Mubongulu Malongi Madi mu Nzingulu ayi Kisalu Thuadusulu yi Lukutukunu
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
4-10 NGONDA YIVUA
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | ESTELI 1-2
“Vanga Mangolo Muingi Wuyitadila mu Phila Yifuana Dedi Esteli”
w17.01 25 ¶11
Wuyitadila Mu Phila Yifuana Mu Thangu Zioso
11 Mvandi dilenda ba diambu diphasi kuyitadila mu phila yifuana boti bankaka ba tunhunganga beni. Tala kifuani ki Esteli; nandi wuba beni kitoko. Ntinu wu Pelesia waba tomba nkietu wukhambu zaba dibakala muingi kaba nkazi’andi. Esteli wuba wumueka mu bakietu basola muingi kuba nata kuidi ntinu. Bakietu boso batambula khubumunu mu mvu wumueka muingi kubuela ba kitoko. Bakietu bankaka baba kukinhemisanga muingi ntinu kaba sola. Vayi Esteli wuba disuasana. Kheti mu khubumunu yoso katambula, nandi wutatamana kumonisa lukinzu ayi kuyitadila mu phila yifuana. Kheti nandi ntinu kasola muingi kuba nkazi’andi, vayi nandi wutatamana kuyitadila mu phila yifuana.—Esteli 2:9, 12, 15, 17.
ia 130 ¶15
Nandi Wukakidila Dikabu di Nzambi
15 Bo thangu yifuana muingi kunnata va ntuala ntinu, Esteli bamvana luaku lu kusola biuma bioso kalenda tomba muingi kabuela ba kitoko. Kubotula kuandi biuma bamvana kuidi kisadi ki ntinu, nandi kasa dinda ko ni kiuma kinkaka, kibila waba kuyitadilanga mu phila yifuana. (Esteli 2:15) Ḿba nandi wuyiza visa ti muingi ntinu kansola, vasintombulu ko to kitoko ki nhitu. Vayi khadulu yi kukikulula ayi kuyitadila mu phila yifuana. Bukiedika ti nandi wunnunga?
w17.01 25 ¶12
Wukitadila Mu Phila Yifuana Mu Thangu Zioso
12 Befu kuyitadila mu phila yifuana, tunkuiza vuatila ayi kuvangila mambu mu phila yinkuiza monisa lukinzu kuidi bankaka. Tunkuiza visa ti muingi batu ba tuzola, vasintombulu ko kukinhemisa voti kukimuena buka ti befu tulutidi nkinza, vayi tufueti ba ‘batu balembama.’ (Tanga 1 Petelo 3:3, 4; Yelemia 9:23, 24) Boti muna tsi ntima befu tukitadilanga batu balutidi, bumviokila thangu, mawu mala monika mu thubulu ayi mu mavanga mitu. Dedi, mu thubulu’itu, tulenda monisa ti befu tuidi kiyeku kinkinza, tuzebi mambu bankaka bakhambu zaba, voti tuidi kikundi na zikhomba badi biyeku mu kimvuka. Voti thangu zinkaka tulenda vanga diambu mu lusalusu lu mutu wunkaka, vayi tulenda monisa buka ti befu veka tube vanga diawu, muingi batu ba tutonda. Yindula diaka kifuani ki Yesu. Nandi khanu waba tubanga mambu nandi kaba yindula, vayi khumbu ziwombo, waba tubilanga mambu maba masonama mu masonoko ma Kiebeleo. Nandi wuvanga mawu kibila waba kuyitadilanga mu phila yifuana ayi waba tomba muingi batu bazaba ti mambu kaba kolukanga, kuidi Yave maba fuminanga.— Yoane 8:28.
Kiuka Kisuama
Ngie Zebi?
Batu abobo babakula bisona bi basi Pelesia mu bibaka. Ayi mu bisona beni mvandi muba dizina di Marduka (bantedilanga bubu mu Kingelesu Molodokai). Muawu mummonisa ti Molodokai wuba mutu wummuadi mu luyalu, waba kengidilanga zimbogu ku Susani. Arthur Ungnad, wumueka mu batu batanganga binongo wutuba ti, bivisa abiobio bidi mu bibaka bimmonisa ti, Molodokai wuzinga va ntoto dedi bummonisina Kibibila.
Tona Arthur katubila mambu amomo, batu bawombo balonguka, bansekudilanga bisona basi Pelesia basonika mu bibaka bantedilanga Cuneiformes Persas. Ayi mu biuma beni babakula, muba zifikula zi mamanha bantedilanga Persépolis ziba mu bibaka bi mielo mi divula. Muawu muba bisona bisonimina mu bilumbu bi ntinu Xerxes I. Biawu bisonimina mu mbembu yi Elamita ayi muidi mazina mawombo madi mu buku yi Esteli.
Mu mamanha beni, muidi dizina Marduka wusadila ku nzo ntinu ku Susani mu thangu luyalu lu ntinu Xerxes I. Ayi dimueka mu mamanha beni dintuba ti Marduka wuba nsekudi ayi wuzaba kukoluka mbembu wadi. Bivisa abiobio, bimmonisa mambu Kibibila kintuba matedi Molodokai. Molodokai wuba kifu ki kukalanga va muelu nzo ntinu ku Susani. (Esteli 2:19, 21; 3:3) Muelu awowo wu ntinu, wusa ba ko dedi mielu minkaka, kibila vaba bibanga bi kukuitukila ayi vawu bisadi bi ntinu baba sadilanga.
Vadi kithuadi mu Marduka bantubila mu mamanha basonika mu bibaka ayi Molodokai bantubila mu Kibibila. Kibila wuzingila mu yoyawu thangu, kiokiawu kibuangu, wuba kiokiawu kimfumu ayi wuvanga kiokiawu kisalu. Bivisa bioso abiobio, bi tumonisa ti Marduka ayi Molodokai widi mutu wumueka.
