¿Máax Jéesukriisto?

“YA’AB máako’ob kex ma’ kristiaano’obe’ ku kréerko’ob leti’e’ juntúul máak jach yanchaj u yojéelal yéetel juntúul nojoch j-ka’ansaj ka’achi. Leti’e’ juntúul ti’ le máako’ob ts’o’ok u jach yantal u yil yéetel u kuxtal wíiniko’obo’.” (The World Book Encyclopedia.) ¿Ti’ máax k-t’aan? Ti’ Jéesukriisto, le máax káajsmil le kríistianismoo’. ¿A wojel wa máax leti’? ¿Yaan wa ba’ax u yil yéetel a kuxtal?

Le ba’axo’ob úuch ichil u meeyjil ka’ansaj Jesuse’, ts’íibta’an ti’ kamp’éel liibro’ob ti’ le Biiblia ku k’aaba’ta’alo’ob Éebanjelio’ob. ¿Jach wa jaaj ba’ax ku ya’aliko’ob? Will Durant, juntúul máak jach k’aj óola’an u ts’aamuba u xok ba’alo’ob ucha’antake’, ka ts’o’ok u xak’alxokláantike’, tu ts’íibtaj: “In tuklike’ chéen jujuntúul wíiniko’obe’ jach ma’ tu páajtal u patjo’olko’ob juntúul máak jach ku kóolik wíiniko’ob yéetel u jats’uts moodos. Bey xan in tuklike’ jach ma’ tu páajtal u patjo’olko’ob jach ma’alob ka’ansajo’ob yéetel u patjo’olko’ob bix je’el u jats’uts bisikuba’ob tuláakal wíiniko’obe’. Wa ka páajchajak u beetko’obe’, lelo’ jump’éel milaagro maas nojoch ti’ le ts’íibta’ano’ob te’ Éebanjelio’obo’”.

Chéen ba’ale’, u miyoonesi máako’ob kaja’ano’ob te’ tu lak’inil le yóok’ol kaaba’ yéetel ti’ uláak’ lu’umilo’obe’ ma’ u k’aj óolo’ob Jéesukriistoi’. Ma’ xaane’ ku tukliko’ob yanchaji, ba’ale’ ku tukliko’ob mix ba’al yaan yil yéetel u kuxtalo’ob. Uláak’ máako’obe’ ma’ u k’áato’ob kaambal ti’ Jesusi’ yo’olal ba’ax ts’o’ok u meentik le máaxo’ob ku ya’alikuba’ob u j-tsaypacho’obo’. Jujuntúul jáaponilo’obe’ je’el wal ya’aliko’obe’: “Tu pulajo’ob jump’éel nojoch bomba tu yóok’ol Náagasaki, jump’éel noj kaaj tu’ux yaan maas ya’ab kristiaano’ob ti’ u noj kaajilo’ob Jáapon.”

Chéen ba’ale’, wa juntúul máak ma’ tu yutstal tumen ma’ tu beetik ba’ax ku ya’ala’al ti’ tumen le j-ts’akyajo’, ¿je’el wa k-a’alik leti’e j-ts’akyaj ma’ u k’áat ka utsako’o’? Ma’atan. Le máako’ob kia’alikuba’ob kristiaano’obo’ úuch jo’op’ok u ts’áaiko’ob juntséel le tsolnu’uko’ob tu ts’áaj Jesus utia’al u yutskíinta’al u talamilo’ob le kuxtala’. Le o’olale’, ¿ma’alob wa ka ts’áa Jesus juntséel chéen tumen máaxo’ob ku ya’alikuba’ob kristiaano’obe’ ma’atech u beetko’ob ba’ax kia’alik? ¿Ma’ wa maas ma’alob ka kaambalnakech ti’ leti’? Xok le Biiblia utia’al a jach k’aj óoltik máax leti’ yéetel bix je’el tak u k’exik a kuxtale’.

