Gu Uru Batika Si Aida I Tingidipaha
‘I vungu Batasi fu roni areme, nga Kristo Gbia.’—Ruka 2:11.
AGARÃ susi kusayo awere wa akutu ue, dee avungu kumbagude rogo gu gbata nangia Betereme. Kina bete agu aboro nadu rogo gu gbata re naini gu nyanyakipa pai nadu tipa gi vungu re. Ono bete ababanda avusende, nga aguyo nadu nvuo yo zagi yuru na gayo rimbasa avusende, abi rimbasa amaraika na ki gi fugo yo i ni bibia niyaa: “Taarimo dú fu Mbori ri arago dũ, zereda dú dagba aboro sende no, i ngba ti ko!”—Ruka 2:8-14.
Ababanda avusende abi Maria na kumbaari, nangia Yosefa, bambu anyaa yo a wa kina gu amaraika agumbaha fuyo ya i abiyo. Maria, nayambu rimo wiiri nga Yesu, apigi ko rogo sanduki, watadu ga anyaa sanduki riahe, bambu anyaa yo. (Ruka 1:31; 2:12) Awere, fuo agarã ue kutu kusa, mbembedii wa sa dagba-biata nga ga bange ngbatunga aboro dunduko, i naya tipa tiyo wee i nga apefuo Yesu Kristo. Na agu apai namangi tipa pabatika ko nga tonatona mburu gu pangbangaa nga gu nawiraha ya aboro naagumbaha dedede kisusi kura apangbangaa dunduko rogo gayo raka.
Spain, nga gu ringara aboro amanga gu sino pambori nga ga aKatoriko rogoho nyanyakii gbiati wene birĩ nga ga sino manga apumbo, ambakadi dungu agene tipa tingidapa gu kparakpara yuru nadu Betereme yo re.
Gu Manga Kirisimasi Nga ga Aboro Spain
Natona rogo gu 13 kama agarã, kpia agu apai namangi tipa Pabatika Yesu ningia pai sa dagba agu akuraha aboro Spain naamangaha nisino irisa na apumbo nga gu ini aboro pai tipaha yo kisusi. Dungu aborokporo namanga tooni kpia gu sanduki nga gu i apigi Yesu rogoho. Kpiaahe nimekemekehe rogo sende narukuba ababanda avusende na aIratatamana (watadu “abakindo biata”), na agu kuba Yosefa, Maria, gbiati Yesu. Kikindigi kpiaahe tipa Pabatika Yesu na agu akuraha duku abakindigoho mbembedii wa kina ga unga aboro, i naamaaha dedede pati kikindigi abambu dunguratise nga ga agbata ti regbo Kirisimasi. Gu kumba nangia Furanisisiko ni boro gu ringara nga Assisi, si awiraha ya ko natona gi sino mangapai re Itaria yo tipa ka gbeberã aboro kuti gu pangbangaa du tipa pabatika Yesu rogo abuku Wene Pangbangaa. Kusa, gu kakaka aboro pambori nangbe na Furanisisiko abanyemu gipai re ti aboro Spain na ti kura aboro rogo dungu kura aringara.
Agu aboro du gayo mangapai na nyanyakipaha rogo ga aboro Spain asino pa manga Kirisimasi, i nga agu aIratatamana naye ka bi Yesu, a wa du pa Santo Kurausi rogo kura aringara nga gu sosono bakumba nagagama ahe fu agude ti regbo Kirisimasi. Agu aIratatamana re, i naya tipa yo wee i nafuka agamahe fu agu agude nga awiri aboro Spain rogo Ngi ti rameru 6, Día de Reyes (Uru Nga ga Abakindo), kuti gupai idi dungu aboro kuti ni, wa kina gu a teketeke agu aIratatamana re aye na agamahe fu fogo Yesu. Ono tie, kina bete aboro ini gupai nga, abuku Wene Pangbangaa agumbanga pa bange agu aIratatamana naye ka bi Yesu re te. Kuba gupai nga i angia abakindo, ani ini gupai nzunzu nga i angia abinza akerekuru.a Kurii gure, fuo aIratatamana ye ka bi Yesu, Erode aimi akumbagude dunduko Betereme yo, “garãyo adu ue na agu yo garãyo ata du nga ue ya,” nigako asadatise ka imo Yesu ku dagbayo. Gure nayugo gupai nga, ga airatatamana nunguro amangi fuo susa gbanga regbo fuo batika yo Yesu.—Mt. 2:11, 16.
