KISUEKULU KI ZIBUKU MU KHONDI MAYO
Kibanga ki Nsungi
KISUEKULU KI ZIBUKU MU KHONDI MAYO
Ibinda
  • KIBIBILA
  • BILONGULU
  • ZIKHUTUKUNU
  • bt kap. 4 zitsyel. 28-39
  • “Batu Bakhambu Longuka Beni”

Tsielu ayiyi yisi ko video ayoyo

Lemvuka, video ayiyi yisinkuiza sika ko kibila diambu dimbi dibe monika.

  • “Batu Bakhambu Longuka Beni”
  • “Vana Kimbangi Kioso’ Matedi Kintinu ki Nzambi
  • Mua Mintu mi Malongi
  • Malongi Mankaka madi Nguizani
  • Bakana ko “mu Mangolo Mitu Tube Vangila Mawu” (Mavanga 3:11-26)
  • ‘Tulendi Bika ko Kutuba’ (Mavanga 4:1-22)
  • “Basambila . . . Kuidi Nzambi” (Mava. 4:23-31)
  • ‘Bawu basa vuna ko batu, vayi Nzambi’ (Mavanga 4:32–5:11)
  • Kindama Dedi Bukindimina Petelo
    Kibanga ki Nsungi Kinsamuna Kintinu Ki Yave (Dilongi)—2023
“Vana Kimbangi Kioso’ Matedi Kintinu ki Nzambi
bt kap. 4 zitsyel. 28-39

KAPU 4

“Batu Bakhambu Longuka Beni”

Bapostolo bamonisa kibakala ayi Yave wuba sakumuna

Ntu Diambu Wubongulu mu Mavanga 3:1–5:11

1, 2. Mangitukulu mbi Petelo ayi Yoane bavanga va ntuala muelu wu tempelo?

MUINYA wunteba, basi Yuda bakuikama ayi minlandikini mi Klistu bankota ku tempelo. Bosi “bankuiza sambila.”a (Mava. 2:46; 3:1) Petelo ayi Yoane baba va khati dingumba diabe kuenda ku muelu wu tempelo baba tedilanga Muelu Wumboti. Bayuwa mbembu yibasika va khati dingumba di batu ayi mutu wunkokumuna malu. Bamona dibakala dimueka wubutuka na malu mabela waba dindanga zimbongo va muelu mi tempelo.—Mava. 3:2; 4:22.

2 Bo Petelo ayi Yoane bafikama, bamona dibakala beni dibela kudinda zimbongo. Bapostolo batelama ayi dibakala wuyituka ayi wuyindula ti bawu bankuiza kumvana kioso kiuma. Petelo wutuba: “Yisi ko palata voti wola,” vayi bio bidi yami biawu yikuvana: Mu dizina di Yesu Klistu musi Nazaleti, diata!” Petelo wusimba dibakala beni mu koku ayi wuntelimisa. Yindula buidi batu babela mu kumona dibakala beni kutelama ayi kudiata khumbu yiteti mu luzingu luandi. (Mava. 3:6, 7) Wulenda yindula dibakala beni kukuituka mu kutala malu mandi ayi kutona kudiata? Tulendi kuituka ko kuzaba ti dibakala adiodio wutona kulobuka ayi kuzitisa Nzambi mu mbembu yinangama.

3. What surpassing gift could the formerly crippled man and the crowd receive?

3 Dingumba di batu bayituka ayi baduma nati va dikunzi diba ku tempelo vo Petelo ayi Yoane baba. Yesu waba banga va kibuangu akiokio khumbu ziwombu muingi kulonga. Petelo wusudikisa tsundu yi mambu mamonika. (Yoa. 10:23) Nandi wuvana nkangu wu batu ayi dibakala kabelusa, nkhailu wulutidi ke na palata ayi wola. Nkhailu awowo wisi ko to kubaka buvinya bumboti. Vayi luidi luaku lu kunyongina masumu, kubaka nlemvu wu masumu mawu ayi kuba minlandikini mi Yesu Klistu “tho yi luzingu” no Yave kasola.—Mava. 3:15.

4. (a) Mangitukulu mbi minlandikini bavanga ayi buidi maba kubikila? (b) Biuvu mbi tunkuiza baka mimvutu?

