Mubongulu Malongi Madi mu Nzingulu ayi Kisalu Thuadusulu yi Lukutukunu
© 2024 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
6-12 NGONDA YITHETI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI MINKUNGA 127–134
Matata —Tatamananu Kukieba Kuika Kinu ki Luvalu
Kinzika Kibuangu Kiaku Widi mu Dikanda di Yave
9 Yave wuvana batu luaku lu kubuta bana ayi kulonga bana bawu banzola ayi basadila Yave. Boti ngie widi tata, wumvuanga nkiza nkhayilu awowo? Kheti zimbasi ba tulutidi mua nkadu mu mangolo ayi nduenga, vayi Yave kasa bavana ko luaku alolo. Kuzaba mawu malenda sadisa matata kubuela vana luvalu kiyeku akiokio batambula. Kibila Yave wuba fiatila muingi babaka bu kukonzudila bana, “mu malongi ayi mu thuadusulu yi Yave.” (Efe. 6:4; Deute. 6:5-7; Minku. 127:3) Diawu muingi kusadisa matata, kimvuka ki Yave kintuadisanga bilongurlu biwombo bibongulu mu Kibibila dedi, zi buku, zi video, mingunga ayi bilongulu binkaka bidi mu khond’itu mayo. Bukiedika, Tat’itu ku diyilu ayi Yesu bamvuanga beni nkinza bana. (Luka 18:15-17) Mu thangu matata bamfiatila Yave ayi bamvanga mamoso make mu kitesu kiawu muingi ku kieba bana bawu, Yave wunkuangalalanga beni. Ayi bo matata bamvanga mawu, bawu badi mu kuvana bana bawu luaku lu kuba mvu ka mvu mu khati dikanda di Yave!
Matata—Kubikanu Bana Binu Muingi Bazola Yave
20 Zaba buboti bana baku. Buku Minkunga 127 yindedikisa bana banga madionga. (Tanga Minkunga 127:4.) Dedi bo madionga mavangimina mu biuma biviakana, bana badi disuasana bawu na bawu. Diawu matata bafueti baka makani buidi bankuiza longila kadika muana. Bakuela bamueka bankalanga ku Isaeli, banunga kusadisa bana bawu buadi kusadila Yave, batuba: “Befu tuaba vananga ndongukulu yi Kibibila kuidi kadika muana.” Vayi kadika mfumu dikanda kafueti baka makani boti wunkuiza landakana kifuani akioki voti ndamba.
Kiuka Kisuama
it-1 447
Bivatu Bantubila mu Kibibila
Nsoniki wu minkunga wutubila matedi nti wu olive, bo kakanikisa baboso bankinzikanga Yave: ‘Bana baku bala ba buka mintuika mi nti wu olive, minyedila va ndeku mez’aku.’ (Minku. 128:1-3) Bitafi batsiela mu nti wu olive, bia kuvatu bilenda mena nti wumona wu olive. Mvandi mu lusalusu lu zinganzi ziandi, nti wu olive wummenisanga mintuika mikunsadisanga kutatamana wukinda. Bobuawu mvandi bandedikisa bana dedi mintuika mi olive, kibila bawu mvawu balenda vanga khonzo’awu muingi kusadisa matata ayi kutuadisa mayangi va dikanda.
13-19 NGONDA YITHETI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI MINKUNGA 135-137
‘Mfumu’itu Wulutidi Mangolo Kena Zinzambi Zioso Zinkaka’
it-3 278¶3-4
Mangolo, Mambu ma Kukuitukila
Nzambi widi mangolo ma kuyala bivangu biandi bioso. Mu kuba Nzambi yikiedika vaba tombulu Yave kumonisa ti Nandi widi mangolo ma kuyadila bivangu biandi bioso, mu ku bivangila mu phila yindedakana na tsundu yi dizina diandi. (Minku. 135:5, 6) Muinya, ngonda, ziplaneta ayi zimbuetila mvandi phila ntoto wuvangulu muingi (kutuadisa phemu, mvula ayi buima binkaka) bintatamanga kulandakana ayi kutumukina yoyawu thuadusulu Yave ka bitsikikila. Mvandi tummonanga mangumba ma mindedeka ayi zinuni kuzaba thangu bafueti balukila kibuangu ki kukala. Kheti mu mambu amomo ayi mankaka ma kukuitukila mammonikanga mu bivangu, biawu bilendi diodisa ko dizina di Nzambi mu luvunu loso zimbeni ziandi ayi binganga bi luvunu bintuadisanga.
