Mubongulu Malongi Madi mu Nzingulu ayi Kisalu Thuadusulu yi Lukutukunu
© 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
5-11 NGONDA YINTANU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI ZINGANA 12
Kusala mu Kifuza Kuntuadisanga Ndandu
w16.06 30 ¶6
Khadulu Yilutidi Kena Dimanya di Thalu Dedi Diamanti
Bisadi biwombo bi Yave badi mu kuviokila mu mambu maphasi muingi kudukisa zitsatu ziawu voti zitsatu zi dikanda. Kheti bobo bawu batombanga ko kisalu kilenda kuba vanga kukuiba voti kuvuna bankaka. Bawu bamvuanga nkinza zikhadulu zi Nzambi dedi kutubanga kiedika mu mambu moso kena kioso kua kiuma kinkaka.—Zinga. 12:24; Efe. 4:28
w15 1/2 5 ¶4-6
Buidi bu Kubakila Ndandu mu Kisalu Kiaku
Buidi kisalu kiama kilenda tuadisila ndandu kuidi bankaka? Buboti kuyindula mu kiuvu akiokio. Kibila mbi? Kibila kisalu kintuadisanga mayangi bo tumvisa ndandu kinkuiza tuadisa kuidi bankaka. Yesu wutuba: “Kuvana kunluta tuadisanga mayangi kena kutambula.” (Mav. 20:35) Ayi mvandi tufueti yindulanga ndandu bankaka bambakanga mu kisalu kitu.
Dikanda. Bo mfumu dikanda kansala mu kifuza muingi kudukisa zitsatu zi dikand’andi, nandi wuntuadisanga ndandu kuidi dikanda diandi mu ziphila wadi. Yitheti, nandi ndukisanga zitsatu zintombulu dedi: Kubaka ki kudia, ki kuvuata ayi vama va kulala. Mu phila ayoyo nandi wundukisanga kiyeku Nzambi kavana kuidi mfumu dikanda, ki “kuvana lusadusu kuidi dikanda diandi.” (1 Ti. 5:8) Dimmuadi, mfumu dikanda wumboti wumvananga kifuani kimboti mu kumonisa nkinza wu kusala mu kifuza. Yaya Shane wutuba: “Tat’ama widi kifuani kimbote mu matedi kuba kisadi kimboti. Nandi wuntubanga kiedika ayi wusala mu kifuza mu luzingu luandi loso. Mu mimvu miwombo, nandi wuvanga kisalu ki karpintelu ayi mu kifuani kiandi, minu yilonguka nkinza wu kuvanga kisalu kintuadisa ndandu kuidi bankaka.”
Bo badi mu tsatu. Mvuala Polo wukindisa Baklistu ‘bakivana mu kisalu . . . muingi babaka kioso kiuma ki kukabila bo badi mu tsatu’. (Efe. 4:28) Bukiedika, bo tumvanga mangolo muingi kuvanga kisalu kilenda tusadisa kudukisa zitsatu zitu ayi zitsatu zi dikanda ditu, mvandi tulenda nunga kusadisa bankaka. (Zinga. 3:27) Kisalu kituvananga luaku lu kasadisa bankaka ayi kumona mayangi mankuizilanga mu kuvanga mawu.
Kiuka Kisuama
ijwyp dilongi 95 ¶10-11
Buidi Yilenda Nungina Ziphasi?
● Ba mayindu mafuana mu mambu ma kumonikina. Zaba kusuasisa mambu manneni ayi maluelo. Kibibila kintuba: “Kivungisi wumfika dasukanga, vayi mutu wunduenga kalundanga ko nganzi.” (Zinga. 12:16) Diawu, bika ku kuazukanga mu dioso kua diambu.
Joana wutuba: “zikolega ziama zi kikola baba kifu ki kudasukanga mu dioso kua diambu. Bakundi bawu baba filanga mawu mu internet—ayi mawu maba monikinanga buka ti maba mambu manneni. Diawu bawu baba luta kukuazukilanga beni mu mawu.”
12-18 NGONDA YINTANU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI ZINGANA 13
Bika Kuvunuka mu ‘Kiezila ki Bankua Mambi’
it-2 660 ¶6-7
Kiezila
Kifuani. Kiuma mutu kansadila muingi kuvana kiezila mu nzila, ba kifuanikisa buka muinda. Mu kutadila kifuani akiokio, zingana mfuanikisa mutu wusonga ayi mutu wu mambi mu kutuba: ‘Muinda wu batu basonga wala kienzuka beni; vayi muinda wu bankua bambi wala doka.’ (Zinga. 13:9) Kiezila ki batu basonga kiala tatamana kukienzuka. Vayi kheti kiezila ki bankua mambi kimmonikina buka ti kinluta kienzuka kena kiezila ki batu basonga, Nzambi wala babika mu kitombi, ayi voso vama bala tula kulu bala bua. Mawu mvandi mala monikina kuidi mutu wuntomba mambi matedi tat’andi ayi mam’andi.—Zinga. 20:20.
