Matoko, Mwidi mu Kutsikika Mayindu Minu mu Kisalu ki Nzambi?
‘Fyatila Yave mu mambu moso wumvanga, ayi makani maku mala tsikama buboti.’—ZINGANA 16:3.
1-3. (a) Nsamu mbi matoko moso bamvyokila, ayi bwidi tulenda fwanikisila mawu? (Tala foto yidi va thonono.) (b) Mbi binkwiza sadisa matoko mu mambu beni?
YINDULABU ti ngye widi makani ma kukwenda mu nkungi wumweka wu nkinza wumvyokila ku divula dinkaka. Mwingi wuvitila kuna, ngye fweni kubaka dikalu. Vayi bo wumvitila ku bambakilanga makalu, va thonono wulenda ba divuda kibila batu basabidi ngolo ayi makalu mawombo mankwenda zinzila voti mavula mavyakana. Vayi ma kukwangidika kuzaba ti ngye wisa zimbakana ko wunkwenda ayi dikalu wufweti maka. Ayi ngye zebi ti wulendi maka ko dyoso kwa dikalu, kibila dilenda kunata ku divula dinkaka.
2 Luzingu lwidi buka kukwenda ku divula dinkaka, ayi matoko badi buka batu badi ku kibwangu bambakilanga makalu. Khumbu zinkaka tulenda ba divunza mbi tufweti vanga mu luzingu lwitu. Vayi ngye kuzaba bumbote buka kuma wunkwenda, dyala ba mvandi dyambu dilwelo kubaka makani mambote. Nzila mbi wufweti kwenda?
3 Mu dilongi adidi, tunkwiza baka mvuntu wu kyuvu akyokyo ayi dinkwiza kukindisa kutsikika luzingu lwaku mu kukwangidika Yave. Mawu mansundula kulandakana zindubu zi Yave mu makani moso wumbaka mu luzingu, dedi kikola, kisalu ayi ti wunkwela voti wumbuta bana. Mansundula mvandi kuvanga mangolo mwingi kudukisa makani maku ma kipheve, voti makani mala kusadisa kubwela ba kikundi kimbote na Yave. Ngye kutsikika mayindu mu kusadila Yave, ngye wulenda ba lufyatu ti nandi wala kusadisa ayi wala sakumuna makani maku.—Tanga Zingana 16:3.
KIBILA MBI TUFWETI BELA MAKANI MU KISALU KI YAVE?
4. Mbi tunkwiza fyongunina mu dilongi adidi?
4 Nkinza beni kuba makani mu kisalu ki Yave. Mu kibila mbi? Twamfyongunina bibila bitatu. Kitheti ayi kimwadi, kyala kusadisa kumona mangolo wulenda vanga mwingi wudukisa makani mala kusadisa kuba nkundi wumbote wu Yave. Kintatu, kyala kumonisa ndandu yidi mu kubaka makani beni bo ngye wukhidi ditoko.
5. Kibila mbi kilutidi nkinza wufweti bela makani mu kisalu ki Yave?
5 Kibila kilutidi nkinza wufweti bela makani mu kisalu ki Yave, kidi mwingi kuntonda mu luzolo kadi mu befu ayi mamboti moso ka tuvangilanga. Nsoniki wumweka wu Minkunga wutuba: ‘Didi dyambu dimbote kuzitisa Yave . . . Bila mavanga maku, ma kukhwangidikanga beni, a Yave. Yala yimbila mu mayangi mu kibila ki mavanga ma myoko myaku.’ (Minkunga 92:1, 4) Yindula byuma byoso Yave kama kuvananga dedi: moyo’aku, kiminu kyaku, Kibibila, wu kutumisa mu kimvuka kyandi ayi wu kuvana kivuvu ki kuzinga mvu ka mvu ku Paladizu. Kubaka makani mu kisalu ki Yave, yidi phila yi kumvutudila matondo mu mamoso kama kuvangila ayi mawu mala bwela kufikika kwidi nandi.
