Ñee nannuʼ ni la?
Ximodo biiyaʼ ca xaíque yuʼduʼ stiʼ ca judíu ni bibani tiempu stiʼ Jesús binni
▪ Ca binni ni biindaʼ scuela roʼ ne ca xaíque yuʼduʼ stiʼ Israel ni bibani lu primé siglu, nabé bíʼnicaʼ menu ca binni ni qué nizá scuela roʼ. Ne sicaríʼ guníʼ ca fariseu que: «Ca binni ni rí raqué, ni qué ganna ley la? dí nuu caʼ» (Juan 7:49).
Xcaadxi libru ni cadi caníʼ de Biblia rusihuínnicani nabé biʼniʼ ca binni ni guzá scuela roʼ que menu ca binni ni qué ñe scuela ora gúdxicabe laacaʼ ʽam haʼárets, diidxaʼ ca riniʼni «binni guidxilayú». Dxi nacubi caquiiñecabe diidxaʼ riʼ la? biquiiñecabe ni né respetu para guiníʼcabe de ca binni ni nabeza ndaaniʼ ti guidxi, ne cadi para si ca binni pobre, sínuque laaca biquiiñecabe ni para ca binni risaca ni guzá scuela roʼ (Génesis 23:7, ca diidxaʼ ni cá ñee yaza; 2 Reyes 23:35; Ezequiel 22:29).
Peru dxi bibani Jesús biquiiñecabe diidxaʼ riʼ para guiníʼcabe de ca binni ni qué runibiáʼ Ley stiʼ Moisés ne qué ninanda guiráʼ xixé costumbre ni gupa ca rabinu. Ne Misná (ra bicaacabe guiráʼ costumbre ni gupa ca rabinu de diidxaʼ ruaasicaʼ ne laacani nga biquiiñeʼ para guca Talmud) cusiene cadi naquiiñeʼ chiguiaanacabe ralidxi ca ʽam haʼárets. Ti libru ni láʼ El Talmud de Babilonia cusiene ni guníʼ rabí Meir, ti erudito ni bibani lu guiropa siglu, de ca binni huaxiéʼ guzá scuela: «Ora tuuxa gucheelaʼ ti xiiñidxaapaʼ ti binni ni qué nizá scuela [ʽam haʼárets] zeeda gácani casi ora nundiibicabe laa ne nulaacabe laa lu ti lión. Lión ca nuxhatañee laabe ne ñó laabe». Lu Talmud que laaca zeeda ca diidxaʼ ni guníʼ sti rabí: «Ca binni ni qué nizá scuela qué ziásacaʼ de lade gueʼtuʼ».
Tuu nga caníʼ Biblia ora ruzeeteʼ lá César
▪ Lá ca nga ricaa ca binnilidxi Cayo Julio César, ne beeda gácabe xaíque stiʼ Roma lu iza 46 ante de ca dxi stiʼ Jesús. Despué, stale emperador stiʼ Roma laaca gúdxicabe laacaʼ César. Lu Biblia rieeteʼ chonna de laacabe: Augusto, Tiberio ne Claudio (Lucas 2:1; 3:1; Hechos 11:28).
Lu iza 14 despué de ca dxi stiʼ Jesús, beeda gaca Tiberio emperador. Ne dxi cayuni mandarbe nga bicheeche Jesús diidxaʼ. Nga runi, laabe nga nácabe César dxi gunabadiidxacabe Jesús pa naquiiñeʼ quixe binni impuestu, laa bicabi: «Laudii César sti César, ne laudii Dios sti Dios» (Marcos 12:17). Ne ni bicabi Jesús riʼ cadi caniʼbe de Tiberio si, sínuque biquiiñebe diidxaʼ «César» para guiniʼbe de xaíque stiʼ ti guidxi.
Biaʼ lu iza 58, dxi gucaláʼdxicabe niguíxhecabe xi gaca né apóstol Pablu neca qué gapa donda, laa gunabaʼ tiidiʼ lu náʼ César, purtiʼ binni de Roma laa ngue runi napa derechu guni ni (Hechos 25:8-11). Né ni biʼniʼ Pablu riʼ, gunábabe chebe nezalú binni ni jma risaca stiidxaʼ lu imperiu que, ne cadi nezalú Nerón, ni naca emperador ca dxi que.
Cumu ca binni ni gupa ti puestu risaca nga gúdxicabe César la? ngue runi guiráʼ tu gueeda gaca emperador gúdxicabe laacaʼ zacá, neca maʼ cadi nabani nin tobi de ca familia stiʼ ca César que.
[Dibuju/foto ni zeeda lu yaza 13]
DENARIU DE PLATA RA CÁ TIBERIO