Kudokisa ‘muinda wu mutu’ kunsundula ti mutu beni kasi ko kivuvu. Lutangu lunkaka lu zingana luntuba: ‘Kibila kuala monisa ti kuisi ko kivuvu kuidi mutu wumbi; muinda wu batu ba mambi bala wu dokisa.’—Zinga. 24:20.
w12 15/7 12 ¶3
Sadila Nzambi yi Kiphuanza
3 Dedi bo Satana kanungina kuvukumuna batu buadi bavedila—kubunda mvandi zimbasi ziwombo ku diyilu—kumanga kutumukina luyalu lu Nzambi, nandi mvandi lenda nunga ku tuvukumuna. Nandi khidi sadilanga wowawu ntambu bubu. Nandi wuntomba muingi tumona buka ti kutuminika Yave didi diambu diphasi ayi buka ti Yave wutukuiminanga mambu mamboti. (1 Yoa. 5:3) Diyindu adiodio dilenda tuvukumuna befu kusikika mayindu mitu mu diawu. Khomba mueka widi 24 di mimvu wubua mu kitsuza wutuba: “Yivukumuka mu minkangulu mimbi kibila yaba monanga zitsonyi kuba disuasana kena zikolega ziama.” Ḿba ngie mana viokila mu ntindu mambu amomo.
w04 15/7 31 ¶6
“Mutu wu Luzabu Wumvangilanga mambu mu Nduenga”
Mutu wusonga, widi nduenga ayi wunsadila buboti ndueng’andi wala sakumunu. Ntinu Solomo wutuba: ‘Mutu Wusonga wundianga muingi kukukuta vayi kivumu ki bankua mambi kiala kadidila mu nzala.’ (Zinga. 13:25) Yave zebi mbi bilutidi nkinza mu luzingu luitu—va dikanda, kikundi kitu na bankaka, mu kisalu kitu ki kusamuna voti bo ba tusemba. Ayi bo tunsadila mu nduenga malongi madi mu Kibibila, tuala baka luzingu lu lutidi.
Kiuka Kisuama
it-1 117¶4
Luzolo
Luzolo lulenda tuadusulu mu phila yimbi. Diawu, mu kibila akiokio tulenda tuadisa luzolo lu kiedika mu kulandakana nduenga yi Nzambi yidi mu Kibibila. Dedi, tata kalenda monisa ti wunzolanga muan’andi. Vayi na kumonisanga luzolo beni mu phila yikhambu fuana, dedi kuvana biuma bioso muan’andi kantomba, nandi kalendi nunga ko tuadisa muan’andi mu phila yifuana. Buka kunsemba na kuvanga diambu dimbi. (Zinga. 22:15) Ntindu luzolo alolo luntuadisanga lungundai ayi mambu mankaka va dikanda. Kibibila kintuba ti ntindu mutu wummonisanga luzolo mu phila ayoyo, kamonisanga ko luzolo vayi wunlendanga muan’andi kantubanga ti wu kunzolanga.—Zinga. 13:24; 23:13, 14.
19-25 NGONDA YINTANU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI ZINGANA 14
Mbi Fueti Vanga Kivuka Kia Kumonika?
Vua Nkinza Nkhailu wu Luzingu Nzambi ka Tuvana
10 Khumbu zinkaka, tulendi tina ko mambu malenda tumonikina mu kinzimbukulu. Mawu mammonikanga bo tumviokilanga mu bivuka, bivunga ayi mu mambu ma buphunha. Bo mambu amomo mammonika, tulenda tomba kuvanga dioso diambu dilenda vukisa luzingu luitu, mu kutumukina zithuadusulu zi mintinu mi luyalu, mu kubasika ku kibuangu kidi mu kumonikina mambu beni. (Lom. 13:1, 5-7) Befu tulenda nunga kukubama ava kivuka kimonika mu kulandakana zithuadusulu zi mintinu mi luyalu matedi kivuka beni. Ayi tulenda baka ndandu mu kukubika nlangu, bidia bikhambu bolanga ayi biuma binkaka bilenda tusadisa.
11 Mbi tufueti vanga boti va kizunga kitu vama monika mbela yintambakananga? Tufueti tumukina minsua mi zimfumu zi luyalu mu matedi kusukulanga mioko, kubika fikama beni batu, kuvuatanga zi maskara ayi kukota mu kuarentena. Tsuakulu yi kufika tumukina, yala monisa ti befu tumvuanga beni nkinza nkhailu wu luzingu Nzambi katuvana.
12 Bo mambu maphasi mammonika, zitsangu zi luvunu zilenda tembakana kuidi bakundi, batu bankalanga yitu va nsengi ayi mu internet voti mu rádio. Bo mambu amomo mammonika, tubika kikinina mu mambu moso tunkuwa vayi tufueti kuwa tho yi zitsangu zikiedika zinkuizilanga mu nzila mintinu mi luyalu voti mimfelimi. (Tanga Zingana 14:15.) Dingumba Dintuadisi ayi zifiliali, bamvanganga mangolo muingi kutomba zitsangu zi lufiatu ava kuvana zithuadusulu kuidi zikhomba mu bimvuka, matedi buidi bu kuvangila zikhutukunu ayi kisalu ki kusamuna. (Ebe. 13:17) Bo tunlandakana zithuadusulu aziozio, befu tu kikiebanga befu veka ayi kubika tuadisa ziphasi kuidi bankaka. Mvandi kuvanga mawu mankuiza sadisa batu va nsengi kuba mayindu mafuana matedi Zimbangi zi Yave.—1 Pet. 2:12.
Ba Kibakala Dedi Zadoki
11 Ba kutudinda muingi tusadisa zikhomba zitu mu thangu ziphasi, buidi tulenda landikinina kifuani ki Zadoki ki kumonisa kibakala? (1) Landakana zithuadusulu. Dimbanga diambu dinkinza kuba kithuadi. Tumukina zithuadusulu zimfuminanga ku filiali. (Ebe. 13:17) Bakulutu ba kimvuka bafueti fionguninanga zithuadusulu, matedi buidi zikhomba balenda kubimina ayi kuzaba mbi bafueti vanga bo mambu maphasi mambelama kumonika. (1 Ko. 14: 33, 40) (2) Monisa kibakala vayi ba keba keba. (Zinga. 22:3) Yindula ava kuvanga dioso diambu ayi bika kutula luzingu luaku va kingela mu lutia luaku. (3) Fiatila mu Yave. Tebuka moyo ti Yave wuntomba ngie ayi zikhomba muba buboti. Nandi kalenda kusadisa muingi wusadisa zikhomba ziaku mu nsika.