6. (a) Bwidi makani maku madidi kithwadi na kikundi kyaku na Yave? (b) Makani mbi wulenda baka bo ngye wukhidi ditoko?
6 Bo wumvanga mangolo mwingi kudukisa makani beni, widi mu kuvana mangolo maku moso mu kisalu ki Yave. Ayi mawu mala bwela kindisa kikundi kyaku ayi nandi. Akiki kiawu kibila kimwadi wufweti bela makani mu kisalu ki Yave. Mvwala Polo wukanikisa: ‘Bila Nzambi widi wusonga; kalendi zimbakana ko kisalu kinu lusala ayi luzolo lumonisa mu dizina dyandi.’ (Ebeleo 6:10) Bana ba matoko, bikanu kuyindula ti mwisi ko phunga yifwana mwingi kubaka makani. Tala kifwani ki Cristina, bo kaba 10 di mimvu nandi wubaka makani ma kutanga lumbu ka lumbu binongo bi Kibibila bintubila bisadi bikwikama bi Yave. Tobi bo kaba 12 di mimvu, wubaka makani ma kumanisa kutanga Kibibila ava kabotama. Maxim wuba 11 di mimvu ayi khomb’andi Noemi 10 di mimvu to kaba, bo bawu babaka makani ma kubotama. Bawu baba mvandi makani ma kusadila ku Beteli. Diawu, mwingi babika zimbakana, bawu basonika makani beni mu nkanda ayi bababika wawu mu kibaka. Abo ngyewu? Makani mbi ngye widi ma wufweti vangila mangolo mwingi kudukisa?—Tanga Filipi 1:10, 11.
7, 8. (a) Bwidi kubaka makani kutusadisila kuzaba kusola ma tumvanga mu luzingu? (b) Kibila mbi Damaris kamangina kukota kikola kinangama?
7 Kibila mbi kintatu wufweti bela makani mu kisalu ki Yave bo wukhidi ditoko? Bo widi ditoko, makani mawombo ngye fweti baka mu luzingu. Ngye fweti baka makani mu matedi zinzo zikwa zi kikola fweti manisa, kisalu mbi wumkwiza sala ayi mambu mankaka. Makani beni madi buka zinzila wufweti vyokila mwingi wutuka ku wunkwenda. Boti ngye zebi bumbote kuma wunkwenda, mala kusadisa mvandi kusola nzila ayi dikalu wufweti maka mwingi wutuka kuna. Buawu bwididi mvandi luzingu lwaku. Boti ngye zebi makani widi, dyala ba mvandi dyambu dilenga kuzaba mambu wufweti vanga mu luzingu. Buku yi Zingana 21:5 yintuba: ‘Makani ma mutu widi ndwenga mantwadisanga ndandu.’ Ngye kubaka makani beni bo wukhidi mwa ditoko, ngye wala baka ndandu yiwombo kuntwala. Mawu Damaris kamonikina bo kaba tomba kubaka makani mankinza bo kaba mwa ditoko.
8 Damaris bo kamanisa kikola kithete na zinota zinangama, nandi wuba lwaku lu kubwela longuka kikola kinangama ki mimfundusi mu khambu futa. Vayi nandi wusola kuvanga kisalu kikhambu kunkwiba beni thangu. Mu kibila mbi? Kibila bo nandi kaba mwana kilezi, wubaka makani ma kuba ntwami ntwala. Nandi wutuba: “Mawu maba sundula ti yifweti tomba kisalu ki kumbikila thangu yi kuba ntwami ntwala. Boti yibwela kulonguka, ḿba khanu zimbongo ziwombo yidi, angi khanu yisi ko mvandi kisalu ki kutsadisa kuba ntwami ntwala.” Damaris madukisa 20 di mimvu mu kisalu ki ntwami ntwala. Makani mamboti kabaka mu bulezi bwandi? Ngete. Kibila nafeka wuntubanga ti ku kibwangu kansadilanga, nandi zebi mimfundusi miwombo bamvanganga kisalu kabina vanga boti wukota kikola kinangama. Vayi nandi wuntubanga ti mimfundusi beni basi ko mayangi makyedika mu kisalu kiawu dedi mayangi nandi kambakanga mu kisalu ki ntwami ntwala.
