu ayi lufiatu ti Yave wala tukieba bubu ayi nandi “wala dukisa zitsatu zi bivangu bioso bidi moyo” mu nza yimmona yinkuiza.—Minku. 145:16.
Kiuka Kisuama
it-1 555 ¶6
Ntima
Kusadila mu “Ntima Woso”. Ntima wu kinsuni wu mutu wufueti ba wuduka muingi wusala buboti. Vayi ntima wu kiphevi wulenda ba wukabuka. Davidi wusambila: ‘Phana ntima wukhambu wuvasuka muingi yi kinzika dizina diaku,’ mawu mansundula ti ntima wu mutu wulenda ba wuvasuka mu matedi mambu kanzolanga voti mambu kammonanga boma. (Minku. 86:11) Batu abobo, balenda ba ‘ntimawuvasuka’—kukhambu kifuza mu kisalu ki Nzambi. (Minku. 119:113; Nzai. 3:16) Ayi mvandi mutu kalenda ba ntima wukabuka voti kuba zimfumu wadi mu kutuba diambu dimueka vayi kukikinina diambu dinkaka. (1 Lusa. 12:33; Minku. 12:2,) Yesu wufundisa ntindu batu abobo.—Mat. 15:7, 8.
23-29 NGONDA YIVUA
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI MINKUNGA 88-89
Luyalu lu Yave Luawu Lulutidi
w17.06 28 ¶5
Tatamana Kubuela Mioko Luyalu lu Yave
5 Mona kibila kinkaka ki tuvana lufiatu ti Yave to fueni yadila biuma bioso. Nandi wunsadilanga lulendu luandi mu busonga. Nandi wutuba: ‘Minu yidi Yave no wummonisanga luzolo lukuikama ayi busonga va ntoto kibila, mambu amomo ma kukhuangidikanga.’ (Yele. 9:24) Mu kuba wusonga, Yave kalandakananga ko minsua mi batu muingi kabaka makani matedi mamboti ayi masonga. Mu busonga buandi nandi wumvananga minsiku muingi kutuadisa batu. Kibibila kintuba: ‘Yave wutsikika luyalu luandi mu phila yifuana ayi mu busonga’. Diawu tulenda ba lufiatu ti minsiku miandi, minsua miandi ayi makani mandi madi masonga. (Minku. 89:14; 119:128) Satana wufiesa luyalu lu Yave, kheti naveka kasinnunga ko kuyadila nza mu busonga.
w17.06 29 ¶10-11
Tatamana Kubuela Mioko Luyalu lu Yave
10 Yave kayadilanga ko mu lukasu. Nandi wutuvana kiphuanza ayi wuntomba tubaka mayangi. (2 Koli. 3:17) Davidi wutuba matedi Yave: ‘Nkembo ayi nzitusu widi vantual’andi, kibuangu kadi kidi mangolo ayi mayangi.’ (1 Lusa. 16:7, 27). Nsoniki wu nkunga Etani wutuba: ‘Lusakumunu kuidi dikabu dizebi mbi binsundula kutenduka mu mayangi, ah Yave bawu bandiatilanga mu kiezila kiaku bammonanga mayangi mu dizina diaku kilumbu kioso. Bankuangalalanga mu busonga buaku.—Minku. 89:15, 16.
11 Bo tunyindula mu mambote ma Yave, tunluta banga lufiatu ti nandi to Nyadi wulutidi. Tukimuenanga buka nsoniki wu minkunga wutuba: ‘Kilumbu kimueka ku khati luphangu luaku kilutidi kena kuviokisa kiveve ki bilumbu kuma kunkaka.’ (Minku. 84:10) Kuidi nandi, kuisa ba ko kiuma kinkaka kilutidi kena kusadila Yave, ayi mawu makiedika. Yave wutuvanga ayi zebi mbi tuntomba muingi kubaka mayangi makiedika. Nandi wutuvananga biuma biwombo ayi mamoso katudindanga tuvanga ma tutuadisanga ndandu. Kheti khumbu zinkaka vantombuluanga kuvanga beni mangolo, vayi kutsuka tummonanga ti kutumamana Yave ku tutuadisanga mayangi.—Tanga Yesaya 48:17.
w14 15/10 10 ¶14
Ba Kiminu Kingolo mu Kintinu ki Nzambi
14 Mona mambu Yave kakanikisa, mu luwawanu kavanga na Ntinu Davidi. (Tanga 2 Samueli 7:12,16) Yave wuvanga luwawanu alolo bo Davidi kaba Ntinu ku Yelusalemi , nandi wukanikisa kuidi Davidi ti Mesia wala butukila mu dikanda diandi. (Luka. 1:30-33) Mu phila ayoyo, Yave wumonisa ti mu mvila wu Davidi wala butuka mutu widi Nsua muingi kuba Ntinu voti Mesia. (Yehe. 21:25-27) Mu nzila Yesu, luyalu lu Davidi luala kadidila. Bukiedika luyalu lu Yesu luala kadidila dedi muinya. (Minku. 89:34-37) Bukiedika, ntinu Yave kasola kalasa vanga ko mambu makhambulu masonga ayi mambu moso mamboti kala vanga mala kadidila.
