Yira Otuughạ Eeghe Esi 40 Aḍughul Otu Phọ AZizọs Arọl Bọ Asughanham Omhạn Siẹn Ade Phọ?

1-2. Eeghe kụ imite mem mọ iyạl phọ abumatuạn phọ aZizọs orelhe bọ rokị Emaọs?

IḌIGHI Nisan 16, 33 C.E. oghiilhaan r’okururu manyonhonhomhi bumatuạn phọ aZizọs. Iyạl abumatuạn oḍuạ Jeruselem rokị Emaọs, erelhe dị emhạn ni 7 itobi. Bidị okạr kụ oḅonyonhu ozuan, loor iduọn moghiigh bọ Zizọs phọ bidị odạph ghan bọ. Oomo ipẹ bidị oḍuom bọ olhoghi mọ aMesaya phọ kaḍighinhaan bidị ekịgh mudị mephe. Kuolọ iyaạr dị bidị olhoghi u/seere imite ni.

² Oye dị bidị u/lọgh elhegh amhiigh odạph aani abidị epẹ eten phọ. Iyạl phọ abumatuạn phọ omhiigh oghaạph oḅenhị oye phọ mabi phọ bidị omhoọgh bọ esi ipẹ emitenhaan bọ Zizọs. Oye phọ bidị u/lọgh bọ elhegh amhiigh oghaạph oḅenhị abidị raraạr dị etir bidị dị bidị ko/tue obulha. Oye phọ aghaạph “emiigh k’ipẹ aMozis eteẹny oomo phọ ipẹ ariil phọ Enaạn ogẹ bọ,” ipẹ eḍighi bọ kụ ekpeanhaạn bọ dị aMesaya phọ kamiinhọm aḅilhẹ amugh. Mem dị iraạr phọ abidị oghị bọ osi Emaọs, oye phọ bidị u/lọgh bọ elhegh agananamhi ni loor odị—aZizọs phọ moḅeton bọ! Gbiom olhoghi odọ ibo phọ bidị omhoọgh bọ olhegheri mọ aMesaya phọ odi ni r’ighuḍum!—Luk 24:13-35.

3-4. Eeghe kụ imitenhaan bumatuạn phọ aZizọs, kụ yira kotuughạ eeghe siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ? (Iiḍighi 1:3)

³ AZizọs amitenhaan ni bumatuạn phọ odị ibadị amem siphẹ 40 aḍughul otu phọ odị esughanham bọ omhạn siẹn ade phọ. (Bạl Iiḍighi 1:3.) Siḍughul otu phọ ipẹ phọ, aZizọs akparamhị ni bumatuạn phọ odị oghiilhaan r’okururu manyonhonhomhi bọ. Kụ bidị oḅilhẹ omhoọgh ibo, oḍuomolhoghi, ḅilhẹ r’akpọ oḅio oghaạph r’otughemhị ilọ Omhạr phọ.a

⁴ Yira kotue ni omooghọm suọ esi otuughạ iikiạ araraạr phọ aZizọs aḍighi bọ siḍughul otu phọ odị arọl bọ asughanham omhạn siẹn ade phọ. Siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ, yira komiịn ipẹ aZizọs aḍighinhom bọ siḍughul otu phọ ipẹ phọ (1) okparamhiọm abumatuạn phọ odị, (2) obughẹ onhaghanhạn aḍughụm mọ abidị ilọ Igẹ Iigbia phọ, ḅilhẹ (3) r’otughemhị abidị ilọ oru ophạm iboom iiḍighi phọ edi bọ ghisigh. Siẹn iraạr phọ areten phọ iphẹn phọ, yira kooḅeghiọn ipẹ yira kotue bọ otuughaạny Zizọs.

KPARAMHỊ GHAN BUNHỌN

5. Eeghe kụ iḍighi kụ abumatuạn phọ aZizọs omhoghi bọ okparamhị?

⁵ Abumatuạn phọ aZizọs ukạr kụ omhoghi okparamhị. Eeghe kụ iḍighi? Abuniin abidị mowilhẹ ruutu, rughunotu, ḅilhẹ r’asiḍighi abidị odạph aZizọs oomo amem. (Mat. 19:27) Bunhọn uzoọm ghan eten dị i/nighẹ loor iduọn bidị oḍighi bọ bumatuạn aZizọs. (Jọn 9:22) Bidị uphinyọn rikiạ phọ iphẹn phọ loor esi dị bidị ukuphom owol mọ aZizọs kụ aMesaya phọ oguanhaan bọ. (Mat. 16:16) Kuolọ mem mọ oghiigh bọ Zizọs, oḍuomolhoghi phọ abidị aphe ni, bịn bidị oḅonyonhu ozuan.