4 Kiba kilumbu ki kukuitukila! Dibakala wubela malu wubelusu ayi wutona kudiata. Bivevi na bivevi bi batu bankaka, babaka luaku lu kunyongina masumu mawu ayi kudiatila mu phila yinkuangidika Nzambi. (Kolo. 1:9, 10) Mvandi mambu mamonika mu kilumbu beni, masadisa minlandikini mi Yesu kukubama mu zikhuamusu ziyiza monika, bo zimfumu zi luyalu batona kutula nkaku kisalu ki kusamuna zitsangu zi Kintinu. (Mava. 1:8) Mbi tulenda longuka mu ziphila Petelo ayi Yoane basadila muingi kuvana kimbangi?b (Mava. 4:13) Ayi buidi tulenda landikinina kifuani kiawu mu matedi kununga zikhuamusu?

Bakana ko “mu Mangolo Mitu Tube Vangila Mawu” (Mavanga 3:11-26)

5. Mbi tulenda longuka mu phila Petelo kayolukila na dingumba di batu?

5 Petelo ayi Yoane batelama va khati dingumba beni, kheti ti bankaka baba vana bakindisa muingi bavonda Yesu. (Malako 15:8-15; Mava. 3:13-15) Yindula kibakala Petelo kamonisa, bo katuba ti dibakala beni babelusa wubelukila mu dizina di Yesu. Bukiedika Petelo kasa lenza ko kiedika. Vayi mu kibakala wutuba ti batu beni baba fotu mu lufua lu Yesu. Vayi kheti bobo Petelo kasa balundila ko ngazi, kibila wuzaba ti ‘bavangila mawu mu khambu zaba.’ (Mava. 3:17) Nandi wunyikuna mintima miawu mu kuba tedila zikhomba ayi kutsikika mayindu mu zitsangu zi Kintinu kaba kuba longa. Ayi boti bawu banyongina masumu mawu ayi bakuna kiminu mu Yesu, buna bankuiza baka “lubaka luvovomu” lumfuminanga kuidi Yave. (Mava. 3:19) Bobuawu mvandi, befu tufueti monisa kibakala ayi kutuba mu lufiatu matedi zitsangu zi lufundusu lu Nzambi lunkuiza kuntuala. Vayi tulendi kolukila ko yawu mu makhema voti kuba fundisa, vayi tufueti tadila batu tunsamuna buka zikhomba zitu. Ayi dedi Petelo, tufueti tsikika mayindu mitu mu zitsangu zimboti zi Kintinu.

6. Buidi Petelo ayi Yoane bamonisina ti bazaba ndilu’awu ayi babe kukikululanga?

6 Bapostolo bazaba ndilu’awu. Dedi, bawu basa tomba ko kutambula nzitusu mu mangitukulu bavanga. Tuzabidi mawu kibila Petelo wukamba kuidi nkangu wu batu: “Kibila mbi lunkuitukila mu mawu ayi kibila mbi mu tutadila mu phila ayoyo, buka ti mu mangolo mitu tube vangila mawu voti mu kifuza kitu mu Nzambi?” (Mavanga 3:12) Petelo ayi bapostolo bankaka bazaba ti, mambu moso balenda vanga mu kisalu ki kusamuna madi to mu lulendu lu Nzambi, kubika ti mu lulendu luawu veka. Diawu bawu bavana nzitusu woso kuidi Yave ayi Yesu mu mamoso bavanga.

7, 8. (a) Nkhailu mbi tulenda vana kuidi batu? (b) Buidi lukanu lu Nzambi lu “bue vutula mambu moso,” mansalimina bubu?

7 Befu mvitu tufueti zaba ndiluitu bo tunsamuna zitsangu zi Kintinu. Dedi tuzebi ti bubu, Phevi Yinlongo yi Nzambi yivanganga ko baklistu bavanga mangitukulu. Vayi kheti bobo, tulenda sadisa batu kukuna kiminu mu Nzambi, mu Yesu ayi kutambula wowawu nkhailu Petelo kavana kuidi batu bawombo—luaku lu kutambula nlemvu wu masumu ayi khindusulu kuidi Yave. Kadika mvu, bivevi na bivevi bi batu bankikininanga thumusunu ayoyo ayi bankuiza banga minlandikini mibotama mi Yesu Klistu.