Kiuka Kisuama
it-3 373¶3
Kusadila Buboti Mayindu
Batu balenda lenda mutu wunsadilanga buboti mayindu mandi. Mawu buku Zingana 14:17 luntuba: ‘Mutu wunsadilanga buboti mayindu mandi bala nlenda.’ Khumbu ziwombo, batu bakhambu sadilanga mayindu mawu mu phila yifuana, banlendanga bo bansadilanga mayindu mawu mu phila yifuana. Mvandi bo bansadilanga mayindu mawu muingi ku kuangidika Nzambi, baba lendanga. Dedi bo Yesu katubila: “Vayi mu kuba ti benu luisi ko kithuadi na nza, ayi minu yimu sola mu nza, diawu yawu yi lulendilanga.”—Yoa. 15:19
26 NGONDA YINTANU–1 NGONDA YINSAMBANU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI ZINGANA 15
Sadisa Bankaka Kubaka Mayangi
w10 15/11 31 ¶16
Tuala Diatila mu Lukuikumunu Luitu
16 Yobi wuba kifu ki kuyambanga bankaka. (Yobi 31:31, 32) Kheti tuisi ko biwombo, tulenda tomba “ziphila muingi kuyambanga bankaka.” (Lom. 12:13) Tulenda kabila biuma tuidi kuidi bankaka mu kutebukanga moyo ti ‘bulutidi kudia meza balambila mu luzolo, kena kudia nsuni wu ngombi ba kuvanina mu ntima mbi.’ (Zinga. 15:17) Bulutidi kudia vakimueka mu luzolo na batu bakuikama mu Yave ayi ba tukindisanga mu kiphevi.
Lukindasana Beno na Beno mu ‘Kuzaba ti Kilumbu ki Mfumu Kima Fikama’
16 Mbi wulenda vanga boti phasi wummonanga kukindisa bankaka? Bubu didi dyambu diphasi kukindisa bankaka. Monisa disevu dimbote. Boti nandi mengi kuseva, malenda sundula ti mu mambu maphasi kadi mu kuvyokila ayi mutu kantomba kayoluka yandi mwingi kabasisa madi mu ntim’andi. Ngye wulenda kumbomba mu kukuwa mambu kankoluka.—Tia. 1:19.
17 Khomba yimweka bantanguninanga Henrique wuba beni mu kyunda bo tat’andi wuba nkulutu wu kimvuka ayi batu bankaka va dikanda dyandi babika kusadila Yave. Bo nkengididi wu bimvula kamona phila Henrique kabela mu kyunda, wunnata kuma banwinanga kafi mwingi bayoluka. Nandi wuyuwa bo Henrique kaba kunkamba mambu maba ku tsi ntim’andi ayi wunkindisa mu kuntangila madi mu Minku. 46; Sefa. 3:17; ayi Mala. 10:29, 30.
18 Mbi tulenda longuka mu phila Henrique kabakila khindusulu? Woso kwa mutu mu befu kalenda bomba ayi kukindisa khomba wuntomba khindusulu. Ntinu Salomo wusonika: ‘Dyambu mu thangu yifwana—dimbanga dimbote beni! Meso manlezama [thalu yi mayangi] mankwangidikanga ntima; tsangu yimbote yinkindisanga mimvesi.’ (Zinga. 15:23, 30, nota) Ngye zebi khomba widi mu kyunda ayi wuntomba khindusulu? Kibila mbi wukhambu kumvangila mwa dyambu dikhambulu phasi, buka kuntagila mwa kilongulu voti mwa dilongi mu khondi mayo? Mvwala Polo mvandi wutuba ti kukuwa minkunga mi Kintinu va kimweka na zikhomba kulenda kutukindisa. Nandi wusonika: “Tatamananu kulonga ayi kukindasana benu na benu, mu kuyola minkunga minzitisa Nzambi, ayi minkunga mi kiphevi. Ayi yodilanu mu ntima woso kuidi Yave.”—Kolo. 3:16; Mav. 16:25.
Kiuka Kisuama
ijwbq dilongi 39 ¶3
Baklistu Balenda Dinda Lusalusu lu Dotoli?
2. Yifueti dinda lusalusu lu dotoli mu kimbevu yidi mu kuviokila? ‘Makani moso mamfubanga ba kukhambu makolukila.’ Tufueti dinda lusaludu lu dotoli, bulutidi ti kimbevu tuidi mu kuviokila kidi beni kingolo.—Zinga. 15:22.
2-8 NGONDA YINSAMBANU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI ZINGANA 16
Biuvu Bitatu Bilenda Kutusadisa Kubaka Makani Mamboti
w14 15/1 19-20 ¶11-12
Baka Makani Mamboti mu Butoko Buaku
11 Mayangi makiedika mankuizilanga mu kusadila Yave. (Zinga. 16:20) Baluki secretário (nsoniki) wu Yelemia wuzimbakana mawu. Kibila mu mua thangu mayangi mandi ma kubue sadila Yave ma dekuka. Yave wunkamba: ‘Ngie widi mu kutomba kubaka biuma bilutidi. Bika kutomba biuma abiobio. Kibila ya mbelama kutuadisa ziphasi kuidi batu boso, . . . ayi koso kua wala kuenda yala vukisa luzingu luaku.’ (Yele. 45:3, 5) Mu mbuenu’aku—khanu mbi bivanga Baluki kuba mu mayangi? Kutomba biuma bilutidi voti kuvukisa muel’andi mu mbungulu yi Yelusalemi?—Tia. 1:12.