Khanu Yave wuvanga muingi bivangu biandi, bivana kimbangi matedi mangolo mandi ayi kubisadila muingi kudukisa zikhanu ziandi. Kheti mu thangu vaba monikanga bikanga, phemu yingolo voti mambu mankaka, mawu mabasa banga ko disuasana na thangu Yave kaba vanganga biawu kumonika muingi kudukisa zimbikudulu ziandi. (Dedikisa na 1 Minti. 17:1; 18:1, 2, 41-45.) Nduka khumbu zioso mawu maba monikinanga mu phila yi kukuitukila. (Esodu 9:24) Voti bo biawu biaba monikinanga kheti mu khambu ba mu thangu muingi bimonika.—Esodu 34:10; 1 Samu. 12:16-18.
Mbi Luzolo Lukuikama lu Yave Lunsundula mu Ngiewu?
16 Kheti tuntadilanga Yave banga kisuamunu kitu, khumbu zinkaka tumbanga mu kiunda kingolo ayi tunnuananga muingi kukindama. Mu thangu ayoyo, buidi Yave ka tusadisilanga? (Tanga Minkunga 136:23.) Mu luzolo, nandi wu kutitikanga mu mioko ayi wukusadisanga kubue telama. (Minku. 28:9; 94:18) Tumbakanga ndandu: Mu kuzaba ti tulenda fiatila mu lusalusu lu Yave, ayi mawu ma tusadisanga kutebuka moyo ziphila ziwadi ka tusakumuninanga. Theti, voso vama tuidi, tuidi kibuangu ki nsika muingi kusuamina. Dimuadi, Tat’itu yi diyilu wu tukiebanga.
Kiuka Kisuama
it-2 471¶3-4
Yah
Kikuma Yah bakisadilanga muingi kumonisa mabanza makiedika ma kuvana nzitusu, kuyola minkunga, kuvanga minsambu ayi kulomba, ayi kiawu kinluta monikanga bulutidi mu thangu bisadi bi Nzambi baba kumvananga nzitusu mu mangolo kammonisanga bo kannungisa dikabu diandi mu mvita ayi kaba vukisa mu ziphasi. Kikuma, ‘Zitisanu Yah!’ (Aleluia) kimmonika mu zibuku zi Minkunga muingi kuzitisa Nzambi. Khumbu yitheti kammonika yidi mu Minkunga 104:35. Mu zikapu zinkaka zi Minkunga kimmonika va thonono (Minku. 111, 112), vayi mu kapu yi Minkunga (135:3), kimmonika vatsuka (Minku. 104, 105, 115-117), Vayi mu zikapu zinkaka kimmonika va thonono ayi va tsuka (Minku. 106, 113, 135, 146-150). Mu buku yi Nzaikusu zimbasi mu zikhumbu ziwombo bavutukila kikuma akiokio muingi kuzitisa Yave.—Nzai. 19:1-6.
Khumbu zinkaka kikuma ‘Yah’ kimmonika mu Kibibila mu minkunga ayi bo baba lombanga thuadusulu yi Yave. Dedi nkunga Mose kayola mu thangu Yave kaba vukisa. (Esodu 15:2) Mu buku yi Yesaya tulenda mona ti nandi wusadila bikuma bia bi biodi ‘Yah Yave’, muingi kubuela nhevisa biawu.(Yesa. 12:2; 26:4) Ntinu Ezekiasi wusadila kikuma Yah khumbu ziwombo, muingi kuzitisa Yave mu thangu kambelusa mu kimbevu kibina mvonda. (Yesa. 38:9, 11) Mvandi bansadila kikuma akiokio muingi kumonisa ti bafua balendi zitisa ko Yave ayi kumonisa banani bafueti zitisa Yave. (Minku. 115:17, 18; 118:17-19) Zibuku zinkaka zi minkunga zinsadila kikuma akiokio muingi kutonda mu nzila nsambu mu kibila ki luvukusu, lukiebu ayi tsembolo yi Yave.—Minku. 94:12; 118:5, 14.
20-26 NGONDA YITHETI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI MINKUNGA 138-139
Ka Wubika Boma bu Kuvutula Mbusa
Zitisa Yave mu Kimvuka
10 Ngye wummonanga ntima dibamu kadika thangu wunyindula kunanguna koku muingi kuvana mvutu mu lukutukunu? Boti buawu, wisi ko to ngyewu wummuenanga buawu. Bila befu bawombo tumbanga mua boma bo tumvana mimvutu mu zikhutukunu. Ava kuvanga mangolo muingi kununga boma buaku, ngye fweni bakula theti mbi bi kuvanganga kuba boma. Ngye wummonanga boma kuzimbakana mambu wutidi kutuba voti kuvana mvutu wukhambu fuana? Wumbanga dibamu ti mvutu’aku wisinkwiza ba ko beni wumboti dedi mi batu bankaka? Disi ko diambu dimbi kuba boma. Bila mawu mammonisa ti ngye wukuyikululanga ayi wummuena bankaka banga ba kulutidi. Yave wunzolanga khadulu ayoyi. (Minkunga 138:6; Filipi 2:3) Vayi Yave wuntomba ngye wunzitisa ayi wukindisa zikhomba ziaku mu zikhutukunu. (1 Tesalonika 5:11) Nandi wu kuzolanga ayi wala kuvana kibakala wuntomba.
