Ñee papa «beeda guiaana lugar stiʼ san Pedru la?»
LU IZA 2002, papa Juan Pablo II bicaa ti carta ra nuu obispo stiʼ Limburgo (Alemania). Gupa xidé bíʼnibe ni purtiʼ gudixhe ique obispo ca guni xiixa ndaaniʼ ca oficina ra rusiénecabe ca gunaa pa jneza gutiidicaʼ baʼduʼ. Sicaríʼ bicaabe ra bizulú carta que «casi na Jesucristu» laabe nga naquiiñeʼ gúʼyabe chuʼ «guiráʼ ca yuʼduʼ nuu xquídxibe galán» ne «chuʼcaʼ tobi si». Papa ca guníʼ laa «beeda guiaana lugar stiʼ san Pedru» ne biquiiñeʼ puestu napa ndaaniʼ yuʼduʼ para gudxi obispo que cadi jneza ni gudixhe ique guni.
Lu Enciclopedia Católica ra zeeda diidxaʼ «Papa» cusiene: «Cristu señor nga gudixhe gaca Pedru príncipe lade guiráʼ ca apóstol». Ne cusiéneruʼ ni «laaca Cristu nga gudixhestí [...] cadi gusaanaʼ de chuʼ tuuxa lugar stiʼ Pedru, ne laa zaca xaíque stiʼ guiráʼ yuʼduʼ ni nuu lu guidubi naca Guidxilayú», ne cumu «obispo stiʼ Roma [...], beeda guiaana lugar stiʼ san Pedru la? laa nga pastor jma risaca stiʼ guiráʼ yuʼduʼ».
Ruluíʼ jneza ni na ca binni riʼ. Peru lii yaʼ. Ñee maʼ biiyaluʼ pa jneza ni nácabe la? Guidúʼyanu xi cusiene ca guendarinabadiidxaʼ riʼ laanu: Ñee ruzeeteʼ Biblia Pedru nga guca primé papa la? Xi rusiene historia de modo bizulú guyuu ca papa. Ñee rusihuinni xpiaʼ ca papa ne ni rusiidicaʼ laacaʼ beeda guiaanacaʼ lugar stiʼ Pedru la?
Ñee Pedru nga guca primé papa la?
Para gusihuinni ca católicu Pedru nga gudixhestí yuʼduʼ ni dxandíʼ la? maʼ xadxí riquiiñecaʼ ca diidxaʼ ni guníʼ Jesús lu Mateo 16:18, ra na: «Ma gulee laʼya lii Pedru, ne ni riníʼ lá lu ca la? “guie”. Ne lu guie ca chi ucué ti yuʼduʼ». Ca diidxaʼ riʼ cá cani ñee cúpula stiʼ basílica stiʼ San Pedru ni nuu Roma, lu diidxaʼ latín.
Agustín de Hipona, ti hombre ni nabé biʼniʼ respetar binni ni guca Padre de la Iglesia (ni gudixhestí ni runi cré ca católicu), guyuu ti tiempu guniʼbe lu lá Pedru nga gurí yuʼduʼ. Peru dxi mayaca gátibe bichaabe modo riníʼ íquebe ne lu ti libru ni bicaabe ni láʼ Las Retractaciones (libru I, 21) guniʼbe cadi lu lá Pedru nga gurí yuʼduʼ que. Ne sicaríʼ guniʼbe de apóstol ca: «Purtiʼ qué ñabi [Jesús] laabe: Lii nga guié ca, sínuque gudxi laabe Lii nga Pedru». De raqué bizeeteʼ Agustín: «Guié que nga Cristu» (Obras completas de San Agustín, tomo XL, yaza 724).a
Lu ca Evangeliu ca rieeteʼ nabé risaca dxiiñaʼ ni gupa Pedru. Jesús gulí laabe ne xhupa apóstol, Juan ne Santiagu, para chinecaʼ laabe ora chigúnibe xiixa cosa risaca (Marcos 5:37, 38; 9:2; 14:33). Ne bisaanané Jesús Pedru «ca llave sti ibáʼ», ne laani nga biquiiñeʼ Pedru para bisiidiʼ de Reinu stiʼ Dios. Primé bisiidibe ca judíu ne ca binni de sti guidxi ni guyuu ládecaʼ, de raqué bisiidibe ca samaritanu ne últimu cani cadi judíu (Mateo 16:19; Hechos 2:5, 41; 8:14-17; 10:45). Cumu naca Pedru ti binni ni nabé riníʼ la? ngue runi guyuu biaje laabe guniʼbe pur ca apóstol (Hechos 1:15; 2:14). Yanna, pur cani maʼ bizéʼtenu ca, ñee zanda guininu laabe nga xaíque stiʼ primé neza binni ridagulisaa ni guyuu dxiqué la?
