Mubongulu Malongi Madi mu Nzingulu ayi Kisalu Thuadusulu yi Lukutukunu
© 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
7-13 NGONDA YISAMBUADI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI ZINGANA 21
Minsua mi Kibibila Mintuadisanga Mayangi va Dikuela
w03 15/10 4 ¶5
Buidi bu Kubakila Makani Manduenga?
Kufika baka makani kummonisanga kukhambu nduenga. Zingana 21:5 yintuba: ‘Makani ma mutu widi nduenga mantuadisanga ndandu, vayi batu boso bakhambu fionguninanga makani mawu, bansukilanga mu buphumbulu.’ Dedi, matoko bantomba kuba bumasi, bafueti botula thangu muingi kubaka makani boti bankuiza kuela voti ndamba. Ba kumanga kuvanga mawu, balenda monikina mambu dibakala dimueka bantedilanga William Congreve katuba: “Mutu wumfika kuela mu khambu fiongunina makani mandi, wunyonganga beni kuntuala.”
g 7/08 7 ¶2
Buidi Tulenda Tungila Dikuela Dimboti?
Wukikulula. “Lubika vangila mambu mu nsoki ayi mu kiphala, vayi mu kuyikulula lutadila bankaka ti bawu ba mulutidi.” (Fil. 2:3) Kukhambu kukikulula, kumvanganga bakuela kukuambila beni. Ayi kukhambu tomba ziphila zi kuzonzila mambu beni, kulenda vanga kuvana wunkaka fotu. Diawu, ma kumonika kukikulula mu ntima woso, kulenda sadisa bakuela kukiyala ayi kubika kukitadila ti ngie wunnunga.
w06 15/9 28 ¶13
‘Yangalala mu Nkazi wu Butoko Buaku’
13 Buabu, mbi tulenda tuba boti dikuela dike mu kuviokila mu mambu maphasi mamvanga bakuela kukhambu kuyikieba mu phila yimboti? Kuntombuluanga mangolo muingi kuzonza mambu va dikuela. Dedi, ḿba kukhambu kolukanga mu phila yifuana, kulenda yadila dikuela diawu. (Zinga. 12:18) Ayi Zingana 21:19 yintuba: ‘Bulutidi kukala ku dikanga kena kuzinga na nkietu wumfuemanga beni ayi wunkuambilanga.’ Boti ngie ke nkazi wu phila ayoyo, wukiyuvusa, ‘Bukiedika ti zikhadulu ziami, zimvanganga nnuniami kuthatuka?’ Kibibila mvandi kinlonga banuni. Kiawu kintuba: “Banuni, tatamananu kuzola bakazi binu, ayi bikanu kuba vangila mambu mambi.” (Kolo. 3:19) Diawu, boti ngie ke nnuni, wu kiyuvusa, ‘Bukiedika ti zikhadulu ziami zimvanganga nkaziami kutomba lusalusu kuke batu bankaka?’ Diawu, mambu amomo ma kumonika va dikuela, alolo lufueti ba luaku muingi bakuela badedikisa mambu mu malembi.
Kiuka Kisuama
w05 15/1 17 ¶9
Bimona Mesu bi Kintinu ki Nzambi, Bike mu Kusalama
9 Bubu Yesu kasi ko to mutu ke wukala va mbata phunda, vayi ke Ntinu wu mangolo. Nandi bakumfuanikisa ti widi wukala va mbata mvalu. Mu Kibibila mvalu kike kidimbu ki mvita. (Zinga. 21:31) Nzaikusu 6:2 yintuba “Yimona mvalu wuphembi. Ayi mutu wuba va mbata mvalu beni, wuba na ḿbasa. Mvandi bamvana kolowa, ayi wuyenda muingi kununga zimbeni ziandi ayi kudukisa mvita.” Ntinu Davidi mvandi wusonika matedi Yesu: ‘Yave wala fila kusioni nkawu wu mangolo mandi mu kutuba: ‘Yala va khati zimbeni ziaku.’’—Minku. 110:2.
14-20 NGONDA YISAMBUADI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI ZINGANA 22
Minsua mi Kibibila Milenda Sadisa Matata Kukonzula Bana
Bana Baku Bala Sadila Nzambi bo Bala Konzuka?