Tukikindasananga Befu na Befu mu Zikhutukunu zi Kimvuka
7 Muingi wubaka lusalusu wulenda fiongunina malongi madi mu Kibanga ki Nsungi.b Dedi, kubamanga bumboti. (Zinga. 21:5) Dilenda ba diambu diluelu kuvana mvutu ngie kubotula thangu muingi kukubika bumboti dilongi. Mvandi, vana mimvutu mikhufi. (Zinga. 15:23; 17:27) Ngie kukubika mvutu wukhufi, wisinkuiza mona ko boma bu kunanguna koku. Mvutu wukhufi, wulenda sadisa zikhomba ziaku kuvisa diyindu dimfunu kena kutubila mambu mawombo malenda vunzikisa diyindu dinkinza. Diawu kuvana mvutu wukhufi mu bikuma biaku, yidi mbonosono ti ngie bekubama bumboti ayi bevisa mambu dilongi didi mu kutubila.
Kiuka Kisuama
it-3 243 ¶2
Kulemvukila
Baklistu bafueti ba kifu ki kulemvukilanga bankaka. (Luk. 17:3, 4; Efe. 4:32; Kolo. 3:13) Nzambi kalemvukilanga ko batu bammanganga kulemvukila bankaka. (Mat. 6:14, 15) Kheti mu thangu bambotula ‘khomba’ mu kimvuka, mu kibila ki disumu dingolo kabe vola, bumviokila thangu na kunyongina mawu mu bukiedika Yave kalenda kunlemvukila ayi balenda kumvutula mu kimvuka. Mu thangu ayoyo baboso mu kimvuka bafueti kummonisa luzolo. (1 Ko. 5:13; 2 Ko. 2:6-11) Vayi, vasintombulu ko baklistu balemvukila noso mutu wumvola disumu mu lutia luandi veka mu khambu nyongina mawu. Batu abobo bayikitulanga zimbeni zi Nzambi.—Ebe. 10:26-31; Minku. 139:21, 22.
27 NGONDA YITHETI–2 NGONDA YIMUADI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI MINKUNGA 140-143
Zingila mu Kithuadi na Mambu Wundinda mu Nsambu
“Teka Matu ayi Yuwa Mambu ma Bankua Nduenga”
13 Malongi madi mbonosono yi luzolo lu Yave. Yave wuntomba mamboti mitu. (Zinga. 4:20-22) Mu thangu ka tuvana malongi mu nzila Kibibila, bilongulu bitu bibongulu mu Kibibila voti mu nzila khomba wuyonzuka mu kiphevi, Yave widi mu kumonisa luzolo kadi mu befu. Dedi bummonisina Ebeleo 12:9, 10 ‘Nandi wumvangilanga mawu kibila wuntomba mamboti mitu.’
14 Tsikika mayindu mu malongi ba kuvana, bika mu mutu wu kuvana mawu. Khumbu zinkaka tulenda mona ti basa tuvanina ko malongi mu phila yimboti voti yifuana. Tuzebi ti mutu wumvana malongi kafueti vangila mawu mu phila yinkuiza sadisa wunkaka kusadila mawu.d (Ngala. 6:1) Boti befu bamvana malongi, didi diambu dimboti kutsikika mayindu mu mambu ba tukamba kheti tuisinzolanga ko phila ba tuvanina mawu.—Tulenda kuyikuvusa: ‘Kheti minu yisa zola ko phila babe kuphanina malongi beni vayi bukiedika ti mawu masi ko nkinza? Yilenda tsikika mayindu mu malongi ba kumphana kubika kuandi mu phila ba kuphanina mawu?’ Yidi mbonosono yi nduenga kumona ziphila zi kubakila ndandu mu mosokua malongi ba tuvana.—Zinga. 15:31.
w10 15/3 32 ¶4
Kutatamana ‘Wudiodila’ Kheti mu Zikhuamusu
Zikhuamusu, kukhambu ku zimbongo ayi bimbevu bingolo bimvanganga bisadi binkaka bi Nzambi kuba mu kiunda. Ntinu Davidi mvandi wuviokila mu mambu amomo nandi wutuba: ‘Kimutu kiami kidi mu kulebakana; ayi ntim’ami widi mu kiunda.’ (Minku. 143:4) Buidi kanungina mabanza amomo? Davidi waba tebukilanga moyo phila Nzambi kasadisila bisadi biandi ayi phila kamvukisila. Nandi waba yindulanga mambu moso Yave kavanga muingi kuzitisa dizina diandi ayi waba vuanga nkinza bivangu bi Yave. (Minku. 143:5) Bobuawu mvandi, kuyindula mu mvang’itu, ayi mu mambu moso kavanga ayi katuvangilanga kutusadisanga kununga zikhuamusu.
w15 15/3 32 ¶2
Kukuela ‘na Mutu Widi Nlandikini wu Yesu’—Kukidi Nkinza Bubu?
