Pạmanham Ibo Phọ Ạna Mem Dị Nạ Rapogh Oye Dị Mạkpo Ọbobo Ụ́kua

1-2. A Jehova aloghoma ika ịlo ạbuphe ropogh ghan bọ oye ẹphomhoghian ạbidi dị ụ́kua? (Proverbs 19:17) (Mịin kẹn sifoto phọ.)

ỌNYO umor dị oghol mọ Jin-yeol ạḅem mọ: “Ạnhir ạmhi r’ạmhi m’ạalhan bọ repel li 32 ạsia. Sịen oogh ạsia mị kụ rapogh ghan ạnhir phọ ạmhi loor esi dị ọdi ạmoogh ẹzegh dị mẹkom ịdi ọdi rátue ghan mụn karelhe. Mị ạpomoghian kụ ạḅilhe ạmaghamhi mạar ạnhir phọ ạmhi agey. Kụ mị rạkelhom ni ophogh ọdi. Tọrobo aḍughul, ọdi rạminha ghan ẹmhinha arookonhom dị edi olhoghi otu ayoor. Mị rạmina ghan katuman nyọdi kụ mị ạpam ḍịghaagh ọdi mem dị yoor rọnaani.”

² Nạ kụ rapogh ghan ọde ạna, onhiin ạnạ, olom ọbobo ạnhir ạna, ọbumoony ọbobo ọyaghiri ạna dị ụ́kua ḍụghum? Eḍighi ịdipho, pọ olhoghi ạna ạḅaal li ophogh ọdi loor esi dị nạ ạpomoghian nyọdi. Kụ reḍeenhaan ghan kẹn mọ nạ ạpomoghian a Jehova. (1 Tim. 5:4, 8; Jems 1:27) Ghạlhamo r’ịduon phọ ni, nạ asoman ni ịpaanhaan dị ạbunhon awe úlegheri. Eeni nạ raloghoma ghan mọ ogina ạna bịn kụ rạmiinhom. Nạ odi r’awe, eeni nạ kạyigh ni. Kụ mem dị ogina ạna kụ odi, nạ rátue ghan kạphamhaghan izin phọ ạna. (Ps. 6:6) Ghạlhamo r’ịduon ạbunhon úlegheri bọ ịpaanhaan phọ nạ asoman bọ, a Jehova alegheri ni. (Poghom Exodus 3:7.) Izin phọ ạna r’ạrikia phọ nạ rạpinyon bọ ẹman ni mạar esi a Jehova. (Ps. 56:8; 126:5) Ọdi alogh ni elhegh tọrobo ịyaar dị nạ aḍighi ọlhoghonhaan ạḍighaagh oye ẹphomhoghian phọ ạna ụ́kua bọ. Esi ọdi, ọdi ale ọmhugh ạna, kụ ọdi aguanhaan ni ọkpe ạna.—Bạl Proverbs 19:17.

3. Eeghe ịpaanhaan kụ ẹdi eeni Ebrạhạm ra Sera osoman mem mọ bịdi ropogh bọ Tẹrạ?

³ Ạ Bạịbul phọ ạpamanham ni reḍeenhaan alhephiri r’ạnmariir dị ophogh ghan we dị mọkpo ọbobo ụ́kua. Ọoḅeghion eḍeenhaan Ebrạhạm ra Sera. Mem mọ bịdi ọḅua bọ Ur, ọde phọ ạbidi, Tẹrạ, rạki ni ọmhan 200 ạsia. Ghạlhamo r’ịduon phọ ni, ọdi ạdaph ni bịdi. Bịdi urelhe ni erelhe dị ẹmhan 600 itobi osi a Harạn. (Gen. 11:31, 32) Dị iikia ílo, Ebrạhạm ra Sera ụphomhoghian agey Tẹrạ. Kụolo gbiom olhoghi ịpaanhaan phọ bịdi osoman bọ ophogh ọde phọ Ebrạhạm mạkpo bọ, ẹkar ẹkpaariom ịduon bịdi rotele bọ ẹpe eten phọ. Loor ịduon bịdi oḍiku bọ ẹnham adool, eeni ịkparanhaan ni Tẹrạ oḍigh ọbobo oghiilhom aani. Dị iikia ílo, eeni aloor a Sera ra Ebrạhạm idugh ghan ni loor ịphen phọ. Tọrobo ịpe eḍighi bọ, a Jehova ạngo ni bịdi ịnyaam mọ bịdi omhoghi bọ. Ịdipho a Jehova ạlhoghonhaan bọ ni ḍịghaagh Ebrạhạm ra Sera, Ọdi kạngo aani ni nyịnha ịnyaam.—Ps. 55:22.