11-17 NGONDA YIVUA
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | ESTELI 3-5
“Sadisa Bankaka Babuela Kukivana Mu Kisalu Ki Yave”
it-3 26 ¶10
Molodokai
Wumanga Kufukama va Ntuala Hamani. Bosi, ntinu Asuelu wuvana Hamani, musi Angangi kiyeku kinkinza mu tsi yoso, ayi nandi wutuma muingi baboso baba sadilanga va muelu nzo wu ntinu, bamfukiminanga mu kibila ki kimfumu bamvana. Molodokai wumanga kuvanga mawu ayi wutuba ti nandi wuba musi Yuda. (Esteli 3:1-4) Bo katuba ti wuba musi Yuda, Molodokai wumonisa ti nandi waba vuanga nkinza kuba musi Yuda, ayi waba tebukanga monho ti bawu bakivana kuidi Yave. Nandi kasa yindula ko ti disa ba kuandi ko diambu dimbi kufukama vantuala Hamani. Vayi wuzaba ti na kufukimina mutu, buna widi mu kuntadila banga mfumu yilutidi baboso. (2 Samueli 14:4; 18:28; 1 Mintinu 1:16) Vaba kibila kinkaka kinkinza kivanga Molodokai kamanga kufukimina Hamani. Ḿba Hamani wuba musi Amaleki, ayi Yave wutuba ti nandi wala nuananga mimvita na basi Amaleki, ‘mu zithangu zioso.’ (Esodu 17:16; tala HAMANI.) Kuidi Molodokai amomo maba mambu matedi lukuikumunu luandi mu Nzambi, kubika kuandi mambu ma politika.
it-3 26 ¶12
Molodokai
Bansadila muingi kuvukisa basi Isaeli. Mu kibila ki makani babaka ma kutulula basi Yuda, Molodokai wumonisa kiminu mu kutuba ti Esteli wuyiza ba nkazi wu ntinu mu thangu ayinani, muingi kuvukisa basi Yuda. Nandi wumonisa Esteli kiyeku kinkinza nandi kaba ayi wunkamba kalomba ayi kadinda lusalusu lu ntinu. Esteli wukikinina kuvanga mawu, kheti mawu matula luzingu luandi va kingela.—Esteli 4:7–5:2.
ia 133 ¶22-23
Nandi wukakidila Dikabu di Nzambi
22 Ḿba Esteli wuba boma bo kayuwa tsangu ayoyo. Yawu yiba thotolo yinneni. Mvutu kavana kuidi Molodokai wummonisa boma nandi kaba. Nandi wuntebula moyo nsiku waba tuba ti batu basa ba ko nsua wu kukuenda vantuala ntinu, boti nandi kasa ba tumisa ko. Kuvanga mawu kulenda nata mutu ku lufua. Mutu kalenda vuka to mu mawu, ntinu na kunnonuna nkawu’andi wu wola. Vasti, wuba nkietu wu ntinu, wutovuka kibila kasa tumukina ko ntinu. Ḿba mawu mabuela boma bu Esteli. Esteli wukamba Molodokai ti vavioka 30 ma bilumbu, ntinu kakhambu ntumisa vantual’andi. Ḿba nandi wukiyuvusa: ‘Bukiedika ti nandi khidi kunzolanga ayi wunkuiza thambula?’—Esteli 4:9-11.
23 Mvutu Molodokai kavana, wukindisa kiminu ki Esteli. Nandi wukamba Esteli ti, na kukhambu vanga dioso diambu, buna Yave wunkuiza vukisa basi Yuda mu phila yinkaka. Vayi, khanu nandi mvandi wunkuiza tovuka mu mambu maphasi maba kuiza. Mu phila ayoyo, Molodokai wumonisa ti nandi wuba lufiatu ti Yave kalendi bika ko batulula dikabu diandi ayi kutula nkaku zikhanu ziandi kusalama. (Yosua 23:14) Bosi, Molodokai wukamba Esteli: ‘Mu kutala mambu tumviokila, ḿba kiawu kibila ba kusodidi wuba nkazi wu ntinu’! (Esteli 4:12-14) Akioki kifuani kimbote muingi befu boso tulandakana. Nandi wufiatila mu Yave, mawu befu mvitu tumvanga?— Zingana 3:5, 6.
Kiuka Kisuama
kr 160 ¶14
Bamvanganga Mangolo Muingi Babaka Kiphuanza Ki Kusambidila
14 Dedi Esteli ayi Molodokai, dikabu di Yave bubu, bamvanganga mangolo muingi babaka kiphuanza ki kusambidila Yave mu phila nandi kantombila. (Esteli 4:13-16) Buidi wulenda buedila mioko mu mambu amomo? Mu kunata mu nsambu zikhomba banzingila mu tsi bakandimina kisalu kitu ki kusamuna. Minsambu amiomio milenda sadisa zikhomba zitu ziwombo badi mu kuviokila mu zikhuamusu ayi zithotolo. (Tanga Yakobi 5:16.) Bukiedika ti Yave wuntambudilanga minsambu beni? Phila tunnunginanga mu zinzo ziwombo zi lufundusu, mbonosono ti Yave wuntambudilanga miawu.— Ebe. 13:18, 19.
18-24 NGONDA YIVUA
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | ESTELI 6-8
“Buidi Bu Kukolukila Buboti na Bankaka?”
ia 140 ¶15-16
Nandi Wukivana, Wumonisa Kibakala Ayi Nduenga
15 Bo Esteli kavingila diaka kilumbu kimueka muingi kuzabikisa mambu mandi kuidi ntinu, mawu mavana Hamani thangu muingi kaluta yituadisa ziphasi. Ayi ḿba Yave nandi wuvanga ntinu kabika baka tolo. (Zinga. 21:1) Diawu Kibibila ki tukindisa tutatamana ‘kuvibidila.’(Tanga Mika 7:7.) Befu kuvibidila mu Nzambi, tunkuiza bakula ti, phil’andi yi kudedikisila mambu, yilutidi kena moso kuandi mayindu tulenda ba.
