Ḍuom Olhoghi “Oogboom Iiruẹn Oomo Aḅirinhi Phọ” Ranmạ Ghan Bọ Ighirigiir!

1. Eeghe iyaạr iidereghị kụ edị aZihova atughemhị Ebraham?

IḌIGHI raghaạph dị Ebraham ka/tue ni bịn abulha. Dị eego esi ookpaạny, Enhaạn aḅenhị Ebraham mọ odị kapiemhi ramhạ phọ aSodọm r’aGomorạ. Ipẹ phọ iiḅaghamhị ni oye elhiom eḍighinhom iyaạr phọ. Kụ odị apuru mọ: “Nạ kapiemhi ni buọ aruukuan phọ r’abuọ asipioghọm mọ? . . . Oogboom iiruẹn oomo aḅirinhi phọ k”aḍighi ipẹ eru bọ elhiom?” R’okparạm aZihova amhiigha ni loor atughemhị ooḅi oyaghirị phọ odị raraạr dị ketue engọ suọ eḅilhẹ eedereghị oomo phọ ayira mọ: Enhaạn r’amem r’amem ka/piemhi we aruukuan.—Gen. 18:23-33.

2. Eeghe kụ ingọ bọ iyira okuphom owol mọ torobọ ooruẹn dị aZihova kasophonhaan oye aaleeny ni aḅilhẹ aḍeenhaan onmạ ighirigiir?

² Eeghe kụ ingọ bọ iyira okuphom owol mọ torobọ ooruẹn dị aZihova kasophonhaan oye kaḍighi ni elhiom aḅilhẹ aḍeenhaan onmạ ighirigiir? Loor esi dị, yira olegheri mọ “aZihova kụ ramiịn ghan ekpom” atorobọ oye. (1 Sam. 16:7) Okạr oghaạph, odị kụ alhegheri “oomo ilhoghi awe.” (1 Ki. 8:39; 1 Chron. 28:9) Ipẹ phọ igey dị yira okạr osereghiạn. AZihova kụ asụ-olhoghi upu iyira, esi iduọn phọ eeni amem yira ko/tue okạr onaghanhạn eten iiruẹn phọ odị. Idị emhoọgh muḅọph r’iphẹn phọ, otelhedom mọ Pọl aghaạph ilọ aZihova mọ: “Anhiạn kụ katue alegheri rigbiom mọ odị?”—Rom. 11:33.

3-4. Eeghe asipuru kụ edị yira kotue ni opuru, kụ yira kooḅeghiọn eeghe siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ? (Jọn 5:28, 29)

³ Toroboiperolbọ, yira otue ni omoọgh sipuru dị eghịgh aani ipẹ Ebraham. Eeni yira otue ni opuru mọ: ‘Oḍuom olhoghi odianhaan ni we phọ ophiemhi bọ siphẹ Sodọm r’aGomorạ? Koḅerion aani ni buniin abidị siphẹ koḅerion bọ we ekeeny eḍighinhom iyaạr phọ ḍughụm?—Iiḍ. 24:15.

⁴ Ooḅeghiọn ipẹ yira olhegheri bọ ilọ oḅerion awe esi aḍuugh phọ. Dị k”ebia iboom, uugholhomhi ni onhaghạn aḍughụm mọ ayira ilọ abuphẹ koḅerion bọ ‘ongọ ghuḍum’ r’abuphẹ koḅerion bọ “osoph iiruẹn” ongọ.a (Bạl Jọn 5:28, 29.) Iphẹn oogholhomi bọ mekọm idị mooḅenhion onhaghạn aḍughụm mọ ayira. Kụ ipẹ phọ kụ idị yira kooḅeghiọn bọ siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ r’epẹ etum bọ siẹn. Idị egbolhomaam elhiom ooruẹn phọ aZihova, yira kopụr ooḅeghiọn raraạr dị yira u/legheri, kụ ipẹ reten kụ yira ooḅeghiọn idị yira olhegheri.