12 Yaya Ramiro wummonanga beni mayangi kusadila bankaka mu kutuba: “Dikanda diama disi ko beni mbakulu ayi tunkalanga ku buala bu mueka bantedilanga Andes. Bo khombama yinkulutu katuba ti nkuiza futa kikola kiama kinangama, minu yiba beni mu mayangi. Vayi mu yoyawu thangu, minu yibotama ayi yiyiza ba wumueka mu Zimbangi zi Yave. Ayi khomba mueka wuba ntuami ntuala wukhamba; Wulenda kundandakana muingi tuesamuna ku kibuangu kinkaka? Diawu, minu yivitika kukuenda yandi. Yilonguka kuvuka minlengi ayi yizibula vama yaba vukilanga miawu muingi kutsadisa kudukisa zitsatu ziama. Bo tuaba tumisanga batu balonguka yitu Kibibila, bawu baba vitikanga. Bosi yiyenda kue buela mioko ku kimvuka kimueka kimona ki mbembu indígena. Yinsadilanga buka ntuami ntuala nduka kumi di mimvu. Vasi ko kisalu kinkaka kilenda kuthuadisa mayangi kena kusadisa batu muingi bazaba kiedika mu mbembu babutukila.”
w13 15/9 17 ¶1-3
Ngie Wubalula Kimutu Kiaku?
Kibuangu tuyonzukila kilenda monisa ntindu mutu befu tuidi. Tulenda mona mawu mu phila yi kuvuatila, mambu tunzolanga, bidia tuntianga ayi mavanga mitu.
2 Vadi mambu malutidi nkinza kena kusola phil’itu yi kuvuatila ayi bidia. Dedi mu ndionzukuluitu ba tulonga kusuasisa mambi ayi mamboti. Ayi mawu madi makani kadika mutu kafueti baka mu luzingu. Mambu tunsola malenda monisa ntindu mayindu tuidi. Kibibila kimmonisa ti “batu ba nza, basi ko Minsiku. Vayi bo bawu bamvanga mambu masulama, mo madi mu Minsiku, bawu bammonisanga ti badi nsiku mu khati’awu.” (Lom. 2:14) Buabu, enati vasi ko nsiku wu Nzambi matedi diambu tuntomba kuvanga? Bukiedika ti tufueti landakana mamoso batulonga bo tuba bibabana? Voti kulandakana mambu batu bankaka bamvanganga?
3 Vadi bibila binkinza muingi baklistu ba bika kuyindudila mu phila ayoyo. Kimueka mu biawu kidi, mambu Kibibila ki tutebula moyo. Kiawu kintuba ti ‘Vadi nzila yisulama va meso ma batu vayi tsukulu’andi yidi lufua.’ (Zinga. 16:25) Mu kuba batu ba masumu tulendi nunga ko kutuadisa zinzila zitu mu phila yisulama. (Zinga. 28:26; Yele. 10:23) Kibila kinkaka kidi: Kibibila kimmonisa ti phila batu banyindudilanga, kummonisa ti Satana “nandi nyadila nza.” (2 Ko. 4:4; 1 Yoa. 5:19) Diawu boti tutidi muingi Yave ka tusakumuna, tufueti landakana mambu madi mu Loma 12:2 Tanga.
Kiuka Kisuama
it-1 722 ¶9
Tsembolo
Mambu Mammonikanga mu Kukhambu Landakana Zituadusulu zi Yave. Bankua mambi banlendanga tsembolo yi Yave. (Minku. 50:16, 17; Zinga. 1:7) Ayi mawu ma batuadisanga beni ziphasi. Dedi buntubila Zingana 16:22: “Bivungisi baba sembilanga mu buvulu buawu.” Bawu balenda ku yituadisa buphumbulu, zitsoni, zimbela ayi lufua. Basi Isaeli basa landakana ko tsembolo yi Yave yo Nandi kavana mu nzila mimbikudi. Ayi bawu bazimbisa lukiebo ayi lusakumunu luandi, diawu bamuena ziphasi zingolo ayi baba natina mu buvika.—Yele. 2:30; 5:3; 7:28; 17:23; 32:33; Hose. 7:12-16; 10:10; Sefa. 3:2
9-15 NGONDA YINSAMBANU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI ZINGANA 17
Tuadisa Ndembama va Dikuela Diaku
g 9/14 11 ¶2
Buidi wulenda nungina kubika kulunda nganzi
Wuyifiongunina buboti. Kibibila kinkikinina ti vadi batu ‘badi beni nganzi ayi banfika dasukanga.’ (Zinga. 29:22) Wukiyuvusa: ‘Minu yinlundanga nganzi?’ Yinfika fuemanga? Yinfika dasukanga mu mambu ma luelo?’ Kibibila kintuba ‘bika fika dasukanga kibila ntima wu bivulu wawu wunfika dasukanga. Mutu widi kifu ki kutebukilanga mambu, wumvavanga kikundi.’ (Zinga. 17:9; Mpovi 7:9) Mawu malenda monika mvandi va dikuela. Boti ngie widi kifu ki kulundanga nganzi, wukiyuvusa: ‘Bukiedika ti minu yilenda buela kumonisa mvibudulu kuidi nnuniama?’—Nsua wu Kibibila: 1 Pet. 4:8
w08 1/5 10 ¶6–11 ¶1
Dedikisanga Mambu
1. Botula thangu muingi mu dedikisa mambu. ‘Mamoso madi thangu, . . . thangu yi kuvuena sui ayi thangu yi kukoluka.’ (Mpovi 3:1, 7) Befu khambu yadila mayindu mitu tulenda tuba mambu mammonisa mayindu makhambu fuana tuidi. Mawu ma kumonika, wu kiyala ayi kamba mutu wu kuelana yaku mu ‘vuena sui mu mua thangu’ muingi mambu mabika kubuelama. Wulenda dekula ziphasi va dikuela diaku, ngie kulandakana dilongi adidi: ‘Thonono yi mambu yidi buka kibaka kidi mu kubuka, befu khambu ku kiludika kilenda bua.’—Zinga. 17:14, Bíblia na Linguagem de Hoje.
