Stiidxaʼ Jiobá nabani
Cani naquiiñeʼ gánnanu de libru stiʼ Isaías (Primé ndaa)
«TU GUSEENDAʼ, ne tu cheʼ pur laanu yaʼ.» Isaías, xiiñiʼ Amós, bicabi ca diidxaʼ ni guníʼ Jiobá riʼ: «¡Raríʼ nuaa! Biseendaʼ naa» (Isaías 1:1; 6:8). De dxi guniʼbe ca diidxaʼ ca Jiobá biʼniʼ laabe ni riguixhená. Ca dxiiñaʼ bíʼnibe que zeeda cani ndaaniʼ libru ni ziné labe.
Libru stiʼ Isaías riʼ culuiʼni laanu ximodo bibani binni lu 46 iza. Dede iza 778 hasta despué de 732 ante de ca dxi stiʼ Jesús. Libru riʼ cuzeeteni zanitilú guidxi Judá, Israel ne xcaadxi guidxi roʼ nuu gaxha de raqué, peru cadi ngue diʼ nga ni jma risaca biseendaʼ Dios laabe guiniʼbe, sínuque para guiniʼbe ximodo chigulá Jiobá xquidxi (Isaías 25:9). Lá Isaías riníʼ ni «Jiobá Rulá». Guidúʼyanu chupa chonna cosa ni naquiiñeʼ gánnanu de libru stiʼ Isaías 1:1–35:10.
«CAADXI SI NGA TU ZABIGUETAʼ»
(Isaías 1:1–12:6)
Biblia cadi cuzeeteʼ diʼ pa ante gaca Isaías ni riguixhená o gúcasibe ni guniʼbe ca primé gaayuʼ capítulo ni cá lu libru stibe (Isaías 6:6-9). Ni dxandíʼ nga Jerusalén ne Judá cadi cayúnicabe ni na Jiobá, casi ñaca huarácabe «dede ndaaniʼ bata ñeecabe hasta íquecabe» (Isaías 1:6). Jma runi adorárcabe bidóʼ. Ca xaíque stiʼ ca yuʼduʼ que cadi cayúnicaʼ ni jneza. Ca gunaa que nabé bisisácacaʼ laacaʼ. Guidxi que maʼ cadi cayúnicaʼ ni canabaʼ Dios laacaʼ. Jiobá gudxi Isaías cadi gusaana de gabi guidxi que cuchee, peru laacaʼ qué nacaʼ guiénecaʼ ne qué nacaʼ guiziidicaʼ.
Ca guidxi Israel ne Siria bidaagucaʼ para bicaalucaʼ Judá, peru Jiobá biquiiñeʼ Isaías ne ca xiiñiʼ «casi señal ne casi milagru» para guluíʼ qué zanda guni ca guidxi que gastiʼ (Isaías 8:18). Ora gueedandá «Príncipe ni rudii Guendariuudxi» maʼ guirutiʼ tu zucaalú laacabe (Isaías 9:6, 7). Jiobá laaca zuni juzgar Asiria, guidxi ni huaquiiñebe casi «vara ora maʼ cadxiichibe». Laaca guniʼbe zie Judá casi esclavu, ne «caadxi si [...] zabiguetaʼ» (Isaías 10:5, 21, 22). Ni guni mandar riʼ zeeda gácabe casi «ramahuiiniʼ ni biree lu tronco sti Jesé» ne laabe zúnibe ni jneza (Isaías 11:1).
Chigusiénenu caadxi textu zeeda lu Biblia:
1:8, 9. Ximodo zeeda guiaana xiiñidxaapaʼ Sión «casi ti ranchuhuiiniʼ lu ti layú ra nuu lubáʼ uva, ne casi ti yoohuiiniʼ ni zuba lu ti layú ra cá pepinu». Ora gucaalú Asiria guidxi Jerusalén, qué zanda diʼ guni Jerusalén gastiʼ, purtiʼ zeeda gácani casi ti ranchuhuiiniʼ ni zuba lu ti layú ra nuu lubáʼ uva, ne casi ti yoohuiiniʼ ni maʼ caxiá stubi ni zuba lu ti layú ra cá pepinu. Peru Jiobá zacané Jerusalén, ne qué zudiibe lugar guinitiluni casi binitilú Sodoma ne Gomorra.