7 Boti benu mueka bakuela ayi muntomba kubuta bana, buboti kuyikuvusa: ‘Befu tuidi batu ba kikululanga? Tunzolanga Yave ayi Diambu Diandi? Bukiedika kuandi ti Yave kalenda kutusola muingi kukieba luzingu lu mutu wunkaka?’ (Minku. 127:3, 4) Boti mueka matata, buboti kuyikuvusa: ‘Minu yinlonganga bana nkinza widi mu kuba batu bansalanga?’ (Mpovi 3:12, 13) ‘Minu yimvanganga mamoso muingi kukieba bana bami mu zithotolo bamviokilanga mu nza yi Satana?’ (Zinga. 22:3) Bukiedika, ngie wisi ko bu kukiebila bana baku mu mambu moso maphasi balenda viokila. Akiokio kidi kiyeku ni tata wumueka kalendi nunga ko kuvanga. Vayi mbi wulenda vanga? Bo bawu bankonzuka, mu luzolo wuba vana malongi mabongulu mu Diambu di Nzambi, mu kuba kubika mu mambu maphasi mala thota kiminu kiawu kuntuala. (Tanga Zingana 2:1-6.) Dedi, bo wumueka va dikanda ba kumbotula mu kimvuka voti kambika kusadila Yave, buboti kusudikisa muan′aku mu nzila Kibibila, nkinza widi wu kutatamana kusadila Yave mu lukuikumunu. (Minku. 31:23) Voti mu thangu mutu kanzolanga beni kamfua, sadisa muan′aku mu kummonisina matangu ma Kibibila malenda kumbomba ayi kunsadisa mu thangu ayoyo yi ziphasi.—2 Ko. 1:3, 4; 2 Ti. 3:16.
Matata—Kubikanu Bana Binu Muingi Bazola Yave
17 Longisa bana baku bo bakhidi baluelu. Didi diambu dimboti beni kutona kulongisa bana bo bakhidi baluelu. (Zinga. 22:6) Yindula mu kifuani ki Timoti, waba kuendanga mu kisalu ki misioni na mvuala Polo tona mu butoko buandi. Ngudi’andi Eunisi ayi khak’andi Loisi bankubika ‘tona mu bumuana buandi.’—2 Ti. 1:5; 3:15.
18 Bakuela bankaka ku Côte d’Ivoire bantedilanga Jean-Claude ayi Peace, banunga kusadisa bana bawu kuzola ayi kusadila Yave. Mbi bi basadisa kuvanga mawu? Bawu balandakana kifuani ki Eunisi ayi Loisi. Bawu batuba: “Befu tulonga diambu di Nzambi kuidi bana bitu tona mu bumuana buawu. Tutona kuvanga mawu bo bamana kubutuka.”—Deute. 6:6, 7.
19 Mbi binsundula kulonga bana Diambu di Yave? “Kulonga” kunsundula “kuvutukila (kiuma) khumbu ziwombo.” Diawu matata bafueti viokisanga thangu na bana bawu. Khumbu zinkaka dilenda ba diambu diphasi kuvutukila momawu malongi kuidi bana baku. Vayi matata balenda sadila luaku alolo, muingi kusadisa bana bawu kuvisa ayi kusadila mambu madi mu Diambu di Nzambi.
w06 1/4 9 ¶4
Matata—Banu Kifuani Kimboti Kuidi Bana Binu
Bibabana bamvangilanga mambu mu kutadila phung′awu, bankaka bammonisanga kithemu ayi kukhambu tumukina. (Ngene. 8:21) Mbi matata bafueti vanga? Zingana 22:15 yintuba: ‘Buvulu buidi mu ntima wu bana balezi, vayi lusuadi lu tsembolo luala basadisa.’ Vayi bankaka bantadilanga tsembolo ti yidi phila yi lukasu. Kibibila kinlendanga buphunya ayi mambu mankaka mambi. Khumbu zinkaka vantombuluanga kubula bana kibila mawu mamonisa nsua matata badi wu kulonga. Vayi bawu bafueti vangila mawu mu luzolo muingi kumonisa ti bamvuanga nkinza bana bawu ayi bantomba mamboti mu bawu.—Ebe. 12:7-11.
Kiuka Kisuama
Yangalala mu Kiyeku Widi
11 Befu tulenda buela mayangi mitu mu kukivana mu kioso kua kiyeku ba tuvana mu kimvuka ki Yave. Wu “kivana mu kisalu ki kusamuna” ayi mvandi mu bisalu binkaka bi kimvuka. (Mav. 18:5; Ebe. 10:24, 25) Bo wunkuenda mu zikhutukunu, kubamanga buboti mu mambu wunkuiza longuka ayi vana mimvutu minkuiza kindisa bankaka. Kubamanga mvandi buboti mu kioso kua kiyeku wunkuiza vanga mu lukutukunu lumvangamanga va khati sabala. Boti lusalusu babe kudinda mu kioso kua kiyeku mu kimvuka, vitila mu thangu ayi vangila kiawu mu phila yimboti. Bika kulenza kioso kua kiyeku ba kuvana mu kuyindula ti, thangu kuandi yibobo wunkuiza bungisa ayi tatamana kuvanga mangolo muingi wubuela pisuka mu biyeku binkaka. (Zinga. 22:29) Bo wukivana mu bisalu bi kiphevi ayi biyeku wuntambula, buawu ngie wunkuiza fika yonzukila mu kiphevi ayi mayangi maku mvandi mankuiza buelama. (Nga. 6:4) Mvandi mala kusadisa ku kuangalala mu thangu bankaka bantambula biyeku bio ngie wuntomba kutambula.—Lom. 12:15; Nga. 5:26.