Kiuka Kisuama
cl 281 ¶4-5
‘Ngie to Widi Wukuikama’
4 Kikuma ‘luzolo lukuikama’ bansadila mu masonoko ma kiebeleo kilenda sundula kusimbidila kiuma mu luzolo mu khambu kuekula nati wunkuiza dukisa lukanu luaku. Luawu luidi disuasana kena lukuikumunu. Kibila mutu kalenda kuikama mu lukuiku voti mu khambu ku luzolo. Vayi luzolo lukuikama luidi khadulu yimbasikanga mu luzolo. Balenda sadila kikuma lukuikumunu muingi kutubila matedi biuma. Dedi nsoniki wu nkunga wutedila Ngonda ‘mbangi wukuikama ku diyilu’ kibila yawu yimbasikanga mu thangu bansikika. (Minku. 89:37) Vayi tulendi tuba ko ti Ngonda yidi luzolo lukuikama. Kibila mbi? Kibila batu to balenda monisa luzolo lukuikama.
5 Mu Kibibila kikuma luzolo lukuikama kidi kithuadi na mamboti. Dedi kikundi kifikama na mutu wummonisa mamboti ayi mutu bammonisa mamboti. Khadulu ayoyo yisi ko dedi mayo ma ḿbu manyikukanga mu kibila ki phemu. Vayi luzolo lukuikama luidi khadulu yisikama yimvananga mangolo muingi kukindama mu moso kua mambu.
30 NGONDA YIVUA–6 NGONDA KUMI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI MINKUNGA 90-91
Fiatila Yave Muingi Wuzinga Mvu ka Mvu
wp19.3 5 ¶3-5
Kutomba Luzingu lu Mvu ka Mvu
Batu bawombo ba luzabu bantubanga ti mimbuku bansadilanga muingi kubika nuna, milendi vanga ko batu kuzinga mvu ka mvu. Tona mu sekulu 19 batu bawombo babuela lufiatu luawu matedi kuzinga mimvu miwombo. Mawu mamonika kibila vamana ba ziphila ziwombo zi kuba wudiodila muingi kuyikieba mu zimbela zintambakananga, ayi bansadilanga bilongo biwombo ayi zi vacina. Zidotoli ziwombo bankikininanga ti batu balendi zinga ko mimvu miwombo, kuvioka mio tunzinganga bubu.
Nduka 3500 di mimvu, Mose wumueka mu minsoniki mi Kibibila wuyiza kikinina ti ‘bilumbu bi luzingu luitu bidi 70 di mimvu voti 80, enati tukhidi mangolo. Vayi biawu biwedi ziphasi ayi kiunda kibila bilumbu beni bilembu vioka thinu ayi luzingu luitu lulembu mana.’ (Minku. 90:10) Kheti mu mangolo moso batu bamvanga muingi kuzinga mimvu miwombo, vayi bawombo bamvitilanga to thalu Mose katubila.
Bibulu biwombo dedi Ouricio yi ḿbu wubenga, ayi mabanga madi mu ḿbu wu Islandia banzinganga kuvioka 200 di mimvu. Ayi minti miwombo dedi nti bantedilanga Cecoia gigante, minzinganga biveve na biveve di mimvu. Bo tundedikisa mimvu bivangu abibio binzinganga ayi mimvu tunzinganga, tulenda kuyikuvusa: Bukiedika ti befu tuvangulu muingi kuzinga to 70 voti 80 di mimvu?
wp19.1 5, quadro
Nani Wuvanga Nzambi?
Batu bawombo bankuvulanga mawu. Ayi ḿba ngie wumana kuyivana kiuvu akiokio. Vayi befu boso tuntomba kuzaba boti Nzambi wuvanga biuma bioso, nani wuvanga Nzambi?