Pablu bicaa Pedru nga gucuaa dxiiñaʼ de gaca «apóstol lade cani cadi judíu» (Gálatas 2:8). Peru pa guidúʼndanu xcaadxi versículo ni cá ante ne despué de textu ca, zadúʼyanu cadi caníʼ diʼ Jesús zaca Pedru xaíque yuʼduʼ, sínuque caniʼbe de dxiiñaʼ ni chiguni ra guireeche diidxaʼ lade ca judíu.
Neca gucuaa Pedru stale dxiiñaʼ risaca, peru nin lu ti yaza stiʼ Biblia cadi zeeda diʼ ra caniʼbe laabe nga xaíque stiʼ neza binni ridagulisaa ne pur ngue ñanda niniʼbe xi naquiiñeʼ guni ca discípulo. Lu primé carta ni bicaabe guniʼbe nácabe apóstol ne binnigola, ne qué niniʼbe pa náparube sti guenda (1 Pedro 1:1; 5:1).
Xi riníʼ historia de modo bizulú guyuu ca papa
Padxí ne ximodo guyuu ca papa. Dede dxi nabániruʼ ca apóstol que nga maʼ bizulú guníʼ ique binni chuʼ tuuxa jma risaca que xcaadxi xpinni Cristu. Xi guníʼ ca apóstol que ora bíʼyacaʼ guyuu tu gucalaʼdxiʼ nisaca jma que xcaadxi xpinni Cristu yaʼ.
Pedru peʼ gunabaʼ ca binni ni zaniruʼ ndaaniʼ neza binni ridagulisaa cadi naquiiñeʼ guni mandarcaʼ ca xpinni Cristu «casi ñaca laa[caʼ] nga xpixuaana cabe», sínuque gusihuínnicaʼ qué rudxiibacaʼ laca laacaʼ (1 Pedro 5:1-5). Pablu laaca guníʼ, «ziuu tu guiasa usiguii ca xcaadxi para chi nanda laacaʼ» ndaaniʼ neza binni ridagulisaa (Hechos 20:30). Ne ra maʼ ziluxe primé siglu, bicaa apóstol Juan ti carta ra cusihuinni qué ñuulaʼdxiʼ ni cayuni ti discípulo láʼ Diótrefes. Xiñee bíʼnibe ni yaʼ. Purtiʼ hombre riʼ «racalaʼdxi aca xaíque» lade ca binni ridagulisaa (3 Juan 9). Guyuu ti tiempu gucané ca clase conseju riʼ para bisaana de ñuu ca hombre ni gucalaʼdxiʼ nisaca jma lade ca xpinni Cristu (2 Tesalonicenses 2:3-8).
Guti si últimu apóstol, guyuu caadxi binni ni biyubi gapa xiixa puestu jma risaca lade ca xpinni Cristu. Libru ni láʼ The Cambridge History of Christianity cusiene «zándaca dxiqué qué ñuu ti obispo si ndaaniʼ guidxi Roma, sínuque bizulú guyuucabe galaa stiʼ guiropa siglu». Ne maʼ lu siglu chonna, laaca obispo stiʼ Roma que guníʼ laa nga xaíque jma risaca stiʼ yuʼduʼ, bíʼnibe zacá ndaaniʼ chupa chonna guidxi.b Para guihuinni dxandíʼ obispo stiʼ Roma nga xaíque ni jma risaca la? nuu ti lista ra cá lá cani chichuu lugar stiʼ Pedru.
Peru huaxiéʼ ni rusihuinni lista riʼ. Primé la? qué zanda guihuinni pa dxandíʼ zeeda lá stale papa luni. Ne sti cosa ni jma naquiiñeʼ gánnanu nga dede dxi guca lista riʼ qué ñaca diʼ ni jneza. Xiñee zanda guininu zacá yaʼ. Purtiʼ neca nucheeche Pedru diidxaʼ ndaaniʼ guidxi Roma casi na caadxi libru ni gucuá lu primé ne guiropa siglu, gastiʼ diʼ xiixa ni gusihuinni dxandíʼ laabe nga xaíque stiʼ neza binni ridagulisaa.
