February

Ekpo onhụ phọ “elhiom ooruẹn,” siphẹ aBaibul phọ, remạ ghan oḍighi ipẹ Enaạn eḅẹm bọ mọ enighẹ phọ, eten dị i/ḅarạm olhọgh abuniin iiseẹny. Miịn idị eten phọ epẹ aZizọs azọ ghan bọ eḍeenhaan elhiom ooruẹn. Mem mọ aZizọs, abuḍiemiom ekụ iiḅereghị aZu phọ ulhọgh ḍien ruuruen phọ, ophogh ghan osooromi ighiil awe phọ, ḅilhẹ u/lhọgh ghan eghuan nmariịr. Kuolọ, oomo amem aZizọs azoọm ghan torobọ oye eten dị ekpeanaạn ḅilhẹ o/lhọgh ghan buniin iiseẹny. Odị alhoghomaạm ni ruuruen phọ abuphẹ omheeraam bọ nyodị. (Mat. 8:5-10, 13) Odị aghaạph ghan iiḅi iinaghạn phọ aḅenị oomo awe dị oye u/pogh usooromi, mọ arukulhom obobọ araalạ. (Mat. 11:5; Luk 19:2, 9) Odị o/mhooghaam ghan obobọ oo/folomi ghan nmariịr. Ḍierị phọ aḍighaạgh phọ, odị alhọgh ghan ni eegu aḅilhẹ azoọm ghan eyoghoyoghọ eten nmariịr, ghalamọ r’abudị awe osighẹ mọ u/moọgh maạr oḍighinom. (Luk 7:37-39, 44-50) Otuughaạny aZizọs, pọ ewạ mọ ku/lọgh ghan we iiseẹny, ḅilhẹ oghaạph ghan iiḅi iinaghạn phọ oḅenị oomo abulọ rowạ onaghạn—mughumọ arukulom, m’igbogh awe obobọ etigheri ekụ iiḅereghị ph’abidị. AKristẹn otuughaạny aani eḍeenaan phọ odị esi olhọgh ghan eegu anmariịr. w19.05 2 ¶1; 5 ¶15-17

Ikumor awe dị oḅạr ḍio arodon rosighẹ aani ghan koḍighinhom iyoghoyoghọ ikpo onhụ mem dị osighẹ Baibul phọ roodereghiọm bunhọn. Ikumor awe phọ bịn kụ kotue ongọ iidereghị we dị mobiighi ḍughum? Eeye. Oomo phọ ayira kụ umhoọgh oḍighi ‘oodereghị’ ghan abuerị phọ. (1 Tẹs. 4:18) Abumarani dị omhoọgh mugey amasian r’Zihova kotue ni oodereghị aani bumor dị omhoghi iidereghị. Dị ekạr ekasiạn, aZihova atomaạm loor odị idiphọ onhiin dị raadereghị oọny odị. (Isa. 66:13) ABaibul phọ apạm ni reḍeenhaan anmariịr dị oodereghị aani ghan bunhọn dị iyaạr emitenaan. (Job 42:11) P’eeghe idị reḅaạl ghan olhoghi aZihova ḍio arodon omhiịn dị anmariịr dị oḍighi Kristẹn roodereghị ghan bumarani abidị dị odi esi iminimiịn! Eeni amem, oniin obobọ iyạl ikumor awe kotue ni oḅenị onyọ umarani dị asi amananaạm oghị ologhonaạn aḍighaạgh onhọn onyọ umarani dị iyaạr emitenaan. Okạr agey, i/wạ mọ okpaariọm ghan bidị oghaạph araraạr lọ bidị u/wạ oghaạph.—1 Tẹs. 4:11. w19.05 16-17 ¶10-12

Eeghe kụ iḍighi kụ rewạ ghan bọ mọ esoorom pọ iyạl awe orọl aani dị omhiịn ipẹ emite bọ, kụ ikumor awe phọ ogbi osophonaan oye ooruẹn? Loor esi dị aBaibul phọ aḅẹm mọ pọ kụ elhiom. Eḍighi maạr lọ ogbaanaạn oye mọ aḍighi igbogh ikarạph kụ oye phọ apharanaạn, pọ ewạ iyạl awe dị omhiịn aani ni, kụ ikumor awe phọ ogbi omạ awe lọ kooḅeghiọn opogh. (Deut. 19:15; 1 Tim. 5:19) Eḍighi maạr lọ oye phọ apharanaạn, pọ ikumor awe phọ kopuru onaghạn aani onhụ abuphẹ olhegheri aani bọ ipẹ emite bọ. Esoorom pọ iyạl awe—opọ ragbaanaạn bọ r’onhọn oye dị amhiịn aani obobọ alhegheri ilọ oghaạph phọ, purukụ komoọgh ephigh otuạn ophighi awe lọ kooḅeghiọn. Eḍighi maạr lọ omuneniom iyạl oye u/lo, pọ re/mạ ghan mọ asiagbạ phọ i/meerạ. Ghalamọ iyạl awe dị okạr omhiịn aani u/lo ni, bịn ikumor awe phọ kolegheri ni mọ eeni oye phọ maḍighi ikarạph. Ikumor awe phọ kokiọm ni ghisigh obakị oye phọ oḍighi bọ ikarạph phọ oḅilhẹ omaạr okiririom opogh ookpomoghan phọ.—Iiḍighi 20:28. w19.05 11 ¶15-16

Emạn ni maạr dị kotughemị ghan ibạm anmụny phọ idị bidị kotuughạ ghan. Esi omaạm, ewạ mọ bidị olhegheri idị bidị kookolobian ghan kụ ogbi oghị ituughạ, obobọ idị bidị kotue owaaghị omiịn ophanyanaạn asipuru dị opuru bidị epẹ otu askul phọ. (Hib. 5:14) Eḍighi maạr dị bidị olhọgh ghan mem otuughạ epẹ iloghi aruutu phọ abidị, kedughanaan ni bidị olher arurụ ongọ ipẹ rotuughạ bọ epẹ otu ituughạ, ookpomoghan eghir, ḅilẹ r’arookpomoghan eephugh phọ. Onhụ amem mọ kosighẹ ghan bọ otughemiọm obumoọny phọ ekasiạn ghan r’asiạ phọ obobọ aroozọ obumoọny phọ. Emoghi kẹn ni dị buphẹ yira rotughemhị ghan bọ Baibul phọ kolegheri ilọ otuughạ ghan. Mem dị purukụ yira omhiigh otughemị abidị, reḅaạl ghan ologhi ayira omhiịn dị bidị ogonyị riisi phọ ophanyanaạn phọ odi bọ, mem dị yira oghị otughemị abidị r’amem dị bidị oru ituughạ. Kuolọ ewạ ni dị yira kotughemị aani bidị ilọ owaaghị ghan araraạr ophogh r’idị bidị kotue ghan opạm ituughạ ilọ aloor abidị dị emoon. Yira oḍighi iduọn phọ, pọ mem dị iiḅaghamị emite, bidị kolegheri ni ilọ oghị owaaghị ophanyanaạn phọ ophogh ḍiọ abidị. w19.05 26 ¶2; 28 ¶10-11