Nandi Wuyolukila mu Kibakala
16 Esteli kasa bue tomba ko kuthota mvibudulu wu ntinu. Diawu vaba tombulu katuba mamoso mu khumbu yimuadi katumisa ntinu ku nzo’andi. Vayi buidi katonina? Naveka ntinu wunyuvula mbi kaba tomba kundinda. (Este. 7:2) Kuidi Esteli, ayoyo yiba ‘thangu muingi kukoluka’.
ia 140 ¶17
Nandi Wukivana, Wumonisa Kibakala Ayi Nduenga
17 Ḿba Esteli wuvanga theti nsambu mu tsi ntima bosi wutuba: ‘A mfumu, boti minu yidi lunungu va mesu maku ayi boti mawu mankuangidika ntim’aku, buna yi kulomba, wuvukisa luzingu luama ayi lu dikabu diama.’ (Esteli 7:3) Theti, Esteli wukinzika phila ntinu kaba tadilanga mambu. Esteli disuasana diwombo kaba na Vasti, wuba nkazi ntinu, wufuisa nnuni’andi zitsoni vantuala batu bawombo! (Esteli 1:10-12) Mvandi, Esteli kasa tubila ko bubi ntinu, mu kufiatila Hamani. Vayi nandi wulomba muingi ntinu kankieba mu mambu maba tula luzingu luandi va kingela.
ia 141 ¶18-19
Nandi Wukivana, Wumonisa Kibakala Ayi Nduenga
18 Ntinu wuyituka mu mambu Esteli kandinda. Esteli wutatamana kutuba: ‘Minu ayi dikabu diama, ba tusumbisidi muingi ba tumanisa, ku tuvonda ayi ku tutulula. Boti ba tusumbisidi kuandi to muingi tuba mimvika, khanu yibe kala kuama sui. Vayi bo yizebi ti mawu malenda tuadisa ziphasi kuidi ntinu, diawu yisa kadila ko sui.’ (Esteli 7:4) Esteli wusudikisa ngudi diambu. Nandi mvandi wutuba ti khanu wakala kuandi sui boti baba sumbisa to banga mimvika. Vayi nandi wuyoluka kibila wuzaba ti mambu beni wunkuiza tuadisa ziphasi kuidi ntinu.
19 Esteli wutubikila kifuani kimboti matedi buidi bu kukolukila. Ngie kutomba kusudikisa diambu diphasi kuidi mutu wunzolanga voti kuidi mutu widi kimfumu, buboti beni kumonisa mvibudulu, lukinzu ayi kuba bavumbama.— Zingana 16:21, 23.
Kiuka Kisuama
w06 1/3 11 ¶1
Mambu Mankinza Madi mu Buku yi Esteli
7:4—Kibila mbi Esteli katubila ti ba kuvonda basi Yuda, buna ‘ntinu wunkuiza tovuka? Bo Esteli, kaba dinda ntinu kaba vukisa, nandi mvandi wutuba ti ba kuvonda basi Yuda, buna mawu mankuiza tuadisa ziphasi kuidi ntinu. Dedi, Hamani wukanikisa kufuta 10,000 di zimbongo zi palata va mvingi lufua lu basi Yuda. Vayi boti mawu mamonika, khanu buluta kuandi basumbisa basi Yuda, kena kuba vonda. Kibila mu phila ayoyo, khanu ntinu wubakila lucro mu mawu. Vayi, boti bavonda basi Yuda, khanu bavonda mvandi Esteli, nkazi wu ntinu.
25 NGONDA YIVUA- 1 NGONDA YIKUMI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | ESTELI 9-10
“Nandi Wusadila Kimfumu Kiandi Muingi Kusadisa Bankaka”
it-3 27 ¶5
Molodokai
Molodokai wuvinginina kiyeku ki Hamani ayi wutambula aneli yinkinza yaba kumvana nsua mu mambu mawombo. Esteli wuvana Molodokai nzo yo ntinu kavana Hamani. Mu nsua wu ntinu, Molodokai wuvana nsiku wunkaka mu tsi yoso waba vana basi Yuda nsua wu kunuana muingi kuyikakidila. Kuidi basi Yuda, alolo luba luaku muingi kuyivukisa. Bawombo mu basi Pelesia babuela mioko basi Yuda, ayi bo kilumbu 13 ki ngonda Adar, kilumbu nsiku beni waba tona kusalama, basi Yuda baba bakubama. Mu kibila ki kimfumu Molodokai kaba, zimfumu zinkaka zi basi Pelesia baba buela mioko. Ku Susani basa nuanina ko mvita beni mu kilumbu kimueka. Kuvioka 75.000 di zimbeni zi basi Yuda, kubunda mvandi kumi di bana ba Hamani baba vonda. (Esteli 8:1–9:18) Mu nsua wu Esteli, Molodokai wutsikika nkungi wu kilumbu 14 ayi 15 yi ngonda Adar, baba tedilanga ‘bilumbu bi Pulimi,’. Nkungi beni waba tuadisanga mayangi, kibila baba kubikilanga bidia, kuvanasana minkhailu ayi kusadisa biphumbulu. Basi Yuda bakikinina nkungi awowo, mvandi batuma bana bawu ayi zinzenza baba zingilanga va khati’awu kukembisa nkungi beni. Mu kibila ki kiyeku kimfunu katambula, basi Yuda baba kinzikanga beni Molodokai ayi nandi wutatamana kusadila kimfumu kiandi muingi kuba sadisa.—Esteli 9:19-22, 27-32; 10:2, 3.
it-3 354 ¶5
Pulimi
Kibila. Batu bankaka bantubanga ti nkungi wu Pulimi basi Yuda bankembisanga bubu wisi ko kithuadi na mbuongimini kuidi Nzambi, vayi muingi kudukisa zitsatu ziawu zi kinsuni. Vayi masi ko mawu mamonika mu thangu batsikika nkungi beni. Kibila Molodokai ayi Esteli baba buongiminanga Yave Nzambi ayi batsikika nkungi beni muingi kunzitisa. Tulenda vana nzitusu kuidi Yave mu luvukusu lu basi Yuda, kibila mawu mamonikina mu kibila ki lukuikumunu Molodokai kamonisa mu kubuongimina to Yave Nzambi. Molodokai wutumukina Yave ayi wumanga kufukama va ntuala Hamani, kibila ḿba nandi wuba mu nkuna Amaleki wo Yave kasinga. (Esteli 3:2, 5; Eso. 17:14-16) Mvandi, mambu Molodokai kakamba kuidi Esteli (Esteli 4:14) mammonisa ti nandi wufiatila mu lulendu lulutidi muingi kuvukisa basi Yuda. Ayi bo Esteli kamina nsoki voti kavanga jejum ava kukuenda va ntuala ntinu muingi kudinda lusadusu luandi, mammonisa ti nandi wunungina mawu mu lusadusu lu Nzambi.—Esteli 4:16.