Jesuse’ tu ka’ansaj yaabilaj

Jéesukriistoe’ juntúul nojoch j-ka’ansaj kuxlaj tu lu’umil Páalestina ts’o’ok óoli’ dos miil ja’abo’ob bejla’e’. Ma’ ya’ab ba’ax ojéela’an ti’ bix kuxlajik tu paalili’ (Mateo yéetel Lucas, u nojoch xookilo’obe’ 1, 2). Ka yanji 30 ja’abo’ob ti’e’, káaj u ka’ansik u jaajil (Juan 18:37; Lucas 3:21-23). Le kantúul máaxo’ob tu ts’íibto’ob ti’ u kuxtal Jesuse’, ch’íiko’ob u tsolo’ob bix úuchik u meyajtik Dioos tu ts’ook óoxp’éel yéetel táanchumuk ja’abo’ob tu máansaj way Lu’ume’.

Le táan u ka’ansaj Jesus way Lu’ume’, tu ya’alaj ti’ u j-kaambalo’ob ba’ax k’a’abéet utia’al u yutskíinta’al u talamilo’ob le kuxtala’. ¿Ba’axi’? Yaabilaj. Ti’ jump’éel t’aan tu beetaj Jesus tu táan máako’ob, jach k’aj óola’an yéetel k’aaba’inta’an Tse’ektaj te’ Pu’uko’ (Sermón del Monte), tu ka’ansaj ti’ u j-kaambalo’ob ka u ye’eso’ob yaabilaj ti’ u yéet wíinikilo’ob. Tu ya’alaj: “Beete’ex mantats’ ti’ uláak’ máako’ob le ba’ax a k’áate’ex ka u beeto’ob ti’ te’exo’” (Mateo 7:12). Le ka’ansaja’ ts’o’ok u suut jump’éel jach k’aj óola’an noj nu’uktaj utia’al ma’alob kuxtal. Ichil le “máako’ob” ti’ le t’aanaj Jesuso’ tia’an xan máaxo’ob p’ekmailo’oni’. Ichil le t’aan tu beeta’, tia’alaj xan: “Yaabil[te’ex máaxo’ob p’ekmile’ex], payalchi’inene’ex tu yo’olal le máaxo’ob poch’ike’exo’ yéetel le ku ch’a’apachtike’exo’” (Mateo 5:44). Yaabilaj je’ex lela’, ¿ma’ wa je’el u yutskíintik ya’ab ti’ le talamilo’ob k-aktáantik bejla’o’? Mohandas Gandhi, juntúul indu ku nu’uktik máako’obe’, tu tuklaj je’ele’. Tu ya’alaj: “Ken [...] kuxla[ko’on] je’ex tu ka’ansaj Kriisto te’ Tse’ektaj te’ Pu’uko’, ts’oka’an k-utskíintik [...] u talamilo’ob [...] tuláakal le yóok’ol kaaba’”. Wa ka e’esa’ak yaabilaj je’ex tu ka’ansilak Jesuso’, je’el u yutstal u talamilo’ob wíiniko’obe’.

Bix úuchik u ye’esik u yaabilaj

Jesuse’ kuxlaj je’ex tu ka’ansilo’. Tu ts’áaj táanil u yutsil u yéet wíiniki yéetel tu ye’esaj u yaabilaj yéetel ba’axo’ob tu beetaj. Juntéenake’, Jesus yéetel u j-kaambalo’obe’ ma’ tu jóo’so’ob mix tak u súutukil utia’al u jaanlo’obi’ tumen táan ka’ach u ka’ansko’ob ya’ab máako’ob. Jesus túune’ tu yilaj k’a’abéet u chan je’elsikuba u j-kaambalo’ob, le o’olale’ bino’ob ti’ jump’éel kúuchil tu’ux mina’an mix máaki’. Ba’ale’, le múuch’kab máako’obo’ k’ucho’ob táanil ti’ leti’ob, ka jo’op’ u páa’ta’al u k’uchlo’ob. To’one’ wa ka’anano’on ka k’uchko’on táan k-páa’tale’, ¿ba’ax je’el k-beetke’? Leti’e’ “tu ch’a’a óotsilil ti’ob” yéetel “ka jo’op’ u ka’ansikti’ob ya’abkach ba’alo’ob” (Marcos 6:30-34). U nojoch ch’a’a óotsilil Jesuse’ le péeks u yáant uláak’ máako’ob.