Natona rogo gu 12 kama agarã, bete agbata nga ga aboro Spain naamanga ambaro nga ga pabatika Yesu, nga gu nakodapa gu nunguro nga ga ababanda avusende ku Betereme yo na fuoho, gu nga ga aIratatamana. Rogo gi gaani a’uru re, dungu agu abaagbata nga ga aboro Spain namanga cabalgata, watadu rugo ti agene tenge, rogo Ngi ti rameru 5 na agarã dunduko, agu “abakindo biata” re ki sungu rii wene fongofongo tarambiri yo kita ndu nani vurukporo bagbata, kini kparaka nzinziri ahe fu agu aboro rundu kaa bi yo. Gu sino manga Kirisimasi nga ga fonga rago gbiati villancicos (bika abia) nasa gi regbo ngbarago re si du esuesu.
Badungu aborokporo Spain yo naida ka ri kparakpara riahe nga ga nyemu rogo gu nyemu du mbata fu Kirisimasi nga (Banduru 24). Kuti sinoho, gu ngbatunga ariahe i naarihe ti gu regbo re nakoda ngbatunga ahe wa turrón (gu nzinzirihe i amangaha nikoda yo guhe duwa awande na anyege), kodikodi kpaku guhe duwa awande na sukara, ugu arindingua, awadi awadi paranga vusende, na pasio atĩo. Zavura agu agume naraka tutuurũ, i rengbe ka manga kparakpara asadatise ka dunguratiyo kurogo ba sa tipa gipai re. Ti regbo kura riahe nga ga gi sino manga Kirisimasi re, rogo Ngi ti rameru 6, aborokporo nari roscón de reyes, nga kaikai kéké nga “ga aBakindo” duwa tongo nga gu duna sorpresa (tooni kpia boro) niigiigihe kurogoho yo. Ngbatunga sino wa kina gure ti ga aRomo regbo anisa gu kanga nga guni nani di gu kéké duna igiigi kpiahe rogoho ni du “ni bakindo” tipa uru sa.
“Gu Regbo Nga ga Bakere Ngbarago Gbiati ga Bakere Sunge Kisusi Rogo Garã”
Ka gini ngbatunga asino nga ga adagbarago vura maapai, Kirisimasi ima da awere nigu nyanyakipa mangapai nafu ngbarago rogo zegino kisusi. Gu buku nga The World Book Encyclopedia naringbisapa Kirisimasi “nigu regbo nga ga bakere ngbarago gbiati ga bakere sunge kisusi rogo garã, tipa amirioni aKristano na bete gu kura aboro a angianga aKristano ya rogo zegino dunduko.” Ya mo gupai re nga wenepai?
Si tie ziazia nga, pabatika Yesu angia nyanyakipa pai. Gu rengo nga amaraika atakipandehe ni gupai nika zaka gene nga ga “zereda . . . dagba aboro sende no, i ngba ti ko,” si ziazia nayugopa nyakapaha.
Wa si avura du wo, “rogo agu a’uru nadu mbata nga ga gu pambori nga ga aKristano, i airisanga Pabatika Yesu na pumbo te,” wo gu ga aboro Spain bakeke apangbangaa nga Juan Arias agumbaha. Kangia wo du gipai re, wari tie pa irisa Kirisimasi aye ni? Gini gene ngba gbe tipa tingida pabatika Yesu naapa gako raka ngbaha? Oni nika bi akaragapai kuti agu asanahe re, rogo gu papara kekepai naye fuo gere.
[Gu rukutu kekeapai du bandu kpewaraga yo]
a La Sagrada Escritura—Texto y comentario por profesores de la Compañía de Jesús (Ziazia Kekeapai—Kekehe na aKaragapai be gu Kikindigi Abayugupai Nga ga gu Rimbasa yo Nga ga Yesu) nasakarogopaiyo ya “dagba aParaso, aMadio, gbiati aKasado, aIratatamana adu nigu rika nga ga abavugahe nga gu nasonosi gbugbu abirĩ-inohe, birĩ soroka na akerekuru, gbiati birĩ ziga husa akaza.” Wa si avura du wo, bara ti agu aregbo natona rogo gu sita kama agarã ki da kurogo gu bawe-na-sita agarã, gu badona aIratatamana nandu ka bi fogo Yesu, i aima sa yo ni asanto na ki fuku agu arimo kurii yo nga Merekio, Gasipa, na Baresazara. Ni gupai angianga rengo ya, i nagumbaha ya i akpisidi akangbayo tii gu yekaru yo watadu gu bakere bambu kpara fu Mbori nga ga Koroni, du Germani yo.