8 Bukiedika, bubu tuidi mu kuzingila mu bilumbu Petelo katedila, “thangu Nzambi kala bue vutula mambu moso.” Mawu masalimina dedi bo Nzambi “katubila mu nzila mimbikudi miandi minlongo mu thangu yikhulu” bo batsikika Kintinu ku diyilu mu mvu 1914. (Mava. 3:21 Minku. 110:1-3; Dani. 4:16, 17) Bo vavioka to mua thangu, Klistu wutona kukengidila kisalu va ntoto. Mu kibila akiokio, bivevi na bivevi bi batu bankotanga mu paladizu yi kiphevi muingi kuba bisadi mu Kintinu ki Nzambi. Bawu bavula kimutu kikhulu ayi “bavuata kimutu kimona kidi kithuadi na luzolo lu Nzambi.” (Efe. 4:22-24) Dedi bo bumonikina kuidi dibakala dibela malu, mambu moso amomo mamonikinanga ko mu mangolo mitu, vayi mu phevi yinlongo yi Nzambi. Dedi Petelo, tufueti sadila Diambu di Nzambi mu kibakala ayi mu phila yimboti muingi kulonga batu. Diawu, yoso kuandi ndandu tulenda baka mu kusadisa mutu kuba nlandikini wu Yesu, masi ko mu mangolo mitu veka, vayi mu lulendu lu Nzambi.

‘Tulendi Bika ko Kutuba’ (Mavanga 4:1-22)

9-11. (a) Buidi zimfumu zi luyalu zi basi Yuda batadila tsangu Petelo ayi Yoane baba longa? (b) Ayi makani mbi bapostolo babaka?

9 Dilongi Petelo kavanga ayi kamona dibakala wuba kikata kulobuka ayi kutenduka mu mayangi, kuvanga batu kuba nyikuka nyikuka. Mu kibila akiokio, nkengididi wu tempelo, wuba kiyeku ki—kutadila nsiku ku tempelo ayi zinganga Nzambi mu nsualu, bayenda kuetala mambu maba monika. Ḿba bawu baba Basadusi, baba zimbongo ziwombo, baba kotanga mu mambu ma pulitika ayi babe vanganga mangolo ma kuba mu ndembama na basi Loma. Mvandi babasa kinzikanga ko nsiku Bafalisi baba kinzikanga ayi babasa kikininanga ko mu luvulubukusu.c Yindula buidi bawu babela mu nganzi bo badengana Petelo ayi Yoane ku nzo yinlongo, banlonga mu kibakala matedi luvulubukusu lu Yesu!

10 Mu nganzi, bawu banata Petelo ayi Yoane mu buloku, ayi mu kilumbu kilanda baba nata mu lukuiku ku nzo lufundusu yi basi Yuda. Mu mbuenu’awu, Petelo ayi Yoane “basa ba ko nsua” muingi kulonga ku tempelo, kibila basa ba ko balonguka. Bawu basa longuka ko mu bikola biawu biba bizabakana, vayi phila baba longila yivanga batu kukuituka ku nzo yi lufundusu. Kibila mbi Petelo ayi Yoane banungina kukolukila mu phila yi kukuitukila? Kibila bawu “badiata va kimueka na Yesu” (Mava. 4:13) Mfumu’awu wuba longila mu lutumu loso, kubika kuandi mu phila ziescriba baba longilanga.—Matai 7:28, 29.

11 Nzo yi lufundusu yibaka makani ti, bapostolo bafueti bika kubue samuna. Ayi mu thangu ayoyo, baba kinzikanga beni nsua wumbasika ku nzo yi lufundusu. Mua zisabala kumbusa, bo Yesu kamonikina kuidi dingumba di batu baba ku nzo lufundusu, dibaka makani ti Yesu “kafueti vondu” (Matai 26:59-66) Kheti bobo, Petelo ayi Yoane basa mona ko boma mu mambu beni. Ayi vantuala, bisina biwombo, batu balonguka beni, Petelo ayi Yoane bamonisa kibakala bo batuba: “Tubanu theti benu veka zimfumu, boti didi diambu dimboti va mesu ma Nzambi kumu tumukina, vayi kubika kuandi Nzambi. Befu tulendi bika ko kutuba matedi mambu tumona ayi tuyuwa.”—Mava. 4:19, 20.

MFUMU ZINGANGA NZAMBI AYI ZINGANGA NZAMBI ZINKAKA ZI NKINZA

Mfumu zinganga Nzambi wuba mvuala wu dikabu di Nzambi. Mu sekulu yitheti T.K., nandi waba tuamanga ntuala mu nzo yi lufundusu yilutidi. Nandi waba salanga na zinganga Nzambi zinkaka zinkinza. Mu dingumba beni muba batu dedi, Anasi ayi babakala baba solanga muingi kuba zinganga Nzambi. Ḿba muba makanda manna—voti matanu—baba sodilanga zinganga Nzambi. Dibakala di luzabu babe tedilanga Emil Schürer, wutuba ti “kuba mu dikanda baba sodilanga zinganga Nzambi, luba luaku lunneni beni.”

