Abrẹd Dị Omiteom Eten Iiḍaạny

1. Mem mọ rogẹ bọ Baibul phọ abrẹd amhạn maạr asi k’iḍighen?

ABRẸD aḍighi ghan ekpanhạ eḍien dị awe olhe ghan mem mọ rogẹ bọ Baibul phọ. (Gen. 14:18; Luk 4:4) Oḍeenhaan idị abrẹd amhạn maạr, eeni amem aBaibul phọ rakaạph oghaạph eḍien aghol ghan mọ “abrẹd.” (Mat. 6:11; Iiḍ. 20:7) Iyạl iiḍaạny dị aZizọs aḍighi dị yira olhegheri ni, aḍighinhom abrẹd. (Mat. 16:9, 10) Omhiịn oniin siphẹ Jọn emhụ phọ 6. Iduọn yira kotuughạ bọ ilọ iiḍaạny phọ iphẹn phọ, yira komiịn ni raraạr dị yira kotue osighẹ oḍighinhom.

2. Eeghe asidọl kụ imite dị emhoghi omiteom eḍien ongọ asimuonịr?

² Mem mọ abumatuạn phọ aZizọs oghaạph bọ iiḅi iinhaghạn phọ omhạn, aZizọs r’abidị uḍigh ni oghuugh oghị eḅeenyọm ophiịny aGalili pidị bidị opooghian. (Mạk 6:7, 30-32; Luk 9:10) Kụ bidị oghị ekpisi dị enamian ḍighaạgh elọ aBetsaida. I/bia bịn asimuonịr awe osi epẹ phọ. AZizọs o/phogh bidị bịn ogunhọm. Odị amiteom ni mem atughemhị bidị ilọ Omhạr phọ aḅilhẹ aakonhom buphẹ u/moon bọ. Mem dị aḍughul rekul, abumatuạn phọ umhiigh ni ooḅaghamhiạn aloor ilọ iyaạr dị aḍita awe phọ kole. Abuniin abidị uphạm ni eẹny iyaạr olhe, kuolọ iwạ dị ibadị kokị epẹ aramhạ phọ oko eḍien. (Mat. 14:15; Jọn 6:4, 5) AZizọs kaḍighi ika?

AZIZỌS AMITEOM ABRẸD ETEN IIḌAẠNY

3. AZizọs aḅenhị butelhedom mọ odị oḍighinhaan aḍita awe phọ eeghe? (Miịn kẹn opoḍi phọ.)

³ AZizọs aḅenhị butelhedom mọ odị mọ: “I/kpeanaạn dị bidị kokị. Nyina kụ ingọ bidị iyaạr ole.” (Mat. 14:16) Ongọ awe phọ abuẹn phọ eḍien iḍighi ni iiḅaghamhị loor esi dị alhephiri anmụny bịn uḍighi 5,000, kụ oḅarạm nmariịr r’ibạm anmụny komạn ni 15,000 awe. (Mat. 14:21) Andrụ aḅẹm mọ: “Oniin oọny odi ni siẹn, dị amoọgh oogh iiḅoghoḍi abrẹd, r’iyạl ina, kụ iphẹn phọ kesi ḍighen esi abuẹn phọ?” (Jọn 6:9) Awe ulhe ghan ni abrẹd dị oḍighinhom bali r’ina dị ogbul boph mem mọ amuphẹ phọ. Kuolọ, iphẹn phọ obumoọny phọ aphạm bọ kepẹr ri ḍita awe phọ ḍughụm?

4. Yira otuughạ eeghe siphẹ Jọn 6:11-13? (Miịn kẹn sifoto phọ.)

⁴ Loor iduọn odị rawạ bọ okọ igoni ḍita awe phọ, aZizọs aḅenhị oomo awe phọ mọ orolhoghụ ude siphẹ arooghọ phọ. (Mạk 6:39, 40; bạl Jọn 6:11-13.) Kụ aZizọs asighẹ iiḅoghoḍi abrẹd phọ r’ina phọ aaḅereghị angọ Enhaạn ḍisẹph. Iphẹn odị aḍighi bọ iḍeenhaan mọ ekpeanhaạn ni ongọ aḍisẹph Enhaạn phọ amiteom bọ eḍien phọ. Emạn maạr agey otuughaạny aani eḍeenhaan phọ aZizọs ephẹn phọ esi ooḅereghị ghan kụ ogbi olhe eḍien, mughumọ ogina ayira kụ role obobọ yira role r’abunhọn. AZizọs angọ abrẹd phọ r’ina phọ mọ odi, kụ awe phọ olhe epherọgh. Eḍien phọ isugha ni, kụ aZizọs o/wạ mephe. Esi iduọn phọ, odị aḅenhị bidị mọ ookpomhoghi ipẹ esugha bọ, pidị eeni oḅilhẹ ole. AZizọs o/mheera iyaạr ephe, kụ ephẹn phọ emạ eḍeenhaan dị odị uphighinhaan iyira. Eḍighi maạr dị nạ aḍighi odẹ obobọ onhiin, nạ atue ni asighẹ eḍeenhaan phọ aZizọs ephẹn phọ aaḅeghiọn r’anmụny phọ anạ ilọ ooḅereghị ghan kụ ogbi olhe eḍien, r’ilọ omhoọgh eegharạ okọ ghan igoni r’onmo ghan inmo.