Nuu ti cosa risaca ni naquiiñeʼ gánnanu de carta ni bicaa Pablu ranuu ca binni de Roma. Lu carta ca zeeda ti lista ra cá lá stale de ca xpinni Cristu stiʼ neza binni ridagulisaa, peru qué ñuu ora nuzeetebe lá Pedru (Romanos 16:1-23). Pa ñaca Pedru nga xaíque stiʼ neza binni ridagulisaa que, nagana ñaca para Pablu nusiaadxaʼ labe lu lista ca.
Ne cadi guiaandaʼ laanu tiempu ca bicaa Pedru primé carta stiʼ, ca dxi queca nga bicaa Pablu guiropa carta ra nuu Timoteu. Lu carta ni bicaa Pablu riʼ bizeeteʼ de guidxi Roma, peru qué nuzeeteʼ gastiʼ de Pedru. Pablu bicaa xhoopaʼ carta dxi guyuu Roma, peru nin lú tobi de laacani qué nuzeetebe Pedru.
Treinta iza despué, bicaa apóstol Juan chonna carta ne libru stiʼ Revelación o Apocalipsis. Peru nin lu tobi de laacani qué nuzeeteʼ Juan jma risaca neza binni ridagulisaa ni guyuu Roma. Laaca qué nuzeetebe pa guyuu ti xaíque ni nusihuinni laa nga jma risaca ne niníʼ laa beeda guiaana lugar stiʼ Pedru. Nin Biblia ne nin historia cadi cusiene pa guníʼ Pedru laa nga primé obispo stiʼ neza binni ridagulisaa ni guyuu Roma.
Ñee rusihuinni xpiaʼ ca papa ne cani rusiidicaʼ laacaʼ beeda guiaanacaʼ lugar stiʼ Pedru la?
Xi ñuuláʼdxinu ñidúʼyanu de binni ni na «nuu lugar stiʼ san Pedru» ne «ni riníʼ pur Cristu» yaʼ. Cadi dxandíʼ ñuuláʼdxinu ninándacabe ejemplu stiʼ Pedru ne Cristu ne cani bisiidicaʼ la? Guiníʼ íquenu ndiʼ: Ñee guná apóstol que nusisaca xcaadxi xpinni Cristu laa la? Coʼ. Ni bíʼnibe nga bicaanabe guiráʼ cani gucalaʼdxiʼ ñuni adorar laabe (Hechos 10:25, 26). Yanna, xi zanda guininu de Jesús yaʼ. Laabe guniʼbe beedabe para gacanebe binni ne cadi para gacanécabe laabe (Mateo 20:28). Peru ximodo runibiáʼ binni ca papa ni nuu yanna yaʼ. Ñee laaca qué riuuláʼdxicabe gácacabe tuuxa binni risaca, gápacabe xiixa lá ni rusihuinni risácacabe, gápacabe bidxichi ne guni mandárcabe la?
Cásica Pedru zaqueca Cristu bibánicaʼ nayá ne gucanecaʼ para cadi chúʼdinde binni. Guchaaganu modo bibánicabe né ni cuzeeteʼ Diccionario enciclopédico de los papas y del papado de Léon X, nani sicaríʼ: «Guyuube lu política para gunda gucanebe ca binnilídxibe gápacaʼ ti puestu risaca ne nabé guyuuláʼdxibe gúnibe ca cosa ni runi ca binni ni qué runibiáʼ Dios, zaqué nga bisiaandabe pabiáʼ risaca gusiidibe binni de Dios». Sicaríʼ bizeeteʼ Karl Amon, sacerdote stiʼ ca católicu ne maestru de Historia Eclesiástica lu libru Historia de la Iglesia Católica. Nabé jneza ni biindaʼ hombre riʼ lu xcaadxi guiʼchiʼ ra cusiene de papa Alejandro VI ne laacani racanécani laanu guidúʼyanu «bíʼnibe ni cadi jneza neca nánnabe cadi naquiiñeʼ gúnibe ni» laaca «biquiiñebe puestu stibe para gúnibe ni cadi jneza», «gucuaabe bueltu para bidiibe binni xiixa dxiiñaʼ ndaaniʼ yuʼduʼ ne gúpabe jnadxiibe».