1:18. Xi riníʼ ca diidxaʼ «latáʼ, guni chaahuinu ca guendanagana nápanu». Jiobá guníʼ ca diidxaʼ riʼ, cadi para guyúbibe gúnibe ni na guidxi ca ti chúʼnecaʼ laabe galán. Textu riʼ na Jiobá naca ti Juez ni runi ni jneza, ngue runi gúdxibe ca israelita que gueedacaʼ ra nuube ti gábibe laacaʼ guchaacaʼ modo nabánicaʼ ne gusaanacaʼ guiráʼ guendaquéiquiiñeʼ ni rúnicaʼ.
6:8a. Xiñee biquiiñeʼ Jiobá diidxaʼ «laadu» lu textu riʼ. Purtiʼ nuuruʼ stobi ra nuube, ne nga nga «tobi lucha Xiiñi[be]» (Juan 1:14; 3:16).
6:11. Xi gucalaʼdxiʼ Isaías niníʼ ora gunabadiidxaʼ: «Dede padxí pue, Jiobá». Cadi gunabadiidxaʼ diʼ Isaías pabiáʼ tiempu naquiiñeʼ gábibe guidxi que guiráʼ ni na Jiobá neca qué nacaʼ gucaadiágacaʼ. Coʼ, ni gucalaʼdxiʼ Isaías ñanna nga pabiaʼruʼ tiempu zaníʼ binni mal de lá Jiobá pur modo nabani ca israelita que.
7:3, 4. Xiñee bilá Jiobá Acaz rey malu que. Ca rey stiʼ Siria ne stiʼ Israel guníʼ stiidxacaʼ cueecaʼ rey Acaz de lu trono stiʼ ndaaniʼ guidxi Judá, ne nucuicaʼ ti xiiñiʼ Tabeel purtiʼ laa zuni guiráʼ ni gápacabe gana. Peru xiiñiʼ Tabeel riʼ cadi zeedadibe de ca xiiñiʼ David. Ni guca riʼ la? bisihuínnini Binidxabaʼ nga bicaa laacabe gúnicabe ni ti guchiácabe pactu biʼniné Jiobá David para ti reinu. Ngue runi bilá Jiobá Acaz purtiʼ lade ca xiiñibe zeeda «Príncipe ni rudii Guendariuudxi» (Isaías 9:6).
7:8. Ximodo «binitilú» Efraín lu sesenta y cinco iza. Isaías guníʼ zinécabe chii tribu stiʼ guidxi Israel casi esclavu ne binni de sti guidxi zabeza ndaaniʼ ni. Ne bizulú guca cani «ca dxi cayuni mandar Péqah rey stiʼ guidxi Israel». Qué liica nindaa de guniʼbe ca diidxaʼ riʼ gúcacani. Ne biluxe guca ca diidxaʼ riʼ dede dxi biʼniʼ mandar Esar-hadón rey stiʼ guidxi Asiria, xiiñiʼ Senaquerib ni beeda gaca rey lugar stibe (2 Reyes 15:29; 17:6; Esdras 4:1, 2; Isaías 37:37, 38). Nga nga ni biʼniʼ Asiria ndaaniʼ guidxi Samaria lu sesenta y cinco iza ni cuzeeteʼ Isaías 7:8.
11:1, 10. Ximodo beeda gaca Jesús casi «ramahuiiniʼ ni biree lu tronco stiʼ Jesé» pa laca laabe nga «xcu stiʼ Jesé» yaʼ (Romanos 15:12). Jesús biree de lu tronco stiʼ Jesé, purtiʼ beedabe de tobi de ca xiiñiʼ David, xiiñiʼ Jesé (Mateo 1:1-6; Lucas 3:23-32). Dxi bidii Dios laabe Reinu stiʼ la? maʼ qué ñácadibe tobi de ca xiiñiʼ David. Purtiʼ Jiobá bidii laabe poder ne derechu para gudiibe guendanabani ni qué ziuu dxi guiluxe binni guidxilayú ne zacá beeda gácabe Bixhózenu, ne qué zusaana de gácabe ni (Isaías 9:6). Ra bidii Dios laabe guiráʼ nga la? maʼ casi ñaca de laabe nga beeda ca bixhoze gólabe, ne tobi de laacaʼ nga Jesé.