21-27 NGONDA YISAMBUADI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI ZINGANA 23
Minsua mi Kibibila Mitedi Kunua Malavu
w04 1/12 19 ¶5-6
Ba Mayindu Mafuana Matedi Kunua Malavu
5 Buabu boti mutu nnua malavu, vayi wumba keba keba muingi kabika kumonikina buka ti bekolu? Batu bawombo bamonikinanga ko ti babe kolu kheti babe nua malavu. Vayi, woso mutu wunyindula ti kifu akiokio kisi ko kimbi, buna kemu kuyivuna. (Yele. 17:9) Ḿba malembe malembe nandi nkuiza banga ‘‘mvika wu malavu’’ (Titu 2:3) Nsoniki mueka bantedilanga Caroline Knapp wutuba matedi kuba kikolo mbungu. Nandi wutuba: “Kidi kifu kintoninanga malembe malembe ayi kimbanga phasi mu kufika kibakula.” Kunuina ngolo malavu widi ntambu wulenda nata mutu ku lufua!
6 Tala mvandi ndubu yi Yesu. Nandi wutuba: “Banu keba keba mu benu veka, muingi mubika kuazukila ngolo mu mintima minu, mu matedi mbi lunkuiza dia, mbi lunkuiza nua, ayi kukuazukila ngolo matedi luzingu, muingi kilumbu beni kibika kumu kuizila mu kinzimbukulu, buka ntambu. Kibila kiawu kiala kuizila kuidi batu boso bankalanga va mbata ntoto.” (Luk. 21:34, 35) Kheti mutu kasintuka ko mu kitesu ki kukolo malavu, vayi mawu malenda kumvana tolo ayi kuba bolo, kuba kuandi mu kinsuni voti mu kiphevi. Buabu, mbi biala kummonikina na kubela mu phila ayoyo mu kilumbu ki Yave?
it-1 321 ¶3
Kukolo Malavu
Kibibila kinkandimina kuviokisa kitesu ki kunua malavu. Mambu nsoniki wu Zingana katuba madi nguizani ayi mambu batu ba luzabu bantubanga matedi kuviokisa kitesu ki kunua malavu. Nandi wutuba: Nani kemu kumona kienzu? Nani kemu kukuazuka? Nani nkuambila? Nani widi mu kukuana? Nani widi zimbeza mu kukhambu kibila? Nani widi mesu ma benga? Bo bamviokisanga thangu yiwombo kunua vinu, bo bantombanga vinu yisobakana. Bika kusikikanga thalu mu ndimba yi vinu, bo yawu yimmonikina yibenga mu kopu ayi mu lueki yawu yidi. Kibila yawu yintebilanga dedi nyoka ayi wumbikanga mianga buka kikusi. Mesu ma kikolo mbungu mala mona biuma bi khambu fuana, ayi ntim′andi wala tuba mambu ma khambu fuana. Mambu amomo nsoniki wu Zingana katuba malenda vanga mutu kuba ziphuila zikhambu fuana, kutuba mambu mu khambu yindula, kubakana kimbevu dedi Hepatite, mbela ntu voti kufua. Zinga. 23:29-33; Hose. 4:11; Mat. 15:18, 19.
Nsoniki wu Zingana wutatamana kutubila kifuani ki kikolo mbungu. Nandi wutuba: “Nandi wumbanga buka mutu benonuka va khati ḿbu, wumbanga buka mutu wumfuila mu nlangu ayi buka ti nandi be nonuka va mbata kibulu kinneni kidi buka balança yi dikumbi. Luzingu lu kikolo mbungu lumbanga va kingela ayi wuntovukanga buka dikumbi dinsinda. Nandi wuntubanga buka nandi wunkoluka naveka: ‘Ba mbula vayi minu yisa zaba ko, yisa bakana ko kubela ayi bo yikotuka minu yibuebila malavu, yibue tomba kulala nati nkuiti wu malavu wumvioka. Yiyiza ba mvika wu malavu ayi yaba buetomba luaku muingi kubue nua.’” Mu phila ayoyo nandi nkuiza banga kiphumbulu mu kuba mvika wu malavu, kabanga ko mutu wu lufiatu ayi kanunganga ko kusala.—Zinga. 23:20, 21, 34, 35.
Kiuka Kisuama
w04 1/11 31 ¶2
Biuvu bi Mintangi
Kutola kulenda ba mu kibila ki kifu ki kudilanga ngolo, vayi bakana ko mawu mammonikinanga kuidi batu bankaka. Khumbu zinkaka mutu kalenda ba peso yiwombo mu kibila ki kimbevu voti basi dikanda diandi bakala batola. Mvandi tufueti zaba ti kutola kidi kimutu ki nyitu vayi kifu ki kidilanga ngolo, madi makani ma mutu. Mutu wumbanga wutola mu kibila ki gordura yiwombo mu nyitu. Vayi kifu ki kudilanga ngolo, yidi phulu yi kudia. Diawu mutu kalenda ba peso yiwombo, yifuana voti yiluelu ayi kheti bobo kalenda ba kifu ki kudilanga ngolo. Ayi phila batu bantadilanga peso yifuana yi mutu, yidi yiviakana mu kadika tsi.