cl 101-102 ¶12-13
“Landakana Kifuani ki Nzambi” mu Kusadila Kimfumu
12 Yave wutuvana mintuadisi muingi batuama ntuala mu kimvuka ki baklistu bakiedika. (Ebe. 13:17) Zikhomba aziozo bafueti sadila kimfumu Yave kaba vana, muingi kusadisa ayi kutuadisa mamboti kuidi mamemi mandi. Bukiedika kuandi ti bawu badi nsua wu kutuadisila dikabu di Nzambi mu lukasu? Ndamba! Bawu bafueti kuyikulula ayi kutadila kiyeku badi mu kimvuka mu phila yifuana. (1 Pete. 5:2, 3) Kibibila ki kubalonga: “Mukieba kimvuka ki Nzambi kio nandi kasumbila mu menga ma muan’andi veka.” (Mava. 20:28) Kikuma kitsuka kimmonisa nkinza wulutidi muingi kukieba kadika dimemi mu luzolo.
13 Yindula mu kifuani akiki. Nkundi’aku wu lufiatu wukudinda muingi wukieba kiuka kiandi ki luvalu. Ngie zebi ti nandi wufuta zimbongo ziwombo muingi kabaka kiuka beni. Bukiedika, ngie wunkuiza kiebila kiawu buboti. Bo buawu mvandi, Nzambi wuvana kuidi bakulutu ba kimvuka kiyeku ki kukieba buboti kiuka kiandi ki luvalu: kimvuka, kio bamfuanikisa batu banga mamemi. (Yoa. 21:16, 17) Yave wumvuanga beni nkinza mamemi mandi kasumbila mu menga ma muan’andi wutheti, Yesu Klistu. Bakulutu ba kimvuka ba kikululanga bazimbakananga ko mawu ayi bankiebilanga mamemi ma Yave mu luzolo.
Kiuka Kisuama
w06 1/3 11 ¶4
Mambu Mankinza Madi mu Buku yi Esteli
9:10, 15, 16—Kibila mbi basi Yuda basa bongila ko biuma bi batu bawu banunga? Mawu mammonisa bivisa ti makani mawu maba ma kuvukisa luzingu luawu, kubika kuandi kubaka busina.
2-8 NGONDA YIKUMI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | YOBI 1-3
“Tatamana Kumonisa Luzolo Lungolo mu Yave”
Landakana Kiminu ayi kutumamana ku Nowa, Danieli, ayi Yobi
16 Ziphasi zi Yobi. Yobi wuviokila mu mambu mamboti ayi mambi mu luzingu luandi. Ava kaviokila mu ziphasi, nandi wuba “dibakala dilutidi kena ba bakala boso.” (Yobi 1:3) Yobi wuba busina, wuba mutu wuzabakana ayi baba kunkinzikanga. (Yobi 29:7-16) Vayi kheti bobo, Yobi kasa kukinangika ko ayi kuyindula ti kasintomba ko lusalusu lu Nzambi. Yave wutuba matedi Yobi: “Nandi widi wukuikama ayi wusonga, wunkinzikanga Nzambi ayi wuntatukanga mambu mambi.”— Yobi 1:8.
17 Mu kinzimbukulu, luzingu lu Yobi lubaluka. Busina boso kaba bumana. Nandi wuba beni mu kiunda ayi waba tomba kufua. Satana nandi wutuadisa ziphasi kuidi Yobi. Nandi wutuba ti Yobi waba sambidilanga Yave mu kibila ki busina kaba. (Tanga Yobi 1:9, 10.) Yave kasa bika ko Satana kavunina mambu kisadi kiandi. Diawu nandi kavanina luaku kuidi Yobi muingi kamonisa ti waba kunsadilanga mu luzolo kubika kuandi mu biuma kaba.
Ba Wukuikama!
10 Mawu mvandi Satana kantubanga mu matedi kadika mutu mu befu. Satana wutuba ti ngie wuzolanga ko Yave mu bukiedika. Ngie kuviokila mu ziphasi, wala bika kusambidilanga Yave. Ayi wutuba mvandi ti lukuikumunu luaku luisi ko lukiedika! (Yobi 2:4, 5; Nzai. 12:10) Buidi wummuena mu mawu? Madi makiedika? Yindula mu mambu amama: Yave wukufiatilanga beni, diawu kambikilanga muingi Satana kathota lukuikumunu luaku. Yave widi lufiatu ti ngie wunkuiza tatamana wukuikama ayi kumonisa ti Satana widi nkua luvunu. Ayi Nzambi wunkanikisa kusadisa kutatamana wukuikama. (Ebe. 13:6) Didi luaku lunneni kuzaba ti Mvangi wu biuma bioso wukufiatilanga! Wumvisa kibila mbi lukuikumunu luididi nkinza? Luawu lu tuvana luaku lu kumonisa ti Satana widi nkua luvunu ayi mvandi lummonisa ti tuidi ku khonzu Yave, ntinu wulutidi. Mambu mbi tufueti vanga muingi tutatamana bakuikama?
Kiuka Kisuama
Mbi Tulenda Longuka mu Mambu Matsuka Yesu Katuba?