5. Mem mọ awe phọ omhiịn bọ iikiạ araraạr phọ aZizọs aḍighi bọ, bidị uwạ oḍighi odị eeghe, kụ odị amhegheron ika?

⁵ Eten itughemhị r’iiḍaạny phọ aZizọs aḍighi bọ ikạr kụ etir we phọ. Bidị ulhegheri ni mọ aMozis aḅẹm ni mọ aZihova kamiteom ni oyil dị abụgh apu nyodị, esi iduọn phọ, bidị eeni uutughiạn ghan ni mọ ‘Keḍighi Zizọs ḍughụm’? (Deut. 18:15-18) Kụ eḍighi iduọn phọ, pọ eeni bidị uutughiạn ghan mọ aZizọs kaḍighi ni uw-emhạ dị agbatanhaạn, dị katue ni angọ eḍien oomo eelhe phọ. Loor iduọn phọ, aḍita awe phọ uwạ “osighẹ eekparạ ekpeḍien oḍighinom [aZizọs] odaạm emạ.” (Jọn 6:14, 15) Eḍighi maạr dị aZizọs amheera, pọ odị rapinom aani bin imirighan itooghị abuọ aJu phọ, orọl bọ eeḍiạn itooghị aRom. Odị aḍighom aani ni ḍughụm? Eeye. ABaibul phọ aḅẹm mọ aZizọs awilhẹ ni bidị, bịn aghị epẹ eeḅarạph phọ. Etigheri ipẹ okpaariọm bọ nyodị, aZizọs o/mheera oḍighom aani imirighan itooghị phọ. P’eeghe emạ eḍeenhaan odaphạn!

6. Ika kụ edị yira kotue otuughaạny eḍeenhaan phọ aZizọs? (Miịn kẹn afoto phọ.)

⁶ Dị eegholhaan ni, awe iyira ku/ḅenhị oḍighi iiḍaạny pidị abrẹd abụgh obobọ ookonhom awe lọ u/moon. Ḅilhẹ kẹn ku/kpaariọm iyira oḍighi uw-emhạ obobọ otooghiạ eelhe. Kuolọ kotue ni ukpaariọm iyira oḍighom araghaạph imirighan itooghị, esi oḅẹm mọ omạ obobọ obakị oye lọ uḅeraạn iyira dị katue ni anighemhị raraạr. Toroboiperolbọ, eḍeenhaan phọ aZizọs eegholhaan ni. Odị o/mheera oḍighom raghaạph imirighan itooghị. Odị aḅẹm mọ: “Edaạm emạ phọ amị ke/lọ aḅirini phọ ophọn.” (Jọn 17:14; 18:36) Rodon, idiphọ aKristẹn, ekạr kụ ekpeanhaạn dị yira kooghironhaan iitughiạn r’eḍighinhom araraạr phọ aZizọs. Yira robakị ghan, koghaạph, oḅilhẹ ooḅereghị mọ Omhạr phọ Enhaạn aru. (Mat. 6:10) Uguạ, oḅilhẹ ooḅeghiọn inhọn araraạr dị yira kotue otuughạ esi abrẹd phọ omiteom bọ eten iiḍaạny phọ.

EMHỤ “IIḄOGHOḌI ABRẸD PHỌ”