ARARAẠR DỊ YIRA U/LEGHERI

5. Eeghe kụ edị arinyạ phọ ayira meghaạph ghan epẹ omhạn ilọ awe phọ aSodọm r’aGomorạ ophiemhi bọ?

⁵ Epẹ omhạn, arinyạ phọ ayira meghaạph ghan ni ipẹ kemitenhaan bọ buphẹ aZihova asophonhaan bọ mọ abuọ ekeeny eḍighinhom iyaạr. Yira uḅẹm ghan mọ awe dị aZihova kụ aphiemhi idiphọ awe phọ aSodọm r’aGomorạ, mọ ko/ḅerion. Kuolọ, ooḅereghị bọ oḅilhẹ okiririom ophogh oghaạph phọ ophọn phọ, eegholhaan ni mọ yira ko/tue okạr okaạph mọ ko/ḅerion we phọ abuẹn phọ. Eeghe kụ iḍighi?

6. Abughẹn awe ekeeny eḍighinhom iyaạr kụ edị aZihova asophonhaan ooruẹn, kụ eeghe kụ edị yira u/legheri?

⁶ Ooḅeghiọn inhọn asipuru dị egbolhomaam oghaạph phọ ophọn phọ. Ibadị ariisi aBaibul ekaạph ni ilọ iiruẹn dị aZihova asophonhaan we ekeeny eḍighinhom iyaạr. Esi omaạm, awe phọ omhugh bọ mem Amuum-aḍigho phọ aNoa, aḍita awe phọ aZihova atọ bọ mọ ophiemhi siphẹ oḍual areelhe phọ orọl bọ epẹ Ade Oguanhaan Phọ. Ḅilhẹ 185,000 awe eghạm Asiria phọ ookpaạny phọ aZihova aphiemhi bọ ḍiniin aḍughul. (Gen. 7:23; Deut. 7:1-3; Isa. 37:36, 37) Eḍighi ni edị aBaibul phọ uḅenhị iyira mọ aZihova asophonhaan oomo awe phọ abuẹn phọ muphe k’agee-pọ ḍughụm? Eeye, aBaibul phọ o/ghaạph idiphọ. Uḍighi ika kụ yira oḅẹm bọ iduọn phọ?

7. Eeghe kụ edị yira u/legheri ilọ awe phọ ophiemhi bọ siphẹ Amuụm-aḍigho phọ obobọ buphẹ anmụny phọ Izrạl ophiemhi bọ siphẹ areelhe phọ aKena? (Miịn afoto phọ.)

⁷ Siphẹ areḍeenhaan phọ oghaạph bọ oghol, yira u/legheri ipẹ aZihova asophonhaan bọ torobọ onyọ abidị ooruẹn. Ḅilhẹ kẹn, yira u/legheri mughumọ abuphẹ ozẹ bọ umhoọgh ni eepoogh otuughạ ilọ aZihova. Idị egbolhomaam Muụm-aḍigho phọ aru bọ mem mọ aNoa, aBaibul phọ aḅẹm mọ aNoa agbeelhom ni “mọ awe orọl dọl aruukuan.” (2 Pit. 2:5) Kuolọ aBaibul phọ o/ghaạph mọ mem mọ odị rakạ bọ ogbogh oghuugh phọ, mọ odị arue ni ateẹny torobọ oye siẹn ade phọ aḅenhị ilọ Amuụm-aḍigho phọ. Eniin phọ eten phọ kẹn, yira u/legheri mughumọ abuḍighinhom ikarạph phọ orọl bọ reelhe aKena umhoọgh ni eepoogh otuughạ ilọ aZihova pidị okiton esi ekarạph eḍighinhom araraạr phọ abidị.

8. Eeghe kụ edị yira olhegheri ilọ awe phọ aSodọm r’aGomorạ?

⁸ Kokaạph ika ilọ awe phọ aSodọm r’aGomorạ? Oye elhiom eḍighinhom iyaạr dị oghol mọ Lọt, arugh igbo awe phọ aSodọm. Kuolọ yira kotue ni okaạph okuphom owol mọ aLọt aḅenhị ni torobọ onyọ abidị ilọ egey Enhaạn phọ? Eeye. Bidị uḍighi ni buḍighinhom ikarạph, kuolọ yira kotue ni oḅẹm mọ bidị ulhegheri ni igey r’ikarạph? Okạr oghaạph, aBaibul phọ aḅẹm mọ aḍita awe emhạ phọ emhiigh “ugheel kụ esi ikumor” awe kụ uru bọ k’aLọt obiighi aruuruen phọ odị. (Gen. 19:4; 2 Pit. 2:7) Nạ ragbi mọ Enhaạn onmạ ighirigiir phọ, aZihova, kasopha ni mọ onyọ abuẹn phọ dị koḅeton esi aḍuugh ka/tọl ḍughụm? Yira ko/tue okaạph mọ idiphọ kụ edị keḍighi. AZihova aḅenhị ni Ebraham mọ ghalhamọ r’aḍioph awe elhiom eḍighinhom iyaạr bịn emhạ phọ u/lo. (Gen. 18:32) Okạr agey, bidị ukạr kụ oḍighi we ekeeny eḍighinhom iyaạr, esi iduọn phọ aZihova asopha ophiemhi abidị. Kuolọ yira kotue ni okaạph, mọ r’onyọ abidị o/lho dị koḅeton aani mem mọ koḅerion bọ buọ ekeeny eḍighinhom iyaạr phọ ḍughụm? Eeye, yira ko/tue okaạph!