Batu ba luzabu bankikininanga ti nza ayi biuma bioso bidi muawu dedi zimbuetila ayi ziplaneta, vangu bi vangu. Kibibila mvandi kinkikinina mu mambu amomo. Lutangu lutheti lu buku yitheti yi Kibibila luntuba: ‘Va thonono Nzambi wuvanga diyilu ayi ntoto.’—Ngenesi 1:1.
Nza ayi biuma bioso bidi muawu bisa monika ko mu kinzimbukila, vasi ko kiuma kivangu kiaveka. Muingi nza yiza monika, vabetombulu mutu wunzinganga thangu zioso ayi wukhambulu mu nza kavanga yawu. Ayi Yave nandi mutu awowo, nandi widi nyitu yi kiphevi. Mu mangolo ayi mu ndueng’andi yikhambu sukanga wuvanga nza yimvimba.—Yoane 4:24.
Mu matedi Nzambi, Kibibila kintuba: ‘Ava miongo mibutuka voti ava wuvanga ntoto ayi nza, mu thangu ka thangu ngie widi Nzambi.’(Minku. 90:2) Diawu, vasi ko mutu wuvanga Nzambi, nandi wunzinganga mu thangu zioso. Mawu mammonisa ti va ‘thonono,’ Nzambi nandi wuvanga nza ayi biuma bioso bidi muawu.—Nzai. 4:11.
Buidi Luzolo Lulenda Tusadisila Kununga Boma?
16 Satana zebi ti tumvuanga beni nkinza luzingu luitu. Nandi wuntubanga ti tuala vanga mamoso tulenda nunga—ayi kumanisa kikundi kitu kifikama na Yave—muingi kuvukisa luzingu luitu bubu. (Yobi 2:4, 5) Kheti Satana, “widi luaku lu kutuadisa lufua,” vayi mambu amomo katuba madi ma luvunu! Diawu kansadilanga boma tuidi bu lufua, muingi tubika sadila Yave. (Ebe. 2:14, 15) Dedi batu Satana kansadilanga, bankananga kuvonda bisadi bi Yave, boti bawu bamengi kubika kusadila Nzambi. Mvandi boti tuidi mu kubela, Satana wunsadilanga luaku alolo muingi ku tutula boma ayi kusadila mimfelimi voti basi dikanda muingi ba tukuika kubundula minsiku mi Nzambi mitedi kuvutula menga. Voti, valenda ba mutu wulenda ku tukuika kutambula mbukulu yikhambulu nguizani na minsua mi Kibibila..
17 Kheti tuisintomba ko kufua, vayi tuzebi ti Yave wala tatamana ku tuzola kheti tufuidi. (Tanga Loma 8:37-39.) Kibila bo bakundi ba Yave bamfua, nandi wuba lundanga va kilunzi kiandi, buka ti bawu bakhidi bamoyo. (Luka 20:37, 38) Nandi widi phuila yi kuba vulubusa muingi babue zinga. (Yobi 14:15) Diawu Yave kafutila thalu yinangama yi lufua lu Muan’andi Yesu “muingi . . . tubaka luzingu lu mvu ka mvu.” (Yoa. 3:16) Ayi tuzebi ti Yave wu tuzolanga ayi wu tuvuanga beni nkinza. Diawu tubika tatuka Yave mu thangu tuidi mu kubela voti bankana ku tuvonda kibila nandi widi wukubama muingi ku tukindisa, ku tuvana nduenga ayi mangolo. Mawu Valérie ayi nnuni’andi bavanga.—Minku. 41:3.
Kiuka Kisuama
wp17.5 5
Befu Tuidi na Mbasi Yitukiebanga?
Masi ko mawu Kibibila kinlonga. Yesu wutuba: “Banu keba keba muingi lubika lenza ni wumueka mu bana balezi ababa, kibila yiku lukamba ti, zimbasi ziawu ku diyilu, bantatamananga kumona kizizi ki Tat’ama widi ku diyilu.” (Mat. 18:10) Mbi Yesu kaba tomba kutuba? Nandi waba tomba kutuba ti zimbasi bamvuanga beni nkinza batu bika ti kadika mutu widi na mbasi’andi yi kunkiebanga. Diawu baklistu bakiedika batulanga ko luzingu luawu va kingela mu kuyindula ti zimbasi zinkuiza bavukisa.