9 Mambu mbi Yesu katuba? Bo vaba khambu mua thangu muingi kafua, Yesu wutuba: ‘Nzambi’ama, Nzambi’ama, kibila mbi makhuekudila?’ (Matai 27:46) Kibibila kisinsudikisa ko kibila mbi Yesu katubila mambu amomo. Vayi tuemmona mbi tulenda longuka mu mawu. Bo Yesu katuba mambu amomo, nandi waba dukisa mbikudulu yidi mu Minkunga 22:1. Mvandi mammonisa ti Yave wubotula lukiebu luandi mu mua thangu bo Muan’andi kaba fua. (Yobi 1:10) Yesu wuvisa ti Tat’andi wunyekula mu mioko mi zimbeni ziandi, muingi nandi kathoto nati mu kitesu kio ni mutu wumueka kaviokidiabu ko. Mvandi mammonisa ti kasa ba ko fotu mu lufua banzengila.
9-15 NGONDA YIKUMI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | YOBI 4-5
“Wukikieba Mu Zitsangu Zi Luvunu”
it-1 793 ¶27
Elifasi
2. Wumueka mu bakundi batatu ba Yobi. (Yobi 2:11) Mu kuba muisi Temani, ḿba nandi wubutukila mu nkuna wu Esau ntekulu wu Abalahami. Ayi ḿba wuba mvila mueka na Yobi. Nandi waba kukinangikanga mu nduenga kaba. (Yele. 49:7) Mu batu batatu bayenda kue “bomba” Yobi, Elifasi waba kuyitula va theti, ḿba mu kuba nkulutu mu bawu. Nandi theti wutuba mu zikhumbu zitatu, ayi wuyoluka beni.
w05 15/9 26 ¶2
Nunga Mayindu Mambi!
Mu kutebukila moyo mambu mammonikina, Elifasi wutuba: “Phevi yimueka yibe vioka va ntual’ama; Mika mi nhitu’ama mi betelama. Phevi beni yibe telama, vayi yise nunga ko kumona buboti kizizi kiandi; Vayi yibe zaba ti mutu beba va ntual’ama; vaba theti sui, bosi mbembu yimueka yikhamba.” (Yobi 4:15, 16) Ntindu mbi phevi yivukumuna phila yi kuyindudila yi Elifasi? Mambu katuba kuntuala, mammonisa ti phevi beni yisa bako mbasi yi Nzambi. (Yobi 4:17, 18) Yawu yiba phevi yimbi. Tuntubila mawu kibila Yave wusemba Elifasi ayi bakundi bandi buadi mu mambu ma luvunu batuba. (Yobi 42:7) Bukiedika, phevi yimbi yawu yituadisa Elifasi. Mambu kayoluka mammonisa ti nandi wuba mayindu mambi.
w10 15/2 19 ¶5-6
Bika Kuvunuka mu Luvunu lu Satana
Satana wusadila Elifasi, wumueka mu bakundi bayenda ketala Yobi, muingi katuba ti batu, basi ko mangolo. Nandi wutuba ti bawu ‘banzingilanga mu zinzo batungila mu mfunfu mfundu wu ntoto. Elifasi wukamba Yobi: ‘Bawu bavangulu kuandi mu mfundu mfundu wu ntoto! Bawu balenda fika fua, buka zitselele. Ba kuba nhesanga tona va meni nati va masika ayi vasiko ni mutu wumvua mawu nkinza. Bosi balendi bue monika ko.’— Yobi 4:19, 20.
Khumbu ziwombo, Kibibila ki tudedikisanga na bibasa bivangulu mu tuphandu. (2 Kol. 4:7) Tuidi balebakana mu kibila ki disumu tutambakana. (Loma 5:12) Mu mangolo mitu veka, tulendi kindama ko mu ziphukumunu zi Satana. Vayi mu kuba Baklistu, befu tuidi lusalusu luwombo. Kheti tuidi batu balebakana, tuidi luvalu va mesu ma Nzambi. (Yesi. 43:4) Mvandi, Yave wumvananga phevi’andi yinlongo kuidi batu bandindanga yawu. (Luka 11:13) Phevi beni yilenda tuvana ‘lulendu lulutidi ngolo’ muingi tununga zioso kua ziphasi Satana kalenda tutuadisa. (2 Kol. 4:7; Fili. 4:13) Befu kubalukila Satana ayi ‘kukindama mu kimimu’ Yave wala tusadisa ayi wala tukindisa. (1 Pete. 5:8-10) Diawu, tuisiko kibila ki kumuena boma Satana.
mrt 32 ¶13-17
Wukikieba Mu Zitsangu Zi Luvunu
● Zaba theti kuidi nani zibe fumina ayi boti ziawu zikidika
Mbi Kibibila kintuba: ‘Fionguninanu mambu moso.”— 1 Tes. 5:21.
Ava kukikinina voti kutiamuna tsangu bekuwa, tomba theti kuzaba boti mawu madi makiedika. Buidi?
Fiongunina boti tho yi zitsangu beni yidi yi lufiatu. Batu ayi zi empresa zintiamunanga zitsangu, khumbu zinkaka bambalulanga ziawu muingi zidedakana na mambu ma lungosu voti ma pulitika. Dedi, meka kukuwa yoyawu tsangu mu televisão, bosi yuwila yawu kunkaka. Khumbu zinkaka, mu khambu zaba, bakundi bitu balenda tufila zitsangu zi luvunu. Diawu, bika kufiatila mu tsangu boti wisi ko bu kuzaba kuidi yawu yibe fumina.
Fiongunina boti mambu madi muna madi makiedika. Tomba bivisa bioso bimmonisa boti mambu beni madi kuandi ma kufiatila. Ba keba keba, boti badi mu kusudikisa diambu dimueka diphasi mu phila yikhambulu phasi kuvisa. Tomba kuzaba boti mutu wuntuba ziawu wuntomba ngie wuba mu kiunda, mayangi, ove mu boma.
Kiuka Kisuama
w03 15/5 22 ¶5-6
Tatamana Wukindama ayi Duma Nati Kutsuka
Tumbanga basikama mu kuzaba ti tuidi mu khati kimvuka ki Baklistu bakiedika mu nza yimvimba. Mayangi beni kuzaba ti zikhomba zitu mu nza yimvimba ba tuzolanga beni! (1 Pete. 2:17) Ayi befu tulenda sadisa zikhomba zitu kuba basikama.