Khumbu zinkaka ngie wulenda kuyimuena buka ntinu Davidi wutuba: ‘Thambudila mu nsualu, Ah Yave; yisiedi ko mangolo. Bika kusueka kizizi kiaku.’ (Minku. 143:5-7, 10) Bo mawu mammonika, botula thangu muingi kutanga Kibibila ayi kuyindula mu mambu wuntanga; mu phila ayoyo ngie wunkuiza zaba mbi Yave kantomba ngie wuvanga. Mvandi wunkuiza zaba zithumu zi Nzambi, ayi phila kasadisila dikabu diandi mu thangu yikhulu. Mu kunkuwa wunkuiza luta ba lufiatu ti kuntumukina yidi phila yi kumonisa nduenga.
Kiuka Kisuama
it-3 207¶1
Kiyimbu
Kufuanikisa. Mambu mambi bankua luvunu bantubanga muingi kubivisa kimutu ki mutu wunkaka madi buka kiyimbu ki nyoka. (Minku. 58:3, 4) Matedi bankua luvunu Kibibila kintuba, ‘Kiyimbu ki nyoka kidi mu bididi biawu’ (voti, ‘kutsi bididi biandi’). (Minku. 140:3; Lom. 3:13) Bo tunsadila luaku lu kukoluka muingi kuvunina bankaka mambu, kutuba mafunza ayi mambu ma luvunu madi buka ‘kiyimbu kintuadisanga lufua’.—Tia. 3:8.
3-9 NGONDA YIMUADI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI MINKUNGA 144-146
‘Mayangi kuidi dikabu dio Nzambi kadidi Yave!’
Buivu bi Mintangi
2. Mu phila yikhambulu phasi basekudila lutangu alolo yidi kithuadi na matangu mankaka madi mu Minkunga 144. Kikuma “diawu” bansadila mu lutangu 12 kimmonisa ti biuma bioso bimboti bantubila mu lutangu 12 nati 14 mansundukila mu batu basonga—bantomba ba bavukisa mu mioko mi bankua mambi (lutangu 11). Mambu amomo mabalula mvandi lutangu 15, voti khumbu ziwadi basadila kikuma ‘mayangi’ kintubila diodiawu dikabu—dio ‘Nzambi kadidi Yave’. Didi diambu dinkinza mvandi kuzaba ti mu lutangu lu kiebeleo basa sadila ko zipontuações, diawu minsekudi bafueti viokisa diyindu disulama mu kutadila phila baviokisila diyindu beni mu kiebeleo ayi matangu mankaka ma Kibibila mantubila mambu beni.
3. Mu phila yikhambulu phasi basekudila lutangu alolo, yidi kithuadi na matangu mankaka ma Kibibila mammonisa ti Nzambi wala sakumuna bisadi biandi bikuikama. Phila babaludila kikuma ki kiebeleo asher, yidi kithuadi na kivuvu Davidi kaba bo kasonika Minkunga 144. Nandi waba kikininanga ti Yave wunkuiza vukisa dikabu di Isaeli mu mioko mi zimbeni ziawu, ayi ti wunkuiza basakumuna. “Nhenzi kuidi mutu widi boma bu Yave, ayi wundiatilanga mu zinzila Ziandi” (Levi. 26:9, 10; Deute. 7:13; Minku. 128:1-6) Dedi, buku yi Deute. 28:4 yintuba: ‘Bana binu bala sakumunu, bivatu ayi bibulu binu biala sakumunu. Mambu amomo mamonika mu luyalu lu Salomo muana Davidi. Mu thangu beni, kuba ndembama ku ntoto wu basi Isaeli ayi bidia biwombo. Ayi mvandi, phila Salomo kayadila, yaba monisa buidi buela bela mu luyalu lu Yesu.—1 Minti. 4:20, 21; Minku. 72:1-20.
Tatamana Kukindisa Kivuvu Kiaku
16 Kivuvu kitu ki kuzingila mvu ka mvu, widi nkhailu wu Nzambi. Befu tuidi phuila yi kumona thangu mambu amomo mala salimina ayi tuidi lufiatu ti mawu mala salama. Kiawu kidi buka kisengu kinsikimisanga dikumbi, kibila ki tusadisanga kuba basikama muingi tukindama mu mambu tumviokila ayi kutatamana bakuikama bo tumviokila mu zikhuamusu, kheti bantomba kutu vonda. Kivuvu kitu kidi mvandi buka phu yi kisengu kibila kinkiebanga mayindu mitu muingi tumanga mambu mambi ayi kuvanga mamboti. Kivuvu kitu ki tusadisanga kufikama Nzambi ayi kimmonisanga luzolo luwombo nandi kadi mu befu. Bukiedika, befu tumbakanga ndandu yiwombo mu kutatamana kukindisa kivuvu kitu.