9. Eeghe kụ edị yira u/legheri ilọ aSolomon?

⁹ Ḍieriphọ aḍighaạgh phọ, aBaibul phọ akaạph ni ilọ awe elhiom eḍighinhom iyaạr dị omhiigh oḍighi ikarạph. Uw-emhạ phọ Solomon oniin onyọ abidị ni. Ukạr kụ otughemhị nyodị ilọ areten phọ Enhaạn kụ aZihova asẹph nyodị; kuolọ esighẹ rekị bịn odị amhiigh ooḅereghị ikaanheẹn arumhụgh. Ipẹ phọ iphin ni olhoghi aZihova iboom, kụ ekọm imhinimiịn engọ eelhe phọ Izrạl esi ibadị arukuron asiạ. Ii, Igẹ Iigbia phọ ekaạph ni mọ aSolomon amhugh bọ, “uḍi nyodị r’aburudẹ phọ odị,” eniin phọ esi phọ oḍi bọ we elhiom eḍighinhom iyaạr idiphọ uw-emhạ phọ Devid. (1 Ki. 11:5-9, 43; 2 Ki. 23:13) Kuolọ kotuạn ni iduọn oḍi bọ nyodị igbo awe elhiom eḍighinhom iyaạr bịn oḅeton nyodị ḍughụm? ABaibul phọ o/ghaạph. Abuniin otue ni ootughiạn mọ koḅeton ni Solomon loor iduọn aBaibul phọ aḅẹm bọ mọ oye “romugh bịn makpẹ iikpiạ ikarạph.” (Rom. 6:7) Ii iduọn phọ ni, kuolọ ipẹ phọ re/mạ ghan mọ koḅeton torobọ oye dị amhugh. Loor esi dị oye phọ romhugh pọ re/mạ ghan mọ mamhoọgh elhiom oḅilhẹ orọl. Oḅeton esi aḍuugh phọ aḍighi inmo dị Enhaạn ephomhoghiạn phọ kụ rangọ ghan. Odị rangọ ghan inmo phọ ipẹ phọ oye dị odị rawạ mọ amhoọgh eepoogh okumu odị k’agee-pọ. (Job 14:13, 14; Jọn 6:44) ASolomon kamoọgh aani ni eepoogh phọ epẹ phọ ḍughụm? AZihova bịn kụ katue apagharanhaạn. Iyaạr dị yira olhegheri okuphom owol pọ, aZihova kaḍighi ni idị eḍighi elhiom.

ARARAẠR DỊ YIRA OLHEGHERI

10. AZihova raloghoma ghan ika ilọ ophiemhi awe? (Ezekiel 33:11) (Miịn kẹn afoto phọ.)

¹⁰ Bạl Ezekiel 33:11. AZihova uḅenhị ni iyira idị odị raloghoma ghan mem dị odị rawạ oogbo iiruẹn. Dị edaphạn ipẹ Ezekiel aghaạph bọ, otelhedom mọ Pita agẹ ilọ aZihova mọ, “odị o/wạ ophiemi r’oniin oye.” (2 Pit. 3:9) Iphẹn aBaibul phọ aghaạph bọ ekạr kụ ikparamhị iyira. Yira moru olegheri mọ aZihova ka/piemhi oye bịn k’agee-pọ dị egey ephigh i/lo. Odị Enhaạn dị amhoọgh oboom onmạ ighirigiir, kụ odị rawạ ghan torobọ eepoogh onmạ oye ighirigiir.