ASetan anyaaghiạn onme iitughiạn phọ ayira. Odị rasighẹ ghan kaḍighinhom torobọ odọ iitughiạn dị egbạgh igey itughemị Ekpo Onhụ phọ Enaạn. ASetan akiọm ni ghisigh rapuru ghan ḍiniin phọ aḍipuru phọ odị apuru bọ Iv epẹ oghoony phọ Iden mọ: “Enaạn akạr ri aḅẹm mọ . . . ?” (Gen. 3:1) Siẹn aḅirini phọ aSetan kụ ratooghị bọ, yira rogbor ghan ni konaghạn odọ asipuru phọ iphẹn mọ: ‘Enaạn akạr ri akel pinien alephiri r’alephiri obobọ anmariịr r’anmariịr ḍughụm? Enaạn akạr ri aḅẹm mọ ku/le ghan eyaạl aKrismạs obobọ kuu/ko ghan ḍio phọ omhạr bọ oye phọ? Enaạn phọ anyina akạr ri aḅẹm mọ ke/loghạ ghan iḅaạl? Enaạn ephomoghiạn kakạr ri aḅẹm mọ kuu/ḍikuan ghan bulọ m’ophorogh?’ Ewạ dị yira kokuphom owol ipẹ yira omheeraam bọ. Eḍighi maạr dị yira u/wạ ghan ophanyanaạn asipuru ilọ omeeraam mọ ayira, yira kotue ni bịn omiigh omoọgh iikia. Iikia phọ ipẹ phọ ketue ni egbaragbaramị iitughiạn phọ ayira bịn ekiigh omheeraam mọ ayira. w19.06 12-13 ¶15-17

AZihova uphomoghiạn ni iyira agey. (Jọn 3:16) Kụ yira rowạ ghan otuughaạny Odẹ ephomoghiạn phọ ayira. Esi iduọn phọ yira rowạ ghan oḍeenhaan ‘igbiririph, ephomoghiạn anmụny onhiin, ḅilẹ r’ighirigiir’ oomo awe, ejapr ekpaariọm buphẹ r’ayira oḅọph bọ ‘omeeraam mọ.’ (Gal. 6:10) Mem dị abuphẹ r’ayira oḍighi bọ eghun otu phọ aZihova osoman sidọl ipaanhaạn, ewạ dị yira kologhonhaạn ghan ḍighaạgh.Ika kụ idị yira kotue ooḍereghị oye dị olom obobọ anhịr amhugh? Eḅẹl edạ dị emhạn maạr ogbatạn pọ oghaaphạn odị, ghalamọ yira u/kạr ri u/legheri ilọ oghaạph. Onyọ umarani dị oghol mọ Paula, dị olom mọ amhugh ekperenom, aḅẹm mọ: “Mị alegheri mọ aḍuugh reḍighi ghan idị asiloor awe repelelẹ ghan. Bidị rootughiạn ghan ni mọ eeni bidị kopogh iyaạr bịn okaạph. Kuolọ ebeeph ghụn ni eloghorị mem dị u/naghạn r’onaghạn iyaạr.” Oye dị odi esi otọ ra/gon ghan onaghạn araghaạph oboom olegheri iyaạr. APaula aḅẹm mọ: “Mị rasereghiạn ghan ni mem dị arighirị amị uḅenị imị mọ, ‘olho wo esi iphẹn emite bọ.’ ” w19.06 20 ¶1; 23 ¶14

Eḍighi maạr dị osophoghom oḍighi phọ ayira, Ikumor awe phọ kookolhobian ni idị kopạm ghan ituughạ eten dị abuọ isophoghom mọ ko/legheri. Bidị otue ni oḅenhị nyinhạ esi dị nạ katọl aani ituughạ phọ, ḅilhẹ otue ni onme mem r’esi phọ kopạm ghan bọ ituughạ phọ egbạ gbạ amem. Idị egbolhomhaam oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ, yira kodaphạn ghan ipẹ adọl ekpisi phọ edi bọ. Loor esi ephomoghiạn phọ yira omhoọgh bọ oghị esi aZihova ḅilhẹ r’eephuạ phọ ayira oḅenhị aani ghan abunhọn ilọ Omhạr phọ, yira rowạ ghan ni reten ogbeelhom iiḅi iinhaghạn phọ. (Luk 8:1) Oye iphirigba dị oghol mọ Emily B. Baran rakaạph bọ ilọ Abugbaanhaạn mem itooghị aSoviet Union phọ, aḅẹm mọ: “Mem dị abuọ itooghị phọ oḅenhị Bugbaanhaạn aZihova mọ ku/gbeelhom ghan mun iiḅi iinhaghạn phọ, Abugbaanhaạn phọ umhiigh ni oghaạph ghan oḅenhị amatuman abidị, buọ oḍighi abidị, r’arighirị abidị. Mem dị otuạn iphẹn phọ odoghoḍi bidị ikoli, Abugbaanhaạn phọ umhiigh ni oghaạph oḅenhị abuphẹ r’abidị odi bọ ikoli phọ.” Ghalhamọ r’idiphọ osophoghom bọ ni oḍighi phọ epẹ phọ, abumor phọ ayira u/bilhẹ oghaạph ghan iiḅi iinhaghạn phọ. Tuughaạny aani bumor phọ ayira abuẹn phọ! w19.07 11 ¶12-13