Vayi mvandi, ‘vadi thangu yi kukolukila.’ Mambu, madi buka kititi mantedilanga sida. Befu khambu kukiduda kilenda vonda mimbutu minkaka mu tsola. Mawu mammonisa ti diambu dia kumonika, buboti beni kufika didedikisa muingi dibika tuadisa mambu manneni. Boti mubaka makani ma kubika kufika kolukila mawu, mufueti sikika thangu munkuiza dedikisila mawu. Kuvanga mawu kuala mu sadisa kulandakana mambu madi mu Efeso 4:26 mantuba: “Bikanu kulundanga nganzi nati va masika”. Buboti beni kudukisa mambu mu kanikisa.
Kiuka Kisuama
it-3 128 ¶8
Meso
Meso malenda monisa mabanza ma mutu boti nandi widi mu kiunda, widi mu kutuba kiedika voti ndamba. (Deute. 19:13; Minku. 35:19; Zinga. 6:13; 16:30) Mvandi tulenda tuba ti, boti mutu kasintomba ko kutala kiuma voti kuvanga diambu, kalenda zimisa meso. (Mat. 13:15; Zinga. 28:27) Bantubanga ti meso ma bivungisi manzungalalanga ntoto ayi mayindu mawu madi mu bibuangu bioso kubika kuandi vo mafueti ba; mu kusika thalu kuidi Yave. (Zinga. 17:24) Meso ma mutu malenda monisa boti mutu widi buvinha, mangolo ayi mu mayangi. (1 Samu. 14:27-29; Deute. 34:7; Yobi 17:7; Minku. 6:7; 88:9) Ntinu Yosafati wuzabikisa Yave mu kutuba: ‘Tusikika meso mitu kiudi ngieu.’—2 Lusa. 20:12
16-22 NGONDA YINSAMBANU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI ZINGANA 18
Kindisa bo Badi Mu Kuviokila mu Kimbevu
Nduenga Yikiedika Yintenduka
17 Yindula ava kukoluka. Befu kumanga kuba keba keba mu mambu tuntuba, tulenda lueka mintima mi batu bankaka. Kibibila kintuba: ‘Kukoluka mu khambu yindula, yidi buka mbedi, vayi ludimi lu nkua nduenga luidi mbukulu.’ (Zinga. 12:18) Tuala tuadisa ndembama, befu kubika kutubilanga bubi zinzimbala zi bankaka. (Zinga. 20:19) Muingi mambu tuntuba mabika kulueka bankaka, mintima mitu mifueti ba miwala mu nduenga yi Nzambi. (Luk. 6:45) Befu kuyindula mu mambu Kibibila kintuba, mawu mala ba ‘tho yi nduenga’ yinkindisanga bankaka.—Zinga. 18:4.
mrt dilongi 19 quadro
Mbi Wufueti Vanga Ngie Kubua mu Kimbevu?
Yuwa buboti. Phila yilutidi wulenda sadisila nkundi, yidi mu kubanga wukubama muingi kukuwa bo nandi kantuba. Bika kuyindula ti ngie wufueti vana mvutu mu mamoso nandi kantuba. Khumbu zinkaka vantombulu to ngie wunyuwa. Visa buboti mabanza mandi ayi bika kumfundisa. Bika kumonisa ti zabizi mamoso nkundi’aku ka kemu kuviokila, bulutidi boti nandi kasimmonikina ko ti kemu kubela.—Zinga. 11:2.
Tuba mambu mamboti. Ḿba ngie wusa zaba ko ma kutuba, vayi ngie wulenda tuba mua bikuma bimmonisa ti wumvisa ziphasi nkundi’aku ka kemu kuviokila. Kuvanga mawu, kulenda kumbomba kena kubika kutuba ni diambu. Vayi boti wummona phasi mambu ma kutuba, ngie wulenda vanga mua diambu mu kutuba: “Yisi ko ma kutuba vayi zaba ti yikuvuanga nkinza.” “Bika kusadila bikuma bilenda mbuela ziphasi. Ngie wulenda monisa ti mvuanga nkinza nkundi’aku, mu kubuela visa matedi mbela kadi mu kuviokila . . . ”
Ḿba nandi wunkuiza zola ayi kuvua nkinza kumona mangolo kemu kuvanga muingi wuvisa mambu ka kemu kuviokila. (Zinga. 18:13) Vayi ba keba keba muingi wubika kuvana malongi makhambu fuana kuidi nkudi’aku.