6. AZizọs aḍighi eeghe mem mọ oḅeton bọ nyodị?

⁶ Dị iikia i/lo, aZizọs o/mhiịn okururu abumatuạn phọ odị idiphọ e/moọgh omheeraam, kuolọ odị alhọgh elhegh mọ esi aḍuugh phọ odị kụ edị bidị otụ bọ okururu. Pọ kụ iyaạr phọ r’oḅeton bọ nyodị, bịn odị amhiigh okparamhị abidị. Esi omaạm, odị amitenhaan ni Meri opọ aMagdaIạ mem mọ odị odi bọ siphẹ oḍi phọ aZizọs ramoghi. (Jọn 20:11, 16) Odị amitenhaan kẹn ni iyạl phọ abumatuạn phọ oghaạph bọ oghol epẹ omhạn. Odị aḅilhẹ kẹn amitenhaan otelhedom mọ Pita. (Luk 24:34) Yira otuughạ eeghe esi eḍeenhaan phọ aZizọs ephẹn phọ? Ooḅeghiọn ipẹ emite bọ mem mọ odị amitenhaan bọ Meri opọ aMagdaIạ.

7. Odaphạn Jọn 20:11-16, aZizọs amhiịn dị aMeri raḍighi ghan eeghe esoph aḍiroọr aNisan 16 phọ, kụ ipẹ phọ inyu Zizọs oḍighi eeghe? (Miịn kẹn afoto phọ.)

⁷ Bạl Jọn 20:11-16. Esoph aḍiroọr aNisan 16, abuniin anmariịr dị oḅạr Zizọs uḍuạ ni oghị siphẹ oḍi bọ Zizọs. (Luk 24:1, 10) Oghaạph ilọ oniin onyọ abidị, Meri opọ aMagdaIạ. Mem mọ aMeri opọ aMagdaIạ asi bọ siphẹ oḍi phọ, odị amhiịn dị oḍi phọ mapokoro. Odị aghiil aghị aḅenhị Pita r’aJọn, kụ aḅilhẹ adạph bidị iḍuọn bidị oghiil bọ rokị epẹ oḍi phọ. APita r’aJọn omhiịn bọ mọ aḍizu phọ aZizọs i/lo mun siphẹ oḍi phọ, bịn oḅula olhoghi otu. Kuolọ aMeri o/ḍighi idiphọ. Odị amheerạ ni pạ oḍi phọ amhoghi ghan. Odị o/lhegheri mọ aZizọs ramiịn ni nyodị. Mem mọ aZizọs amhiịn bọ izin anhịr phọ ophọn akpẹ bọ oḍuomolhoghi phọ, ikạr kụ etir nyodị. Kụ odị amitenhaan Meri kụ aḍighi iyaạr dị ekparamhị nyodị. Odị r’oghaaphạn Meri kụ angọ nyodị oḍighi dị amhạn maạr—oghị oḅenhị abumor phọ odị mọ moḅeton nyodị.—Jọn 20:17, 18.

8. Ika kụ edị yira kotue otuughaạny Zizọs?

⁸ Ika kụ edị yira kotue otuughaạny Zizọs? Yira kotue ni okparamhị bumor r’abumarani phọ ayira oghiọm aghisigh okumu aZihova, eḍighi maạr dị idiphọ aZizọs yira olhọgh ghan elhegh iiḅaghamhị phọ abidị kụ oḅạ ghan ikpo onhụ dị kekparamhị bidị. Ooḅeghiọn idị emitenhaan onyọ umaranhi dị oghol mọ Jocelyn, dị ekperenhom iyaạr emitenhaan umaranhi odị kụ amhugh. Odị aḅẹm mọ, “esi ibadị arunwanyụ, mị urọl ghan okururu oomo amem.” Kuolọ, eniin aḍio, onyọ umor r’anhịr odị umhạgh ni nyodị oghị olhoghi otu abidị, kụ bidị olher rurụ ongọ nyodị kụ oḅenhị nyodị mọ odị amạn ni maạr riḍien aZihova. Ipẹ phọ ikạr kụ ekparamhị nyodị. AJocelyn aḅẹm mọ: “Mị ulhoghoma mọ aZihova asighẹ olom r’anhịr phọ abuẹn phọ utophorọn imhị olhoghi ophiịny dị mị raḅi. Bidị ulhoghonhaạn imhị ḍighaạgh oḅilhẹ omhoọgh eephuạ oghiọm aghisigh okumu aZihova.” Yira kẹn ni kotue ni okparamhị bunhọn esi omhaạr olher arurụ ongọ mem dị bidị rokaạph iiḅaghamhị abidị kuḅenhị iyira, kụ oḅạ ikpo onhụ okparamhị dị keloghonhaạn bidị ḍighaạgh oghiọm aghisigh okumu aZihova.—Rom. 12:15.