9. Kibila mbi tuntondilanga matoko mitu?
9 Biveve na biveve bi matoko mitu mu nza yimvimba bambakanga makani mambote ayi tuba tondanga beni mu makani bambakanga. Bawu bammonisanga ti kikundi kiawu na Yave ayi makani mawu mu kisalu kyandi, mawu malutidi nkinza mu luzingu luawu. Matoko beni bambakanga mayangi mu luzingu, ayi badi mu kulonguka kulangakana thwadusulu yi Yave mu mambu moso, dedi matedi kikola, kisalu ayi luzingu va dikanda. Ntinu Salomo wutuba: ‘Fyatila Yave mu ntim’aku woso.’ Nandi wubwe tuba: ‘Ntebukilanga moyo mu zinzila zyaku zyoso, ayi nandi wala ludika zinzila zyaku.’ (Zingana 3:5, 6) Beno matoko, Yave wukuluzolanga beni! Beno luvalu luwombo mwidi va meso mandi, ayi nandi wala kulukyeba, kulutwadisa ayi kulusakumuna.
KUBAMA BUBOTE MWINGI WUYOLUKA MATEDI YAVE NA BANKAKA
10. (a) Kibila mbi kisalu ki kusamuna kifweti lutila nkinza mu befu? (b) Bwidi wulenda bwedila mayangi mu kulonga bankaka mambu wunkikininanga?
10 Mayindu maku ma kuba ma kukwangidika Yave, ngye wala ba phwila yi kukamba bankaka matedi nandi. Yesu wutuba ti ‘zitsangu zimboti zifweti samunu theti mu zitsi zyoso.’ (Malako 13:10) Kisalu ki kusamuna kifweti vangimina mu nswalu ayi kifweti ba kyuma kilutidi nkinza mu luzingu lwitu. Wulenda baka makani ma kubwela samuna, voti kuba ntwami ntwala. Vayi boti ngye wumonanga ko mayangi mu kisalu ki kusamuna, mbi wulenda vanga? Ayi bwidi wulenda bwedila mayangi maku mu kulonga bankaka mambu wunkikinanga? Mambu mwadi malenda kusadisa: Kukubama bumboti, ayi bika kuvonga kukamba bankaka mambu ngye zebi matedi Yave. Ngye kuma vanga, wala kwituka mu mayangi wala baka mu kulonga bankaka.
Bwidi wunkubiminanga mwingi kukamba bankaka matedi Yave? (Tala bitini bi matangu 11, 12)
11, 12. (a) Bwidi wulenda kubimina mwingi kulonga bankaka matedi Yave? (b) Bwidi Luca kasadila lwaku kabaka mwingi kulonga bankaka matedi Yave?
11 Tona mu kukubika mimvutu mi byuvu bankotanga yaku mu kikola bankuvulanga beni. Tala buka kyuvu akiki, “Kibila mbi ngye wunkikininanga mu Nzambi?” Vadi malongi mawombo mu khond’itu mayo jw.org malenda kusadisa kuvana mvutu. Ngye kukota vantuba MALONGI MA KIBIBILA > BANA BA MATOKO, bosi wala mona vantuba bitini bi minkanda. Muawu mwidi matangu matatu ma Kibibila wulenda sadila: Ebeleo 3:4, Loma 1:20, ayi Minkunga 139:14. Vadi mvandi bitini binkaka bi minkanda wulenda kubika ayi kuwesa mimvutu mi byuvu bivyakana.—Tanga 1 Petelo 3:15.