11. Abuọ anhiạn kụ edị ko/ḅerion, kụ yira ulhegheri ika?

¹¹ Eeghe kụ edị yira olhegheri ilọ abuphẹ ko/ḅerion bọ? ABaibul phọ angọ iyạl ikpo areḍeenhaan bịn.b AZizọs amạ ni amiteom mọ ko/ḅeton Judas Iskariọt. (Mạk 14:21; miịn kẹn Jọn 17:12 r’aStudy note phọ.) AJudas akạr kụ alhegheri mọ ipẹ odị raḍighi bọ egbạgh ni ogbi phọ aZihova r’Oọny phọ Odị. (Miịn Mạk 3:29 r’astudy note phọ.) AZizọs aghaạph kẹn mọ ko/ḅerion aani buniin abuḍiemiom aruukụ iiḅereghị phọ oghel bọ nyodị. (Mat. 23:33; miịn Jọn 19:11 r’astudy note phọ “oye phọ.”) Otelhedom mọ Pọl aghaạph ni mọ ko/ḅeton buphẹ momheel bọ oḍuạ kụ u/kiton bọ.—Hib. 6:4-8; 10:29.

12. Yira olegheri eeghe ilọ onmạ ighirigiir phọ aZihova? Ngọ eḍeenhaan.

¹² Toroboiperolbọ, eeghe kụ edị yira olhegheri ilọ igbiririph phọ aZihova? Ika kụ edị odị maḍeenhaan mọ “odị o/wạ ophiemi r’oniin oye”? Ooḅeghiọn idị aZihova aḍeenhaan onmạ ighirigiir we dị oḍighi igbogh ikarạph. Uw-emhạ phọ Devid aḍighi ni igbogh ikarạph, odị alhe emhạ aḅilhẹ akọ enu. Kuolọ, aDevid akiton ni, kụ aZihova anmạ nyodị ighirigiir kụ asạr awilhenhaạn. (2 Sam. 12:1-13) Asipioghọm Uw-emhạ phọ Manasseh ikạr kụ elhoghorị. Kuolọ, mem mọ odị akiton bọ, aZihova anmạ ni nyodị ighirigiir kụ asạr awilhenhaạn etigheri igbogh ikarạph phọ odị. (2 Chron. 33:9-16) Areḍeenhaan phọ iphẹn phọ emạ emiteom mọ aZihova raḍeenhaan ghan onmạ ighirigiir torobọ amem dị odị amhiịn riphigh oḍighi iduọn phọ. Odị kaḅerion we phọ abuphẹ phọ loor iduọn bidị olhọgh bọ elhegh ikarạph phọ abidị kụ okiton.

13. (a) Uḍighi ika kụ aZihova anmạ bọ ighirigiir we phọ aNineve? (b) AZizọs aghaạph eeghe ilọ awe phọ aNineve?

¹³ Yira olegheri ni onmạ ighirigiir phọ aZihova aḍeenhaan bọ we phọ aNineve. Enhaạn aḅenhị Jona mọ: “Mị alegheri ni idị ilhoghi awe phọ egbagarạ.” Kuolọ mem mọ bidị okiton bọ, aZihova asạr ri awilhenhaạn bidị. Onmạ ighirigiir phọ odị kụ apelheghiom nyopọ aJona. AJona aghạgh ni olhoghi, dị tutụ Enhaạn aatughianhạm nyodị mọ awe phọ aNineve “u/legheri ekeeny r’elhiom.” (Jonah 1:1, 2; 3:10; 4:9-11) Mem mọ aZizọs arọl bọ siẹn ade phọ, odị asighẹ ni eḍeenhaan phọ epẹ phọ atughemiọm ilọ onmạ ighirigiir phọ ḅilhẹ r’elhiom ooruẹn phọ aZihova. AZizọs aḅẹm mọ awe phọ aNineve okiton bọ “koḅetenu ni” ḍio iiruẹn phọ.—Mat. 12:41.