28 NGONDA YISAMBUADI–3 NGONDA YINANA
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI ZINGANA 24
Kindama mu Mambu Maphasi
‘Luba Bakindama ayi Bakuikama’
15 Tanga Diambu di Nzambi ayi yindula mu mambu wuntanga. Dedi bo nti wulenda bela wukinda boti ziganzi zisikama mu ntoto, bobuawu mvandi befu kuba lufiatu mu mambu Kibibila kintuba, kiminu kitu kinkuiza ba kikinda. Bo nti wukueyonzukilanga, buawu zinganzi ziandi zinkuiza luta kotila mu ntoto ayi zinkuiza bela zikinda. Bobuawu mvandi, bo tuntanga ayi tunyindula mu mambu tuntanga, buawu kiminu kitu kinkuiza buelimina ayi kuba lufiatu ti phila Nzambi kamvangilanga mambu yawu yilutidi. (Kolo. 2: 6, 7) Yindula buidi malongi, zithuadusulu ayi lukiebu lu Yave lusadisila bisadi biandi mu thangu yikhulu. Dedi, mbikudi Yehezekeli wuteka matu bo mbasi yi Yave kazonga tempelo. Kimona mesu akiokio kikindisa Yehezekeli ayi ki tulonga mambu mawombu matedi buidi tulenda kakidila zithuadusulu zi Yave matedi mbuongimini yikiedika. (Yehe. 40: 1-4; 43:10-12) Befu mvitu tumbakanga ndandu bo tumbotula thangu muingi kulonguka ayi kuyindula mu mambu maphinda madi mu Diambu di Nzambi.
w09 15/12 18 ¶12-13
Tatamana mu Mayangi mu Thangu Ziphasi
12 Zingana 24:10 luntuba: ‘Ngie kuba mu kiunda mu kilumbu ki ziphasi mangolo maku mala dekuka.’ Ayi Zingana 15:13 luntuba: ‘Ntima wukofakana wumbikanga kimutu mu kiunda.’ Baklistu bawombo bo bambanga mu kiunda, bambikanga kubue tanganga Kibibila kadika kilumbu, kuyindula mu mambu bantanga ayi babue vanganga ko minsambu mitungu, ayi ḿba bantombanga kuba va bawu veka. Diawu, kutatamana kuba mu kiunda kingolo kulenda tuadisa ziphasi.—Zinga. 18:1, 14.
13 Vayi kuba mayindu mafuana kutusadisanga kusikika thalu mu mambu ma luzingu ma tutuadisa mayangi. David wutuba: “A Nzambi′ama, kuvanga luzolo luaku, ku kuthuadisanga beni mayangi.” (Minku. 40:8) Bo mambu makhambu kuenda buboti mu luzingu luitu, tulendi bika ko thuadusulu yimboti yi kiphevi. Diambu dilenda kutusadisa kununga kiunda didi, kutatamana mu bisalu bi kiphevi bilenda tuvana mayangi. Yave wutukamba ti tulenda baka mayangi befu kutanganga Kibibila ayi kufiongunina mu mambu tuntanga. (Minku. 1:1, 2; Tia. 1:25) Kibibila ayi zikhutukunu zi tuvananga khindusulu muingi tutatamana mu mayangi.—Zinga. 12:25; 16:24
Biuvu bi Mintangi
Zingana 24:16 yintuba: ‘Mutu wusonga kalenda bua sambuadi di zikhumbu, vayi nandi wala bue telama.’ Bukiedika kuandi ti lutangu alolo luntubila mutu wumvola disumu dingolo zikhumbu ziwombo ayi wumbaka nlemvu wu Nzambi?
Ndamba, bakana ko mawu lutangu alolo luntomba kutuba. Kibila kikuma “kubua” kantubila avava, kilenda sundula kuviokila mu zithotolo khumbu ziwombo. Ayi bo kantubila “kutelama,” mansundula kutatamana kheti mu mambu beni maphasi.
Ngete, kikuma “kubua” kantubila mu Zingana 24:16, kisintubila ko kubua mu masumu, vayi kiawu kintubila kuviokila mu mambu maphasi, zithotolo voti zikhuamusu khumbu ziwombo. Mu nza ayiyi yi Satana, kisadi ki Nzamdi kalenda bela voti kuviokila mu mambu mankaka maphasi. Mvandi kalenda tovuka mu kibila ki zimfumu zi luyalu. Vayi nandi kalenda ba lufiatu ti Nzambi wunkuiza nsadisa kununga mosokua mambu maphasi kamviokila. Wukiyuvusa: ‘Zikhumbu zikua yima muenanga ti bisadi bi Yave basa nunga ko mu mambu maphasi ba kuba vangilanga?’ Buidi bannunginanga? Mu kuba lufiatu ti ‘Yave wunkindisanga bo badi mu kubua ayi wuntelimisanga bo badi mu kiunda kingolo.’—Minku. 41:1-3; 145:14-19
Kiuka Kisuama
w09 15/10 12
Biuvu bi Mintangi
Mu thangu yikhulu boti dibakala wuntomba kukuela kafueti ku yikuvusa “Yidi wukubama muingi kukieba ayi kudukisa zitsatu zi nkazi′ama ayi zi bana boti tuntomba kubuta?” Ava kuvanga dikanda nandi kafueti sala ayi kuvata zitsola. A Bíbilia na Linguagem de Hoje yisekudila lutangu alolo abubu: “Bika kutunga nzo ayi kukuela nati bikunusu bidi kutsol′aku bimmena ayi kuba lufiatu ti wulenda nunga kudukisa zitsatu zi luzingu.” Bukiedika ti nsua awowo widi nkinza mu bilumbu bitu?