Ika kụ idị yira kotue ologhonhaạn ḍighaạgh we dị Enaạn u/legheri, ophomoghiạn Enaạn r’oḍighi onyọ amatuạn aKraist? Yira olhọgh elhegh mọ eten phọ epẹ oye phọ amhegheron bọ aghị esi adom Omhạr phọ ketue ni iḅenhị iyira ekpisi phọ ookonhom bọ oye phọ. Esi omaạm, Eten dị awe Europe komegheron okị esi adom Omhạr phọ ke/ḍighi iniin r’ipẹ awe Asia komegheron bọ. Eeghe kụ iḍighi? Epẹ Europe, ibadị olhegheri ni ilọ aBaibul phọ ḅilhẹ olhegheri mọ Enaạn kụ alhẹm oomo araraạr. Kuolọ epẹ Asia, ogbogh opol awe u/legheri r’iyaạr ilọ aBaibul phọ, ḅilhẹ eeni bidị kẹn ko/meeraam mọ olhemhiạ odi ghan ni. Kụ iḍighi kụ moọgh egey ephoghom. Torobọ alhạ, awe dị Enaạn u/meeraam roḍighi ghan ni Bugbaanhaạn AZihova. Ibadị abuẹn phọ omoọgh ni imạ aroozọ, kụ adọl ughelhe abuọ asiosị phọ eḍighi iyaạr aḅaphanyạ esi abidị. Kụ abunhọn u/kạr ulegheri siigbu phọ Enaạn, ḅilhẹ abunhiin omhoọgh raagharạ dị ewạ onmeeghi. R’olhoghonhaạn aḍighaạgh aZihova, yira okuphom ni owol mọ yira koteẹny ni buphẹ “Enaạn mesaḅạr bọ omoọgh aghuḍum k’agee-pọ phọ.”—Iiḍighi 13:48; 1 Tim. 2:3, 4. w19.07 20-21 ¶3-4

Mughumọ oḍuomolhoghi ayira aḍighi olọ ogheel k’akẹ, obobọ olọ orọl aparadais siẹn ade phọ, ogbon ni oghiil oteẹny aḍiigbu phọ. Etigheri sidọl phọ ayira, ku/pogh raraạr phọ ipẹ meten bọ ḅilhẹ ku/meera iyaạr isophoghom iyira okumu aZihova. (Fil. 3:16) Omhunhughan araraạr phọ ipẹ yira rogon bọ etue ni ekịgh mudị reebinya ni, obobọ kẹn eeni aḍikpọ i/meera mun m’oḍighi ipẹ yira oḍighi ghan bọ. Eeni yira rokparaghạm ghan odẹgh ophogh r’igbiphoghọm esi ibadị asiạ. Etigheri dọl phọ anyinha, “Kee/ḅaghamiạn loor anyina esi atorobọ iyaạr.” Kparipẹ ghụn, iiḅereghiọm ghan olhoghi aḍisẹph elhọm ghan Enhaạn ilọ nyina rewạ, bịn odị kingọ ni inyina eephọ dị epel epẹ nyinha reetughiạn bọ. (Fil. 4:6, 7) Idiphọ okiilom eghiil dị akuọm loor idiphọ odị rakpụl bọ epẹ eekunha phọ, eḍighi idị yira kokuamhị ogbon ḍiigbu omhadạn eghiil aghuḍum mọ. Torobọ ipẹ inyaạm mọ r’asidọl phọ ayira emheera bọ, okuọm siloor ayira okuamhị oghiil oghị oteẹny iikiạ araraạr phọ rikori bọ iyira ghisigh. w19.08 7 ¶16-17

Eeni amem yira ko/kạr olegheri ilọ oghaaphạn oye dị iyaạr emitenhaan. Eeni amem izin ayira bịn ketue ni enighẹ epu oḅạ ikpo onhụ. Mem mọ oyaghirị phọ aZizọs, aLazarọs amhugh bọ, aMeri, r’aMatạ, r’abunhọn umoghinaan ni. Inya aḍughul otu reten, kụ aZizọs aru asi, odị phọ kẹn “amoghi yogh” ni ghalamọ r’iduọn odị alegheri bọ ni mọ onọ kaḅeton ni Lazarọs. (Jọn 11:17, 33-35) Emoghi phọ aZizọs iighironhaan ipẹ Odẹ phọ odị raloghoma ghan bọ. Iḅilẹ kẹn eḍeenhaan odọ idị aZizọs aphomoghiạn eghun otu phọ, dị iikia i/tọl ikạr kụ eedereghị Meri r’Matạ. Eniin phọ eten phọ, mem dị abumor phọ ayira omhiịn ephomhoghiạn r’ogbolomaam mọ ayira, bidị rolegheri ghan ni mọ u/gunhọn bunọ. Eeni amem, meera ghan umor phọ anạ aghaạph ipẹ edi bọ olhoghi odị, ḅilhẹ ki/pin olhoghi anạ eḍighi maạr dị rakaaphọgh “ilọ eḅeraạn.” (Job 6:2, 3) Eeni o/lhegheri ilọ oḍighi loor esi ikpaarioghọm asiya phọ odị u/ḍighi aani bọ Bugbaanaạn. Kụ iḍighi kụ ḅeeḅereghị r’odị. Lọm “Onaghanhạm iiḅereghị phọ” ongọ odị inyaạm r’olhoghi dị amhoon.—Ps. 65:2. w19.04 18-19 ¶18-19

Mughumọ yira rokumuan epẹ erugh phọ obobọ epẹ Betẹl, yira kotue ni omoọgh ephomhoghiạn dị ebụgh iboom okị esi awe phọ ḅilhẹ r’ekpisi phọ yira rokumuan bọ. Eḍighi maạr dị iyaạr emite dị ewạ mọ yira oḍuạ obobọ owilhẹ ekpisi phọ, ritir ghan ni iyira iboom. Inyaam abumor r’abumarani phọ risiph ghan ni iyira, ḅilhẹ ooḅaghamhiạn aloor ilọ abidị, ekạr nuụn ekpaariọm mem dị erọl mudị ikpuuroghọm kụ ikọm iyaạr phọ yira oḍuạ bọ ekpisi phọ. (Mat. 10:23; 2 Kọr. 11:28, 29) Ḅilhẹ kẹn, rekpạr ghan ni agey ooḅenhion araraạr mem dị yira oghị emhoom ekpisi kụ rokumuan—obobọ ogheel emhạ ayira—loor imhoom iḍighinhom araraạr ekpisi phọ. Abuniin dị omhoọgh imhoom arukumuan, rosoman ghan ni iiḅaghamhị ikpoki. Bidị romeelhom ghan ni otọ, koḅonyonhu ozuan, ḅilhẹ re/moọgh eḅorọph. Eeghe kụ ketue eloghonhaạn bidị ḍighaạgh? Ḍuraan atuman aZihova. (Jems. 4:8) Ika kụ idị yira kotue oḍighi iduọn phọ? Oḍuom ghan olhoghi mọ odị kụ “Onaghanhạm iiḅereghị” phọ. (Ps. 65:2) AZihova katue ni aḍighi idị ‘epu ipẹ yira rolọm ghan bọ.’ (Efẹ. 3:20) Odị ra/ngọ ghan ipẹ yira olhọm bọ nyodị esi iiḅereghị bịn. Odị atue ni aḍighi iiḅaghamhị phọ ayira ungọ iyira eten dị epel ipẹ yira ootughiạn bọ. w19.08 21 ¶5-6