17 Mu nkanda kasonikina kuidi basi Loma, mvuala Polo wutukindisa: “Yangalalanu mu kivuvu.” (Loma 12:12) Mvuala Polo wuba mu mayangi kibila nandi wuzaba ti na kutatamana wukuikama, wala tambula luzingu lu mvu ka mvu ku diyilu. Befu mvitu tulenda kuangalala mu kivuvu, kibila tuzebi ti Yave wala dukisa zikhanu ziandi. Ayi tuala monikina mambu amama nsoniki wu minkunga katuba: ‘Mayangi kuidi mutu . . . wuntulanga kivuvu kiandi mu Yave Nzambi’andi, . . . kuidi mutu wutatamananga wukuikama.’—Minku. 146:5, 6.
Ntindu Luzolo Mbi Luntwalanga Mayangi Makyedika?
19 Nza Satana yimvanganga batu kutovuka mu 6.000 di mimvu. Ayi Bubu tummona ti batu bawombo mu nza bantulanga mayindu mawu mu zimbongo ayi mambu ma nza. Bawu bantombanga to kubaka ayi zitsatu zyawu to bantulanga va ntwala mu luzingu luawu. Vayi batu ba phila ayoyi, basi ko mayangi makyedika. Kibila Kibibila kintuba: “Lusakumunu kuidi mutu wowo widi ti Nzambi yi Yakobi niandi nsandisi’andi, wuntulanga diana diandi mu Yave, Nzambi’andi.”—Minkunga 146:5.
20 Bisadi bi Yave badi luzolo lukyedika mu nandi. Ayi mu kadika mvu bawombo badi mu kuvanga mangolo mwingi kuzaba Yave ayi kunzola. Mambu moso amomo, mammonisa ti Kintinu ki Yave kidi mu kuyala , ayi thangu yilwelu yima syala mwingi kutwala mambote va ntoto. Befu vanga mambu Yave kantomba, twala yangidika ntim’andi ayi mawu mala tuvana mayangi makyedika. Ayi baboso banzolanga Yave bala zingila mu mayangi mvu ka mvu! Mu dilongi dinkwiza twala tubila zikhadulu zimbi ayi bwidi zididi diswasana na zikhadulu zimbote bisadi bi Yave badi.
Kiuka Kisuama
it-1 135 ¶8
Bibulu
Kibibila kimmonisa ti tufueti kieba buboti ayi kumona kiadi bivangu binkaka. Yave widi kifuani kimboti matedi mawu. Nandi, wunkiebanga luzingu lu bivangu biandi bioso. (Zinga. 12:10; Minku. 145:15, 16) Mu nsiku kavana kuidi Mose waba tuba ti bafueti kieba buboti bibulu baba tuilanga. Mu thangu baba bakulanga bibulu bizimbala baba vutulanga biawu kuidi mutu wu bivuidi mu nsika. Bo baba bivananga mfunu, babe dekulanga wawu muingi wubika ba beni kizitu. (Esodu 23:4, 5) Bibulu beni baba bavananga bisalu baba nunganga kuvanga. (Deute. 22:10; 25:4) Dedi batu, bawu mvawu baba vundanga mu kilumbu ki kisabala. (Esodu 20:10; 23:12; Deute. 5:14) Bibulu biaba tulanga luzingu lu batu va kingela baba bikanganga ayi bivondanga. (Ngene. 9:5; Esodu 21:28, 29) Nsiku mvandi waba kandiminanga kubundisa mintindi miodi mi bibulu biviakana.—Levi. 19:19.
10-16 NGONDA YIMUADI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI MINKUNGA 147-150
Tuidi Bibila Biwombu Muingi Kuzitisa Yah
w17.07 18 ¶5-6
‘Zitisa Yah!’—Kibila Mbi?
5 Yave kasa bomba ko to dingumba di Isaeli va kimueka vayi mvandi, kadika mutu mu bawu. Ayi bubu Nandi wunkiebanga kadika mutu mu befu. Nsoniki wu minkunga wutuba: ‘Nandi wumbelusanga no widi ntima wukofakana, ayi wumbelusanga zimbeza ziawu.’ (Minku. 147:3) Bukiedika, didi diambu dimboti kuzaba ti Yave wummonanga ziphasi zitu. Ayi ti Nandi wuntomba kutu bomba ayi kutubelusa mu kinsuni ayi—mu mayindu. (Minku. 34:18; Yesa. 57:15) Nandi mvandi wutuvananga mangolo ayi nduenga muingi tununga moso kua mambu tulenda viokila.—Tia. 1:5.