Ngete. Boti mutu weka phunga yifuana, kafueti sala. Kibila dibakala dintomba kukuela kafueti ba wukubama muingi kudukisa kiyeku kantomba ki kuba mfumu dikanda. Kibibila kintuba ti dibakala dikhambu nunga kudukisa zitsatu zi kinsuni ayi zi kiphevi zi dikanda diandi, “wulutidi mambi kena mutu wukhambu kikininanga mu Nzambi.” (1 Ti. 5:8) Diawu, bo kankubama muingi kukuela ayi kuvanga dikanda, mutu beni kafueti ku yikuvusa: ‘Yidi wukubama muingi kudukisa zitsatu zi dikanda? Yidi wukubama muingi kuba mfumu dikanda mu kutuama ntuala mu mambu ma kiphevi ma dikanda? Yala nunga kutuadisanga mbuongimini yi dikanda kuidi dikanda diama?’ Kibibila kinluta kindisa banuni ayi matata bavanga mambu amomo.—Deute. 6:6-8; Efe. 6:4.
Diawu ditoko dintomba kukuela, kafueti yindula buboti mu nsua wuke mu Zingana 24:27. Mawu mvandi khomba yi kikhupa kafueti vanga, mu kuyikuvusa boti ke wukubama muingi kudukisa kiyeku ki kuba nkazi ayi ngudi. Ḿba bakuela bakhidi matoko, balenda fiongunina boti bantomba kiyeku ki kubuta bana. (Luk. 14:28) Kulandakana minsua mi Kibibila, kunsadisanga dikabu di Nzambi kubika viokila mu mambu maphasi ayi kuba luzingu lu mayangi va dikanda.
4-10 NGONDA YINANA
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI ZINGANA 25
Minsua mi Kibibila Matedi Zithubulu
w15 15/12 19 ¶6-7
Sadila Buboti Luaku lu Kukoluka
6 Zingana 25:11 yimmonisa nkinza wu kusola thangu yi kukoluka. Yawu yintuba: ‘Dedi zi maçã zi wola mu zindonga zi palata, buawu mvandi buididi diambu ditubulu mu thangu yifuana.’ Zifikula zi maçã ziwola, zikala zimboti. Ayi ziawu zinluta banga beni kitoko ba kuzitula mu lulonga lu palata. Mawu mvandi mantombulu mu thangu tunsola mu keba keba thangu yi kukoluka, muingi mambu tunkoluka, maba mamboti ayi makindisa bankaka.
7 Mambu tuntuba malenda ba mawu mutu kantomba kukuwa. Vayi befu kutubila mawu mu thangu yikhambu fuana, mawu malenda ntuadisa ziphasi. (Tanga Zingana 15:23.) Dedi, mu mvu 2011 ngonda Yintatu, ku Japão kumonika ndikununu yi ntoto, yitulula mavula mawombo. Kuvioka 15.000 di batu bafua. Zimbangi zi Yave ku kizunga akiokio, mvawu baviokila mu ziphasi. Vayi bawu basadila luaku baba muingi kubomba batu bafuilu mu kusadila Kibibila kheti diaba banga diambu diphasi kuvanga mawu. Kibila kinganga ki Buda, kiawu kiaba tuma ku kibuangu akiokio ayi nduka batu boso, basa zaba ko malongi ma Kibibila. Diawu, bo kumonika ndikununu yi ntoto, zikhomba zitu bavisa ti alolo luba luaku, muingi kulonga batu baba viokila mu mambu maphasi, matedi kivuvu ki luvulubukusu. Mu phila ayoyo, bawu basadila luaku lu kukoluka, muingi kukindisa ayi kusudikisa malongi ma Kibibila kuke batu abobo baba viokila mu mambu maphasi.
w15 15/12 21 ¶15-16
Sadila Buboti Luaku lu Kukoluka
15 Nkinza beni kuba keba keba mu mambu tuntuba ayi mu phila tuntubila mawu. Bo Yesu kaba longa ku nzo lukutukunu ku divula di Nazaleti, batu baba kuituka beni mu “mambu mamboti maba basika mu munu′andi.” (Luk. 4:22) Mambu mamboti manyikunanga ntima. Ayi bo tuntubila mu phila yinkindisa bankaka, mawu mankuiza basadisa kuvitika mambu tu kuba kamba. (Zinga. 25:15) Befu tulenda landakana kifuani ki Yesu mu phila kaba tubilanga, mu kumonisa mamboti ayi kuvua nkinza mabanza ma batu. Mu kumona mangolo batu baba vanganga muingi kunkuwa, Yesu wuba mona kiadi ayi ‘wutona kuba longa mambu mawombo.’ (Mala. 6:34) Ayi kheti mu thangu batu baba kumvangilanga mambi, nandi kabasa vutudilanga ko mambi.—1 Pet. 2:23.