Yanna, xi zanda guininu de cani rusiidiʼ ca papa ca yaʼ. Ñee rusiidicabe laaca ni bisiidiʼ Pedru ne Cristu la? Apóstol Pedru qué ñuni cré pa guiráʼ binni nachaʼhuiʼ rié guibáʼ. Ne ora bizeetebe de David, ti rey nachaʼhuiʼ guniʼbe: «Qué niguiʼba [...] ibáʼ» (Hechos 2:34). Laaca qué ninabe ñuunisa baʼduhuiiniʼ, sínuque bisiidibe naquiiñeʼ gánnacaʼ pabiáʼ risaca nga ni chigúnicaʼ (1 Pedro 3:21).
Jesús biʼniʼ mandar ca discípulo stiʼ cadi gacaláʼdxicaʼ guisácacaʼ jma lade ca xpinni Cristu. Gúdxibe laacaʼ: «Pa nuu tu racalaʼdxi isaca jma la? cadi guyubi usisaca cabe laa, sínuque usisaca laacabe, ne gaca casi jmozo cabe» (Marcos 9:35). Ante gátibe biʼniʼ mandarbe laacaʼ gúnicaʼ ni na ca diidxaʼ riʼ: «cadi chuʼlaʼdxi tu gabi cabe laatu maistru, purti tobi si maistru nga nuu, ne laa nga Cristu. Laatu la? biʼchi irá tu. Ne cadi guni bixhoze tu nin tobi de cani nuu ndaani guidxilayú purti tobi si nga Bixhoze tu ni nuu ibáʼ. Zaqueca cadi chuʼlaʼdxi tu guni cabe laatu xaíque purti tobi si nga xaíque stitu, ne laa nga Cristu» (Mateo 23: 1, 8-10). Ñee rábiluʼ cayuni ca papa cani bisiidiʼ Pedru ne Cristu la?
Nuu tu riníʼ qué zusaana de chuʼ ti papa lugar stiʼ stobi neca cadi nabani casi naquiiñeʼ guibani ti xpinni Cristu. Ñee rábiluʼ jneza nga la? Jesús guníʼ: «Ti yaga ni nazaaca, zudii cuananaxhi galán, peru ti yaga yuudxu la? zudii cuananaxhi ni qué zaquiiñeʼ. Ti yaga ni nazaaca la? qué zacá biʼxhu cuananaxhi stiʼ, ne zaqueca ti yaga qué iquiiñe la? puru biʼxhu ricá lú». Pur guiráʼ ni maʼ bizéʼtenu ca, ñee rábiluʼ ñuulaʼdxiʼ Pedru o Cristu guiráʼ ni huayuni ca papa ca biaʼ dxi huabánicaʼ la? (Mateo 7:17, 18, 21-23.)
[Cani cá ñee yaza]
a Ora byuiʼné Jesús Pedru diidxaʼ cusiénebe tuu nga Cristu ne xi dxiiñaʼ chiguni, cadi caniʼbe xi dxiiñaʼ chiguni apóstol que (Mateo 16:13-17). Laaca Pedru guníʼ Jesús nga guié ra gurí yuʼduʼ que (1 Pedro 2:4-8). Apóstol Pablu guníʼ «Jesucristu nga ni naaze yoo que», o laabe nga xaíque stiʼ ca binni ridagulisaa ne cadi Pedru (Efesios 2:20).
b Cásica Jesús, ca apóstol maca guniʼcaʼ zeeda guiaana neza binni ridagulisaa lu náʼ ca hombre ni zusiidiʼ ni cadi zeeda lu Biblia (Mateo 13:24-30, 36-43; 2 Timoteo 4:3; 2 Pedro 2:1; 1 Juan 2:18). Guca ni guníʼcabe riʼ dxi bizulú yenanda neza binni ridagulisaa ni guyuu lu guiropa siglu ca costumbre stiʼ ca binni ni qué runi adorar Dios ne maʼ biguuchacaʼ ni cá lu Biblia né ca filosofía stiʼ ca griegu.
[Ca dibuju/foto ni zeeda lu yaza 25]
Pur guiráʼ ni runi ca papa ca, ñee rusihuínnicaʼ zinándacaʼ ni biʼniʼ Pedru la?