6 Bosi nsoniki wu minkunga wutsikika thal’andi ku diyilu ayi wutuba ti Yave ‘wuntanganga zimbuetila zioso’ ayi ‘wuntedilanga kadika mbuetila mu dizina.’ (Minku. 147:4) Kibila mbi nsoniki wu minkunga katonina kutubila matedi zimbuetila? Bo kaba talanga ku diyilu nandi waba monanga zimbuetila ziwombo, vayi mu thangu beni vasa bako bu kuzabila zimbuetila zikua zidi ku diyilu. Buviokila thangu, tuyiza bakula ti thalu yi zimbuetila yilutidi kena zio tuaba yindulanga. Bawombo bantubanga ti kuidi kuvioka biveve na biveve bi zimbuetila. Vayi mvang’itu zebi thalu kua di zimbuetila zidi, ayi dizina di kadika mbuetila. (1 Ko. 15:41) Mbi tulenda longuka mu mawu? Boti Nzambi zebi mamoso matedi zimbuetila buna Nandi mvandi zebi mamoso matedi ngie—kioso kua kilokula va meni voti va builu Nandi zebi buboti kuidi widi, buidi widi mu kumuena, ayi mbi wuntomba!
w17.07 18 ¶7
‘Zitisa Yah!’—Kibila Mbi?
7 Yave wu kuzebi ayi mvandi wuntomba ku kusadisa wununga ziphasi wumviokila. Nandi widi mangolo ma kuvanga mawu, wumvisanga mabanza mitu. (Tanga Minkunga 147:5.) Ḿba ngie widi mu kuviokila mu mambu maphasi ayi wuntona kumona ti wusiedi ko mangolo. Nzambi zebi ndilu’itu, ‘ayi phila tuvangulu.’ (Minku. 103:14) Mu kuba batu ba masumu, tumvutukilanga zioziawu zinzimbala khumbu ziwombo ayi mawu matubikanga mu kiunda. Befu boso tumana ba mayindu makhambu fuana, tumana mona nsoki bankaka voti tumana tubila bankaka bubi! Yave kavanganga ko mawu, vayi kheti bobo Nandi wumvisanga mambanza mitu!—Yesa. 40:28.
w17.07 21 ¶18
‘Zitisa Yah!’—Kibila Mbi?
18 Nsoniki wu minkunga wuzaba ti Yave Nandi waba sakumunanga dikabu di Isaeli. Ayi diawu to dikabu diba ‘zithumu,’ ‘zifundusu ayi diambu di Yave.’ (Tanga Minkunga 147:19, 20.) Bubu mvandi, Yave wunsakumunanga dikabu diandi, vasi ko dikabu dinkaka dinnata dizina di Yave. Tuntuadusuanga mu diambu di Nzambi, befu tuzebi Yave ayi tuidi kikundi kifikama ayi Nandi. Dedi nsoniki wu Minkunga 147, tuidi bibila biwombo muingi ‘kuzitisa Yave!’ ayi kukindisa bankaka kuvanga mawu.
Kiuka Kisuama
it-1 278¶7
Zinuni
Nsoniki wu minkunga wutubila matedi ‘zinuni’ kuzitisa Yave (Minku. 148:1, 10), ayi zinuni zimvangilanga mawu, mu phila yi kukuitukila nyintu’awu yivangulu. Nuni yimueka kuandi to yilenda ba 1,000 voti kuvioka 20,000 di zitsala. Ayi zitsala zioso zinsalanga mu kithuadi. Lutsala lumueka kuandi to lu dibembe luidi 15 cm ayi kuvioka 100 di biveve di mua minlengi batedilanga barbulas voti barbicelas. Mu phila zinuni zivangulu ku basadisanga kudumuka mu phila yilutidi kena zivião batu bamvanganga. Mimvesi miawu misi ko beni kizitu diawu bamuenanga ko phasi kudumuka.
17-23 NGONDA YIMUADI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI ZINGANA 1
Matoko—Nani Munkuiza Yuwila?
w17.11 29 ¶16-17
Kawubika ni Kiuma ki Kutula Nkaku wu Kutambula Mfutu
16 Matoko mawombo bambalanga ti matata mawu bavisanga ko mambanza mawu, ayi ti bawu bantombanga kukengidila mamoso bamvanga. Buawu mvaku wukimuenanga? Boti buawu, buna ḿba wulenda tona kuba divuda boti kusadila Yave mawu mambu malutidi wufueti vanga mu luzingu. Vayi ngie kubika ku besadila Yave wunkuiza visa ti matata maku ayi bakundi baku mu kimvuka ba kuzolanga beni.