Abuniin awe roḍighinhom ghan ekpo onhụ phọ “Amagedọn” mem dị rokaạph ilọ eghạm dị robeom sibọmb obobọ mem dị ekperenhom iiḅaghamhị emite. Dị egbạgh r’ipẹ phọ, aBaibul phọ akaạph mọ Amagedọn eḅaramaạm iiḅi iinhaghạn, iyaạr dị kemiteom oḅaạl olhoghi! (Ogan. 1:3) Eghạm Amagedọn phọ ke/piemhi, kuolọ kepẹl ghụn omhạr awe! Ika? Esi osiemhi eekunha itooghị awe. Eghạm mọ epẹ phọ kepẹl omhạr awe esi ophiemhi abukarạph awe kụ osugheeny awe elhiom eḍighinhom iyaạr. Ḅilhẹ kẹn kepẹl omhạr awe esi oghoph ade phọ kụ ophiemhi abuphẹ ropiemhi bọ de phọ. (Ogan. 11:18) Ekpo onhụ phọ “Amagedọn” emite eniin esi bịn siphẹ oomo aBaibul phọ, usighẹ esi ekpo onhụ aHibru dị remạ ghan mọ “Eeḅarạph aMegiddo.” (Ogan. 16:16) AMegiddo iḍighi ghan egbogh emhạ dị erọl ghan siphẹ Izrạl iḍiodiidi phọ. (Josh. 17:11) Kuolọ Amagedọn phọ re/mạ ghan ekaraghị esi dị edi ghan siẹn ade phọ ḍio arodon. Ogbononomhi oghaạph, remạ ghan sidọl dị ketorori ekị esiemhi mem mọ “oomo abudaạm aḅirini phọ” kookpomhoghan bọ osophoghom aZihova.—Ogan. 16:14. w19.09 8 ¶1-3

Anhịr phọ akạr kụ awạ ghan olhoghonhaạn aḍighaạgh. Odị maghiighị ni k’ariil arookonhom kirokirọ owạ eekonhom. Odị mamiinhọm 12 asiạ, oye nyodị o/rue ookonhom. Odaphạn olhogh phọ, pọ odị o/ḅaạl. (Lev. 15:25) Kụ odị anhaghạn mọ aZizọs katue ni aakonhom buphẹ phọ romiinhọm bọ esi e”moon, bịn anyeenhe oghị owạ odị. Mem mọ anhịr phọ amhiịn bọ nyodị, odị aḅọgh ni ḍimaạm asuomạ anyụ phọ aZizọs, egina amem bịn odị amhoon! Kuolọ aZizọs aḍighi idị epelhom ookonhom anhịr phọ bịn—odị aḅilhẹ ni aḅulhemhi eghuan anhịr phọ. Esi omaạm, mem mọ aZizọs raḅaanhaạn bọ anhịr phọ, odị aḅaanhaạn r’ikpo onhụ olhọgh eegu mọ “nyanị phọ.” P’eeghe idị ipẹ phọ eemhanhamhi eḅilhẹ engọ inyaạm anhịr phọ! (Luk 8:44-48) Lọgh elhegh mọ anhịr phọ kụ aghị ateẹny Zizọs. Odị kụ alhọgh ikuph omhiịn mọ odị akị ni ateẹny Zizọs. Iniin phọ kẹn ḍio arodon—yira kụ kolọgh ikuph okị oteẹny Zizọs. Siẹn amem mọ ayira, aZizọs kaa/konhom eten iiḍaạny oomo abuphẹ u/moon bọ, kụ oghị bọ oteẹny nyodị. Kuolọ odị ramạgh ni mọ: “itu mị kingọ inyina [ophooghian].”—Mat. 11:28. w19.09 20 ¶2-3

Oyil phọ aZekaraya aghaạph ni k’eepẹ omhạn iniin phọ kẹn. Odị agẹ mọ: “Siẹn asiḍio eekunha phọ, ḍioph awe esi oomo arunhụ aḍiaḅạ isiẹn areelhe phọ kokpạph ni, ii, kokpạph ni okparamhị asuomạ onyọ aJu, kụ oḅẹm ghan mọ: ‘yoor kodạph nyinhạ, loor esi dị yoor onaghạn m’Enhaạn edi r’anyinha awe phọ.’ ”(Zech. 8:23) Abugbaanhaạn AZihova olọgh elhegh mọ orue ookpomoghi oomo awe arunhụ aḍiaḅạ kirokirọ, pọ omoọgh osighẹ arunhụ aḍiaḅạ kirokirọ kụ oghaaphọm iiḅi iinhaghạn phọ. Nyiidiphọ, yoor okạr ri olọgh ikuph dị emhanhạm esi oḍighi ogbạ oteneghi phọ, rukuron arunhụ aḍiaḅạ. Dị eegholhaan ni, aZihova raḍighi ni oḍighi iiḍaạny ph’odị ḍio arodon—ookpomoghi aḍigbogh aḍita phọ esi areelhe kirokirọ. Enhighenhaạn bọ itughemhị aBaibul phọ edi bọ runhụ aḍiaḅạ kirokirọ, arugu awe kirokirọ phọ abuẹn phọ moḅophoghạn rooḅereghị aZihova. Kụ molhegheriom Bugbaanhaạn phọ idiphọ awe dị rogbạ ghan ikpo onhụ phọ r’oophugh ḅilhẹ r’ephomhoghiạn abumor phọ abidị. P’eeghe idị ipẹ phọ eḍighi iyaạr okparamhị omheeraam!—Mat. 24:14; Jọn 13:35. w19.09 30-31 ¶16-17