Kibibila kintuba ti kiyeku ki kuba mfumu zinganga Nzambi kiaba kadidilanga nati kamfua. (Zinta. 35:25) Thangu basonikina buku yi Mavanga, minyadi mi basi Loma ayi mintinu babe yadilanga mu lutumu lu Loma, bawu baba botulanga zinganga Nzambi ba kutia. Kheti minyadi amiomio babasa kinzikanga ko minsua mi Yave, vayi bawu baba sodilanga zimfumu zi zinganga Nzambi mu nkunu wu Aloni.

12. Mbi binkuiza tusadisa kumonisa kibakala ayi lufiatu?

12 Ngie mvaku wummonisanga phila kibakala akiokio? Buidi wummuenanga bo widi luaku lu kuvana kimbangi kuidi bisina, batu balonguka ayi batu bazabakana bankalanga va kibuangu widi? Ayi buidi wummuenanga bo basi dikanda, bansalanga yaku, bakundi ba kikola bamvueza mambu wunkikininanga? Ngiewu wumbanga mu boma? Boti ngete, zaba ti wulenda nunga mabanza mamomo. Bo Yesu kaba va ntoto, nandi wulonga bapostolo bandi muingi bakakidila kiedika mu lufiatu ayi mu lukinzu. (Matai 10:11-18) Bo Yesu kavulubuka, nandi wukanikisa kuidi minlandikini miandi “ti minu yidi yinu bilumbu bioso nati kuna tsukulu yi nza” (Matai 28:20) Mu thuadusulu yi Yesu, “nnanga wukuikama” wutusadisanga muingi tukakidila mambu tunkikininanga. (Matai 24:45-47; 1 Pete. 3:15) Mawu mamvangiminanga mu nzila zithuadusulu tuntambulanga mu zikhutukunu, dedi Nzingulu ayi Kisalu Kitu ki Buklistu, bilongulu binkaka bibongulu mu Kibibila, dedi Mimvutu Mi Biuvu Bi Kibibila mu jw.org. Bukiedika ti widi mu kusadila buboti zithuadusulu aziozio? Ngie kuvanga mawu, kibakala kiaku ayi lufiatu luaku lunkuiza buelama. Ayi dedi bapostolo, walasa bika ko ni kiuma kikuvanga muingi kubika zabikisa zitsangu zimboti wumona ayi wuyuwa.

Khomba yinkietu wumvana kimbangi mutu wunsalanga yandi.

Kawubika ni kiuma ki kutula nkaku muingi wusamuna matedi zitsangu zimboti wulonguka

“Basambila . . . Kuidi Nzambi” (Mava. 4:23-31)

13, 14. Mbi tulenda vanga bo zimbeni zitu ba tukhuamisa, ayi kibila mbi?

13 Bo babasika ku buloku, Petelo ayi Yoane bakutakana na zikhomba zinkaka mu kimvuka. Ayi muna thangu beni, “basambila . . . Kuidi Nzambi” muingi kudinda kibakala mo batatamana kusamuna. (Mava. 4:24) Petelo wuzaba ti disa ba ko diambu dimboti, kufiatila mu mangolo mandi veka muingi kuvanga luzolo lu Nzambi. Kibila mua zisabala kumbusa, Petelo mu kuyifiatila wukamba Yesu: “A mfumu, kheti baboso bankuiza kuyekula mu kibila ki mambu mankuiza kumonikina, minu yisinkuiza kuyekula ko!” Vayi dedi bo Yesu katubila, Petelo mu kibila ki boma, wumanga nkundi’andi ayi nlongisi’andi. Vayi Petelo wulonguka mu nzimbala kavanga.—Matai 26:33, 34, 69-75.

14 Muingi wununga kiyeku ki kuba nlandikini wu Klistu, vasintombulu ko to kumonisa lukuikumunu. Bo zimbeni zitu bantomba kutulula kiminu kiaku ayi kutula nkaku muingi wubika kusamuna, landakana kifuani ki Petelo ayi Yoane. Dinda mangolo kuidi Yave mu nzila nsambu. Dinda lusadusu mu kimvuka. Kamba kuidi bakulutu ba kimvuka ayi baklistu bankaka bayonzuka mu kiphevi mambu widi mu kuviokila. Minsambu mi zikhomba zitu, milenda kutuvana mangolo muingi tukindama.—Efe. 6:18; Yako. 5:16.