Jesuse’ ma’ chéen tu ka’ansaj máako’obi’. Tu ts’áaj xan áantajti’ob. Je’ex le ka tu tséentaj 5.000 xiibo’ob, u páay ko’olelo’ob yéetel paalalo’ob, tumen le k’iin je’elo’ p’áato’ob u ch’enxikinto’ob Jesus tak tu yáak’abtal. Uláak’ juntéene’ tu tséentaj 4.000 xiibo’ob. Le yáaxo’ meyajnaj sinko waajo’ob ti’ yéetel ka’atúul kayo’ob, ti’ le u ts’ooko’, sieete u p’éelel waajo’ob yéetel ts’e’ets’ek mejen kayo’ob (Mateo 14:14-21; 15:32-38; Marcos 6:35-44; 8:1-9). ¿Milaagro’ob wa? Jaaj, Jesuse’ tu beetaj milaagro’ob.

Leti’ xane’ tu ts’akaj ya’ab k’oja’ano’ob. Tu ts’akaj ch’óopo’ob, móoch ooko’ob, leprooso’ob yéetel kóoko’ob, yéetel tu kuxkíintaj tak kimeno’ob (Lucas 7:22; Juan 11:30-45). Juntéenake’, juntúul máak yaan leepra ti’e’ tu k’áat óoltaj ti’: “Wa a k’áate’ je’el u páajtal a ts’áaik in toj óolale’”. ¿Ba’ax tu beetaj Jesus? “Tu péets’k’abtaj, táan u ya’alik: «In [k’áat], kin ts’áaik a toj óolal.»” (Marcos 1:40, 41.) Jesuse’ tu beetaj tuláakal le ba’alo’oba’ tumen jach taak u yáantaj. Yéetel le milaagro’oba’ tu ye’esaj u yaabilaj ti’ le pech’ óolta’ano’obo’.

¿Jach wa jaaj tu beetaj le ba’alo’oba’? U jaajile’, óoli’ tuláakal u milaagro’obe’ tu beetaj tu táan máako’ob. Tak máaxo’ob mantats’ ch’a’apachtik, yéetel máaxo’ob a’alik ba’al ti’e’ tu éejemto’ob ku beetik milaagro’ob ka’achi (Juan 9:1-34). Ts’o’ole’, yaan ba’ax o’olal tu beeto’ob. Tu yáantaj le máako’ob ka u k’aj óolto’obe’ leti’ máax túuxta’ab tumen Dioos (Juan 6:14).

K-kanik jujump’éel u ka’ansajo’ob yéetel jujump’éel ba’alo’ob ti’ u kuxtal Jesuse’, ku beetik k-yaabiltik yéetel u taaktal k-e’esik yaabilaj je’ex leti’e’. Ba’ale’, yaan uláak’ bix je’el u yáantko’on ti’ k-kuxtale’. Leti’e’ ma’ chéen juntúul nojoch j-ka’ansaj tu ye’esaj yaabilaji’. Tu ya’alaj xane’ ma’ili’ kuxlak bey wíinike’ kuxa’anili’ te’ ka’an bey u juntúulili’ Paal Dioose’ (Juan 1:14; 3:16; 8:58; 17:5; 1 Juan 4:9). Jesuse’ láayli’ kuxa’ane’, ba’ale’ ma’ bey wíinike’, le o’olal jach nojoch k-tia’al. Le Biibliao’ kia’alike’ ka’apúut kuxkíinta’abi, bejla’e’ leti’ u Reeyil ti’ u Reeino Dioos (Apocalipsis [Revelación] 11:15). Jesuse’ tu ya’alaj: “Le kuxtal mina’an u xuulo’ leti’ lela’: ka u k’aj óolto’ob teech chéen juntúulili’ [Dioos], yéetel ka u k’aj óolto’ob Jéesukriisto le máax ta túuxtajo’” (Juan 17:3; 20:31). Beyo’, k-k’aj óoltik Jéesukriistoe’ je’el u bisko’on ti’ kuxtal mina’an u xuul te’ Páaraisoo’. ¿Bix je’el a tia’alintke’? Kan u maasil ti’ leti’ utia’al a wilik bix le yaabilaj yaan ti’ Kriisto ku túulch’inko’on k-beet je’ex leti’e’ (2 Corintios 5:14). U j-jaajkunajo’ob Jéeobae’ (testigos de Jehová) yaan u ki’imaktal yóol u yáantkecho’ob (Juan 13:34, 35).

Wa ma’ tu ya’ala’al yaanal ba’ale’ le teekstoso’ ch’a’aba’an ti’ Quili’ich Biblia (túumben ts’íib).