4. Yira kọoḅeghion eeghe sịen ẹmhuoghaaph phọ ẹphen phọ?

⁴ Ọmhoogh ibo keḍighi ịdi nyịnha kẹ́per ophogh ghan oye ẹphomhoghian ạna dị mạkpo ọbobo ụ́kua. (Prov. 15:13) Oye ibo rạmoogh ghan ni ọḅaal olhoghi etigheri tọrobo ạdol dị ọdi odi. (Jems 1:2, 3) Ika kụ ịdi nạ katue ạmoogh aani ibo phọ ịphen phọ? Eniin eten pọ ọbeḍenhom ghan a Jehova esi ịiḅereghi kụ ọlhom ọdi ọlhoghonhaan ạḍighaagh ọmhoogh ephoghom dị eeleeny ịlo ạraraar. Sịen ẹmhuoghaaph phọ ẹphen phọ, yira kọoḅeghion ịnhon ạraraar dị bụphe ropogh ghan bọ we dị mọkpo ọbobo ụ́kua koḍighi orue ọphamhanham ibo phọ ạbidi r’ịdi ạbunhon kotue ọlogh ḍịghaagh. Ọphur ọoḅeghion ịyaar phọ eḍighi bọ kụ ạbuphe ropogh bọ we dị mọkpo ọbobo ụ́kua kọpamanham ibo phọ ạbidi r’ịpaanhaan dị ketue ni emi ibo phọ ạbidi ẹsighe.

ỊDI OPHOGH GHAN OYE DỊ MẠKPO ỌBOBO Ụ́KUA KETIR IBO PHỌ ẠNA

5. Eeghe kụ iḍighi kụ emhoghi bọ dị bụphe ropogh bọ we dị mọkpo ọbobo ụ́kua kọpamanham ibo phọ ạbidi?

⁵ Eḍighi mạar dị oye dị rapogh ghan oye dị mạkpo ọbobo ụ́kua aroph ibo phọ ọdi, ketue ni ẹnuun ẹper nyọdi. (Prov. 24:10) Kụ mem dị ẹpher nyọdi, eeni ọdi kạ́kar mụn ạmoogh igbiririph ọpo ọdi rapogh bọ ọbobo kátue mụn ạkar ạloghonhaan ḍịghaagh ịpe ọdi rạwa bọ. Eeghe ịpaanhaan kụ ketue ẹkom ịdi bụphe ropogh bọ we dị mọkpo ọbobo ụ́kua kotoph ibo phọ ạbidi?

6. Eeghe kụ iḍighi kụ aloor ạbuphe ropogh bọ we dị mọkpo ọbobo ụ́kua redugh ghan bọ?

⁶ Aloor oye dị rapogh oye dị mạkpo ọbobo ụ́kua etue ni edugh. Ọnyo umaranhi dị oghol mọ Leah ạḅem mọ: “Ophogh oye dị mạkpo ọbobo ụ́kua rédugh ghan. Ghạlhamo r’amem dị ạraraar ẹghi ni ịma, tụtu aḍio phọ remunheen aloor ạmhi medugh. Eeni amem, ịmhi rị́phu ghan ọphagharanhaan adom afon.” Abuniin ạralha rạ́per ghan ọbobo rọ́moogh ghan mem ophooghian. Ọnyo umaranhi dị oghol mọ Inés ạḅem mọ: “Rịkparanhaan ghan ịmhi ọkuamhi ọnhaanhi. Mị raḅetenhu ghan ni ịbadi amem ḍughul ophogh onhiin olom mọ ạmhi. Olom ạmhi r’ạmhi kọ̋ghi ophooghian esi ịbadi ạsia.” Abuniin awe dị ropogh we dị mọkpo ọbobo ụ́kua rótue ghan kọghi aani riisi dị ọmhagh bịdi, ọbobo rótue ghan kọsighe iniin aroopoogh dị ọngo bịdi sịen ookpomhoghan phọ loor ịduon bịdi ọsighe bọ oomo amem mọ ạbidi ropoghom oye ẹphomhoghian phọ ạbidi mạkpo bọ ọbobo ụ́kua bọ. Loor ịphen phọ, bịdi rologhoma ghan ni dọl iginhi loor ịduon ạsidol phọ ạbidi ímeera bọ dị bịdi koḍighi rạraar dị ạbunhon roḍighi ni.