14. Eeghe ooruẹn kụ edị kosoph ongọ we phọ aNineve koḅerion bọ?

¹⁴ Eeghe “ooruẹn” kụ edị kosophonhaan we phọ aNineve mem dị oḅerion? AZizọs atughemhị mọ epẹ ghisigh koḅerion we kụ “osoph iiruẹn” ongọ. (Jọn 5:29) Odị aghaạph ghan ilọ Itooghị Oniin Oonịr Asiạ phọ odị, siphẹ phọ koḅerion bọ buọ “elhiom eḍighinhom iyaạr r’abuọ ekeeny eḍighinhom iyaạr.” (Iiḍ. 24:15, NWT) Buọ ekeeny eḍighinhom iyaạr phọ, oḅetenhu esi aḍuugh phọ abidị kaḍighi olọ “osoph ooruẹn” ongọ. Iduọn phọ pọ, mem dị moḅerion bidị, kotughemhị bidị kụ aZihova r’aZizọs opogh mughumọ bidị kodaphạn ni ipẹ bidị motuughạ bọ. Eḍighi iyaạr dị olọ aNineve dị moḅeton esi aḍuugh phọ u/meera uuḅereghị aZihova pọ ooruẹn phọ odị kaḍighi olọ apum. (Isa. 65:20) Kuolọ abulọ osopha ooḅereghị aZihova r’oomo ekpom, komoọgh ogey ooruẹn. Bidị komoọgh eepoogh oghelhọm aghuḍum k’agee-pọ!—Dan. 12:2.

15. (a) Uḍighi ika kụ yira ko/ḅẹm bọ mọ ko/ḅeton r’onyọ abuphẹ ophiemhi bọ siphẹ Sodọm r’aGomorạ? (b) Yira konaghanhạn ika ikpo-onhụ phọ edi bọ Jud 7? (Miịn igbe phọ “AJud rakaạph ghan eeghe?”)

¹⁵ Mem mọ aZizọs aḅaanhaạn ghan bọ buphẹ u/meera bọ unaghanhạn nyodị, odị aḅẹm mọ ḍio iiruẹn phọ kebephenhaan ni bidị iboom epu we phọ aSodọm r’aGomorạ. (Mat. 10:14, 15; 11:23, 24; Luk 10:12) Ikpo-onhụ phọ ipẹ phọ remạ ghan eeghe? Yira otue ni ootughiạn mọ aZizọs aghaạph ghan oghaạph omaaniọm dị ka/tue amite. Kuolọ i/ḍighi idiphọ loor esi dị odị o/ghaạph oghaạph omaaniọm dị u/mite mem mọ odị aghaạph bọ ilọ awe phọ aNineve. Kparipẹ ghụn, aZizọs akạr ghan aghaạph ipẹ kemite bọ. Usophonhaan ni “iiruẹn” we phọ aSodọm r’aGomorạ ḅilhẹ r’awe phọ aNineve. Idiphọ awe phọ aNineve, awe phọ aSodọm r’Gomorạ uḍighi ni raraạr dị eeph. Kuolọ awe phọ aNineve umhoọgh ni eepoogh okiton esi ikarạph phọ abidị. Oḅarạm isiẹn, aZizọs aghaạph ni mọ koḅerion we ku “osoph ooruẹn” ongọ. Abuniin awe phọ abuẹn phọ pọ awe dị moḍighi ghan “ikarạph araraạr”. (Jọn 5:29) Iphẹn phọ remạ ghan mọ oḍuomolhoghi atue ni atolhonhaạn buniin awe dị orọl siphẹ Sodọm r’aGomorạ. Esi iduọn phọ, yira kotue ni omeeraam mọ koḅerion ni buniin abidị, kụ yira omoọgh eepoogh otughemhị abidị ilọ aZihova r’aZizọs Kraist.

16. AZihova kapogh eeghe iyaạr kụ agbi osopha oye dị odị kaḅeton? (Jeremiah 17:10)

¹⁶ Bạl Jeremiah 17:10. Esi aBaibul phọ ephẹn phọ milhoghonhaạn iyira ḍighaạgh olhegheri ipẹ aZihova rasoph ghan bọ iiruẹn: AZihova kụ oye phọ opọ “rawaaghị ghan bọ iitughiạn koḅilhẹ ophogh ilhoghi awe.” Mem dị eteẹny mem mọ koḅerion bọ we phọ, odị “kakpẹ ni iikpiạ torobọ oye odaphạn dọl phọ oye phọ r’ipẹ odị raḍighi bọ.” AZihova raliọm ghan ni we mem dị emhoghi kuolọ ranmạ ghan kẹn ni ighirigiir mem dị ewạ. Esi iduọn phọ, yira ku/ḅẹm mọ ko/ḅeton oye epel lọ aBaibul phọ kụ akạr aghaạph!