Vayi mawu mansundula ti zimbasi batusadisanga ko? Ndamba. (Minku. 91:11) Bawombo badi lufiatu ti zimbasi zi basadisa ayi zi batuadisa. Dedi yaya Kenneth tube tubila va thonono dilongi adidi, mvandi wunkikininanga mu mambu amomo. Ayi mvandi zimbangi zi Yave bankikininanga ti zimbasi zi batuadisanga mu kisalu ki kusamuna. Kheti tumonanga ko zimbasi, vayi tuzebi ti Yave wu basadilanga muingi kusadisa batu. Diawu disi ko diambu dimbi kuvutudila Yave matondo mu lusalusu zimbasi ba tuvananga—Kolo. 3:15; Tia. 1:17, 18.
7-13 NGONDA KUMI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI MINKUNGA 92-95
Kusadila Yave Yidi Phila Yilutidi yi Kunatina Luzingu
Matoko, Muidi mu Kutsikika Mayindu Minu mu Kisalu ki Nzambi?
5 Kibila kilutidi nkinza wufweti bela makani mu kisalu ki Yave, kidi mwingi kuntonda mu luzolo kadi mu befu ayi mamboti moso ka tuvangilanga. Nsoniki wumweka wu Minkunga wutuba: ‘Didi dyambu dimbote kuzitisa Yave . . . Bila mavanga maku, ma kukhwangidikanga beni, a Yave. Yala yimbila mu mayangi mu kibila ki mavanga ma myoko myaku.’ (Minkunga 92:1, 4) Yindula byuma byoso Yave kama kuvananga dedi: moyo’aku, kiminu kyaku, Kibibila, wu kutumisa mu kimvuka kyandi ayi wu kuvana kivuvu ki kuzinga mvu ka mvu ku Paladizu. Kubaka makani mu kisalu ki Yave, yidi phila yi kumvutudila matondo mu mamoso kama kuvangila ayi mawu mala bwela kufikika kwidi nandi.
Nani Widi mu Kubalula Mayindu Maku?
8 Dedi tata widi luzolo, Yave tidi bana bandi babaka luzingu lulutidi. (Yesaya 48:17, 18) Diawu katulongilanga minswa mi Kibibila mitedi zikhadulu zimboti ayi bwidi tulenda kyebila bankaka. Nandi wuku tutumisa mwingi tulonguka kutadila mambu mu phila kantadilanga ayi tuzingila mu minswa myandi. Kuvanga mawu kwisimbotula ko kiphwanza kitu. Vayi, ku tusadisa tuluta ba ndwenga ayi ku tusadisa kubaka makani malutidi mboti. (Minkunga 92:5; Zingana 2:1-5; Yesaya 55:9) Tulenda tatamana kusola mambu tuntomba, vayi twala baka makani mamboti mala tutwadisa mayangi. (Minkunga 1:2, 3) Befu ba mayindu ma Yave, twala baka ndandu mu phila ziwombo!
Yave Wukuvuanga Nkinza
18 Yave kalenda tatamana kutu sadila kheti tueka biboba. (Minku. 92:12-15) Ḿba ngie wulenda yindula ti wuvanganga ko mawombo mu kisalu ki Yave. Vayi Yesu wutulonga ti, kuidi Yave, mamoso tumvanganga mu kisalu kiandi luvalu madi. (Luka 21:2-4) Diawu tsikika mayindu maku mu mambu wulenda nunga kuvanga. Buka, ngie wulenda longa bankaka matedi Yave, kuba nata mu nsambu, ayi kukindisa zikhomba muingi batatamana bakuikama. Yave wu kutadila buka kisadi kiandi bika ti mu mambu makua wumvanga, vayi mu phila wididi wukubama muingi kuntumukina.—1 Koli. 3:5-9.
Kiuka Kisuama
cl 176 ¶18
“Nduenga yi Nzambi Yidi yi . . . Kukuitukila”
18 Tala phila mvuala Polo kasudikisila nduenga yi Nzambi yikhambu dedukusu bo katuba: “Kimvuama ki Nzambi, nduenga ayi nzayilu’andi, bidi bi kukuitukila! Tulendi visa ko zimfundusu ziandi ayi phil’andi yi kuvangila mambu.” (Loma 11:33) Mu kingeleko mvuala Polo wutonina lutangu alolo mu kusadila kikuma dedi, “Ah” kikuma kimmonisa kukuituka ayi kimvanga mutu kuvana nzitusu yoso—kulonguka nduenga yi Yave, kuidi buka mutu wuntala khumbu yitheti ḿbu vayi mu khambu zaba bivangu bi kukuitukila bidi muawu. Vayi na kubotula thangu muingi kuyindula bivangu biwombo bidi mu mbu, bukiedika ti mawu malendi kumvanga ko kukikulula? (Minku. 92:5)
14-20 NGONDA KUMI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI MINKUNGA 96-99
“Samuna Zitsangu Zimboti”
w11 1/3 6 ¶1-2
Mbi Binsundula Zitsangu Zimboti?