Mem igbogh iiḅaghamhị phọ, keḍighi ni unmam esi awe omhiịn dị araraạr aḅirinhi phọ bidị ootughiạn bọ mọ ketọl li ebia phọ repeeghu. Bidị kotọl dọl “amukum olhoghi,” r’oghiilhaan ilọ asighuḍum mọ abidị, idiphọ bidị kosoman bọ simem dị ekạr eeph elhoghorị esi iphirigba omhạr awe. (Zeph. 1:14, 15) Mem mọ amuphẹ phọ, asidọl aghuḍum awe phọ kekpạr ri, ghalhamọ r’ilọ awe phọ aZihova kẹn. Loor iduọn yira u/ḍighi bọ pakirị aḅirinhi phọ, eeni yira kosoman ni ḍikparamhinheẹn. Ibadị araraạr dị ekạr ri ewạ omhoọgh kikuom ni iyira. ‘Ebenhẹ phọ asụ bọ olhoghi aḅilhẹ akpẹ oḍuomolhoghi phọ’ ruukolhobian ghan ni iyira ilọ yira kotue otọl dọl dị ekpẹ oḍuomolhoghi mem igbogh iiḅaghamhị phọ. (Mat. 24:45) Bidị moḍighi ni iphẹn phọ ibadị areten, kuolọ ooḅeghiọn eniin eten: edeọm arookpomhoghan eephugh phọ ayira ipẹ 2016-2018. Dị eego esi edeọm arookpomhoghan eephugh phọ ipẹ phọ, araghaạph phọ ongooghị bọ mikparamhị iyira omhoọgh araagharạ phọ emhoghi bọ, idiphọ aḍio phọ aZihova metuman bọ siẹn. w19.10 14 ¶2; 16 ¶10; 17 ¶12

Mem dị yira omhịn eḍien, eḍien phọ remhiigh ghan ni oḍighi oḍighi phọ odị ḅilhẹ k’engọ loor phọ inyaạm. Egey eḍien ketue ni ingo iyira omhoon aloor, ekarạph eḍien ketue ni ekọm e/moon ingọ iyira. Ke/nuụn eganana eḅẹl amem mọ, kuolọ esighẹ rekị bịn yira komiịn egaan ipẹ kekọm bọ engọ loor phọ ayira. Iniin phọ kẹn, mem dị yira osaḅạr umoore, yira kotue ni ooselhạ raraạr phọ ipẹ ekpẹ bọ osighẹ olhọgh olhoghi ayira. Kuolọ onyebeel roten, ipẹ yira osaḅạr bọ ketue ni etir olhoghi phọ r’ekpom mọ ayira. Ogey umoore katue ni uumhanhamhi iyira egey eten; okarạph umoore kulhọgh iyira esi iiḅaghamhị. (Jems. 1:14, 15) Ipẹ umoore phọ kutir bọ iyira, yira ko/nuụn olọgh elhegh kuolọ esighẹ rekị bịn keganana ni. Pọ kụ iyaạr phọ aBaibul phọ uphụr bọ iyira rurụ mọ: “Torobọ ilọ oye phọ aḅeph kụ idị odị katuụgh ni abugha; Oye lọ aḅephenaan iphulupul phọ odị, kabugha ibugha aḍuugh.” (Gal. 6:7, 8) P’eeghe idị ekạr ewạ dị yira kokel oomo odọ umoore dị ralọgh ghan kaphophe raraạr dị aZihova aghel!—Ps. 97:10. w19.10 30 ¶12-14

AZihova aḍeenhaan ephomoghiạn phọ odị, esi ongọ oọny phọ odị idiphọ etegharạn. (Jọn 3:16) Ika kụ idị yira kotue otuughaạny aani ephomoghiạn phọ aZihova? (Efẹ. 5:1, 2) Osighẹ ghan mọ torobọ onyọ umor obobọ umarani amạn ni maạr aḅilhẹ amoọgh maạr oḍighinhom, ḅilẹ kẹn, oghuraam ghan r’oḅaạl olhoghi torobọ “oyool lọ aphe” kụ aḅilhẹ aḅula esi aZihova. (Ps. 119:176; Luk 15:7, 10) Yira koḍeenhaan mọ yira opomoghiạn ni bumor r’abumarani phọ ayira esi omiteom ghan aloor, r’inyaạm ayira olhoghonhaạn ghan abidị ḍighaạgh mem lọ ewạ. (1 Jọn 3:17) AZizọs atọ aḅenị bumatuạn phọ odị mọ oḍeenhaan ghan ephomoghiạn osighe aloor ophighironọm ekiạ. (Jọn 13:34, 35) Itọ phọ aZizọs imhoom ni loor esi dị ewạ mọ oḍeenhaan ephomoghiạn eten dị epelhom nyepẹ aMozis: Pomoghiạn bumor r’abumarani phọ eten phọ epẹ aZizọs aphomoghiạn bọ nyinạ. Oḍighi iduọn phọ pọ ewạ ephomoghiạn osighẹ aloor ophighironọm ekiạ. Yira kopomoghiạn bumor r’abumarani phọ ayira opuemi siloor phọ ayira. Yira kopomoghiạn bidị osiemi esi dị yira komeeraam ni omughanaan abidị idiphọ aZizọs. w19.05 4 ¶11-13

Orue omhoọgh aani olhoghonhaạn aḍighaạgh uwaloor iigbia phọ, pọ ewạ mọ umugholoor iyira ku/siph ghan olọm. (Luk 11:13) Oghaạph omaaniọm mọ aZizọs odi bọ siphẹ Luk 11:5-9 ulhoghonhaạn iyira ḍighaạgh omiịn iyaạr phọ eḍighi bọ kụ aZihova kungọ bọ ni iyira uwaloor iigbia phọ. Oye phọ siẹn oghaạph omaaniọm mọ awạ ghan omaạr ophạm ooruen odị. Odị alhoghoma ni mọ ewạ ni ongọ iyaạr olhe ooruen phọ asi bọ ogbo aḍughul phọ, kuolọ iyaạr o/moọgh. AZizọs aḅẹm mọ oyaghirị phọ angọ abrẹd phọ loor iduọn odị aghiọm bọ ghisigh apuru ghan. AZizọs rakaạph ghan eeghe siẹn phọ? Eḍighi maạr dị oye e”munughan aakolobian ni olhoghonhaạn aḍighaạgh oyaghirị odị dị aghiọm ghisigh alọm nyodị iyaạr, kụ aghiọm nuụn olhoghi Odẹ onmạ ighirigiir phọ ayira odi bọ k’akẹ, mughumọ k/angọ uwaloor iigbia buphẹ oghiọm bọ ghisigh opuru ghan nyodị! Kụ iḍighi kụ yira kotue ni okuphom owol mọ aZihova kanaghạn ni ilọm mọ ayira ilọ uwaloor iigbia phọ. (Ps. 10:17; 66:19) Yira kotue ni okuphom owol mọ etigheri ikuph phọ aSetan alhọgh bọ ozuoghom ayira, yira kokpạr ri opu. w19.11 13 ¶17-19