“OOGBOOM IIRUẸN OOMO AḄIRINHI PHỌ” KAḌIGHI NI “IPẸ ERU BỌ ELHIOM”

17. Eeghe kụ kemitenhaan buphẹ momhuughu bọ?

¹⁷ Irubal awe momhugh ni egbi k’amem mọ Adạm r’Iv oḍighan bọ Setan oḅaạr emhụ oghị esi aZihova. Aḍuugh phọ eḍighi bọ ‘mulhọgh ḍien’ awe mezẹ ni ibadị awe! (1 Kọr. 15:26) Eeghe kụ kemitenhaan we phọ abuphẹ aḍuugh mesighẹ bọ? Ebạm egu abutelhedom aKraist, dị okpẹ oḍuomolhoghi dị omhạn 144,000 kụ edị koḅerion kụ onmoom ghuḍum k’agee-pọ epẹ k’akẹ. (Ogan. 14:1) Koḅerion ogbogh opol alhephiri anmụny r’anmariịr dị okpẹ oḍuomolhoghi ḅilhẹ ophomhoghiạn aZihova idiphọ awe elhiom eḍighinhom iyaạr. Bidị kotọl siẹn ade phọ k’agee-pọ eḍighi maạr dị bidị orọl dọl aruukuan mem mọ aKraist katooghị bọ Oniin Oonịr Asiạ phọ ḅilhẹ r’amem odẹgh ophogh phọ asughanham bọ omhạn. (Dan. 12:13; Hib. 12:1) Ḅilhẹ kẹn, mem Itooghị Oniin Oonịr Asiạ phọ awe ekeeny eḍighinhom iyaạr phọ, eḅaramaạm bọ ni we dị aZihova u/kumu obobọ oḍighi ghan “ikarạph” araraạr, komoọgh ni eepoogh onme araraạr siphẹ aghuḍum mọ abidị r’orọl adọl dị ekpẹ oḍuomolhoghi. (Luk 23:42, 43) Toroboiperolbọ, abuniin awe upioghọm ghan oomo adọl aghuḍum abidị kụ oḅilhẹ ogbagharạn ghan oghị esi aZihova r’arigbiom mọ odị. Esi iduọn phọ, aZihova masopha mọ odị ka/ḅerion bidị.—Luk 12:4, 5.

18-19. (a) Eeghe kụ iḍighi kụ yira koḍuom bọ olhoghi iiruẹn phọ aZihova kaagbonhaan bọ buphẹ momhuughu bọ? (Isaiah 55:8, 9) (b) Yira kooḅeghiọn eeghe emhuoghaạph phọ etum bọ siẹn?

¹⁸ Egey ephigh otuạn oḍuom olhoghi torobọ ooruẹn aZihova edi ni ḍughụm? Ii! Ebraham akạr kụ anhaghanhạn mọ “Oogboom Iiruẹn Oomo Aḅirinhi phọ” aZihova amunhughan, asụ-olhoghi apelheghiom, aḅilhẹ amoọgh onmạ ighirigiir. Odị matughemhị Oọny phọ odị aḅilhẹ aḅọgh oḍighi oogbo iiruẹn angọ. (Jọn 5:22) Odẹ phọ r’Oọny phọ kotue ni obạl rokpom awe. (Mat. 9:4) Torobọ amem dị bidị osoph ooruẹn ongọ oye, bidị roḍighi ghan ni “ipẹ eru bọ elhiom”!

¹⁹ Eḍighi idị yira koḍuom olhoghi aZihova r’atorobọ osopha odị. Yira momhiịn mọ aZihova bịn kụ asi amhanhanhaạm oogbo iiruẹn! (Bạl Isaiah 55:8, 9.) Esi iduọn phọ, r’oḍuomolhoghi yira obilhenhaạn oomo iiruẹn phọ aZihova r’Oọny phọ odị, Uw-emhạ phọ aaghironhaan bọ Odẹ phọ odị amhạn esi oogbo iiruẹn r’onmạ ighirigiir. (Isa. 11:3, 4) Yira kokaạph ika ilọ iiruẹn phọ Enhaạn kaagbo bọ mem igbogh iiḅaghamhị phọ? Eeghe araraạr kụ edị yira u/legheri? Kụ eeghe araraạr kụ edị yira olhegheri? Emhuoghaạph phọ etum bọ siẹn kụ kepanyanhaạn sipuru phọ ipẹ phọ.