7. AZizọs aḍighi eeghe iyaạr, kụ abutelhedom mọ umhegheron ika? (Jọn 6:16-20)

⁷ AZizọs angọ bọ we phọ eḍien phọ amhạn, abumatuạn phọ odị uḍigh ni oghuugh pidị oḅula Kapaniọm, kuolọ aZizọs aghị epẹ eeḅarạph phọ bịn awe phọ u/teẹny nyodị uḍighi uw-emhạ. (Bạl Jọn 6:16-20.) Abutelhedom mọ ozoghị ni rokị bịn oboom oghim amhiigh oghim kụ oolhogh amite. Kụ bidị omhiịn dị aZizọs areIhe anyụ amuụm mọ ratu oteẹny abidị. AZizọs aḅenhị ni Pita mọ arelhe aani anyụ amuụm mọ aghị ateẹny nyodị. (Mat. 14:22-31) Idiphọ aZizọs aḍigh bọ pạ oghuugh phọ, bịn oghim mọ aphọ. Iḍigh ni ḍiigu esi abutelhedom mọ, kụ bidị oḅẹm mọ: “Igey phọ ni, nạ kụ Oọny phọ Enaạn.”a (Mat. 14:33) Eḍighi ni iyaạr aḍiḅeraạn olhegheri mọ abutelhedom mọ u/ḅạ ikpo onhụ phọ iphẹn phọ mem mọ aZizọs amiteom bọ abrẹd phọ eten iiḍaạny. Idị egbolhomaam butelhedom mọ, aMạk agẹ mọ: “Iphughanạm ni kụ eḍigh ḍiigu esi abidị, idị eḍighi bọ [u/naghanhạn emhụ] iiḅoghoḍi abrẹd phọ, kụ iloghi phọ abidị eḍuughi.” (Mạk 6:50-52) Ii, abutelhedom mọ upiọm olhọgh elhegh mọ aZihova angọ ni Zizọs iikpọ oḍighinhom iiḍaạny kirokirọ. Onyebel roten, aZizọs aḅilhẹ ni aghaạph ilọ abrẹd phọ odị amiteom bọ eten iiḍaạny r’iyaạr dị yira kotuughạ.

8-9. Eeghe kụ iḍighi kụ aḍita awe phọ owạ ghan bọ Zizọs? (Jọn 6:26, 27)

⁸ Aḍita phọ aZizọs angọ bọ abrẹd phọ ugbon ogbaanyamhị aruuphuạ iphulhupul phọ abidị bịn. Ika? Eḅaạl bọ ḍiroọr, bidị umhiịn mọ aZizọs r’abutelhedom mọ odị moḍuạ. Kụ bidị uḍiku ni rughuugh dị eḍuạ Taibiriạs eru esul esiḍia phọ, kụ oghị Kapaniọm owạ aZizọs. (Jọn 6:22-24) Bidị ughị epẹ phọ obọ aZizọs atughemhị bidị abughẹ ilọ Omhạr phọ ḍughụm? Eeye. Bidị utuạn oḅilhẹ olhe abrẹd phọ kụ oghị bọ. Yira ulhegheri ika?

⁹ Miịn idị emite mem mọ bidị omhiịn bọ Zizọs elọ epẹ Kapaniọm. AZizọs aḅenhị bidị mọ, “nyina ituạn eḍien phọ nyina ele bọ ipherọgh inyina” ḅilhẹ “keḅọr bọ” kụ riwạ ghan bọ imhị. Kụ aromha bidị mọ “ituạn ghan eḍien phọ epẹ ketọl bọ eteẹny ghuḍum k’agee-pọ phọ kụ ekumuan ghan.” (Bạl Jọn 6:26, 27.) AZizọs aḅenhị bidị mọ Odẹ phọ onọ kamiteom ni eḍien phọ ephẹn kengọ bọ we ghuḍum k’agee-pọ phọ. Aḍiitughiạn oḅẹm mọ eḍien kengọ oyẹ ghuḍum k’agee-pọ iḍigh ni ḍiigu esi abidị! Eeghe odọ eḍien kụ ketue engọ oye ghuḍum k’agee-pọ, kụ ika kụ idị abuẹn ronaghanhạn bọ Zizọs koteẹny aani eḍien aghuḍum k’agee-pọ phọ?

10. Eeghe kụ “oḍighi” phọ Enhaạn rawạ bọ mọ awe phọ oḍighi?

¹⁰ Ekịgh mudị abuọ aJu phọ uutughiạn ghan mọ bidị kodạph iilhogh phọ aMozis orue oteẹny aani eḍien aghuḍum k’agee-pọ phọ. Toroboiperolbọ, aZizọs aḅenhị bidị mọ: “Oḍighi phọ Enaạn rewạ bọ mọ iḍighi ghan phọ ophọn mọ imeeraam nyopọ dị arom bọ.” (Jọn 6:28, 29) Omhoọgh omheeraam esi opọ Enhaạn arom bọ emạn maạr agey orue omhoọgh aani “aghuḍum k’agee-pọ.” Okạr oghaạph, aZizọs maghaạph ni epẹ omhạn ilọ iphẹn phọ. (Jọn 3:16-18, 36) Kụ odị aḅilhẹ ni amoọgh inhọn araraạr oghaạph ilọ ipẹ yira kotue bọ omoọgh ghuḍum k’agee-pọ.—Jọn 17:3.