BAKLISTU bafueti samuna “zitsangu zimboti zi Kintinu” mu kukoluka na bankaka matedi ziawu, mu ku basudikisa ti Kintinu ki Nzambi kidi luyalu kiala yadila ntoto wumvimba mu busonga. Vayi kikuma zitsangu zimboti, mvandi bakisadila mu ziphila zinkaka mu Kibibila. Dedi kiawu kintubila ‘zitsangu zimona zi luvukusu’ (Minku. 96:2); “zitsangu zimboti zi Nzambi” (Loma 15:16); ayi “zitsangu zimboti matedi Yesu Klistu.”—Malaku 1:1.
Mu bukhufi tulenda tuba ti zitsangu zimboti zinsundula, kiedika kioso Yesu kalonga ayi kio minlandikini miandi basonika. Ava kavutuka ku diyilu, Yesu wukamba minlandikini miandi: “Yendanu ayi longanu batu ba zitsi zioso muingi baba minlandikini miama, luba botika mu dizina di Tata, di Muana ayi di phevi yinlongo. Luba longa mambu moso yima lutuma.” (Mat. 28:19, 20) Diawu kisalu ki Baklistu kisiko to kuzabikisa zitsangu zimboti matedi Kintinu, vayi bafueti vanga mangolo muingi kukitula batu minlandikini mi Yesu.
w12 1/9 16 ¶1
Mambu Mbi Mala Monika mu Kilumbu ki Lufundusu?
Dedi bummonisina fikula yidi va khonzo, batu bawombo banyindulanga ti mu kilumbu ki lufundusu bala nata biveve na biveve bi batu vantuala Nzambi muingi kabafundisa mu mambu bavanga. Bo bavanga mambu mamboti, muingi kuzinga ku diyilu ayi bo bavanga mambu mambi, muingi ku batula ku diyenga di mbazu ko bela tovukila. Vayi Kibibila kimmonisa ti kilumbu ki lufundusu kunsundula kukula batu mu mambu makhambulu masonga. (Minku. 96:13) Nzambi wusola Yesu muingi kaba mfundisi no wunkuiza tuala busonga va ntoto.—Tanga Yesaya 11:1-5; Mavanga 17:31.
w12 15/9 12 ¶18-19
Ndembama mu Kiveve ki Mimvu—Ayi Thangu Zioso
18 Kithuadi akiokio kivavuka bo Satana kabalukila luyalu lu Yave. Tona mu mvu 1914, luyalu lu Yesu Klistu luidi mu kuvanga mamoso muingi kubue vutula kithuadi akiokio. (Efe. 1:9, 10) Mu luyalu lu kiveve ki mimvu, mambu mawombo mamboti tukhambu monanga tuala mona, bosi luyalu lu Yesu luala mana. Mambu mbi mala bue monika kuntuala? Kheti wutambula kimfumu kioso kutona ku diyilu nati va ntoto, mawu masinsundula ko ti nandi wuntomba kuvinginina Yave va luyalu, vayi mu kiyikulula nandi wala vutula Kintinu kuidi tata ayi Nzambi’andi. Ayi wala sadila kimfumu kiandi muingi kuzitisa Nzambi.—Mat. 28:18; Fili. 2:9-11.
19 Mu thangu ayoyo, baboso bala ba kutsi luyalu lu Yave bala ba bavedila. Bala landakana kifuani ki Yesu, mu kukikulula bala kikinina luyalu lu Yave. Ayi baboso bela monisa ti bantomba kuba kutsi luyalu lu Yave bala monisa mawu mu kununga thotolo yitsuka. (Nzai. 20:7-10) Bosi baboso—bala balukila luyalu lu Yave kubunda mvandi Satana ayi—ziphevi zimbi, bala bungu mu thangu zioso. Bukiedika yala ba thangu yi mayangi. Batu boso ku diyilu ayi va ntoto bala zitisa Yave mu mayangi, ayi Yave wala kituka biuma bioso kuidi batu boso.—Tanga Minkunga 99:1-3.