AZizọs alhegheri ni mọ eeni amem rewạ ghan ni mọ abutelhedom mọ odị ophooghian aani. Toroboiperolbọ, ibadị awe mem mọ amuphẹ phọ r’isiẹn amem mọ ayira okịgh aani oolhạ phọ aZizọs aghaạph bọ aghol siphẹ oghaạph omaaniọm mọ odị. Oye phọ aakelheghian ni loor kụ aḅẹm ghan mọ: “Tọl aphooghian, ale, aphughọl amoọgh ibo!” (Luk 12:19; 2 Tim. 3:4) Odị akpasị oomo aghuḍum mọ odị esi ophooghian r’eedughạ. Dị egbạgh r’iphẹn phọ, aZizọs r’abutelhedom mọ odị u/sighẹ ghuḍum mọ abidị u/kpasị esi eedughạ. Ḍio arodon, yira rokparaghạ ghan otuughaạny aani aZizọs, esi osighẹ aani ghan amem ophooghian ayira epẹ otu oḍighi phọ, oghị ogbeelhom iiḅi iinhaghạn phọ ḅilhẹ r’oghị ghan ituughạ. Okạr oghaạph, esi ayira, oḍighi iphelhegbeel phọ r’oghị ghan ituughạ emhạn ni maạr iboom, kụ yira rolọgh ghan ni ikuph dị emhanhạm omhiịn mọ yira opinom aani ni bin. (Hib. 10:24, 25) Ghalhamọ r’amem dị yira oghị enhọn ekpisi, yira ropamanhạm ghan ni eḍighinhom iyaạr phọ ayira idị egbolhomaam oghị aani ghan ituughạ etigheri ekpisi phọ yira odi bọ, ḅilhẹ yira rokparaghạ ghan ni oghaạph adom aBaibul phọ oḅenhị abuphẹ yira ozuan bọ.—2 Tim. 4:2. w19.12 7 ¶16-17

AZihova ungọ ni ayira eepoogh osopha eten aghuḍum dị iḅeeraạn iyira. Odị rutughemhị ghan iyira ilọ osopha ghan ogey osopha, aḅilhẹ rulhoghonhaạn ghan iyira ḍighaạgh omhoọgh ekol mem dị yira osopha osopha dị eḅeeraạn nyodị. (Ps. 119:173) Kụ iḍighi kụ, amem dị yira osighẹ ghan oḍighinhom osụ olhoghi phọ odi bọ siphẹ Ekpo onhụ phọ Enhaạn, kụ edị yira kosopha ghan ogey osopha. (Hib. 5:14) Toroboiperolbọ, ghalhamọ r’amem dị yira osopha ni r’osụ olhoghi bịn re/dugh ghan oḍighi omadạn ipẹ yira omhiighom bọ. Ooḅeghiọn iniin areḍeenhaan: Oniin oḍoọgh onyọ umor asopha ni aạl oomo phọ aBaibul phọ. Amhiigh ni aạl esi iphurukpu asiwiki, esighẹ rekị bịn awilhẹ. Oniin onyọ umarani asopha mọ onọ kamiigh okọy eten oomo amem mọ, kuolọ agu ghan mem bịn aten mem. Aḍita ikumor awe ookpomhoghan uḅọph ni onhụ osopha olhọgh amem oghị ghan ophogh abumor r’abumarani phọ, ibadị arunwanyụ eru eten u/miigh. Asidọl phọ iphẹn phọ egbaranhaạn ni, kuolọ eniin iyaạr kụ reeḅaghamhị oomo phọ abidị. Usopha yogh ni osopha kuolọ u/ḍighi umadạn. w19.11 26 ¶1-2

AZizọs asighẹ mem mọ ayira atomaạm “mem mọ aNoa,” kụ iikia i/lo, yira odi ni ‘ruukuna phọ eḍighi bọ ni ooto r’osooromineen.’ (Mat. 24:37; 2 Tim. 3:1) Esi iduọn phọ abuniin aburulom r’anmariịr osopha mọ kowooriọm ni oghaạph emariạ, p’idị bidị otue olọgh muboom amem siẹn arukumuan aKristẹn phọ. Mem lọ rosopha mughumọ komaraghị ni ibạm anmụny ḅilhẹ r’onhụ abulọ komạr, olom r’anhịr dị osụ-olhoghi r’ogbiighi ghan ni “oomo ikpoki lọ kemanạm.” (Luk 14:28, 29) Aburudẹ r’aburunhiin dị mookonhom ghan ibạm anmụny olegheri ni mọ re/sighẹ ghan muboom amaliom bịn, kuolọ resighẹ ghan kẹn ni mem r’inyaạm. Esi iduọn phọ, emạn ni maạr dị bidị kooḅeghiọn sipuru phọ iphẹn: ‘Iyạl phọ ayoor kụ koḍighi ghan oḍighi omhoọgh ikpokị ophoghom eghunotu phọ ḍughụm? Iyạl phọ ayoor okạr ri olegheri raraạr phọ ipẹ ekạr bọ remoghi ḍughụm? Eru maạr dị iyạl phọ ayoor kụ koḍighi ghan iiḍighi, anhiạn kụ kapogh ghan ibạm anmụny phọ ayoor? Aroozọ r’iitughiạn anhiạn kụ edị yira rowạ mọ ibạm anmụny phọ ayira otuughaạny?’ Aburulom r’anmariịr dị omhiigha loor ooḅeghiọn sipuru phọ iphẹn phọ osighẹ oḍighinhom ikpo-onhụ phọ edi bọ siẹn ibạl arodon phọ. w19.12 23-24 ¶6-7