Mona bikuma bimboti Yobi mutu wukuikama kasadila. Elifasi, mutu wunfundisa wutuba matedi Yobi: ‘Mambu wuntubanga mantelimisanga mutu bebua ayi ngie wuntsikiminsanga makungulu manthitumuka.’ (Yobi 4:4) Bukiedika ti tuidi mu kulandakana kifuani ki Yobi? Kadika mutu mu befu widi kiyeku ki kusadisa zikhomba zitu zi kiphevi kutatamana mu kisalu ki Nzambi. Diawu befu boso tulenda vanga mangolo muingi kuvanga mambu madi mu Yesaya 35:3: ‘Kindisanu mioko mivonga ayi tsikimisanu makungulu malebakana.’ Diawu, tulenda baka makani ma kukindisa khomba mueka voti babuadi, kadika thangu befu tu kuba dengana. (Ebe. 10:24, 25) Befu kuba kifu ki kuhunga ayi kutondanga zikhomba zitu mu mangolo bamvanga muingi kukuangidika Yave, mawu mala kuba sadisa batatamana bakuikama muingi banunga kuduma nati kutsuka.
16-22 NGONDA YIKUMI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | YOBI 6-7
“Mbi Wulenda Vanga Bo Wuntovuka Beni Mu Luzingu?”
w06 15/3 14 ¶10
Mambu Mankinza Madi mu Buku yi Yobi
7:1; 14:14—Mbi kisalu kingolo mu lutangu alulu kinsundula? Yobi wudedikisa luzingu luandi buka kisalu kingolo mvika kamvangilanga mu khambu ku lutia luandi voti mu lukuiku. (Yobi 10:17, nota) Bobuawu mvandi, tona bo mutu kamfua nati kamvulubuka, vamviokanga mua thangu. Bo buidi ti mutu kalendi tina ko thangu ayoyo kamviokisa ku biziami, diawu Yobi kadedikisila thangu beni banga kisalu kingolo.
“Yave Wumvukisanga Bo Badi Mintima Mikofakana”
THANGU ZINKAKA, tulenda yindula bivisa bimmonisa ti luzingu luitu va ntoto,’lumana wala ziphasi.’ (Yobi 14:1) Ayi khumbu zinkaka tumbanga mu kiunda. Bisadi biwombo bi Yave mu thangu yikhulu, mvawu baba banga mu kiunda ayi bankaka baba tombanga kuawu kufua. (1 Mint. 19:2-4; Yobi 3:1-3, 11; 7:15, 16) Vayi khumbu ziwombo, Yave waba kuba bombanga ayi kuba kindisanga. Basonika binongo biawu mu Kibibila muingi ku tubomba ayi ku tulonga.— Loma 15:4
g 1/12 16-17
Thangu Wummona Ti Ziphasi Zima Sabila Ngolo
Kheti wummona ti ziphasi widi mu kuviokila zima sabila ngolo, tebuka moyo ti wisi ko to ngie veka wumviokila mu mambu maphasi. Vayi batu boso badi mu kuviokila mu mambu mawombo maphasi maviakana. Kibibila kintuba: ‘Nati bubu, bivangu bioso bidi mu kukuana ayi kumona ziphasi.’ (Loma 8:22) Bukiedika ti khumbu zinkaka wuzabanga ko ma kuvanga muingi kumanisa mu thinu ziphasi ziaku, vayi bumviokila thangu, mambu beni malenda vioka. Mu thangu wuntemina mawu mavioka, mbi bilenda kusadisa?
Zabikisa mabanza maku kuidi nkundi wu lufiatu wuyonzuka mu kiphevi. Kibibila kintuba: ‘Nkundi wukiedika wummonisanga luzolo thangu zioso, ayi widi khomba wubutuka mu thangu ziphasi.’ (Zinga 17:17) Yobi, dibakala disonga Kibibila kintubila, wuzabikisa mabanza mandi kuidi bankaka bo kaba viokila mu mambu maphasi. Bo kamona ti ‘ziphasi zisabila ngolo’ mu luzingu luandi, Yobi wutuba: ‘Yinkuiza zabikisa mabanza mami ayi kutubila kiunda yidi mu ntima’. (Yobi 10:1) Kuzabikisa mabanza maku kuidi bankaka, kulenda dekula kiunda widi, ayi kusadisa wutadila ziphasi ziaku mu kitesu kifuana.
Zibudila Ntim’aku Kuidi Nzambi Mu Nzila Nsambu. Bawombo bantubanga ti nsambu, diambu batu bamvanganga to muingi kuvumbika mayindu. Vayi mambu Kibibila kintuba madi masuasana. Dedi Minkunga 65:2 wuntedila Yave Nzambi ‘mutu wunkuwanga minsambu,’ ayi 1 Petelo 5:7 wuntuba: ‘Nandi wu ku mukiebanga.’ Khumbu ziwombo matangu mawombo ma Kibibila mammonisa nkinza wu kufiatilanga mu Nzambi. Dedi:
‘Fiatila Yave mu ntim’aku woso; Ayi bika kufiatila mu diela diaku. Ntebukilanga moyo mu zinzila ziaku zioso, ayi nandi wala ludika zinzila ziaku.’—ZINGANA 3:5, 6.
Nandi wundedikisanga zitsatu zi batu bobo ba kunkinzikanga; Wunkuwanga bidilu biawu bo bandinda lusalusu ayi wuku bavukisanga.—MINKUNGA 145:19.
“Alulu, luawu lufiatu tuidi mu Nzambi: Befu kudinda dioso kua diambu didi kithuadi na luzolo luandi, nandi wala kutukuwa.”—1 YOANE 5:14.
Yave widi wutatuka kuidi bankua mambi, vayi wunkuanga minsambu mi batu basonga.—ZINGANA 15:29.
Ngie kuzibudila ntim’aku kuidi Nzambi, nandi wunkuiza kusadisa. Bakana ko mu phamba Kibibila ki tukindisila: ‘Fiatilanganu mu nandi thangu zioso; Ayi lunzibudila mintima minu.’—Minkunga 62:8.