16 Dimbanga diambu diphasi kutubila mu phila yilembama kuidi musi dikanda ditu voti kuidi nkund′itu mu kimvuka. Mambu amomo mammonikinanga, kibila befu tumonanga ko phasi muingi kunkamba mambu mantombulu. Vayi bukiedika ti Yesu waba yindulanga ti mu kuba kikundi kifikama na minlandikini miandi, buna kafueti kuba kambila mu yoso kua phila? Ndamba! Bo minlandikini miandi batatamana kukuambila matedi nani wulutidi mu bawu, Yesu wusadila kifuani ki muana kilezi ayi wuba sembila mu phila yifuana. (Mala. 9:33-37) Bakulutu ba kimvuka, balenda landakana kifuani ki Yesu mu kuvana malongi “mu phila yivumbama.”— Nga. 6:1.
w95 1/4 17 ¶8
Buidi bu Kukindisila Bankaka mu Luzolo ayi mu Mambu Mamboti
8 Yesu wukindisa batu baba kunkuwa. Nandi waba zolanga kisalu ki kusamuna ayi waba kivuanga nkinza. Diawu katubila ti kuvanga luzolo lu Nzambi, luba buka bidia biandi. (Yoa. 4:34; Lom. 11:13) Bo tunsadila Nzamb′itu, befu boso tulenda kuyikindisa befu na befu mu kifuani kitu. Mayangi mantambakananga. Buabu, buidi ngie wulenda monisina mayangi maku mu kisalu ki kusamuna? Ba keba keba muingi wubika kukinyemisa, vayi sadisa bankaka mu kimvuka mu kifuani kiaku. Bo wuntumisa bankaka muingi basala yaku mu kisalu ki kusamuna, mona buidi wulenda basadisila kuba phuila yi kuzabikisa batu matedi Mvang′itu Yave.—Zinga. 25:25.
Kiuka Kisuama
it-1 378
Kuba Wuvumbama
Mutu wuvumbama, widi wulembama ayi kiminu. Nandi kabikanga ko mambi manyala. Ku khambu khadulu ayoyo kumvanganga mutu kubika ba lufiatu, kuba nganzi, kukhambu ku kiminu ayi kivuvu. Zingana 25:28 yintubila matedi mutu wukhambulu khadulu ayoyo. Yawu yintuba: ‘Dedi divula batulula mu khambu ba bibaka, buawu buididi mvandi mutu wukhambu nunganga kukiyala.’ Dibanga ko diambu diphasi kuidi mutu wu phila ayoyo kufika vukumukanga mu mayindu makhambu fuana.
11-17 NGONDA YINANA
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI ZINGANA 26
Tina ‘Kivungisi’
it-1 501 ¶1
Mvula
Thangu kisivu ayi thangu yimvula. Zithangu aziozio, ziawu ziluta ba nkinza ku ntoto basi Isaeli batambula. (Dedikisa mawu na Minku. 32:4; Nkunga wu Solomo 2:11, nota.) Tona va khati ngonda Yinna nati va khati ngonda Yikumi, kunokanga ko beni zimvula ayi yimbanga thangu yi kuvela mimbutu. Zingana 26:1; yimmonisa ti mvula mu thangu yi kuvela mimbutu, yabasa banga ko beni nkinza. (Dedikisa mawu na 1 Samu. 12:17-19.) Mvandi mu thangu ayoyo zimvula beni ziabasa nokanga ko bilumbu bioso. Ayi thangu ayoyo, yaba banga beni kiozi. (Esala 10:9, 13) Diawu, vaba tombuluanga kutomba kibuangu kifuana muingi kusuamina mvula.—Yesa. 4:6; 25:4; 32:2; Yobi 24:8.
w87 1/10 19 ¶12
Tsembolo Yintuadisanga Ndembama
12 Batu bankaka ḿba bantombualanga tsembolo yingolo. Dedi Zingana 26:3 yintuba: ‘Mvalu wuntombuluanga kikoti, phunda yintombuluanga minsinga ayi bivungisi bintombuluanga lusuadi.’ Yave khumbu zinkaka, wubika dikabu di Isaeli baviokila mu mambu maphasi mo bawu veka batombosu: ‘Bawu bamanga kutumukina Diambu di Nzambi, basa kinzika ko lukanu lu Nzambi Yilutidi Zangama. Diawu kaba bandila mbusa ayi wuba tuadisa ziphasi. Bawu babua ayi basa baka ko mutu wuba sadisa. Mu thangu ziphasi, bawu batenduka mu kudinda lusalusu kuidi Yave. Ayi nandi wuba sadisa.’ (Minku. 107:11-13) Bivungisi binkaka, bavitikanga ko tsembolo. Ayi Zingana 29:1 yintuba: ‘Mutu wuntatamananga kumanga tsembolo, wala viokila mu ziphasi.’