7. Eeghe kụ iḍighi kụ ilhoghi ạbuphe ropogh bọ we dị mọkpo ọbobo ụ́kua, rebeeph ghan bọ?

⁷ Ilhoghi ạbuphe ropogh bọ bụphe mọkpo bọ ọbobo ụ́kua bọ etue ni ebeeph. Ọnyo umaranhi dị oghol mọ Jessica ạḅem mọ: “Ịbadi amem mị raloghoma ghan ni mọ ịpe mị raḍighinhaan bọ oye ẹphomhoghian phọ ạmhi ị́manham. Kụ ịphen phọ reḍighi ghan ịdi mị raloghoma ghan eeni amem mọ mị aphooghian, pọ mị rạwa ịma ịlo aloor ạmhi bịn.” Ọoruen olhoghi abuniin ạbuphe ropogh bọ bụphe mọkpo bọ ọbobo ụ́kua bọ ragurogh ghan ni bịdi mem dị bịdi ọotughian mem dị bịdi oḍeenhaan ophin olhoghi ịlo ạdol phọ bịdi osoman bọ. Abuniin rọoḅaghamhian ghan loor mọ bụno róḍighi ịdi ẹkasian. Ọoruen olhoghi abuniin rạgurogh ghan kẹn bịdi mem dị ọotughian ịkaraph ikpo ọnhu dị bịdi ọḅaanhaan bụphe bịdi ropogh bọ. (Jems 3:2) Buniin ilhoghi rẹ́ḅaal ghan mem dị bịdi ọotughian ịpe oye phọ bịdi ropogh bọ akem ghan bọ kụ ạḅilhe ghan ạmhoogh ịnyaam, madugh bịn. Ọnyo umaranhi dị oghol mọ Barbara ạḅem mọ: “Eniin igbogh ịpaanhaan ạmhi pọ ọmhiin dị aloor oye ẹphomhoghian phọ mị rapogh bọ rebeeph ghan bịn kẹlhoghori tọrobo aḍio.”

8. Ngọ eḍeenhaan ịdi ikpo ọnhu ọsereghian ketue etir oye dị rapogh oye dị ụ́kua.

⁸ Abuniin ạbuphe ropogh bọ bụphe mọkpo bọ ọbobo ụ́kua bọ rologhoma ghan eeni amem mọ bụphe bịdi ropogh bọ ụ́maghamhi bịdi mạar. Eeghe kụ iḍighi? Loor esi dị rógbor ghan kọseph bịdi loor arukumuan phọ r’ạrikia phọ bịdi rọpinyon bọ. Ikpo ọnhu ọsereghian reḍighi ghan ịdi olhoghi oye kạḅaal. (1 Tẹs. 5:18) Ọnyo umaranhi dị oghol mọ Melissa ạḅem mọ: “Eeni amem mị razu ghan ni izin loor oḅonyonhu ozuan. Kụ mem dị bụphe mị rapogh bọ ụḅenhi ịmhi mọ ‘Maḍighi wo esi ịphen nạ ruḍighinhaan bọ ịmhi,’ rịlhogh ghan ịmhi kephophe! Ikpo ọnhu phọ ịphen phọ rịngo ghan ịmhi ịnyaam oḅetenhu ạḍiroor r’ọghiom aghisigh ophogh ạbidi.” Ọnyo umor dị oghol mọ Ahmadu ạghaaph ni ịdi ikpo ọnhu ọsereghian retir ghan nyọdi. Ọdi r’ạnhir ọdi ropogh ghan ọnyanhi umor ọdi dị odi ghan r’ạbidi dị ạmhoogh ẹzegh isughuna. Ọdi ạḅem mọ: “Ghạlhamo r’ịduon ọdi ụ́kar bọ ụnaghanhan iboom ạrikia phọ yoor rọpinyon bọ orue ophogh ọdi, olhoghi ayoor rạḅaal ghan ni mem dị ọdi ạḅa ikpo ọnhu ọsereghian ọbobo ạge ụngo iyoor mọ ‘Mị ịphomhoghian ni inyinha.’”