Kiuka Kisuama
Yuwa, Zaba buboti, ayi Monisa Kiadi Kuidi Zikhomba
10 Buidi tulenda landikinina kifuani ki Yave? Mu kuvanga mangolo muingi kuzaba buboti zikhomba zitu. Phila tulenda vangila mawu yidi mu kusolula yawu va thononu ayi kutsuka lukutukunu, mu kusala yawu mu kisalu ki kusamuna, ayi boti kuba, kuba tumisa muingi kudia yawu va kimueka. Bo wumvanga mawu, ḿba wulenda kuituka mu kuzaba ti khomba yinkieto ngie wunyindulanga ti kakipanga ko batu, nandi zitsonyi kammonanga bo kadi va khatitsika batu; khomba wunani ngie wumbazilanga ti nzodi zimbongo, vayi nandi wuntianga kuyamba ayi kusadisa bankaka; voti dikanda dikhambu tukanga mu thangu yifuana mu zikhutukunu, badi mu kuba tula nkaku muingi babika kusadila Yave. (Yobi 6:29) Bukiedika ti tulendi ‘kota ko mu mambu mangana.’ (1 Timoteo 5:13) Vayi, buboti kuzaba mua nkadu matedi luzingu lu zikhomba zitu ayi mambu bamviokila.
23-29 NGONDA YIKUMI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | YOBI 8–10
“Luzolo Lukuikama lu Yave, lu Tukiebanga mu Luvunu Lu Satana”
w15 1/7 12 ¶3
Befu Tulenda Kuangidika Nzambi?
Yobi wuviokila mu mambu mawombo maphasi makhambulu masonga va meso mandi. Mu khambu bivisa bioso, nandi wuyindula ti Nzambi kabasa vuanga ko nkinza lukuikumunu luandi. (Yobi 9:20-22) Va mesu ma Yobi, nandi wuba mutu wusonga ayi bikuma kasadila, binata bankaka kuyindula ti nandi waba kuyitadilanga mutu wulutidi wusonga kena Nzambi.— Yobi 32:1, 2; 35:1, 2.
Mbi Luzolo Lukuikama Lu Yave Lunsundula Mu Ngiewu?
14 Luzolo lukuikama lu Nzambi lutuvananga lukiebu lu kiphevi. Mu nzila nsambu, Davidi wusonika: ‘Ngie widi kisuamunu kuidi minu; ngie wala kukhieba mu thangu yi ziphasi. Ngie wala kuphanga kutenduka mu mayangi mu kibila ki luvukusu luaku. . . . Luzolo lukuikama lu Yave lunzungidilanga mutu widi wukuikama mu nandi.’ (Minku. 32:7, 10) Dedi bo bibaka mu thangu yikhulu biabe kiebilanga batu baba zingilanga ku khati divula, luzolo lukuikama lu Yave lu tuzungidilanga muingi ku tukieba mu kiphevi ayi mu mambu mankaka malenda thota lukuikumunu luitu. Vayi bulutidi, luzolo lukuikama lu Yave lu tuvanganga tubuela kumfikama.—Yele. 31:3.
Kiuka Kisuama
w10 15/10 6-7 ¶19-20
“Nani Wulenda Zaba Mayindu Ma Yave”
19 Mbi tube longuka matedi ‘mayindu ma Yave’? Tufueti bika muingi Diambu di Nzambi dibalula phisulu’itu ayi mayindu mitu. Tulendi fundisa ko Yave, kibila phil’itu yi kuyindudila yilendi dedakana ko na yandi. Yobi wutuba: ‘[Nzambi] kasiko mutu buka minu muingi yintambudila, muingi tufundasana yandi.’ (Yobi 9:32) Dedi Yobi, befu kuvisa phila Yave kanyindudilanga, befu mvitu tuala tuba: ‘Mambu amomo, madi kuandi to mua fhuku, voti mbonosono yi mambu Nzambi kalenda vanga! Nani wulenda visa bidumi bimmonisa lulendu luandi?’— Yobi 26:14.
20 Bo tuntanga Kibibila, mbi tufueti vanga befu khambu visa lutangu lumueka voti phila Yave kanyindudilanga? Befu kutomba mu bilongulu vayi kheti bobo tuisimbaka ko mvutu, tulenda tadila mawu buka luaku lu kumonisa lufiatu luitu mu Yave. Tebukila monho ti mambu mankaka masonama, matuvananga luaku lu kuba kiminu mu zikhadulu zi Yave. Mu kukikulula, tunkikinina ti tuvisanga ko mamoso nandi kavanga. (Mpovi 11:5) Mu phila ayoyo tunkuiza kikinina mambu mvuala Polo katuba: ‘Ngete, kimvuama ki Nzambi, nduenga ayi mvandi luzabu luandi, luidi beni lunneni! Vasi ko mutu wulenda fiongunina zifundusu ziandi ayi wulenda bakula zinzila ziandi! ‘Nani wuzaba mayindu ma Yave, voti nani wukumvananga malongi?’ Voti, ‘Nani wutuama theti kunkabila kiuma, muingi nandi kamvutudila?’ Kibila nandi vuidi biuma bioso, mu kibila kiandi ayi kuidi nandi. Bika Nkembo wubanga yandi mu zithangu zioso. Amem.’—Loma 11:33-36.
30 NGONDA YIKUMI– 5 NGONDA KUMI YIMUEKA
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | YOBI 11–12
“Ziphila Zitatu Zi Kubakila Nduenga Ayi baka Ndandu mu Yawu”
w09 15/4 6 ¶17
Yobi Wutatamana Wukuikama Kuidi Yave
17 Mbi bisadisa Yobi katatamana wukuikama kuidi Yave? Tuisi ko divuda ti ava katona kuviokila mu mambu maphasi, Yobi wukuna kikundi kingolo na Yave. Tuisi ko bivisa bimmonisa ti Yobi wuzaba ti Satana wufiesa Yave. Vayi kheti bobo, nandi wubaka makani ma kutatamana wukuikama kuidi Yave. Nandi wutuba: ‘Nati yimfua, yalasa bika ko lukuikumu luama!’ (Yobi 27:5) Buidi Yobi kakunina kikundi kifikama na Yave? Bukiedika, nandi wuzola beni mamoso bankamba matedi mambu Nzambi kavangila Abalahami, Isaki ayi Yakobi, baba mu mvila nandi kabutukila. Mvandi, mu kutalanga bivangu bi Yave, Yobi waba monanga zikhadulu zimboti Yave kadi.—Tanga Yobi 12:7-9, 13, 16.