15. Kibila mbi batu babika kusamuna mu mua thangu, balendi bela ko mu kiunda?

15 Boti vadi thangu mana bika theti kusamuna, bika kuba mu kiunda. Tebuka monyo ti bapostolo mvandi, babika kusamuna bo Yesu kafua, vayi mu thinu bawu bavutula kifuza baba. (Matai 26:56; 28:10, 16-20) Kawubika zinzimbala wuvanga kumbusa zikuvongisa. Ngie wulenda longuka mu zinzimbala ziaku ayi kusadila ziawu muingi wukindisa bankaka.

16, 17. Mbi tulenda longuka mu nsambu minlandikini mi Klistu bavanga ku Yelusalemi?

16 Mambu mbi tufueti dinganga mu minsambu bo mintinu ba tutula nkaku? Minlandikini mi Yesu basa dinda ko muingi babika kuviokila mu zikhuamusu. Bawu baba tebukanga monyo mambu Yesu kaba kamba: “Boti bandenda, benu mvinu bala kululenda.” (Yoa. 15:20) Vayi bawu badinda kuidi Yave muingi “katebuka monyo” mambu baba viokila. (Mava. 4:29) Mawu mammonisa ti minlandikini, basa tsikika ko mayindu mawu mu mambu baba viokila, vayi bawu bazaba ti mawu maba tsundukulu yi zimbikudulu. Bawu bazaba ti dedi bo Yesu kaba longila mu nsambu, luzolo lu Nzambi luala ‘vangama va ntoto,’ kheti mu zikhuamusu zioso zimfumu zi luyalu bantula.—Matai 6:9, 10.

17 Muingi kuvanga luzolo lu Nzambi, minlandikini badinda mu nsambu kuidi Yave: “sadisa bisadi biaku batatamana kulonga diambu diaku mu kibakala kioso.” Bukiedika ti Yave wutambudila nsambu awowo? “Muna thangu beni, kibuangu baba kinyikuka, phevi yinlongo yituadisa baboso ayi batona kulonga diambu di Nzambi mu kibakala.” (Mava. 4:29-31) Vasi ko kiuma kilenda tula nkaku muingi luzolo lu Nzambi luvangama. (Yesa. 55:11) Kheti mu bikaku bioso tulenda viokila, voti mu lulendu loso mbeni kalenda ba, befu kusambila kuidi Nzambi, tulenda ba lufiatu ti Nandi wala tuvana mangolo mantombolu muingi tutatamana kutubila Diambu diandi mu kibakala.

‘Bawu basa vuna ko batu, vayi Nzambi’ (Mavanga 4:32–5:11)

18. Mbi zikhomba mu kimvuka ku Yelusalemi baba vanganga?

18 Kimvuka batsikika ku Yelusalemi kiyiza ba kuvioka 5.000 di batu.d Kheti bawu baba ndionzukulu yiviakana, vayi minlandikini baba “nguizani mu phila yi kuyindudila.” (Mava. 4:32; 1 Koli. 1:10) Minlandikini basa dindanga ko to muingi Yave kasakumuna mangolo mawu. Vayi baba kukisadisanga bawu na bawu mu kiphevi ayi mu kinsuni. (1 Yoa. 3:16-18) Tulenda mona mawu mu kifuani ki Yosefi, no bapostolo batedila Balinabasi, nandi wusumbisa mua kitini ki ntoto ayi wuvana zimbongo mu ntim’andi woso muingi kusadisa zikhomba bafumina ku zitsi zi kinanu. Mu phila ayoyo, bawu baluta kala ku Yeslusalemi muingi kubuela kindisa kiminu kiawu.

19. Kibila mbi Yave kavondila Anania ayi Safila?

19 Anania ayi nkazi’andi Safila, mvawu basumbisa kitini ki ntoto ayi bavana zimbongo muingi kusadisa bankaka. Bawu batuba ti bavana zimbongo zioso, vayi masa ba ko makiedika, kibila “babonga zimbongo zinkaka.” (Mava. 5:2) Yave wuba vonda, bakana ko mu kibila ki thalu yi zimbongo bavana, vayi kibila bawu basa vangila ko mawu mu ntima woso ayi bavuna. Bawu basa “vuna ko batu, vayi Nzambi.” (Mava. 5:4) Dedi batu Yesu kafundisa, Anania ayi Safila baba tatubuka beni kubaka nzitusu yi batu kubika kuandi yi Nzambi.—Matai 6:1-3.