ILỌ ỌPHAMHANHAM IBO PHỌ ẠNA

9. Ika kụ ịdi oye dị rapogh oye dị mạkpo ọbobo ụ́kua kaḍeenhaan mọ ọdi alegheri ni esi dị ịnyaam ọdi esi?

⁹ Legheri esi dị ịnyaam ạna esi. (Prov. 11:2) Oomo ayira rọ̋kar ghan kọmhoogh mem r’ịnyaam oḍighi oomo ịpe yira rọwa bọ. Esi ịduon phọ, legheri rạraar dị nạ katue aḍighi r’ịdi nạ kátue, kụ ịlo nạ kátue ạḅem ghan mọ eeye. Kụ íbeeph ọḅem mọ eeye! Eḍeenhaan mọ nạ alegheri ni esi dị ịnyaam ạna esi. Eḍighi mạar dị ạbunhon rọwa ọlhoghonhaan ạḍighaagh, r’ọḅaal olhoghi sịghe ni ọlhoghonhaan ạḍighaagh phọ. Ọnyo umor dị oghol mọ Jay ạḅem mọ: “Yira kótue oḍighi oomo ạraraar mem. Olhegheri esi dị ịnyaam ạna esi r’esi dị nạ káḍighi ạḅeenye kẹlhoghonhaan nyịnha ḍịghaagh ọphamhanham ibo phọ ạna.”

10. Eeghe kụ iḍighi kụ ẹmhan bọ mạar dị bụphe ropogh bọ oye dị ụ́kua kọmoogh ẹeghara ọroph ọnhaghanhan? (Proverbs 19:11)

¹⁰ Mọogh ẹeghara ọroph ọnhaghanhan. (Bạl Proverbs 19:11.) Mem dị nạ ạmhoogh ẹeghara ọroph ọnhaghanhan, nạ kạpoomi ghan ni loor mem dị ọpo nạ rapogh bọ ạḅa ọbobo aḍighi ịyaar ophin olhoghi. Oye dị ạmhoogh ọroph ọnhaghanhan rạkparagha ghan ọnhaghanhan ịyaar phọ eḍighi bọ kụ oye phọ rạzo bọ eten phọ ẹpe phọ. Ii, iniin ạreezegh reḍighi ghan ni ịdi oye kạzo eten dị ị́nighe. (Eccl. 7:7) Esi ọmaam, oye dị ạyoghoyogho ghan ni atue ni bịn amiigh ọogbakian ghan r’ọruan ghan ọruonhu. Eeni atue ni apuru ghan iboom araraar dị kọngo nyọdi, ọbobo ạḍagha yogh ghan tọrobo ịyaar, ḅịlhe ịyaar ílo dị oḍighi kụ kẹḅeraan. Eḍighi mạar dị nạ rapogh ghan oye dị aloor ị́kua, eeni nạ atue ni ạwaaghi alegheri ạbughe ịlo ẹzegh phọ ọdi. Loor esi dị nạ rọkuamhi olhegheri ịlo ẹzegh phọ ọdi, kedughanhaan nyịnha ọroph ọmhiin mọ eeni ẹzegh phọ kụ rẹkom bọ imhoom ạraaghara phọ ịphen phọ, ụ́ḅem mọ ọpo kụ oye dị ọdi aru.—Prov. 14:29.