Xi rusiidicani laanu:
1:3. Pa qué guibáninu casi modo na Jiobá la? zusihuínninu qué gápanu guendabiaaniʼ nin biaʼ napa ti yuze o ti burru. Peru pa gudiʼnu xquíxepeʼ laabe pur guiráʼ ni rudiibe laanu la? qué zeeda gácanu casi ti maniʼ ne qué zusaananu laabe.
1:11-13. Guiráʼ ni guinábanu ora guni orarnu naquiiñeʼ gúninu cani ne cani guininu naquiiñeʼ guiereecani de ndaaniʼ ladxidoʼno. Pa laanu qué gúninu zacá la? qué zucaadiaga diʼ Jiobá laanu.
1:25-27; 2:2; 4:2, 3. Dxi bibiguetaʼ ca binni de Judá ni guca arrepentir ndaaniʼ guidxi Jerusalén la? maʼ qué ñacadicabe esclavu ne dxiqué nga bizulú biʼniʼ adorárcabe Jiobá jneza. Ni bizaaca riʼ rusihuínnini guiráʼ tu gaca arrepentir la? zutiilaʼdxiʼ Jiobá donda stiʼ.
2:2-4. Ora gucheechenu diidxaʼ stiʼ Reinu ne stale gana ne gacanenu binni gaca xpinni Cristu la? racanenu laacaʼ gácacaʼ nachaʼhuiʼ ne nadóʼ ne gusihuínnicaʼ ni lu xquendanabánicaʼ.
4:4. Jiobá zunitilú guiráʼ binni ni qué na guni ni nabe ne cani cayuuti binni.
5:11-13. Ra gucueezanu laanu de guidéʼ xhaatanu nisa dxuʼniʼ, quítenu xiixa ra gunítinu guendanabani stinu o guidúʼyanu xiixa ni cadi jneza la? rusihuínninu nápanu guendabiaaniʼ (Romanos 13:13).
5:21-23. Ca binnigola ni zinanda Cristu, cadi naquiiñeʼ guiniʼcaʼ «nuu xpiaanicaʼ». Laaca cadi naquiiñeʼ «gueʼ xhaatacaʼ nisa dxuʼniʼ», ne cadi chuʼcaʼ pur caadxi si binni.
11:3a. Guiráʼ ni bisiidiʼ Jesús ne modo bíʼnibe cani lu xquendanabánibe la? bisihuínnibe zanda guidxíbinu Jiobá ne ziuuláʼdxinu gúninu ni canabaʼ Dios laanu.
«JIOBÁ ZIUUBALAʼDXIʼ JACOB»
(Isaías 13:1–35:10)
Lu capítulo 13 dede 23 stiʼ Isaías cayeeteʼ xi zazaaca ca guidxi roʼ que. Peru «Jiobá ziuubalaʼdxiʼ Jacob» ra gudxiguétabe guiráʼ ca tribu stiʼ Israel xquídxicaʼ (Isaías 14:1). Neca lu capítulo 24 dede 27 stiʼ Isaías cayeeteʼ zanitilú Judá la? peru laaca cayeeteʼ zabiguetaʼ ca binni ca xquídxicaʼ. Jiobá bisihuinni cadxiichiné ca «binni güeʼ stiʼ guidxi Efraín [Israel]» purtiʼ maʼ bidaagucaʼ guidxi Siria. Laaca bidxiichinebe cani «ruzaaquiʼ guʼxhuʼ ne cani riguixhená» stiʼ guidxi Judá purtiʼ nuucaʼ guidaagucaʼ guidxi Asiria (Isaías 28:1, 7). Jiobá guníʼ zusabanáʼ guidxi «Ariel [Jerusalén]» purtiʼ «biyúbicabe Egipto para gacané laacabe» (Isaías 29:1, ni cá ñee yaza stiʼ Biblia; 30:1, 2). Peru Isaías guníʼ zulá Jiobá ca israelita ni gapa fe laa.