20. Mbi tulenda longuka mu matedi minkhailu tumvananga kuidi Yave?

20 Bubu, bivevi na bivevi bi Zimbangi zi Yave, bambuelanga mioku kisalu ki kusamuna mu nza yimvimba mu minkhayilu miawu. Ayi mu kuvanga mawu, bawu banlandakananga yoyawu phevi yi kukaba minlandikini mikuikama mu sekulu yitheti bamonisa. (2 Koli. 9:7) Befu tuisi ko mu lukuiku lu kubuela mioko kisalu akiokio, mu kuvana zimbongo zitu, voti thangu’itu. Kibila Yave wuntomba tunsadila mu luzolo. Yave kavuanga ko nkinza thalu yi biuma tukumvana, vayi kibila tumvanina biawu. (Malako 12:41-44) Tusintomba ko kulandakana kifuani ki Anania ayi Safila mu kutomba nzitusu yi batu, vayi yi Nzambi. Vayi dedi Petelo, Yoane ayi Balinabasi, tuntomba luzolo luitu mu Yave ayi mu batu lutuadisa kisalu kitu kuidi Yave.—Matai 22:37-40.

PETELO—WUBIKA KUBA NLOBI WUPISUKA MUINGI KUBA MVUALA

Mu Kibibila, Petelo widi wuzabakana mu mazina matanu. Nandi widi wuzabakana dedi Simeau mu Kiebeleo, dinsundula Simoni ayi mu Kingeleko Simoni ayi mvandi dizina Petelo voti Sefa. Mvuala beni mvandi widi wuzabakana mu dizina Simoni Petelo, kibila bafubikisa mazina mama muadi.—Matai 10:2; Yoa. 1:42; Mava. 15:14.

Mvuala Petelo wunnata kipanyi ki zifu.

Petelo wuba wukuela ayi waba kalanga na kikuezi kiandi ayi khomb’andi. (Malako 1:29-31) Nandi wuba nlobi waba kalanga ku divula di Betesaida, ku khonzo norte yi ḿbu Ngalile. (Yoa. 1:44) Buviokila thangu wuyenda kuezingila ku Kafalinawumi divula difikama di Betesaida. (Luka 4:31, 38) Yesu wuba mu dikumbi di Petelo bo kayenda kue yoluka na batu baba bakutakana va ndeko ḿbu wu Ngalile. Vasa vioka ko beni thangu, mu thuadusulu yi Yesu, nandi wuvanga mangitukulu muingi Petelo kabaka zifu ziwombo. Petelo wufukama mu kibila ki boma, vayi Yesu wunkamba: “Bika kumona boma. Kibila tona kuandi bubu, ngie wunkuiza vanganga kisalu ki kuvuba batu.” (Luka 5:1-11) Petelo waba salanga na khomb’andi Andele, ayi mvandi Yakobi ayi Yoane. Ayi baba nna, babika kisalu kiawu ki kuloba bo bavitika thumusunu yi Yesu yi kuba minlandikini miandi. (Matai 4:18-22; Malako 1:16-18) Nduka mvu mueka kuntuala, Petelo wuyiza ba mu khati dingumba di 12 di “bapostolo,” Yesu kasola muingi kuba zimvuala, kikuma akiokio kinsundula “bafilu”—Malako 3:13-16.

Yesu waba solanga Petelo, Yakobi ayi Yoane muingi banlandakana mu biyeku binkinza. Dedi, bawu bamona bo Yesu kakituka, bamona luvulubukusu lu muana Yailu ayi mvandi bamona buidi Yesu kaba kuazukila bo kaba ku lumbu lu Ngetesemani. (Matai 17:1, 2; 26:36-46; Malako 5:22-24, 35-42; Luka 22:39-46) Baba tatu, kubunda mvandi Andele, bayuvula kuidi Yesu matedi bidimbu bi bilumbu bitsuka.—Malako 13:1-4.