11. Eeghe ịyaar dị ẹmhan mạar kụ ịdi ạbuphe ropogh bọ we dị mọkpo ọbobo ụ́kua koḍighi ghan tọrobo aḍio? (Psalm 132:4, 5)

¹¹ Wạ ghan mem amiteom ọkparamhi asiya phọ ạna ra Jehova. Eeni amem kẹwa ni mọ wọoriom iniin iḍighi orue oḍighi iiḍighi dị ẹmhan mạar. (Fil. 1:10) Eniin ịyaar dị ẹmhan mạar epelhom pọ ọkparamhi asiya phọ ạna ra Jehova. Uwo ẹmha phọ Devid ạsighe ọoḅereghi a Jehova kụ aḍighi ẹḅel ịyaar. (Bạl Psalm 132:4, 5.) Iniin phọ kẹn ni, ẹman ni mạar dị nạ kamiteom ghan mem tọrobo aḍio ạal ghan esi ạ Bạịbul kụ ọḅilhe ọoḅereghi. Ọnyo umaranhi dị oghol mọ Elisha ạḅem mọ: “Ọoḅereghi ghan r’ogbirima ariisi ạ Bạịbul ọko sụor phọ mịlhoghonhaan ịmhi ḍịghaagh ọphamhanham ibo phọ ạmhi. Ogbor ghan ọoḅereghi kụ rịngo ghan ịmhi ịnyaam. Mị rạaḅereghi ghan ni ịbadi amem ḍio phọ kạlhom a Jehova ọphoomhi ekpom ạmhi.”

12. Eeghe kụ iḍighi kụ ẹwa bọ dị bụphe ropogh ghan bọ we dị mọkpo ọbobo ụ́kua komiteom mem ophogh aani ghan aloor ạbidi?

¹² Pogh aani ghan loor ạna. Awe dị ropogh we dị mọkpo ọbobo ụ́kua rọ́moogh ghan eepoogh. Esi ịduon phọ, rẹkparanhaan ghan ni bịdi omiteom amem ọghi oghooghi ạraraar r’ookolhobian egey eḍien ọsa. Olhe ghan egey eḍien ḅịlhe r’ọzaamian ghan aloor eḍighi ni rạraar dị ẹmhan mạar orue ọmhoogh ogey omhoon aloor. Esi ịduon phọ, kpạragha ni ọsighe oḍighinhom eepoogh dị nạ ạmhoogh ookolhobian egey eḍien r’ogbor ghan ọzaamhian aloor. (Ẹfẹ. 5:15, 16) Nạanhi ghan agey. (Eccl. 4:6) Awe dị ọtuugha ịlo epul oye ọḅem mọ ạralha rạloghonhaan ghan ḍịghaagh ọsighe ạraraar dị ketue ni ẹngo ịiḅaghamhi epul phọ. Ẹmhuoghaaph dị ẹḅem mọ “How Sleep Can Affect Stress,” dị a Banner Health ọge, ẹḅem mọ, ọnhaanhi ghan agey rekomhe ghan ọoḅaghamhian aloor r’ọnyagh aloor. Ẹwa kẹn ni omiteom ghan amem ọzaamian aloor. (Eccl. 8:15) Ọnyo umaranhi dị rapogh ghan oye dị ụ́kua ạghaaph ni ịyaar dị rẹloghonhaan ghan nyọdi ḍịghaagh ọphamhanham ibo phọ ọdi. Ọdi ạḅem mọ: “Ḍio dị aḍio phọ ẹza, mị rạkparagha ghan omite erugh ọghelhom ogogo phọ rạmu bọ. Kụ esoorom ẹphughan mem ụnwanyu phọ, mị rạmoogh ghan ni ḍio dị ọyaghiri ạmhi r’ạmhi romite aani ghan ọghelhom aloor.”

13. Eeghe kụ iḍighi kụ ẹnighe bọ ni ogbor ghan ọmhilhogh? (Proverbs 17:22)

¹³ Gbor ghan ạmhilhogh. (Bạl Proverbs 17:22; Eccl. 3:1, 4) Ogbor ghan ọmhilhogh rẹloghonhaan ghan ḍịghaagh loor phọ r’epul phọ agey. Mem dị nạ rapogh oye dị mạkpo ọbobo ụ́kua, ịbadi amem ạraraar kẹ́ki ịpe nạ rạwa bọ. Kụolo eḍighi mạar dị nạ ạmhilhogh ghan rẹegh ghạlhamo r’amem dị ạraraar ị́ki agey, kedughanhaan ni nyịnha ọkparam. Kụ oye phọ nạ rapogh bọ r’ạna kụ rẹmilhogh ghan, kẹkparamhi ni siya ịyal phọ anyinha.