Vana lusalusu luntombulu. Bika kuyindula ti ngie zabizi buidi bu kunsadisila. Nyuvula mbi wulenda vanga. Vayi tebuka moyo ti ḿba nkundi’aku kasinkuiza kikinina ko ti wuntomba lusalusu, kibila nandi kasintomba ko kuvana bankaka kisalu. Boti buawu, buna wukivana muingi wunsadisa kusumba biuma, kudiodisa nzo voti bisalu binkaka.—Nga. 6:2.
Bika kuvonga. Tebuka moyo ti nkundi’aku kemu kuviokila mu thangu ziphasi. Diawu, ḿba khumbu zinkaka nandi kalenda manga kusolula voti kubalula makani mu mambu mubaka. Mmonisa mvibudulu, mvisa ayi tatamana kukivana muingi kunsadisa.—Zinga. 18:24.
wp23.1 14 ¶3–15 ¶1
Mbela Yintu: Buidi bu Kusadisila Mutu Wuntomba Lusalusu?
“Bomba badi mu kiunda.”—1 TESALONIKA 5:14.
Ḿba nkundi’aku kemu kukuazuka voti kemu kunuana nzingu mu mayindu ma kuyimuena ti kasi ko luvalu. Kheti ngie wusa zaba ko ma kutuba, vayi wulenda kunkindisa ayi kumbomba mu kunkamba ti wu kumvuanga nkinza.
‘Nkundi wukiedika wummonisanga luzolo thangu zioso.’—ZINGANA 17:17.
Vana lusalusu. Bika kuyindula ti ngie zabizi buidi bu kusadisila mutu, vayi yuvula mbi wulenda vanga. Boti nkudi’aku wummona phasi kutuba ayi kukuzabikisa mbi kantomba, ngie wulenda vana diyindu muingi mue kangala va kimueka voti kukivana muingi kunsadisa kusumba biuma, kudiodisa nzo voti bisalu binkaka.—Nga. 6:2
“Monisanu mvibudulu.”—1 TESALONIKA 5:14.
Bakana ko thangu zioso nkudi’aku kankuiza ba wukubama muingi kusolula. Nzabikisa ti nandi kalenda kukufiatila bo kantomba kuzibula ntima. Mu kibila ki kimbevu, nkundi’aku ḿba kalenda tuba voti kuvanga diambu di kulueka ntima. Nandi kalenda fika fuema voti kubalula makani mu baka. Monisa mvibudulu ayi mvisa bo wu kunsadisa.—Zinga. 18:24.
Kiuka Kisuama
it-3 644¶1
Kutesa
Mu thangu yikhulu, baba tesanga muingi bazaba makani bafueti baka mu diambu badidi phuda. Bawu baba sadilanga mamaya maluelu, mua mabaya, baba futikanga mamanya va tsoso vestido, mu khata voti mu kibudika, bosi baba masasumunanga. Mutu waba builanga sorte, nandi baba solanga. Kutesa voti kukuba sorte yiba buka kuvanga luwawanu. Ava kutesa, baba vanganga nsambu muingi kutomba ayi kutemina mvutu wu Yave. Kikuma kutesa voti kukuba sorte mu (Kiebeleo, goh·ralʹ) ba kisadilanga muingi kufuanikisa “porção” voti “quinhão.”—Yosua 15:1; Minku. 16:5; 125:3; Yesa. 57:6; Yele. 13:25.
‘Bankubanga sorte mu khata vayi Yave, nandi wumbakanga makani.’ (Zinga. 16:33) Ku Isaeli, baba tesanga muingi kubaka makani mu diambu baba belanga phuda. ‘Kutesa kuaba manisanga divuda ayi kuaba sadisanga kubaka makani ma batu bankuambila.’ (Zinga. 18:18) Babasa tesanga ko muingi kusakana voti kuta bisavu bi zimbongo. Mvandi babasa tesanga ko muingi kubaka zimbongo zi tempelo, zi zinganga Nzambi voti zi kusadisila basukama. Dedi bubikudila Minkunga 22:18, masodi ma basi Loma, batesila mu phila yikhambu fuana, mu kuta kisavu ki kutesa muingi babaka bu kukabinina bikhutu bi Yesu.—Mat. 27:35.
23-29 NGONDA YINSAMBANU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI ZINGANA 19
Ba Nkundi Wumboti Kuidi Zikhomba Ziaku
Buidi Tulenda Tatiminina Kukindisa Luzolo Luitu Befu na Befu?
16 Tufueti sikika thalu’itu mu zikhadulu zimboti zi zikhomba zitu, kubika kuandi mu zinzimbala ziawu. Tala mambu amama: Yindul’abu boti widi mu kuviokisa thangu va kimueka na zikhomba, ngie widi mu mayangi ayi kutsuka wumbotula foto na zikhomba zioso. Ḿba wunkuiza buebotula zifoto wadi boti foto yitheti yisa basika ko buboti. Mu phila ayoyo, ngie weka na zifoto zitatu. Vayi mu foto yinkaka, khomba mueka kasa basika ko buboti. Mbi wunkuiza vanga mu foto beni? Ḿba ngie wunkuiza kubula yawu, kibila widi zifoto zinkaka zikhomba zioso babe basika buboti.
17 Tulenda dedikisa zifoto tube lunda na mayindu mitu. Befu tuntebukilanga moyo mambu mamboti tuvanga na zikhomba zitu bo tuviokisa thangu va kimueka. Buabu, yindul’abu boti mu nkungi wumueka, khomba wu dibakala voti yinkietu wuntuba voti wumvanga diambu mu khambu yindula. Mbi tufueti vanga? Tulenda zimbakana mawu dedi bo tunkubudila foto yikhambu basika buboti. (Zinga. 19:11; Efe. 4:32) Mawu mansundula ti tulenda zimbakana nzimbala khomb’itu, kibila tuidi mambu mawombu mamboti muingi kutebukila moyo matedi khomba beni. Mambu amomo, mawu tufueti tatamana kulunda voti kusueka mu kilunzi kitu.