Cásica ribidxiaa ti lión huiiniʼ para gapaʼ ni cayó, zacaca zapa Jiobá «dani Sión» stiʼ (Isaías 31:4). Ne guniʼbe zúnibe sicaríʼ: «¡Biiyaʼ! Ti rey ni zuni mandar jneza» (Isaías 32:1). Neca naná modo guʼnaʼ ca hombre ni guyé para nucueezacaʼ asiria de nucaalú laacaʼ, peru Jiobá na zulá xquidxi, purtiʼ maʼ bitiidiláʼdxibe donda sticaʼ (Isaías 33:7, 22-24). «Jiobá cadxiichiné guiráʼ ca guidxi roʼ ca, ne guiráʼ ca binni nanda guiibaʼ sticaʼ.» (Isaías 34:2.) Qué ziaana diʼ Judá sin binni. «Desiertu ne ra gastiʼ nisa ziéchecaʼ, ne ra napampa casi desiertu ziuu nayecheʼ, ne zudii guieʼ casi azafrán.» (Isaías 35:1.)
Chigusiénenu caadxi textu zeeda lu Biblia:
13:17. Ximodo ndiʼ qué nusisaca ca medos que plata ne qué ñuuláʼdxicaʼ oro yaʼ. Purtiʼ para laacabe ni jma bisaca nga guni ganárcabe guerra ne cadi cani guicaacabe de ca guidxi ca. Ne zacá biʼniʼ Ciro, purtiʼ ora bibiguetaʼ ca israelita que xquídxicaʼ guyuusicaʼ casi esclavu, bidiibe ca oro ne ca plata ni gulee Nabucodonosor ndaaniʼ yuʼduʼ stiʼ Jiobá.
14:1, 2. Ximodo biʼniʼ mandar ca judíu ra guyuucaʼ de esclavu, ne ximodo biʼniʼ mandárcabe cani bicaa laacabe gúnicabe dxiiñaʼ. Ca diidxaʼ riguixhená riʼ beeda gaca ni nácani luguiáʼ ca xpinni Dios casi Daniel, purtiʼ laa gupa ti dxiiñaʼ nabé risaca ndaaniʼ guidxi Babilonia. Ester guca reina ndaaniʼ guidxi Persia, ne Mardoqueu beeda gaca ti hombre jma risaca ndaaniʼ guidxi Persia despué de rey stiʼ guidxi que.
20:2-5. Ñee gulee Isaías guiráʼ lari nacu ne guzá xieeladi chonna iza la? Coʼ, zándaca guleebe ca lari nácube luguiáʼ si ne biaananebe cani nácube xagueteʼ (1 Samuel 19:24, ñee yaza stiʼ Biblia).
21:1. Xi lugar nga rábicabe «desiertu stiʼ nisadóʼ». Lugar ca nga Babilonia. Neca cadi nuuni gaxha de nisadóʼ la? guiráʼ iza rilaahuani ora riree guiiguʼ Éufrates ne Tigris ne reeda gaca lugar ca casi ti «nisadóʼ» dxaʼ beñe ndaaniʼ.
24:13-16. Ximodo beeda gaca ca judíu que casi ti yaga ni huaxiéʼ cá lú, ne casi cani maʼ biaana lu layú ora maʼ biluxe cosecha. Cásica riaana chupa chonna cuananaxhi lu ti yaga ne cásica riaana chupa chonna uva lu ti lubáʼ ora maʼ biluxe ti cosecha la? zacaca nga zeeda gaca ora guinitilú ca guidxi Jerusalén ne Judá. Huaxiéʼ binni zalá ndaanicani. Ra tiica chiné ca binni que laacabe de esclavu la? zusisácacabe Jiobá, casi pa chécabe «ti lugar ra nuu biaaniʼ [Babilonia neza ra rindani gubidxa]» o lu «ca isla stiʼ nisadóʼ [Mediterráneo]».