17 Boti matata maku ba kusembanga ko ngie wulenda tona kuyindula: Bawu baphuanga ko nkinza. (Ebe. 12:8) Vayi ḿba diambu di kubikanga mu fiti didi phila matata maku ba kusembilanga. Boti buawu, bika kutsikikanga mayindu maku mu mawu, vayi tomba kuvisa kibila mbi bawu ba kusembilanga mu phila ayoyo. Bo matata maku bantuba diambu wukhambu tia, bika kufika fuema. Kibibila kintuba: ‘Mutu wu nzayilu wunkengidilanga mambu kantuba, ayi mutu wu nduenga wuntatamananga wuvumbama.’ (Zinga. 17:27) Ngie wulenda baka makani ma kuba mutu wuyonzuka, wuzebi kukuwa malongi ayi wuntatamananga kuba wuvumbama mu khambu kuazukila ngolo mu phila bankuiza kuvanina malongi beni. (Zinga. 1:8) Kuba matata banzolanga Yave luidi lusakumunu lunneni. Bika kuzimbakana ti bawu bantomba ku kusadisa wutambula mfutu wu luzingu.
w05 15/ 2 19-20 ¶11-12
Tukiebanu Kiyeku Kitu ki Kuba Baklistu
11 Yangidika Yave bika kuandi batu. Tulenda monisa ntindu mutu tuidi mu kutadila ntindu batu bandiatanga yitu. Befu boso tuntombanga bakundi, ayi kuba mu dingumba ku tutuadisanga mayangi. Vayi bo tukeyonzukanga—batu bankotanga yitu kikola balenda tuvukumuna—kutuvanga kutadila mambu mu phil’awu. Bakundi bitu ayi batu bankotanga yitu kikola khumbu zinkaka bavuanga ko nkinza mamboti mitu. Bantomba to kudiata na batu muingi kuvanga mambu mambi. (Zinga. 1:11-19) Mu thangu nlandikini wu Yesu kamvukumuka ḿba kalenda ba mayindu ma kusueka mavanga mambi. (Minku. 26:4) Kibibila ki tulubula “Bikanu kuvangila mambu mu phila nza ayiyi yimvangilanga.” (Loma 12:2) Yave wumvananga mangolo mantombolo muingi tununga ziphukumunu.—Ebe. 13:6.
12 Befu kutona kuvukumuka kibila bankaka ba tuyindula bubi, tufueti tebukanga mayo ti kukuikama mu Yave kuawu kulutidi kena mayindu ma batu bankaka. Mu Esodu 23:2 Kibibila kintuba: ‘Bika kulandakana nkangu wu batu muingi kuvanga mambu mambi.’ Bo bawombo mu basi Isaeli batona kuba divuda matedi boti Yave wunkuiza bakieba ayi kudukisa zikhanu ziandi, Kalebi kasa vukumuka ko ayi kasa landakana ko batu beni. Nandi wuba lufiatu ti zikhanu zi Nzambi zidi zi lufiatu ayi Kalebi wusakumunu mu kutatamana wukuikama. (Zinta. 13:30; Yosua 14:6-11) Muingi wununga kukieba kikundi kiaku na Yave mvaku wufueti nunga ziphukumunu zi batu bankaka.
Kiuka Kisuama
it-3 725¶9
Kivulu
Mu Kibibila kikuma ‘kivulu’, kinsundula batu bambayisanga mambu mamboti ayi bamvanganga mambu makhambulu kithuadi na minsua misonga mi Nzambi. Mu masonoko ma Kiebeleo muidi ziphila ziwombo muingi kutedila mintindu mi batu abobo dedi kesilʹ (‘kivungisi’; Zinga. 1:22), ʼewilʹ (‘kivulu’; Zinga. 12:15), na·valʹ (‘kukhambu nduenga’; Zinga. 17:7), ayi lets (‘mvuezi’; Zinga. 13:1). Mu Kingeleko aʹphron kinsundula ‘kivungisi’ (Luk. 12:20), a·noʹe·tos ‘kivulu’ (Nga. 3:1), ayi mo·rosʹ ‘wukhambulu nduenga’ (Mat. 23:17; 25:2).
24 NGONDA YIMUADI–2 NGONDA YINTATU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI ZINGANA 2
Kibila mbi Wufueti Tsikikila Mayindu mu Ndongukulu’aku yi Kibibila?
“Tatamana Kudiatila mu Kiedika”
16 Befu bawombo tuzolanga ko kutanga ayi kulonguka. Vayi Yave wututumisa muingi “tutatamana kutomba” ayi “tutatamana kufiongunina” muingi kubuela baka phisulu yi kiedika. (Tanga Zingana 2:4-6.) Befu kuvanga mangolo amomo, tuala baka ndandu. Mu matedi ndongukulu’andi yi Kibibila, yaya Corey wutuba ti nandi wunsikikanga mayindu mu lutangu lu mueka lu mueka. Nandi wusudikisa: “Bo yimmana kutanga lutangu, yintalanga zinota ayi matangu mankaka madi kithuadi na lutangu beni, bosi yibue fionguninanga lutangu beni. . . . Kutangila Kibibila mu phila ayoyo, ma kuthuadisanga beni ndandu!” Boso kua bubela phila tuntangilanga Kibibila, befu tummonisanga ti tumvuanga nkinza kiedika bo tumbotula thangu muingi kulonguka kiawu.—Minku. 1:1-3.