Tatamana Kubuela Luzolo Luaku mu Yave ayi mu Bankaka
10 Befu mvitu tuntombanga ziphila zi kusadisila zikhomba zitu. (Ebe. 13:16) Tala kifuani ki yaya Anna. Bo vamonika kivuka ku divula diawu, nandi ayi nnuni’andi bayenda kue tala dikanda dimueka ayi babakula ti muanzu wu nzo yi dikanda beni wuvavuka. Diawu basa ba ko bikhutu bidiodila muingi kuvuata. Yaya Anna wutuba: “Befu tunata bikhutu biawu, tusukula, tukandula ayi tutula mu saco. Bukiedika, mambu amomo tuvanga manhikuna mintima mi dikanda adiodio, diawu nati bubu tuidi kikundi kingolo.” Luzolo yaya Anna ayi nnuni’andi baba, luawu luba vanga kusadisa zikhomba.—1 Yoa. 3:17, 18.
11 Bo tumvanga mangolo muingi kumonisa luzolo kuidi bankaka, bawu bannunganga kumona ti befu tuntomba kulandakana kifuani ki Yave. Ayi balenda vutula matondo mu phila tukhambu yindudila. Yaya Khanh, wuntebuka moyo zikhomba bansadisa. Nandi wutuba: “Yimvutulanga beni matondo zikhomba zi bakietu baba ndatanga mu kisalu ki kusamuna. Mvandi baba kuthumisanga muingi tudia kioso kiuma, baba kukiebanga buboti ayi baba kuphutulanga ku nzo mu nsika. Yivisa ti mangolo mawombo maba tombulu muingi kukieba ayi bawu baba vanganga mawu mu luzolo.” Bukiedika, bakana ko baboso bamvutulanga matondo mu mambu ba kuba vangilanga. Vayi yaya Khanh wutebuka moyo baboso bansadisa. Nandi wubue tuba: “Yintombanga kuvutula matondo baboso batsadisa vayi yisa zaba ko kuma mbi baboso bankalanga. Vayi yinsambilanga kuidi Yave muingi kaba vutudila mamoso baphangila.” Kibila Yave wummonanga kheti mambu maluelu tumvanganga, muingi kumonisa mamboti kuidi bankaka. Ayi Yave wuntadilanga mamoso tumvanganga buka befu tu kundevisa.—Tanga Zingana 19:17.
Lutatamana Kumonisa Luzolo Lukuikama Benu na Benu
6 Yindulabu mutu wuntatamana mu mimvu miwombo mu kisalu kimueka. Kheti wutatamana mu kisalu beni, nandi kasa nunga ko kuzaba batu bantuama ntuala. Mvandi bakana ko khumbu ziozo kabe kikininanga zithuadusulu zi kisalu. Kheti kazolanga ko kisalu beni vayi widi mu mayangi mu kubaka kisalu ki kumvananga zimbongo. Ayi na kukhambu baka kisalu kinkaka ki kumfuta zimbongo ziwombo, nandi wuntatamana mu kisalu beni nati mu bununu buandi.
7 Dedi bo tuma muena mu kifuani kidi mu lutangu 6, disuasana mu matedi lukuikumunu ayi luzolo lukuikama, kidi kibila mutu kammonisinanga lukuikumunu. Kibila mbi bisadi bi Nzambi bamonisana luzolo lukuikama? Bawu bavangila mawu bakana ko mu lukuiku vayi kibila mawu baba tomba kuvanga. Tala kifuani ki Davidi. Kheti tata yi Yonatani wabe tomba kumvonda, ntim’andi wumvanga kumonisa luzolo lukuikama kuidi nkundi’andi Yonatani. Ayi mimvu miwombo kuntuala bo Yonatani kafua, Davidi wutatamana kumonisa luzolo lukuikama kuidi Mefiboseti muana Yonatani.—1 Samu. 20:9, 14, 15; 2 Samu. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7.
Kiuka Kisuama
it-1 548 ¶6
Dilongi ayi Mutu Wumvana Diawu
Yave nandi tho yinduenga. Vasintombulu ko kumvana malongi. (Yesa. 40:13; Lom. 11:34) Muan’andi mu kuba ‘nlongi wupisuka,’ kalenda vana thuadusulu kibila nandi wutambula malongi kuidi Tat’andi ayi widi phevi yi Nzambi. (Yesa. 9:6; 11:2; Yoa. 5:19, 30) Mawu mammonisa ti boti malongi mankuiza ba mamboti, buna mafueti fumina kuidi Yave. Diawu, moso kua malongi makhambu fumina kuidi Yave, masi ko luvalu.—Zinga. 19:21; 21:30.
30 NGONDA YINSABANU–6 NGONDA YISAMBUADI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI ZINGANA 20
Buidi bu Kubakila Ndandu mu Bumasi?
Buidi Zikhomba Bake Bumasi Balenda Zitisila Yave?