Otelhedom mọ aPọl amuzaan ni ḍuugh ibadị amem. (2 Kọr. 11:23-28) Odị aḅilhẹ kẹn akparạm “ooburom” dị agim nyodị, eeni iḍighi e/moon. (2 Kọr. 12:7) Ḅilhẹ odị aḅonyonhu ni azuan mem mọ aDemạs, oniin onyọ abuphẹ r’odị okumuan ghan bọ awilhẹ nyodị “akiton [aphomoghiạn] aḅirini phọ.” (2 Tim. 4:10) APọl aḍighi onyọ aKristẹn dị osagharạn aani uwaloor iigbia phọ dị akpọ ni oḅio, ḅilhẹ alhoghonhaạn ghan ḍighaạgh bunhọn r’ophooph olhoghi, kuolọ eeni amem aḅonyonhu ghan ni azuan. (Rom 9:1, 2) APọl amhoọgh ni iidereghị phọ r’olhoghonhaạn aḍighaạgh phọ ewạ bọ. Ika? AZihova asighẹ uwaloor iigbia phọ Odị kụ akparamhiọm nyodị. (2 Kọr. 4:7) AZihova aḅilhẹ kẹn asighẹ buniin abuọ aKristẹn phọ aadereghiọm nyodị. APọl aḅẹm mọ abuniin abuphẹ r’odị okumuan ghan bọ oḍighi zin “iboom [iidereghị].” (Kọl. 4:11) Abuniin abudị odị aagholhogh siḍien phọ pọ Aristakọs, Tikikọs, r’aMạk. Bidị ukparamhị ni Pọl, olhoghonhaạn nyodị ḍighaạgh omhoọgh okparạm. w20.01 8 ¶2-3

AZizọs amạ ni aḍeenhaan mọ ko/tue okaạph oḅenhị oye dị ko/sagharạn ghan uwaloor iigbia phọ ipẹ rekạr ghan bọ kerọl mem dị “oḅilẹ omạr,” obobọ “omarạm UwaIoor phọ.” (Jọn 3:3-8.) Ika kụ idị aKristẹn phọ abuphẹ osagharạn bọ uwaloor phọ romiigh ghan ootughiạn eten dị egbatanhaạn? Bidị umhoọgh ghan oḍuomolhoghi orọl isiẹn ade phọ k’agee-pọ, kụ aZihova agbi bọ osaḅạr abidị. Bidị ugon aani ghan r’ikpukpụ omhiịn amem mọ aZihova kagbuurogh bọ ekarạph eḍighinhom iyaạr asighẹ kụ aḍighi de phọ paradaịs. Eeni bidị ugbiom aani ghan ni olhoghi omhiịn dị koḅerion buọ eghunotu obobọ righirị abidị dị momhuughu. Kuolọ rosagharạn bidị uwaloor iigbia phọ, bịn momhiigh ogbiighi enhọn eten. Eeghe kụ iḍighi? U/ḅẹm mọ bidị roḅẹm ghan mọ orọl isiẹn ade phọ k’agee-pọ i/nighẹ mun. Bidị u/tuạn idị bidị romiinhọm iboom siẹn ade phọ kụ onme bọ iloghi phọ abidị. Bidị u/kem bịn uu/tughiạn mọ orọl isiẹn ade phọ k’agee-pọ eḍighi dool. Kparipẹ ghụn, aZihova kụ asighẹ uwaloor phọ odị anmeom eten phọ epẹ bidị rootughiạn ghan bọ ḅilhẹ r’oḍuomolhoghi phọ abidị. w20.01 22 ¶9-11

Eeḍiạn olhogh phọ Enaạn engọ bọ we phọ Izrạl, ikumor awe phọ r’abuugboom iiruẹn phọ u/pạm ghan raghaạph dị egbolhomaam iiḅereghị phọ aZihova bịn, kuolọ uḅarạm ghan kẹn raghaạph osoroghu iilhogh eelhe phọ. Kuolọ siẹn eeḍiạn “olhogh phọ aKraist,” oḍighi ikumor phọ pọ ophạm ghan araghaạph oye dị aḍighi ikarạph siẹn ookpomoghan phọ bịn. (Gal. 6:2) Ikumor awe phọ olọgh elhegh mọ aZihova angọ oḍighi buọ iikpọ itooghị phọ ophogh awe dị osoroghu iilhogh eelhe phọ. Kụ ipẹ phọ eḅaramaạm ni iikpọ osoph ooruẹn amalhiọm idiphọ olhọgh ikoli obobọ ofanị. (Rom. 13:2-4) Eghẹn eten kụ idị ikumor awe phọ ropạm ghan raghaạph awe lọ oḍighi igbogh ikarạph? Bidị rosighẹ ghan Baibul phọ kụ oḍighinhom. Bidị rootughiạn ghan ni mọ ephomoghiạn kụ ephighiom olhogh phọ aKraist. Ephomoghiạn renyu ghan ikumor awe phọ ooḅeghiọn asipuru phọ iphẹn: Ewạ mọ oḍighi eeghe, olhoghonaạn aḍighaạgh oye dị aḍighi ikarạph siphẹ ookpomoghan phọ? Idị egbolomaam oḍighinom ikarạph phọ, ephomoghiạn r’enyu ghan ikumor awe phọ ooḅeghiọn asipuru phọ iphẹn: Odị makạr ri akiton? Kotue ni ologhonhaạn nyodị ḍighaạgh oḅilhẹ oolemi asiya phọ odị r’aZihova ḍughụm? w19.05 7 ¶23-24

AZizọs amạ ni amiteom mọ Odẹ ph’odị kụ aZin r’Opoghom aghuḍum mọ odị aḅẹm bọ iphẹn ogẹ bọ anyụ phọ. AZizọs akạr kụ aḍuomolhoghi Odẹ ph’odị, kụ aZihova angọ ni nyodị torobọ iyaạr osighẹ orolhọm. Edị enhighẹ epelhom, aZihova alhoghonhaạn Zizọs ḍighaạgh ophạm omheeraam mọ odị okparamhị. (Mat. 4:4) AZihova ramiteom ghan ni ipẹ rewạ bọ okparamhị asiya phọ ayira r’odị. Odị agananami igey phọ ilọ aloor odị, ogbi ph’odị, ilọ emhụ aghuḍum mọ, ḅilhẹ r’ilọ aghisigh phọ dị eego esi Ekpo Onhụ ph’odị. Odị uḍeenhaan iyira ogbolhomaam eḅẹl amem mọ yira rotuughạ bọ igey phọ, dị eego esi aburudẹ r’aburunhiin ayira obobọ bunhọn abutughemhiạ, oḍighi idị yira kolegheri nyodị. Odị aḅilhẹ kẹn rulhoghonhaạn ghan iyira ḍighaạgh dị eego esi ikumor awe ookpomhoghan phọ, ḅilhẹ r’abumor r’abumarani phọ ayira. Oḅarạm isiẹn, aZihova r’uromoghiom ghan iyira dị eego esi ituughạ phọ yira rokị ghan bọ, isiphẹ kụ edị yira rooḍikuan ghan bumor r’abumarani phọ ayira. Iphẹn phọ r’inhọn areten kụ edị aZihova raḍeenhaan ghan ḍiḅeraạn k’aru esi ayira, idiphọ odẹ.—Ps. 32:8. w20.02 3 ¶8; 5 ¶13