Petelo wuba beni nzunzu ayi khumbu zinkaka waba vangilanga mambu mu khambu yindula. Ḿba nandi waba tuamanga kukoluka ava bankaka. Mu zibuku zinna zilunta tubila matedi Yesu, tunkuiza mona ti Petelo nandi wunluta koluka kuvioka 11 di mimvuala minkaka. Ayi khumbu ziwombo Petelo nandi waba vananga biuvu ayi bankaka baba vuenanga. (Matai 15:15; 18:21; 19:27-29; Luka 12:41; Yoane 13:36-38) Petelo kasa vitika ko Yesu kansukula malu, vayi bo Yesu kansemba, nandi wundinda muingi kansukula mioku ayi mvandi ntu!—Yoa. 13:5-10

Mu kukhambu yindula, Petelo wutuba ti vasintombulu ko Yesu katovuka ayi kafua, mu kibila akioko Yesu wunsemba. (Matai 16:21-23) Va builu butsuka bu Yesu va ntoto, Petelo wutuba ti kheti bapostolo boso bankuiza yekula Yesu, vayi nandi kalendi vanga ko mawu. Bo bakanga Yesu, Petelo wumonisa kibakala mu kukakidila Yesu ayi mvandi kunlandakana nati batuka ku nganda nzo yi mfumu zinganga nzambi. Vayi kheti bobo, vasa vioka ko beni thangu, Petelo wumanga Mfumu’andi khumbu zitatu. Ayi bo kavanga mawu, nandi wudila beni.—Matai 26:31-35, 51, 52, 69-75.

Bo Yesu kavulubuka, ava nandi kamonika kuidi bapostolo bandi ku Ngalili, Petelo wutuba ti wunkuiza vutuka mu kisalu ki kuloba, ayi bapostolo bankaka banlandakana. Mu dikumbi nandi kaba, Petelo wumona Yesu diawu kayikubila mu nlangu ayi wusuka nati vo kaba. Yesu waba kubika bidia muingi bapostolo badia. Bo babedia, Yesu wuyuvula Petelo, luzolo luaku mu minu lulutidi kena kisalu “kiaku ki kuloba?”—Mu phila ayoyo, Yesu wukindisa Petelo muingi kanlandakana mu khambu vuvuka.—Yoa. 21:1-22.

Nduka mu mvu 62-64 T.K., mvuala Petelo wusamuna ku divula di Babiloni, ko bantedilanga bubu Irake ayi bawombo mu basi Yuda babe zingilanga kuna. (1 Pete. 5:13) Ku Babiloni, mu thuadusulu yi Phevi yinlongo, kuawu mvuala Petelo kasonikina nkanda wutheti ayi ḿba mvandi nkanda wummuadi minnata dizina diandi. Yesu wufiatila Petelo kiyeku kinkinza ki “kusamuna zitsangu kuidi batu bazengusu zinyitu zi babakala.” (Ngala. 2:8, 9) Mu kiadi ayi mangolo, mvuala Petele wudukisa kiyeku kiandi.

YOANE—NLANDIKINI YESU KABA LUTA ZOLANGA

Mvuala Yoane ayi Yakobi baba bana ba Zebedeu ayi ḿba ngudi’awu wuba Salome, wuba khomba yi Malia, ngudi Yesu. (Matai 10:2; 27:55, 56; Malako 15:40; Luka 5:9, 10) Diawu tulenda tuba ti Yoane ayi Yesu baba mu dikanda dimueka. Ayi ḿba dikanda di Yoane diba busina. Lungosu lu kuloba Zebedeu kaba vanganga luaba kuenda buboti kibila nandi wuba bisadi biwombu. (Malako 1:20) Salome wuba nlandikini wu Yesu ayi wabe sadisanga kuvanga bisalu bo Yesu kabe kuendanga ku Ngalili. Ayi bo Yesu kafua, Salome wusumba malazi maba mfimbu wumboti muingi kuvinda mu nyitu Yesu. (Malako 16:1; Yoa. 19:40) Ayi ḿba Yoane wuba nzo’andi.—Yoa. 19:26, 27.

Mvuala Yoane besimba masonoko.

Yoane wuba wumueka mu minlandikini mi Yoane Mbotiki. Ḿba nandi wuba ayi Andele bo Yoane Mbotiki katala kuidi Yesu ayi katuba: “Talanu, Muana Dimemi di Nzambi!” (Yoa. 1:35, 36, 40) Ayi tona mu kilumbu beni, Yoane muana Zebede ḿba wutona kulandakana Yesu nati ku kanani ayi kuawu kamona mangitukulu matheti Yesu kavanga. (Yoa. 2:1-11) Phila yimboti Yoane kasudikisila mambu Yesu kayiza vanga ku Yelusalemi, Samalia ayi Ngalili mawu mammonisa ti nandi mvandi wuba kuna bo mambu beni mamonika. Yoane—Yakobi, Petelo ayi Andele—mu nsualu babika kisalu kiawu ki kuloba, bo Yesu ka batumisa muingi baba minlandikini miandi. Mambu bavanga mammonisa kiminu bawu baba mu Yesu.—Matai 4:18-22.