it-1 579 ¶2
Kikata, Voti Mutu Wubela Kinama
Kusadila ngana. Ntinu Salomo wutuba: ‘Dedi mutu wumbokuna malu mandi wuyituadisanga ziphasi, buawu mvandi buididi mutu wumfiatila mambu mandi kuidi kivungisi.’ (Zinga. 26:6) Diawu, mutu wumfiatilanga kisalu kiandi kuidi kivungisi, wu yituadisanga ziphasi. Bukiedika, mutu wumvanga mambu amomo, kisalu kiandi kialasa kuenda ko ntuala.
Kiuka Kisuama
it-3 726 ¶1
Kivungisi
Kutambudila kivungisi mu kutadila buvungisi buandi, kumvanganga mutu kuba ‘buka kivungisi.’ Muingi tubika ba buka kivungisi, Zingana 26:4, 5 yintuba: ‘Bika kutambudila kivungisi mu kutadila buvungisi buandi.’ Vayi lutangu luntanu lummonisa ti khumbu zinkaka buboti kutambudila kivungisi, mu kufiongunina mayindu mandi muingi kummonisa buvungisi buandi.
18-24 NGONDA YINANA
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI ZINGANA 27
Tumbakanga Ndandu mu Bakundi Bakiedika
Yave Wumvuanga Nkinza Bisadi Biandi Bakikululanga
12 Mutu wu kikululanga wuntondanga bo bakumvana dilongi. Muingi tufuanikisa: Yindul′abu boti ngie widi ku Nzo yi Kintinu. Bo wummana kukoluka na zikhomba ziwombo, wumueka mu bawu wu kunata va khonzo ayi wu kukamba mu mbemo yivumbama: “Saka yidi yaku mu meno.” Bukiedika, ngie wala mona zitsonya. Vayi bukiedika ti ngie wisinkuiza vutula ko matondo bo khomba beni kabe kulubula? Ngie ḿba wulenda muena ti khanu babe kukamba mawu thama! Bobuawu mvandi, tufueti kukikulula ayi kuvutula matondo bo khomba kammonisa kibakala mu kutu vana dilongi. Tufueti tadila khomba ayoyo buka nkundi, kubika kuandi buka mbeni.—Tanga Zingana 27:5, 6; Nga. 4:16.
it-3 801 ¶2
Wadi Yaku
Buku yi Zingana yitulonga ti tufueti ba lufiatu kuidi wadi yitu. Ayi yike mbonosono yinduenga kutomba lusalusu luandi bo tumviokila mu ziphasi. Zingana 27:10 yintuba: ‘Bika kukuekula nkundiaku voti nkundi tataku, ayi kukuenda ku nzo khombaku bo mambu maphasi ma kumonikina. Bulutidi wadi yaku ke wubelama kena khombaku widi kinanu.’ Nsoniki awowo ḿba waba tomba kutuba ti tufueti kinzika nkundi wufikama ayi kutomba lusalusu luandi kena kutomba lusalusu lu khomb′itu voti lu mutu wunkaka va dikanda boti kinanu kadi. Kibila ḿba nandi kasinkuiza ba ko wukubama muingi ku tuvana lusalusu luntombolo.
Matoku—Luzingu Mbi mu Ntomba Kubaka?
7 Dilongi tulenda longuka mu makani mambi Yoasi kabaka didi, kusola bakundi bamboti bankuiza tusadisa—ayi bantomba kukuangidika Yave. Tubika to kutomba bakundi badi yitu phunga yimueka. Tebuka moyo ti Yoasi wuba beni ditoku na nkundi′andi Yoada. Mu matedi kutomba bakundi, wukiyuvusa: ‘Bawu bankuiza tsadisa kukindisa kiminu kiama mu Yave? Bawu bankuiza khindisa kuzingila mu zithuadusulu zi Yave? Bawu banlonganga matedi Yave ayi kiedika kiandi? Bawu bammonisanga lukinzu mu zithuadusulu zi Nzambi? Bawu banzolanga to kukhamba mambu yintomba kukuwa, voti bammonisanga kibakala mu kutsemba bo minu yimvekuka?’ (Zinga. 27:5, 6, 17) Diawu, boti bakundi baku bazolanga ko Yave, buna bika kutatamana kuba yawu bukundi. Vayi boti widi bakundi banzolanga Yave, buna tatamana yawu—bawu bala ba kifuani kimboti kuidi ngiewu!—Zinga. 13:20.