Eephọ ke/tue etọl igbo ayira eḍighi maạr dị yira omhoọgh eḍịm. Ewạ dị yira kotuphuron osighẹ eḍịm siphẹ arokpom mọ ayira kụ okel oḍighi ghan iyaạr dị kekọm idị awe komoọgh eḍịm. Eeghe iyaạr kụ edị yira kokạr oḍighi, olhoghonhaạn aḍighaạgh bunhọn okpạr opu eḍịm, kụ olọgh ophophe eephọ? Aroozọ ḅilhẹ r’iḍighinhom araraạr phọ ayira ketue ni etir bunhọn. Aḅirinhi phọ rowạ mọ yira “obaga” ghan esi araraạr phọ yira omhoọgh bọ. (1 Jọn 2:16) Kuolọ oobagaam araraạr dị oye amhoọgh relọgh ghan kephophe eḍịm. Kụ iḍighi kụ, eḍighi maạr dị yira u/kaaphọgh ghan egbạ gbạ amem ilọ araraạr dị yira omhoọgh obobọ ilọ raraạr dị yira rowạ ogho, pọ abunhọn awe ko/moọgh eḍịm otu esi ayira. Enhọn eten dị yira kotue okel olhọgh ophophe eḍịm, pọ eten phọ epẹ yira roḅo ghan bọ mem dị ungọ iyira eepoogh arukumuan siẹn ookpomhoghan phọ. Eḍighi maạr dị yira oghiọm ghisigh oghaaphọgh ghan ilọ aroopoogh dị yira ophamhạgh, pọ yira rooduom ghan muụm eḍịm m’ephoph emhanhạm. Kuolọ mem dị yira omhoọgh ogey ogbolhomaam oghị esi abunhọn kụ oḅilhẹ olhọgh ghan elhegh imạ araraạr phọ bidị roḍighi bọ, pọ yira rologhonhaạn ghan bidị ḍighaạgh omhoọgh ogbaanyạn ḅilhẹ yira rolọgh ghan kophophe muuḅọph r’eephọ siẹn ookpomhoghan phọ. w20.02 18 ¶15-16

Nạ katue ni atuughạ ilọ aZihova esi olhẹm mọ odị. (Ogan. 4:11) Gbirima ghan osụ olhoghi phọ aganana bọ siphẹ emạ eten phọ olhẹm bọ iizuphạ phọ r’inhạm mọ. Tuughạ kẹn iyaạr esi eekiạ eten phọ epẹ aZihova amakạ bọ loor phọ oye. (Ps. 139:14) Tuutughiạn ni kẹn ilọ iboom iikpọ phọ aZihova alhọgh bọ loor erumuḍio phọ, eḍighi bọ nyeniin esi ariisi eelạ araanaạn phọ edi bọ. (Isa. 40:26) Nạ aḍighi iduọn phọ, nạ kakuamhị ni alọgh eegu aZihova. Toroboiperolbọ, olhegheri mọ aZihova asụ olhoghi aḅilhẹ amoọgh iikpọ eḍighi pakirị iphighiom asiya phọ anạ r’odị. Orue okparamhị ephomhoghiạn phọ anạ esi aZihova, pọ ewạ mọ kuamhị alhegheri nyodị. Ewạ mọ legheri akuphom owol mọ aZihova raphogh ghan ni nyinhạ r’aloor. Legheri mọ “eḍighi maạr dị nạ awạ ni nyodị, p’odị kameera ni mọ miịn nyodị.” (1 Chron. 28:9) AZihova aḅenhị nyinhạ mọ, “Mị maḍur nyinhạ aloghomạ.” (Jer. 31:3) Mem dị nạ amhaghamhị maạr oomo ipẹ aZihova maḍighinhaan bọ nyinhạ, ephomhoghiạn phọ anạ esi odị keḍiinyan ni. w20.03 4 ¶6-7

Otelhedom mọ aPọl aphighi ni imạ eḍeenhaan esi osighẹ oḍighi iphelhegbeel phọ oḍighi eḅẹl. Mem dị odị arọl epẹ Korịnt siphẹ omhunhenhiom iyạl eghị phọ odị, asipenị ikuom ni nyodị, kụ iḍighi kụ odị akolhọgh ghan rukpe odoghoḍiom arogbogo kụ aalhaghi. Odị akumuan ghan iduọn phọ ologhonhaạn aḍighaạgh loor odị, oḍighi oḍighi iphelhegbeel phọ “oopho” epẹ Korịnt, obọ abumor phọ obilhẹ uu/ḅaghamhiạn loor. (2 Kọr. 11:7) Ghalhamọ r’iduọn aPọl akolhọgh ghan bọ rukpe arogbogo phọ, odị aghiọm ni ghisigh asighẹ oḍighi iphelhegbeel phọ aḍighi eḅẹl, kụ agbeelhom ghan iiḅi iinhaghạn phọ torobọ Aḍio Ophooghian. Mem dị araraạr emalaạm, aPọl “akuọm oomo amem odị oghaạph ghan adom mọ ilọ oḍeenhaan mọ [aZizọs] kụ aMesaya phọ.” (Iiḍighi 18:3-5; 2 Kọr. 11:9) Onyebel roten, mem dị odị arọl ikoli otu esi iyạl asiạ epẹ Rom, aPọl angọ ghan ni ogbaanhaạn we phọ oghị ghan bọ ophogh odị ḅilhẹ ageeghị rinyạ aghiomnhaạn. (Iiḍighi 18:3-5; 2 Cor. 11:9) APọl asopha mọ odị ka/meera iyaạr esophoghom oḍighi iphelhegbeel phọ odị. w19.04 4 ¶9