3 Batu bake bumasi balenda ba mayangi, vayi kuba bumasi dike diambu dinkinza dilenda kuba sadisa kubaka makani ma kukuela. Mu kilumbu ki dikuela, batu bankuela bamvanganga luwawanu vantuala Yave ti bala yizolasana ayi bala yikinzikanga mu thangu bankuiza zinga va kimueka. Ava kuvanga luwawanu alolo, buboti beni kuyindula theti. (Tanga Zingana 20:25.) Kuba bumasi, kulenda sadisa dibakala ayi nkietu kuyizabasana ayi kubaka makani ma kukuela voti kumanisa bumasi. Ba kubaka makani ma kumanisa bumasi, mawu masinsundula ko ti bumasi buawu busa kuenda ko buboti. Vayi bumasi buba sadisa kubaka makani—ayi kuvanga diambu dinkinza.
4 Kibila mbi didi diambu dinkinza kutadila bumasi mu phila yifuana? Bo batu bake bumasi bantadila bumasi mu phila yifuana, bawu basinkuiza tona ko bumasi boti basi ko mayindu ma kukuela. Vayi batu bakhambulu bakuela, basi ko to bawu bafueti tadila bumasi mu phila yifuana. Befu boso tufueti vanga mawu. Dedi, batu bankaka banyindulanga ti boti zikhomba wadi bama tona bumasi, buna bafueti kuela to. Buidi zikhomba bakhambulu bakuela bambelanga mu mayindu amomo? Yaya Melissa khomba mueka yinkietu wunkalanga ku Estados Unidos wutuba: “Bo khomba yi dibakala ayi yinkietu badi bumasi, zikhomba ziwombu banteminanga to muingi bakuela. Mu kibila akiokio, bankaka bammonanga phasi yi kumanisa bumasi kheti baveka bambakula ti wunkaka kasi ko wufuana muingi bawu bakuela. Voti bankaka balenda mona phasi kuba bumasi mu kuzaba ti batu bankuiza bakuika muingi bakuela.”
Buidi Wulenda Bakudila Mutu Wufuana Muingi Kukuela?
8 Buidi ngie wulenda zabila mutu buboti? Mu zikhutukunu zi kimvuka voti bo lumviokisa thangu na zikhomba zinkaka, ngie wulenda zaba mambu matedi kiphevi kiandi, kimutu kiandi ayi zikhadulu ziandi. Wukiyuvusa: Banani bakundi bandi ayi mambu mbi kanluta kolukilanga beni? (Luk. 6:45) Bukiedika ti makani mandi make madedakana ayi mami? Boti kuba, wulenda yoluka na bakulutu ba kimvuka kiandi voti na khomba yinkaka wuyonzuka mu kiphevi zabizi mutu beni buboti. (Zinga. 20:18) Ngie wulenda kuvula zikhadulu zi mutu beni ayi kimutu kiandi. (Luti 2:11) Bo wumbotula thangu muingi kuzaba mutu beni, ba keba keba muingi wubika kuntatisa. Kinzika mabanza mandi ayi bika kutomba kuzaba mamoso matedi nandi.
Buidi Zikhomba Bake Bumasi Balenda Zitisila Yave?
7 Buidi ngie wulenda zabila, kitoko ki khati ki mutu wunkaka? Phila yimboti mulenda vangila mawu yidi mu kutuba kiedika, kuvana biuvu ayi kukuwa buboti. (Zinga. 20:5; Tia. 1:19) Muingi mununga kuba masolo mamboti, vala tombulu kuvanga mambu mankinza dedi kudia va kimueka, kukangala mu bibuangu bimbanga batu bawombo ayi kusamuna va kimueka. Mvandi wulenda longuka matedi mutu wunkaka bo mumviokisa thangu vakimueka na bakundi ayi basi dikanda. Muingi wuzaba buidi mutu widi yaku bumasi kankuiza vangila mambu, viokisanganu thangu mu ziphila ziviakana na batu baviakana. Khomba mueka wunkalanga ku Holanda bantedilanga Aschwin, wutuba mambu nandi kaba vanganga bo kaba langana ayi Alice: “Befu tuaba vanganga mambu maba tusadisanga kuzabasana buboti. Khumbu ziwombo maba banga mambu maluelu, dedi kulamba vakimueka voti kuvanga mambu mankaka vakimueka. Mu thangu aziozio, tuaba monanga mambu kadika mutu kazebi kuvanga ayi mo kalendi nunga ko kuvanga.”
8 Mvandi wulenda zaba mutu wunkaka mu kulongukanga mambu ma kiphevi va kimueka. Bo muala kuela, vala tombuluanga muvanganga mbuongimini yi dikanda, muingi Nzambi katuadisa dikuela dinu. (Mpovi 4:12) Diawu, buidi wummuena kubotulanga thangu muingi kulonguka Kibibila bo muidi bumasi? Bukiedika, batu bake bumasi babedi’abu ko dikanda dimueka ayi khomba yi dibakala kabedi’abu ko ntu wu khomba yinkietu. Vayi mu kulongukanga Kibibila va kimueka, benu muala longuka mambu mawombu mu kadika mutu. Yaya Max ayi Laysa badi bakuela ku Estados Unidos, batuba mambu maba sadisa: “yaya Max wutuba: Tona vathonono bumasi buitu, befu tuaba longukanga bilongulu biaba tubilanga matedi bumasi, dikuela ayi luzingu va dikanda. Bilongulu abiobio, bitusadisa kuba masolo mawombo mankinza mo befu tuabasa yindulanga ko.”
Kiuka Kisuama
it-2 661¶2
Muinda
Zingana 20:27 luntuba, ‘phemu yi luzingu lu mutu yidi muinda wu Yave. Muingi kufiongunina mabanza ma tsi ntima’. Mawu mansundula mavanga mitu kuba kuandi mamboti voti mambi, mammonisanga mambu madi kutsi ntim’itu.—Dedikisa na Mav. 9:1.