14. Ika kụ ịdi ọghaaph ghan ịpe nạ alhoghoma bọ ọḅenhi ogbogh ọyaghiri ạna kẹlhoghonhaan nyịnha ḍịghaagh?

¹⁴ Kạaph ghan ni ịpe nạ alhoghoma bọ ạḅenhi ogbogh ọyaghiri ạna. Etigheri ikuph phọ nạ rạlogh bọ oḍighi ịpe nạ katue bọ, eeni amem nạ kaḅonyonhu ghan ni azuan. Mem dị eḍighi ịduon phọ, kẹlhoghonhaan ni nyịnha ḍịghaagh eḍighi ịyaar dị nạ ạghaaph ịpe nạ alhoghoma bọ ạḅenhi ogbogh ọyaghiri ạna, ọyaghiri dị kạ́kpalham ọbobo ạḅaam nyịnha. (Prov. 17:17) Ạruru phọ ọdi kaler bọ ạngo nyịnha r’ikpo ọnhu ọkparamhi phọ ọdi keḍighi ni ịdi kedughanhaan nyịnha ọphamhanham ibo phọ ạna.—Prov. 12:25.

15. Ika kụ ịdi ogbon ghan oḍuom olhoghi phọ ayira kẹngo nyịnha ibo?

¹⁵ Ịitughian ghan ịpe aghuḍum kạtol bọ ẹpe Pạrạdạịs. Tụutughian ghan mọ oḍighi phọ nạ raḍighi bọ ophogh oye ẹphomhoghian phọ ạna mạkpo bọ ọbobo ụ́kua bọ aḍighi ẹlo ekulha amem bịn, ḅịlhe mọ ọpo kụ kóḍighi phọ a Jehova ạtu bọ ạlhem oye. (2 Kọr. 4:16-18) “Ọkaraghi akugey aghuḍum mọ” ratu ni ghisigh. (1 Tim. 6:19) Nạ kạmoogh ni ibo eḍighi mạar dị nạ r’ọpo nạ rapogh bọ ẹghaaph ghan rạraar dị ịyal anyinha kẹḅophoghan eḍighi sịphe Pạrạdạịs. (Isa. 33:24; 65:21) Ọnyo umaranhi dị oghol mọ Heather ạḅem mọ: “Mị ragbor ghan ni kọḅenhi bụphe mị rapogh ghan bọ mọ mọony amem yoor kọkolhogh ghan iinmenian, ọḅophoghan okiil eghiil, ọḅilhe okiilhom ghan oghiilhom. Mọ yoor koḍighi ghan ạ brẹd ọḅilhe ọsanhaan riiḍien bụphe koḅerion bọ. Ịyal ayoor rọḅophoghan ghan ni kọseph a Jehova ịlo oḍuom olhoghi phọ ọphon phọ.”

ỊDI ẠBUNHON KOTUE ỌLOGHONHAAN ḌỊGHAAGH

16. Ika kụ ịdi yira kotue ọloghonhaan ḍịghaagh oye dị rapogh oye dị mạkpo ọbobo ụ́kua sịphe ookpomhoghan phọ? (Mịin kẹn afoto phọ.)

¹⁶ Lọghonhaan ḍịghaagh bụphe ropogh bọ bụphe mọkpo bọ ọbobo ụ́kua bọ ọmhoogh aani amem ophooghian. Yira phọ odi bọ sịen ookpomhoghan phọ kotue ni ọloghonhaan ḍịghaagh esi omiteom ghan aloor ọlhoghonhaan ạḍighaagh ọpo ụ́kua bọ. Ịphen phọ keḍighi ịdi ọpo rapogh bọ ọpo ụ́kua bọ kạmoogh mem ophooghian r’oḍighi aani ạraraar ịlo ọdi. (Gal. 6:2) Abunhiin abumor r’abumaranhi momiteom ni ẹdeom ẹlo a wiki a wiki orue oḍighi ịduon phọ. Ọnyo umaranhi dị oghol mọ Natalya, dị rapogh ghan olom ọdi dị ạḍighaagh r’aduwol memhugh, ạḅem mọ: “Ọnyo umor sịphe ookpomhoghan phọ ayoor ratu ghan mem ọbobo ịyal amem wiki phọ kạrol r’olom mọ ạmhi. Ịyal ạbidi romite ghan ẹpe erugh phọ, kọghaaphan kọḅilhe ophogh fim. Olom mọ ạmhi rạkelhom ghan agey ịphen phọ, kụ rịngo ghan ịmhi kẹn eepoogh oḍighi aani ạraraar dị mị ạmhoogh r’orelhe ọogburonhu aani.” Eeni amem, ọnyo umor ọbobo umaranhi katue ni ạtol aani ḍughul ophogh ọpo ụ́kua bọ pịdi ọpo rapogh ghan bọ oye phọ ạnaanhi aani agey.