Nduenga Yikiedika Yintenduka
3 Kibibila kintuba: ‘Boma bu Yave yidi thonono yi nduenga ayi yidi mbonosono yi phisulu kuzaba Mutu Wulutidi Wunlongo.’ (Zinga. 9:10) Nduenga yintombuluanga kuvanga mambu tuzebi, muingi tubaka makani mamboti. Vayi tummonisanga nduenga yikiedika bo ‘tunzaba Mutu Wulutidi Wunlongo’—voti kutomba kuzaba phila Yave kanyindudilanga ava kubaka makani mankinza. Tulenda vangila mawu mu kumona mambu Kibibila ayi bilongulu bitu bintuba. Bo tumvanga mawu, tunkuiza monisa nduenga yikiedika.—Zinga. 2:5-7.
4 Yave nandi to fueni tuvana nduenga yikiedika. (Loma 16:27) Kibila mbi? Theti, kibila Yave nandi Mvangi ayi nandi zebi mamoso matedi bivangu biandi. (Minku. 104:24) Dimmuadi, mamoso Yave kamvanganga mammonisa ti nandi widi nkua nduenga. (Loma 11:33) Dintatu, noso wunsadila mamoso kanlongukanga matedi nduenga yi Yave, wumbakanga ndandu. (Zinga. 2:10-12) Boti tuntomba kubaka nduenga yikiedika, tufueti kikinina malongi moso amomo mamfunu ayi kubika mawu matuadisa mavanga ayi makani mitu.
w16.09 23 ¶2-3
Matoko, Kindisanu Kiminu Kinu
2 Bubu batu bawombo bakikininanga ko ti Nzambi Nandi Mvangi wu biuma bioso. Bawu bankikininanga ti buima bioso biyizila mu kinzimbukila. Boti ngie widi ditoko dinsadilanga Yave, voti widi mu kutona kulonguka matedi Nandi, ḿba wuyikuvusanga buidi wulenda sudikisila ti vadi mvangi wu buima bioso; Boti buawu buna wulenda vanga mua mambu malenda kindisa kiminu kiaku. Nzambi wutuvana kilunzi muingi tuzaba kusuasisa mamboti ayi mambi ayi mawu mankuiza kukieba. Buidi? Mankuiza kusadisa ‘kulenda mayindu mambi’ malenda bivisa kiminu kiaku.—Tanga Zingana 2:10-12.
3 Muingi tuba kiminu kikiedika, tufueti zaba buboti Nzambi. (1 Ti. 2:4) Diawu mu thangu wuntanga Kibibila ayi bilongulu bitu, vanga mangolo ma’ kuvisa tsundu yi mambu wuntanga.’ (Mat. 13:23) Mu dilongi adidi tunkuiza mona, buidi mawu mankuiza kusadisila kuba ‘lufiatu’ ti vadi Mvangi wu buima bioso ayi ti Kibibila kidi Diambu di Nzambi—ngie wunkuiza mona ti vadi ‘bivisa biwombo’ muingi kukikinina ti mawu madi makiedika.—Ebe. 11:1.
Kiuka Kisuama
it-2 410 ¶3
Lukuikumunu
Tuntatamananga bakuikama, bika ti mu mangolo mitu veka vayi mu kibila ki kiminu kitu kingolo, lufiatu mu Yave ayi mu mangolo mandi ma kuvukisa. (Minku. 25:21) Yave wukanikisa ti Nandi wunkuiza ba ‘nkaku’ ayi ‘kisuamunu’ kuidi baboso ba kunsadilanga mu lukuikumunu. (Zinga. 2:6-8; 10:29; Minku. 41:12) Mangolo moso bamvanga muingi kuba lunungu va meso ma Yave, ku basadisanga kuba basikama ayi batatamana mu nzila yi kiedika mu khambu vekuka. (Minku. 26:1-3; Zinga. 11:5; 28:18) Dedi bo Yobi katubila batu bamboti bantovukanga beni, mu kibila ki luyalu lu bankua mambi. Kheti ba kufua va kimueka na bankua mambi Yave wummona mamoso ayi wunkanikisa ti batu bamboti bala zingila mu ndembama mvu ka mvu. (Yobi 9:20-22; Minku. 37:18, 19, 37; 84:11; Zinga. 28:10) Kifuani ki Yobi kimmonisa ti muingi mutu kaba lunungu va meso ma Nzambi nandi kafueti ba lukuikumunu kubika kuandi kimvuama. (Zinga. 19:1; 28:6) Tulenda tuba ti bana badi matata mamboti badi bana ba mayangi (Zinga. 20:7), ayi bawu badi luaku lu kulandakananga kifuani kimboti ki matata mawu ayi kubaka lunungu.