Kiuka Kisuama
it-1 426 ¶5
Nkunga
Kikuma ‘nkunga wumona’ kisimmonika ko to mu buku yi minkunga. Mvandi kimmonika mu buku yi Yesaya ayi mu buku yi Nzaikusu. (Minku. 33:3; 40:3; 96:1; 98:1; 144:9; 149:1; Yesa. 42:10; Nzai. 5:9; 14:3) Kufiongunina kibila bayimbidila nkunga wumona, kummonisa ti wawu wuyimbudulu muingi kukembisa Yave mu kuba ntinu wulutidi mu nza. Dedi mu phila wuyimbudulu mu mayangi mu Minkunga 96:10: ‘Yave wuyiza ba ntinu.’ Nkunga awowo wumona wuntubila matedi luyalu lu Yave, ayi ndandu luawu luala tuadisa ku diyilu ayi va ntoto.—Minku. 96:11-13; 98:9; Yesa. 42:10, 13.
21-27 NGONDA KUMI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI MINKUNGA 100-102
Tondanga Yave mu Luzolo Luandi Lukuikama
Buidi bu Kukubimina Muingi—Kubotama
18 Luzolo mu Yave, yawu khadulu yilutidi ngie wulenda kuna. (Tanga Zingana 3:3-6.) Luzolo lungolo mu Nzambi, lulenda kusadisa kununga ziphasi. Kibibila kintubila matedi luzolo Yave kadi mu bisadi biandi. Luzolo alolo, luawu lu kumvanganga kubika kuekula bisadi biandi, ayi kutatamana kuba zola. (Minku. 100:5) Ayi ngie wuvangulu mu kifuani ki Nzambi. (Ngene. 1:26) Vayi buidi wulenda landikinina ntindu luzolo alolo?
19 Vutulanga matondo. (1 Tesa. 5:18) Kadika kilumbu, wukiyuvusa: ‘Buidi Yave ka kumbonisinanga luzolo?’ Bosi vanga mangolo muingi kuvutudila Yave matondo mu nzila nsambu ayi tubila mambu mankinza nandi kamana kuvangila. Mona phila Yave ka kumonisinanga luzolo ayi ka kutuadisilanga dedi bo mvuala Polo kaba muenanga phila Yave kaba kunsadisilanga. (Tanga Ngalatia 2:20.) Wukiyuvusa: ‘Bukiedika ti minu yintomba kumonisa luzolo luama mu Yave?’ Luzolo mu Yave luawu luala kusadisa kununga zithotolo ayi mambu widi mu kuviokila mu luzingu. Luzolo beni luala kusadisa kuba thuadusulu yimboti yi kiphevi ayi kumonisanga luzolo ngie widi mu Tat’aku yi diyilu kadika kilumbu.
“Tatamananu Kukindama, Banu Bakotuka”
10 Mua mintambu tufueti bela keba keba midi, kubika sakinina mabanza ma mutu tukhambulu mayindu ma kukuela, kukolu malavu, phulu yi kudia, bisavu bi buphunha, kumona batu bambundana nhitu, kutuba mafunza ayi tutanga tulembu. (Minku. 101:3) Khumbu ziwombu, mben’itu Satana wumvanganga mangolo muingi kutulula kikundi kitu na Yave. (1 Pete. 5:8) Befu kukhambu ba keba keba, Satana kalenda tula mu kilunzi kitu mayindu ma nsoki, kukhambu ba batu bakiedika, phuila yi kubaka biuma biwombo, kithatu, lunangu ayi kukangila bankaka ngazi. (Ngala. 5:19-21) Va thonono, dilenda ba diambu diphasi kufika mona bifu abiobio. Ayi befu kukhambu vanga ni diambu biawu bilenda konzuka dedi nti wu kiyimbu wulenda tuadisa ziphasi.—Yako. 1:14, 15.
w11 15/7 16 ¶7-8
Ngie Wala Tumamana Zindubu zi Yave?
7 Mbi binsundula kutatuka batu babalukila kimvuka ki Yave? Kunsundula kubika ku batambula ku nzo, kubika ku babila, kubika tanga zibuku ziawu, kubika kuba tala mu televisão, ni kukota mu khond’awu yi mayo, voti kuvana diyindu mu mambu bantuba. Kibila mbi tulendi vangila ko mawu? Mu kibila ki luzolo. Tunzolanga Nzambi yikiedika, diawu tuvuanga ko nkinza malongi makhambulu kithuadi na diambu di Nzambi. (Minku. 31:5; Yoa. 17:17) Mvandi tunzolanga kimvuka ki Yave mo tunlongukanga mambu makiedika dedi—dizina di Nzambi, mbi diawu dinsundula, lukanu luandi matedi ntoto, kiedika matedi lufua, ayi kivuvu ki luvulubukusu. Ngie wuntebuka moyo buidi wubela bo wulonguka kiedika akiokio? Kibila mbi kuvukumuka mu kulandakana malongi ma mutu wubalukila kimvuka ki kulongisa kiedika akiokio?—Yoa. 6:66-69.