Mu zibuku zinluta tubila matedi Yesu, Yoane kasi ko beni wuzabakana dedi bo Petelo kadidi. Vayi kheti bobo, Yoane wuba kimutu ki kithemu, dedi bo bummonisa dizina Yesu kaba vana nandi ayi khomb’andi Yakobi—Boanerges, dizina dinsundula “Bana ba Nzazi.” (Malako 3:17) Va thonono, Yoane waba tomba kuba mutu wuzabakana. Diawu nandi ayi khomb’andi badindila kuidi mam’awu kakamba Yesu kaba kubikila kibuangu kilutidi nkinza mu Kintinu. Kheti mambu badinda masa ba ko mamboti, vayi mawu mvandi maba monisa kiminu bawu baba mu matedi Kintinu. Mambu amomo mavana Yesu luaku muingi kusemba bapostolo bandi boso matedi nkinza wukumonisanga khadulu yikukikulula.—Matai 20:20-28.

Yoane wumonisa nganzi bo katula nkaku kuidi dibakala dimueka waba tomba kukukisa phevi yimbi mu dizina di Yesu, kibila nandi kasa ba ko nlandikini wu Yesu. Khumbu yinkaka, Yesu wufila minlandikini miandi ku buala bumueka bu Samalia muingi kukubika ndizuluandi. Mu kumona ti batu beni bamanga kutambula Yesu, Yoane wuba wukubama muingi kudinda mbazu yimfumina ku diyilu muingi kubunga buala beni. Mu kibila ki mavanga ma phila ayoyo, Yesu wusemba Yoane. Buviokila thangu, tulenda tuba ti Yoane wuyiza kuna zikhadulu ziaba tombolo, dedi kuba mayindu mafuana ayi nkua nlemvu. (Luka 9:49-56) Kheti mu zinzimbala kavanga, Yoane wuba wumueka mu “minlandikini Yesu kaba zolanga beni.” Diawu ava kafua, Yesu wuvana kiyeku ki kukieba Malia, mu mioko mi Yoane.—Yoa. 19:26, 27; 21:7, 20, 24.

Yoane wuzinga mu mimvu miwombu kuvioka bapostolo bankaka dedi bo Yesu kabikula. (Yoa. 21:20-22) Yoane wutatamana kusadila Yave mu lukuikumunu mu nduka 70 di mimvu. Ava nandi kafua, mu luyalu lu ntinu wu Loma Domisianu, banata Yoane ku buloku ku kiseki ki Patimosi. Kibila nandi “wusamuna matedi Nzambi ayi wuvana kimbangi matedi Yesu.” Mu buloko beni, nduka mvu 96 T.K., Yoane wumona bimona meso kasonika mu buku yi Nzaikusu. (Nzai. 1:1, 2, 9) Dedi bummonisina kikhulu kiawu, bo bambansisa mu buloku, Yoane wuyenda ku Efeso ayi kuawu kafuila nduka mu mvu 100 T.K., bo kamana kusonika buku yinnata dizina diandi, 1, 2 ayi 3 Yoane.

a Baba vanganga minsambu ku tempelo bo baba vananga minkhailu va meni ayi va masika. Minkhailu mi masika, babe vaninanga miawu mu thangu yikhulu mu “kilokolu ki vua,” yinsundula bubu 15 horas.

b Tala quadro yintuba “Petelo—Wubika Kuba Nlobi Wupisuka Muingi Kuba Mvuala,” ayi “Yoane—Nlandikini Yesu Kaba Luta Zolanga.”

c Tala quadro “Mfumu Zinganga Nzambi ayi Zinganga Nzambi zinkaka zi Nkinza.”

d Mu mvu 33 T.K., ḿba kuba to 6.000 bi Bafalisi ayi mua thalu yiluelu yi Basadusi ku Yelusalemi. Ḿba kiawu kibila mangumba mamamuadi amomo maba muena boma matedi malongi ma Yesu.

    Zibuku mu Ibinda (2008-2025)
    Basika
    Kota
    • Ibinda
    • Kufila
    • Phila Wuntombila
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Zithuadusulu bu Kusadila
    • Nsiku wu no Wuvuidi
    • Configurações de Privacidade
    • JW.ORG
    • Kota
    Kufila