Yave Widi Yaku
10 Vanga bukundi na baklisto bakuikama. Tomba bakundi mu kimvuka, bakundi bo ngie wulenda longukila mawombo, kheti badi phunga ayi bikhulu biviakana. Kibibila ki tutebula moyo ti tulenda bakila ‘nduenga kuidi bakulutu.’ (Yobi 12:12) Bakulutu mvandi balenda longuka mawombo kuidi matoko madi makuikama. Dedi, Yonatani wuba nkulutu wu Davidi. Vayi bawu basa bika ko disuasana di phunga, diba tula nkanku wu kubaka ndandu mu kikundi kiawu kifikama. (1 Samu. 18:1) Davidi ayi Yonatani bayivanasana lusadusu muingi basadila Yave kheti mu bikaku baba viokila. (1 Samu. 23:16-18) Khomba mueka bantedilanga Irina widi naveka Mbangi yi Yave va dikanda diandi, wutuba: “Zikhomba zitu mu kimvuka, balenda ba matata mitu voti zikhomba zitu zi kiphevi. Ayi Yave kalenda basadila muingi kudukisa zitsatu zitu.”
11 Kuvanga bakundi bamona disi ko diambu diluelu boti ngie widi mutu wu zitsonyi. Ratna, khomba mueka yinkieto wulonguka kiedika kheti mu mambu maphasi kaviokila, wutuba: “Vaba tombulu minu kukikinina lusadusu lufumina kuidi zikhomba ziama zi kiphevi.” Dilenda ba diambu diphasi kuzibula ntim’itu kuidi mutu wunkaka vayi befu kuvanga mawu tulenda ba bukundi bufikama ayi nandi. Kibila bakundi baku bantomba ku kukindisa ayi kubuela mioko. Vayi muingi bavanga mawu, ngie wufueti kuba zabikisa theti mabanza maku muingi bawu ba kuvana lusadusu wuntomba.
12 Phila yimboti yi kuvangila bakundi, yidi mu kubasikanga yawu mu kisalu ki kusamuna. Carol tube tubila kumbusa, wubue tuba: “Yibaka bakundi bamboti mu kuviokisanga thangu na zikhomba ziwombo mu kisalu ki kusamuna ayi mu bisalu binkaka bi kimvuka. Ayi Yave wu kutsadisanga beni mu kusadila bakundi abobo bakiedika.” Kuvanga kikundi na zikhomba badi bakuikama kuntombuluanga beni mangolo. Yave wunsadilanga bakundi beni muingi kutu sadisa kununga mabanza ma kiunda.—Zinga 17:17.
it-3 477 ¶2
Nduenga
Nduenga yi Nzambi. Yave nandi to widi nduenga yikiedika. Vasi ko mutu widi nduenga buka nandi. Diawu Kibibila kintubila ti ‘nandi to mutu widi nduenga. (Lom 16:27; Nzai 7:12) Nzailu yinkuizilanga mu kuzaba mambu. Ayi mu kuzaba ti Yave nandi Mvangi, mutu ‘wunzinganga thangu zioso’ (Minku. 90:1, 2), diawu tulenda tubila ti nandi zebi mamoso mantombulu kuzaba matedi nza, buidi yivangulu ayi mambu mamana monika muawu nati bubu. Biuma bioso bidi mu nza bio batu bansadilanga muingi kuvanga biuma biawu, Yave nandi wuvanga biawu. Ayi boti bisiko, khanu batu banunganga ko kufonda ni kiuma. (Yobi 38:34-38; Minku. 104:24; Zinga 3:19; Yele. 10:12, 13) Diawu minsua miandi matedi mamboti ayi mambi, nkinza midi muingi batu bazingila buboti ayi mu mayangi. (Deute. 32:4-6; tala JEOVÁ [Deus de normas de moral].) Vasiko diambu Yave kakhambu visanga. (Yesa. 40:13, 14) Kheti nandi wumbikanga mambu makhambulu nguizani na minsua miandi minsonga kumonika, ayi thangu zinkaka mawu malenda tuadisa mua ndandu kuidi bamvanganga mawu, vayi mu bilumbu binkuiza, nandi wala vanga muingi mamoso mabela dedi bo nandi kantombila ayi zikhanu ziandi zioso, ‘ziala salama.’— Yesa. 55:8-11; 46:9-11.
Kiuka Kisuama
w08 1/8 11 ¶5
Buidi bu Kukolukila na Batende
▪ ‘Bukiedika ti Yimvinsanga Mbi Muan’ama Kantomba Kutuba?’ Yobi 12:11 vantumba: ‘Makutu mankuwanga bikuma, dedi bo ludimi lumbimbilanga bidia.’ Mu bilumbu abibi, ngie fueti luta ‘kuwa’ muingi wuvisa mbi muan’aku kantomba kutuba. Batende basudikisanga ko buboti mambu bantomba kutuba. Dedi, muan’aku kalenda tuba: “Thangu zioso, ngie wummuenanga ti yikhidi muana kilezi!” voti “Ngie wundiuwilanga ko!” Vayi bika to kutsikika mayindu mu bikuma nandi kansadila. Kibila, bo kansadila bikuma ‘thangu zioso ngie wummuenanga ti yikhidi muana kilezi’, ḿba nandi wuntomba kutuba ti ngie wumfiatilanga ko. Ayi bo kantuba Ngie wundiuwilanga ko!”, ḿba nandi wuntomba ngie wuvisa mabanza mandi.” Tomba kuvisa mambu kantomba mu bikuma kansadila.