8 Boso kuandi bubela mambu bantuba, befu tuisinkuiza landakana ko batu babalukila kimvuka ki Yave. Makani mitu madi, kutatamana bakuikama mu Yave ayi mu kimvuka kiandi, kitudikilanga mu thangu yifuana mu kusadila kiedika kidi mu diambu di Nzambi.—Yesa. 55:1-3; Mat. 24:45-47.
Kiuka Kisuama
it-3 220
Pelicano
Bo nuni bantedilanga pelicano kadi wuyukuta, nandi wunkuendanga ku kibuangu kambelanga naveka buka nandi widi mu kiunda. Nandi wunkwinikanga ntu’andi mu mavangiti mu khambu nyikuka, ayi wumbanga buka dimanya diphembi mu kuntadila ku kinanu. Thangu zimvimba yawu yimbelanga mu phila ayoyo mu bilokula biwombo. Ayi madi kithuadi na phila nsoniki wu Minkunga kaba kuyimuena bo kasonika matedi kiunda kiandi. Nandi wutuba: ‘Yidi buka nuni bentedilanga pelicano mu dikanga’ (Minku. 102:6) Dikanga bantubila avovo, disinsundula ko kibuangu kikhambu ko ni kiuma, vayi kinsundula kibuangu kikhambu kalanga ni mutu. Ḿba dilenda ba diyanga. Mayanga madi ku norte yi mbuinga wu Yolidani, makhidi bibuangu bi zipelicano. Vadi mintindu mitatu ma zipelicano tulenda denga ku Isaeli. Yiluta zabakana yidi pelicano yiphembi (Pelecanus onocrotalus); vadi mvandi pelicano Dálmata (Pelecanus crispus) ayi pelicano yi cinzento (Pelecanus rufescens) zikhambu monikanga beni.
Banzolanga kukala mu bibuangu bio batu bakhambu batatisa, bantunganga mianza miawu ayi bankiebanga bana bawu mu bibuangu abiobio. Ayi bo bakue buila zifu, bamvutukanga mu bibuangu abiobio. Nuni ayoyo mu kuzolanga bibuangu bidi sui, ayi bio kalenda kadila naveka bayisadilanga mu Kibibila muingi kutubila bibuangu bituluka ayi bilendi vutukana ko kubue tungu. Dedi, muingi kufuanikisa mu phila divula di Edomi diela bela bo diela tuluka, Yesaya wubikula ti pelicano wala zingila mu ntoto Edomi. (Yesa. 34:11) Sefania wubikula ti zipelicano bala zingila ku divula di Ninive muingi kumonisa ti divula beni diala tuluka ayi dialasa bue zingila ko batu.—Sefa. 2:13, 14.
28 NGONDA KUMI–3 NGONDA KUMI YIMUEKA
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI MINKUNGA 103-104
Nandi Wuntebukanga Moyo ti ‘Tuidi Fundu Fundu Wu Ntoto’
Landakana Kifuani ki Yave— Ki Kuba Mayindu Mafuana
5 Yave wukikululanga ayi wummonanga kiadi. Zikhadulu aziozio, zikumvanganga kuba mayindu mafuana. Dedi, Yave wumonisa ti wukikululanga, bo kabaka makani ma kutulula divula di Sodoma. Mu nzila zimbasi ziandi, Yave wukamba Loti muingi katina ku miongo. Vayi Loti wumona boma bu kukuenda kuna. Diawu Loti kadindila Yave nsua muingi nandi ayi dikanda diandi batina ku divula baba tedilanga Zoali. Divula beni diba diluelu ayi diba mu khati divula Yave kabaka makani ma kutulula. Diawu Yave khanu wukuika Loti muingi kalandakana mambu moso kankamba. Vayi masi ko mawu kavanga. Kibila Yave wumvana luaku muingi kenda ku divula beni di Zoali, kheti maba sundula kubika kubue tulula divula beni. (Ngene. 19:18-22) Mimvu miwombo kuntuala, Yave wumonisa kiadi kuidi basi Ninive. Nandi wufila mbikudi Yona muingi ke zabikisa tsangu ti divula beni, dinkuiza tuluka. Vayi, bo basi Ninive manhongina masumu mawu, Yave wuba mona kiadi ayi kasa be tulula ko divula beni.—Yona 3:1, 10; 4:10, 11.