12 Kamba bankotanga yaku mu nzo nkanda ti bawu balenda bakula mambu mankaka bafeka mu jw.org. Mawu khomb’itu Luca kavanga mu kikola bo baba longuka dilongi diba tubila matedi binganga. Bo kamona ti buku beni mambu ma luvunu yiba tubila matedi Zimbangi zi Yave, nandi wumona nkadu boma, vayi wudinda kwidi nlongisi’awu mwingi kasudikisa kibila mbi mambu beni mabela ma luvunu. Nlongisi bo kambikila thangu mwingi kasudikisa mawu, nandi wumonisa kwidi baboso khond’itu mayo. Kutsuka, nlongisi wukamba bana boso ba kikola ti ba kuvitila ku nzo, bafweti tala video yintubila Como Enfrentar o Bullying Sem Partir Para a Briga. Wulenda yindula mayangi Luca kamona mu kutubila matedi Yave ku kikola?
13. Kheti mu mambu maphasi tumvyokila, kibila mbi tufweti bika zimbakana makani mitu?
13 Bo wumvyokila mu ziphasi, bika kuba mu kyunda vayi tatamana kuvanga mangolo mwingi wudukisa makani maku. (2 Timoteo 4:2) Mawu Katarina kavanga. Bo nandi kaba 17 di mimvu, buawu kabaka makani ma kulonga bansalanga yandi. Wumweka mu bawu, waba kumfinganga khumbu ziwombo. Vayi nandi kasa zimbakana ko makani mandi. Zikhadulu zyandi zimbote, zivanga Hans ditoko dinkaka waba salanga yandi katona kutanga bilongulu, kulonguka Kibibila ayi kwiza botama. Katarina kasa zaba ko mamoso mavyoka kumbusa kibila nandi wuyenda kwe zingila khonzo yinkaka. Vayi bo vavyoka 13 di mimvu, nandi wuyituka beni bo kaba mu lukutukunu na dikanda dyandi, kibila Hans waba salanga yandi, nandi waba vanga dilongi di Kibibila! Katarina wuyangalala beni bo kakhambu zimbakana makani kaba ma kusamuna kwidi batu baba salanga yandi.
BIKA KUZIMBAKANA MAKANI MAKU
14, 15. (a) Mbi wufweti tebukanga moyo bo bankaka ba kukwika kuvanga mambu mambi? (b) Mbi wulenda vanga mwingi wukindama mu zithotolo beni?
14 Dilongi adidi, di kukindisa kubaka makani mankwangidika Yave ayi mambwela kisalu kyandi myoko. Vayi matoko mawombo badi phung’aku, mayindu mawu madi to mu mambu makhambulu nkinza. Ayi khumbu zinkaka balenda kutumisa kuvanga mambu bawu bantomba. Bubu voti mu bilumbu binkwiza, ngye wala tomba batu bankaka bavisa ti dyambu dimbote wuvanga kudukisa makani maku. Kawubika batu bankaka ba kuvanga kuzimbakana makani maku. Boti ngye widi va kibwangu bambakilanga makalu dedi bo tube fwanikisila va theti, wulenda kikinina kumaka mu dikalu dinkwenda khonzo yinkaka, kibila batu badi muna badi bayangalala? Mve, wulendi maka ko!
15 Mbi wulenda vanga mu thangu bankaka ba kukwika kuvanga mambu bawu bamvanga? Bika kubanga mu bibwangu bilenda kuvanga kusumuka. (Zingana 22:3) Yindula mu ziphasi wulenda vyokila ngye kuvanga mambu beni mambi. (Ngalatia 6:7) Ayi wuyikulula mwingi kutomba mutu wu kuvana dilongi. Yuwa malongi ma matata maku ayi ma zikhomba zidi ndwenga mu kimvuka.—Tanga 1 Petelo 5:5, 6.