Kiuka Kisuama
w06 15/9 19 ¶12
Mambu Mammonisa Buku yi Zingana
27:21. Bo ba tutonda voti ba tunyunga, tulenda monisa kimutu kitu kikhati. Tuala monisa khadulu yi kukikulula, bo tunkikinina ti Yave, nandi fueni kutambulu nzitusu yoso. Ayi ba tukindisa tutatamana kunsadila. Kukhambu kukikulula, kumvanganga mutu kumonisa mabanza ma kukimonisa ti nandi lutidi mu thangu ba kuntonda.
25-31 NGONDA YINANA
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI ZINGANA 28
Disuasana Didi Mutu wu Mambi ayi Mutu Wusonga
w93 15/5 26 ¶2
Ngie Wuntatamana Kulandakana Yave?
‘Batu basonga badi kibakala buka khosi.’ (Zinga. 28:1) Bawu bammonisanga kiminu mu kufiatila mu diambu di Nzambi. Ayi mu kibakala, bantatamana mu kisalu ki Yave, kheti bamviokila mu mambu maphasi.
it-1 815 ¶6
Phisulu
Bo bantatukanga tho yinduenga. Mutu wumvutukanga kuvanga disumu, wuntonanga kulenza Nzambi bo kambaka makani. (Yobi 34:27) Mutu wu phila ayoyo, wumbikanga mabanza mandi mantuadisa mu zinzila zikhambu fuana. (Minku. 36:1-4) Kheti wuntuba ti wumbuongiminanga Nzambi, vayi nandi wuntulanga mabanza ma kimutu va ntuala Nzambi. (Yesa. 29:13, 14) Nandi wunyindulanga ayi wunkakidilanga zikhadulu ziandi mu kutuba ti make kuandi mambu ma kuviokisila “thangu.” (Zinga. 10:23) Nandi wunkuiza banga nkua mambi, kukhambu ku lukinzu mu kuyindula ti Nzambi kasimmona ko voti kasinnunga ko kuvisa mavanga mandi mambi. (Minku. 94:4-10; Yesa. 29:15, 16; Yele. 10:21) Mu phil′andi yi kuyindudila nandi wuntubanga, Yave kasi ko. (Minku. 14:1-3) Mu kumanga kulandakana minsua mi Kibibila, nandi kanunganga ko kusuasisa, kuvisa mambu mu phila yifuana ayi kanunganga ko kubaka makani mamboti.—Zinga. 28:5.
it-2 410 ¶3
Lukuikumunu
Lukuikumunu luyizilanga ko mu mangolo mitu veka. Vayi mu kibila ki kiminu, lufiatu mu Yave ayi mu lusalusu luandi. (Minku. 25:21) Nzambi wukanikisa ti wala ba ‘nkaku’ mu kulunda nzila yi batu bandiatilanga mu lukuikumunu. (Zinga. 2:6-8; 10:29; Minku. 41:12) Phuil′awu yi kutomba kubaka lunungu lu Yave, yiba tuadisanga nsika mu luzingu luawu ayi kulandakana phila yisulama yi kuvangila mambu muingi kudukisa makani mawu. (Minku. 26:1-3; Zinga. 11:5; 28:18) Dedi, Yobi wuvisa ti batu basonga balenda tovuka mu kibila ki bankua mambi ayi kufuila va kimueka. Vayi Yave wuba kindisa ti nandi zabizi buboti batu basonga ayi wuba kanikisa ti kuntuala bala baka luzingu lumboti ayi bala zingila mu ndembama. (Yobi 9:20-22; Minku. 37:18, 19, 37; 84:11; Zinga. 28:10) Dedi mu kifuani ki Yobi, diambu dimvanganga mutu kuba luvalu ayi kutambula nzitusu didi, kuba mutu wu lukuikumunu kubika ti kuba busina. (Zinga. 19:1; 28:6) Luke lusakumunu ayi mayangi kuidi bana bake matata bake kifuani kimboti ki lukuikumunu.—Zinga. 20:7.
Kiuka Kisuama
w01 1/12 11 ¶3
Tatuka Mambu Malenda Vongisa Ntimaku mu Kiphevi
Kubela ngolo lufiatu. Batu bawombo baba beni lufiatu mu buvinya buawu bu kinsuni, ava kuviokila mu mambu mavanga ntim′awu kubika kubue sala mu kinzimbukila. Khumbu ziwombo batu baba bayisanga kukuenda ku lupitali muingi kuezaba buidi buididi buvinya buawu. Bobuawu mvandi bankaka banyindudilanga ti mu kusadila Yave mu mimvu miwombu, buna balendi monikina ko ni diambu. Ḿba mawu mammonikinanga, kibila bafionguninanga ko kiphevi kiawu. Diawu, nkinza beni kutebuka moyo dilongi di kubika bela ngolo lufiatu dio mvuala Polo kavanga. Nandi wutuba: “Woso mutu wunyindula ti widi wukindama, kaba keba keba muingi kabika kubua.” Diawu, mu kuba batu ba masumu, nkinza beni khumba zinkaka kufionguninanga kiphevi kitu.—1 Ko. 10:12; Zinga. 28:14.