11. Ika kụ idị aJu phọ oḍeenhaan mọ bidị ogbon eḍien olhe opuemhi enhọn iyaạr? (Psalm 78:24, 25)

¹¹ Abuọ aJu phọ u/meeraam itughemhị phọ aZizọs ilọ omhoom “oḍighi phọ Enhaạn.” Bidị upuru nyodị mọ: “Nạ kaḍighi eeghe iiḍaạny dị yoor komiịn bọ kụ omeeraam nyinạ?” (Jọn 6:30) Bidị ughaạph mọ siḍio phọ aMozis, aburudẹ aburudẹ phọ abidị ulhe ghan ni kẹn manạ eten iiḍaạny idiphọ eḍien, ḍio ḍio ḍio. (Neh. 9:15; bạl Psalm 78:24, 25.) Dị eganhanha ni, ilhoghi phọ abidị irọl olhe eḍien phọ bịn. Kụ mem mọ aZizọs aghaạph bọ ilọ “okạr eḍien phọ epẹ eḍuạ bọ k’akẹ kụ eru,” nyepẹ i/tọl bọ idiphọ amanạ phọ, bidị u/puru nyodị oghaạph oogholhomhi ipẹ remạ ghan bọ. (Jọn 6:32) Bidị ugbon eḍien iphulhupul kparipẹ r’igey phọ aZizọs atughemhị ghan bọ bidị. Iphẹn phọ itughemhị iyira eeghe?

IYAẠR DỊ EKPẸ OḌIGHI EKPANHẠ IYAẠR ESI AYIRA

12. Ika kụ idị aZizọs amạ amiteom iyaạr dị emhạn maạr epu?

¹² Omhiịn ekpanhạ iyaạr ituughạ phọ siphẹ Jọn emhụ phọ 6. Omhoọgh igey asiya r’aZihova kụ eḍighi ekpanhạ iyaạr dị yira ogbon omhoọgh. AZizọs aḍighi ni aḍeenhaan iphẹn phọ mem mọ odị aghel phọ odẹgh ophogh phọ aSetan. (Mat. 4:3, 4) Ḅilhẹ kẹn, siphẹ oghaạph phọ odị arọl bọ anyụ eeḅarạph kụ angọ, odị aghaạph ni alhọgh iiphaghamhiọm mọ yira omhoọgh eephuạ araraạr aruwaloor. (Mat. 5:3) Esi iduọn phọ, puruan loor mọ, ‘Mị amaghamhị ni maạr raraạr aruwaloor apuemhi raraạr iphulhupul ḍughụm?’

13. (a) Eeghe kụ iḍighi kụ i/beeph bọ oghelhọm eḍien? (b) Eeghe iyaạr kụ edị ewạ mọ yira ogonha loor? (1 Korịnt 10:6, 7, 11)

¹³ I/beeph ooḅereghị olhọm Enhaạn raraạr phọ yira omhoghi bọ orolhọm r’oḅilhẹ oghelhọm araraạr phọ. (Luk 11:3) Arukumuan dị remiteom ghan eḍien ringọ ghan iyira ibo, kụ iḍuạ ḍighaạgh egey Enhaạn phọ kụ eru. (Eccl. 2:24; 8:15; Jems 1:17) Toroboiperolbọ, ku/meera araraạr iphulhupul kụ eḍighi eḅẹl siphẹ aghuḍum mọ ayira. Otelhedom mọ aPọl aghaạph ni ilọ iphẹn phọ mem mọ odị ragẹ bọ kaghiọm Kristẹn phọ orọl bọ mem mọ reteẹny bọ dị kopiemhi Jeruselem. Odị aatughianhạm bidị ekarạph eḍeenhaan awe phọ Izrạl mem mọ bidị orọl bọ epẹ edalạ phọ, ḅilhẹ r’ipẹ bidị oḍighi bọ mem mọ bidị mokpụl bọ siphẹ Eeḅarạph phọ aSinai. Odị aphụr Kristẹn phọ rurụ mọ “ikarạph iyira ki/phụ ghan idiphọ ephụ ghan bọ [we phọ Izrạl].” (Bạl 1 Korịnt 10:6, 7, 11.) Aḍiḅeraạn phọ awe phọ Izrạl omhoọgh bọ oghị esi eḍien iḍighi ni iyaạr dị eḍien phọ aZihova amiteom bọ eten iiḍaạny angọ bidị eḅilhẹ eḍighi ikarạph. (Num. 11:4-6, 31-34) Mem mọ bidị ooḅereghị bọ ekaanheẹn olhephiri anạm mọ, awe phọ Izrạl uḍeenhaan ni mọ bidị omaghamhị maạr male, ipughọl, r’amem oḍẹ oḍẹ, opuemhi onhaghanhạn aZihova. (Ex. 32:4-6) APọl asighẹ eḍeenhaan phọ ephẹn phọ aphurọm rurụ Kristẹn phọ abuphẹ orọl bọ mem mọ reteẹny bọ dị kopiemhi Jeruselem r’otu iiḅereghị phọ lhạ phọ 70 C.E. Rodon yira odi mem eekunha aḅirinhi phọ, kụ iḍighi kụ ewạ ni dị yira komaghamhị maạr oromha phọ ophọn aPọl angọ bọ.