24:21. Tuu nga «ca binni nanda guiibaʼ ni nuu luguiáʼ» ne «ca rey ni nuu lu guidxilayú riʼ». «Ca binni nanda guiibaʼ nuu luguiáʼ» ca nga Binidxabaʼ ne ca demonio stiʼ, ne «ca rey ni nuu lu guidxilayú riʼ» nga ca gobiernu ni cayuni mandar ndaanini, ne ni na ca demonio ca nga cayúnicabe (1 Juan 5:19).
25:7. Xii nga lari ni renda guiráʼ guidxi, ne lari ni renda guiráʼ guidxi roʼ. Cani cayeeteʼ raríʼ nga chupa enemigu ni nápanu: donda gulenenu ne guendaguti.
Xi rusiidiʼ cani laanu:
13:20-22; 14:22, 23; 21:1-9. Guiráʼ ca diidxaʼ ni guiníʼ Jiobá chigaca dxandíʼ rácacani, cásica guca cani guniʼbe de Babilonia.
17:7, 8. Neca guyuu stale israelita qué nuzuubaʼ diidxaʼ la? nuu tu bizuubaʼ stiidxaʼ Jiobá. Zacaca nga ca dxi stinu riʼ, nuu binni de sti religión ruyúbicaʼ guiziidicaʼ de Reinu stiʼ Dios.
28:1-6. Asiria zunitilú guidxi Israel, peru Dios zulá cani guzuubaʼ stiidxabe. Ora guiníʼ Jiobá zunitilú binni malu la? laaca rulabe binni ni runi ni nabe.
28:23-29. Jiobá racané cani dxandíʼ racalaʼdxiʼ guni ni nabe purtiʼ nánnabe ximodo nuucaʼ ne xi caquiiñecaʼ.
30:15. Zulá Jiobá laanu pa nápanu fe ne pa qué guyúbinu gulá binni guidxilayú laanu. Zusihuínninu Jiobá si nga zanda gapa laanu pa qué guidxíbinu guiráʼ ni guni binni laanu.
30:20, 21. Ridúʼyanu ne rucaadiáganu Jiobá ora ridúʼndanu Biblia, ne ra guidúʼndanu guiráʼ libru ne revista ni ribee «mozo ni nuu xpiaaniʼ ne ni runi jneza» (Mateo 24:45).
Ca diidxaʼ riguixhená stiʼ Isaías racanécani laanu guni crenu Stiidxaʼ Dios
¡Rudiʼnu xquíxepeʼ Jiobá pur biquiiñeʼ Isaías para gucaa ca diidxaʼ stibe lu libru stiʼ! Guiráʼ ca diidxaʼ guníʼ Jiobá ni maʼ guca la? racanécani laanu guni crenu zaca guiráʼ ni maʼ guniʼbe. Purtiʼ Biblia na: guiráʼ ca diidxaʼ ni guiníʼ Jiobá la? qué zabiguétacani ra nuube sin qué gácacani (Isaías 55:11).
Yanna, xi zanda guininu de guiráʼ ni bieeteʼ de Mesías casi na Isaías 9:7 ne 11:1-5, 10 yaʼ. Cadi dxandíʼ riguidxi fe stinu ora gánnanu maʼ bidii Jiobá Xiiñiʼ para gulá laanu la? Ne laaca nuu de cani maca cá lu Biblia cayaca yanna, ne nuu de laacani chigácaruʼ (Isaías 2:2-4; 11:6-9; 25:6-8; 32:1, 2). Dxandipeʼ nga racané libru stiʼ Isaías riʼ para guihuinni nabani Stiidxaʼ Dios (Hebreos 4:12).
[Dibuju/foto ni zeeda lu yaza 27]
Isaías ne ca xiiñiʼ beeda gácacaʼ casi «señal» ne «milagru» ndaaniʼ guidxi Israel
[Dibuju/foto ni zeeda lu yaza 28]
Jerusalén zeeda guiaana «casi ti ranchuhuiiniʼ lu ti layú ra nuu lubáʼ uva»
[Dibuju/foto ni zeeda lu yaza 29]
Ximodo racanenu binni de stale guidxi roʼ para gúnicaʼ «guiibaʼ duxhuʼ sticaʼ aradu»