17. Ika kụ ịdi yira kotue ọloghonhaan ḍịghaagh bụphe ropogh bọ bụphe mọkpo bọ ọbobo ụ́kua bọ mem dị oru ịtuugha?

¹⁷ Lọghonhaan ḍịghaagh bụphe ropogh bọ bụphe mọkpo bọ ọbobo ụ́kua bọ mem dị oru ịtuugha. Ạbuphe ropogh ghan bọ bụphe mọkpo bọ ọbobo ụ́kua bọ rọ́kar ghan kọnhaghan iboom ạraraar mem dị ọghi ịtuugha, ọghi ookpomhoghan eghir, ọbobo ookpomhoghan eephugh loor esi dị bịdi rọlogh ghan muboom amem ophogh ạbidi. Awe sịphe ookpomhoghan phọ otue ni ọtol otuman bụphe mọkpo bọ ọbobo ụ́kua bọ pịdi ọloghonhaan bịdi ḍịghaagh simem mọ ịphen phọ. Eḍighi mạar dị oye phọ kátue amite erugh, nạ atue ni ạki olhoghi otu ọdi kụ aḍighan ịtuugha phọ dị eego esi a zoom pịdi ọpo rapogh ghan bọ nyọdi atue ạki aani ẹpe a Kindọm Họl phọ ịtuugha phọ.

18. Eeghe kụ ẹdi yira kọḅilhe oḍighi ọlhoghonhaan ạḍighaagh bụphe ropogh bọ bụphe mọkpo bọ ọbobo ụ́kua bọ?

¹⁸ Sẹph ghan kụ ạḅilhe ạaḅereghinhaan ghan bụphe ropogh bọ bụphe mọkpo bọ ọbobo ụ́kua bọ. Ikumor awe ookpomhoghan phọ ogbor ghan ọghi ophogh bụen ropogh ghan bọ bụphe mọkpo bọ ọbobo ụ́kua bọ, ọkparamhi ạbidi. (Prov. 27:23) Etigheri sịdol phọ ạbidi, oomo phọ ayira sịphe ookpomhoghan phọ ọsereghian ghan ni bụphe ropogh ghan bọ bụphe mọkpo bọ ọbobo ụ́kua bọ. Yira kotue kẹn ni ọlom a Jehova mọ ạghiom ghisigh ạkparamhi bịdi ḅịlhe ạlhoghonhaan bịdi ḍịghaagh ọphamhanham ibo phọ ạbidi.—2 Kọr. 1:11.

19. Eeghe ạraraar kụ ẹdi yira rogon ọghelhom ghisigh?

¹⁹ Mọony amem, a Jehova kagbuurogh ni ạsighe oomo izin riḍien ayira. Émoon r’aḍuugh kẹ́tol mụn. (Ogan. 21:3, 4) “Ẹkugha phọ kapelheghu ghan ịduon ọnhuen.” (Isa. 35:5, 6) Ạreekpelheghu, ạḍikpo r’ịmhinhimhiin phọ ạḍikpo rẹkom ghan bọ ḅịlhe r’ịpaanhaan ophogh ạbuphe mọkpo bọ ọbobo ụ́kua bọ keḍighi aani pạkiri “ạraraar phọ ịpe meten bọ, kọ́otughian ghan mụn bọ.” (Isa. 65:17) Ghạlhamo r’ạnyiidipho yira rokori bọ omhunhughan ịmiin phọ ịphen phọ, a Jehova iyira kụ́wilhe. Eḍighi mạar dị yira ọghiom ghisigh ọbeḍenhom ghan nyọdi ịlo ịnyaam, oḍi kụlhoghonhaan ni iyira ḍịghaagh “ọsighe ọḅaal ologhi kụ ọrolom ạdol ọkparam ghan amem ịminimiin.”—Kọl. 1:11.