16. Bwidi kifwani ki Cristofe kimmonisa ti nkinza beni kuyikulula?
16 Kukikulula, kusadisa Cristofe kukikinina malongi bamvana. Bo kamana kubotama, nandi wutona kwendanga ku kibwangu bantelanga bisavu bivyakana. Diawu, matoko mankaka bantumisa mu dingumba diawu bantelanga ndimbu. Nandi wuyoluka mambu beni na nkhulutu wumweka wu kimvuka, ayi nkhulutu beni wunkamba kayindula zikhadulu zimbi kalenda ba, dedi kuba kifu ki kufyesananga na batu bankaka. Kheti bobo, Cristofe wukota mu dingumba beni. Vayi khumbu zinkaka, nandi waba monanga buphunya buwombo mu ndimbu beni ayi mambu mankaka mambi. Nandi wubwe yoluka na bakhulutu ba kimvuka ayi bawu bamvana malongi mu kusadila Kibibila. Cristofe wutuba, “Yave wufila minlongi mimboti ayi minu yisadila mambu bakhamba, kheti vavyoka mwa thangu mwingi kubika dingumba beni.” Ngye wukikululanga mwingi kukikinina dilongi dimbote ba kuvani?
17, 18. (a) Mbi Yave kantomba mu matoko? (b) Mbi wulenda vanga mo wubika nyonga mu makani ma butoko bwaku? Vana kifwani.
17 Kibibila kintuba: ‘Yangalala, ditoko, bo wukhidi ditoko, ayi bika ntim’aku wuyangalala mu bilumbu bi butoko bwaku.’ (Mpovi 11:9) Yave wuntomba ngye wubaka mayangi bo wukhidi ditoko. Mu dilongi adidi, ngye malonguka phila wulenda bakila mayangi, yidi mu kutsikika makani maku mu kisalu ki Nzambi ayi kulandakana malongi ma Yave mu makani moso wumbaka. Ngye tona vanga mawu bo wukhidi ditoko, kuntwala wala mona phila Yave ka kutwadisila, ka kukyebila ayi ka kusakumunina. Botulanga thangu mwingi kuyindula malongi madi mu Dyambu Dyandi ayi sadila dilongi adidi: ‘Bambukilanga Mvangi’aku moyo mu bilumbu bi butoko bwaku, ava bilumbu bimbi biza ayi thangu wala tuba ti: Yisyedi ko mayangi mu mawu.’—Mpovi 12:1.
18 Matoko babanga ko beni kisina mwingi kuba bakhulutu. Angi kyadi ayi kyunda kibila bawombo mu bawu bankwiza nyonganga kuntwala kibila basa baka ko makani mambote bo baba matoko. Vayi, ngye kutsikika makani maku mu kisalu ki Nzambi, ngye wala baka mayangi mu luzingu mu kibila ki makani mambote wukaba. Mawu Mirjana kamona. Bo kaba ditoko, nandi wuba wupisuka mu kuta ndimbu. Diawu bantumisina mu bisavu bambundisanga baboso bazebi kuta bamfuminanga mu zitsi zyoso (Jogos Olimpicos.) Vayi nandi wumanga ayi wusola kusadila Yave. Bubu, nandi ayi nnuni’andi bama dukisa 30 di mimvu mu kisalu ki ntwami ntwala. Nandi wutuba ti batu bantombanga kuzabakana, kuzituswa ayi kuba busina, basi ko mayangi makyedika. Nandi wubwe tuba ti kusadila Nzambi ayi kusadisa batu kunzaba, mawu makani malutidi nkinza matoko balenda baka.
19. Kibila mbi fweti tsikikila makani maku mu kisalu ki Nzambi bo wukhidi ditoko?
19 Boti ngye widi ditoko, tukutonda beni kibila kheti mu ziphasi wumvyokila, ngye wuntsikikanga luzingu lwaku mu kusadila Yave, widi makani mu kisalu ki Nzambi ayi wummonanga ti kisalu ki kusamuna kidi beni nkinza mu luzingu lwaku. Wulandakananga ko mvandi bivuvu bi nza mu khambu zimbakana makani maku. Zaba kwaku ti kisalu wumvanga kisi ko kiphamba. Ngye widi zikhomba ba kuzolanga beni ayi bala kusadisa. Diawu, ‘fyatila Yave mu mambu moso wumvanga, ayi makani maku mala tsikama buboti.’
Boti ngye zebi makani widi, dyala ba mvandi dyambu dilenga kuzaba mambu wufweti vanga mu luzingu