14. Idị egbolhomhaam eḍien, eeghe kụ edị yira rogon omhiịn siphẹ omhoom aḅirinhi phọ?

¹⁴ Mem mọ aZizọs uḅenhị bọ iyira ooḅereghị olhọm mọ Enhaạn ungọ aani iyira “eḍien elọ arodon,” odị aḅẹm kẹn ni mọ ooḅereghị ghan ni olhọm mọ, “oḍighi aani ipẹ nạ rawạ bọ siẹn ade phọ, idiphọ roḍighi bọ k’akẹ phọ.” (Mat. 6:9-11) Iphẹn phọ eetughianhạm nyinhạ eeghe iyaạr? ABaibul phọ amạ ni amiteom mọ eniin iyaạr dị Enhaạn rawạ oḍighi isiẹn ade phọ pọ ongọ ayira egey eḍien. Odaphạn Isaiah 25:6-8, imạ ariiḍien olhe kemuza ni eeḍiạn Itooghị phọ aZihova. Aḍinyạ aPsalm 72:16 iḅenhị iyira mọ: “Ariiḍien kemuza ni siẹn ade phọ; emhiigh epẹ anyụ araaḅarạph phọ kụ esoor ude.” Nạ apogh ni rakiọm ghisigh osạ ariiḍien dị nạ ko/lhe ghan obobọ olhe inhọn araraạr? Oḅarạm isiphẹ, nạ katue kẹn ni amoọgh iizo iizuphạ ilọ anạ kụ aḅilhẹ akelhọm. (Isa. 65:21, 22) Kụ torobọ oye siẹn ade phọ kakelhọm aani ni imạ phọ iphẹn phọ.

15. Eeghe itughemhị kụ ketọl mem mọ koḅerion bọ we? (Jọn 6:35)

¹⁵ Bạl Jọn 6:35. Oḅilhẹ oghaạph ilọ awe phọ aZizọs angọ bọ abrẹd r’ina phọ eten iiḍaạny. Mem mọ koḅerion bọ we, eeni nạ kaazuanhaan ni buniin abidị. Otue ni oḅerion budị u/moọgh omheeraam mem mọ amuphẹ phọ. (Jọn 5:28, 29) Kuolọ kotughemhị ni bidị emhụ ikpo onhụ phọ aZizọs eḅẹm bọ mọ: “Mị kụ eḍien aghuḍum mọ. Torobọ oye lọ aru uteẹny imị, okoọny nyodị ka/siph mun.” Kewạ dị bidị komoọgh omheeraam esi etagharạn phọ aZizọs. Kuolọ mem mọ amuphẹ phọ, kotughemhị kẹn ni buphẹ koḅerion bọ ḅilhẹ r’ibạm anmụny dị komạr mem mọ amuphẹ phọ. P’eeghe ibo dị ketọl otughemhị aani abidị! Oḍighi phọ ophọn phọ kangọ nyinhạ oḅaạl olhoghi apu olhe eḍien. Mem mọ amuphẹ phọ, araraạr aruwaloor kụ kemạn maạr epu torobọ iyaạr.

16. Yira kooḅeghiọn eeghe emhuoghaạph phọ etum bọ siẹn?

¹⁶ Yira mooḅeghiọn raraạr dị aḍinyạ aJọn emhụ phọ 6 eghaạph. Kuolọ aZizọs amoọgh ni inhọn ibadị araraạr otughemhị ayira ilọ “aghuḍum k’agee-pọ.” Iwạ ni mọ aJu phọ abuẹn phọ olher rurụ onhaghanhạn ipẹ aZizọs rakaạph bọ, iduọn kẹn ni kụ edị ewạ aani esi ayira ḍio arodon. Siphẹ emhuoghaạph phọ etum bọ siẹn yira kokiọm ni ghisigh ooḅeghiọn ḍinyạ aJọn emhụ phọ 6.