Fiatila mu Yave Dedi bo Samisoni Kavangila
16 Kheti Samisoni wutovuka mu kibila kinzimbala kavanga, nandi kasa bika ko kuvanga luzolo lu Yave. Bobuawu mvandi, kheti tumvanga nzimbala yintombulu ba tusemba voti yi tubotula biyeku tuidi, tubika kuvonga. Tebuka moyo ti Yave ka tuvongilanga ko. (Minku. 103:8-10) Kheti mu nzimbala tumvanga, Yave wu tuvuanga nkinza dede bo kavuila nkinza Samisoni.
17 Tala kifuani ki khomba yi ditoku bantedilanga Michael. Nandi waba kukivananga beni mu mambu ma kiphevi, wuba nsadisa wu bakulutu ba kimvuka ayi wuba ntuami ntuala. Vayi kiadi ayi kiunda kuzaba ti buviokila thangu nandi wuyiza vanga nzimbala ayi mu kibila akiokio, wubika biyeku kaba mu kimvuka. Nandi wutuba: “Mambu maba kuenda buboti mu kisalu kiama kuidi Yave, vayi yiyiza mona ti yilendi bue vanga ko ni diambu mu kisalu ki Yave. Yabasa yindulanga ko ti Yave kalenda kukhuekula vayi yi kiyuvusa boti kikundi kiama na Yave kiala tatiminina bobo voti yala bue vutuka kunsadila dedi bo yaba kunsadilanga mu kimvuka.”
18 Mayangi beni kuzaba ti Michael kasa vonga ko. Nandi wubue tuba: “Yisikika mayindu mu kutala buidi kikundi kiama na Yave kibela, mu kunzibudila ntim’ami mu nizila nsambu, kuvanga ndongukulu’ami ayi kubotula thangu muingi kuyindula mambu yaba longuka.” Buviokila thangu, Michael wuyiza bue tambula biyeku mu kimvuka. Bubu nandi weka nkulutu wu kimvuka ayi ntuami ntuala. Nandi wubue tuba: “Mu lusalusu ayi khindusulu yitambula, bulutidi kuidi bakulutu ba kimvuka, matsadisa kumona ti Yave wukhidi kunzolanga. Ayi yilenda bue sadila Yave mu kilunzi ki diodila. Kifuani akiokio ki tulonga ti Yave wunlemvukilanga woso kua mutu wunyongina masumu mandi mu bukiedika.” Tulenda ba lufiatu ti Yave wala tatamana kutusadila ayi ku tusakumuna, befu kuvanga mamoso tunnunga muingi kubika zinzimbala zitu ayi kutatamana kumfiatila.—Minku. 86:5; Zinga. 28:13.
Ngie Wulenda Nunga Kudukisa Makani Maku ma Kiphevi
2 Boti vadi makani wutsikika vayi wisinnunga ko kudukisa mawu, bika kuba mu kiunda kibila mawu masinsundula ko ti wulendi nunga ko. Kheti makani maluelu, vantombulu thangu ayi mangolo muingi kudukisa mawu. Bo wukhidi vanga mangolo muingi kudukisa makani beni, mawu mammonisa ti wumvuanga nkinza kikundi kiaku na Yave ayi wuntomba kuvanga mamoso wulenda nunga. Yave wumvuanga beni nkinza mangolo maku. Vayi nandi kasintomba ko wuvanga mambu malutidi mu kitesu kiaku. (Minku. 103:14; Mika 6:8) Diawu, wufueti tsikika makani mafuana kuidi ngiewu. Ngie kubaka makani, mbi wufueti vanga muingi wununga kudukisa mawu? Tuentubila mua mambu wulenda vanga.
Kiuka Kisuama
cl 55 ¶18
Mangolo ma Kuvanga—‘No Wuvanga Diyilu ayi Ntoto’
18 Mbi tulenda longuka mu mangolo Yave kadi ma kuvanga biuma biviakana? Kutala bivangu biviakana bi Yave, ma tuvanganga kukuituka. Nsoniki wumueka wu nkunga wutuba: ‘phila bivangu biaku bididi biwombo, Ah Yave! . . . Ntoto wuwedi bivangu biaku’. (Minku. 104:24) Bukiedika! Batu balonguka beni biologia, babakula ti kuidi biveve na biveve di bivangu bimonyo va ntoto; vayi bankikinina mvandi ti vakhidi kuvioka biveve na biveve binkaka bi biuma biviakana bimonyo, va ntoto. Mutu wumfikulanga biuma thangu zimvimba kalenda doduka diela mu khambu zaba makuvanga. Vayi Yave widi disuasana kibila—mangolo mandi ma kuvanga biuma biviakana masi ko—tsukulu.