LOGHONHAẠN BUNHỌN ḌIGHAẠGH ONHAGHANHẠN EKPO ONHỤ PHỌ ENHAẠN

9. Eeghe ipaanhaạn kụ edị abumatuạn phọ aZizọs osoman, kụ ika kụ idị aZizọs alhoghonhaạn bidị ḍighaạgh?

⁹ Abumatuạn phọ aZizọs umheeraam ni Ekpo Onhụ phọ Enhaạn kụ olhọgh inyaạm osighẹ oḍighinhom siphẹ aghuḍum mọ abidị. (Jọn 17:6) Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, bidị u/tue unaghanhạn iyaạr phọ eḍighi bọ kụ oghiigh bọ Zizọs idiphọ osoroghuom iilhogh. AZizọs alhọgh ni elhegh mọ iikia phọ abidị i/ḍuạ esi ekarạph ekpom dị bidị omhoọgh kụ eru, kuolọ e/naghanhạn Igẹ Iigbia phọ. (Luk 9:44, 45; Jọn 20:9) Esi iduọn phọ, odị alhoghonhaạn ni bidị ḍighaạgh onhaghanhạn Igẹ Iigbia phọ. Tuutughiạn ipẹ odị aḍighi bọ mem mọ odị arelhean bọ iyạl phọ abumatuạn phọ rokị bọ Emaọs.

10. Ika kụ edị aZizọs alhoghonhaạn ḍighaạgh bumatuạn phọ odị onhaghanhạn mọ odị kụ aMesaya phọ ni? (Luk 24:18-27)

¹⁰ Bạl Luk 24:18-27. Lọgh elhegh mọ aZizọs oo/gborion oḅenhị iyạl phọ awe phọ odọ oye phọ odị aru bọ. Kparipẹ ghụn, odị apuru bidị sipuru. Eeghe kụ iḍighi? Eeni odị awạ dị bidị kokaạph omiteom ipẹ edi bọ olhoghi phọ r’ekpom mọ abidị. Kụ bidị ughaạph ni omiteom. Bidị uḅenhị nyodị mọ bidị ugbi ghan mọ aZizọs kaḍighi oolhạ Izrạl kụ atagharạn bidị esi ikpuuroghọm itooghị abuọ aRom mọ. Bidị r’oghaạph ogbolhomaam mọ abidị, kụ aZizọs asighẹ ipẹ edi bọ Igẹ Iigbia phọ agbiran r’abidị olhoghonhaạn abidị ḍighaạgh onhaghanhạn ipẹ emite bọ.b Ḍio phọ aḍiphẹ elọ adulhe, aZizọs alhọgh ni mem arọl r’abueriphọ abumatuạn phọ kụ akparamhị bidị esi ogbạ emhụ ipẹ ariil phọ oghaạph bọ. (Luk 24:33-48) Yira otuughạ eeghe esi iphẹn phọ?

11-12. (a) Yira otuughạ eeghe esi eten phọ aZizọs atughemhị bọ we igey aBaibul phọ? (Miịn kẹn sifoto phọ.) (b) Ika kụ edị onyọ umor phọ atughemhị bọ Nortey Baibul phọ alhoghonhaạn nyodị ḍighaạgh?

¹¹ Ika kụ edị yira kotue otuughaạny Zizọs? Eḅẹl phọ, mem dị nạ ratughemhị oye Baibul, r’amagheel puru sipuru dị keloghonhaạn nyinhạ ḍighaạgh olhegheri ipẹ edi bọ ekpom mọ r’olhoghi phọ odị. (Prov. 20:5) Nạ r’onhaghanhạn iitughiạn phọ odị, kụ aḍeenhaan ipẹ odị katue bọ amiịn riisi aBaibul dị ekasiạn r’adọl phọ odị. Kel ḍiitughiạn oḅenhị odị ilọ oḍighi. Kparipẹ ghụn, loghonhaạn nyodị ḍighaạgh ogbirima ipẹ odị aạl bọ kụ osighẹ asinhị iilhogh aBaibul phọ oḍighinhom siphẹ aghuḍum mọ odị. Ooḅeghiọn idị emitenhaan onyọ umor dị oghol mọ Nortey epẹ Ghana.

¹² ANortey amhiigh otuughạ aBaibul phọ mem dị odị amhạn 16 asiạ. I/bia bịn, eghunotu odị omhiigh osophoghom odị. Eeghe kụ ilhoghonhaạn nyodị ḍighaạgh oghiọm aghisigh otuughạ aBaibul phọ? Onyọ umor phọ atughemhị bọ nyodị Baibul phọ mamhiigha ni loor akaạph ipẹ edi bọ Matiu emhụ phọ 10 aḅenhị nyodị mọ kokpuuroghọm ni bugey aKristẹn. ANortey aḅẹm mọ, “loor iduọn phọ, mem mọ omhiigh bọ osophoghom amhị, mị ukạr kụ akuphom owol mọ mị mamhiịn igey phọ.” Otughemhiạ phọ odị alhoghonhaạn ni nyodị ḍighaạgh ogbirima ipẹ edi bọ Matiu 10:16 pidị odị amiigha loor aḍeenhaan olhọgh eegu buọ eghunotu phọ odị mem dị odị rakaaphạn r’abidị ilọ omheeraam mọ odị. ANortey roḍiiny muụm bịn awạ oḍighi okọy oten, kuolọ odẹ odị awạ mọ odị aghị ogbogh askul. Kparipẹ r’oḅenhị aNortey ilọ oḍighi, otughemhiạ phọ odị aḍighinhom ghụn ḍipuru dị keloghonhaạn ḍighaạgh nyodị osighẹ asinhị iilhogh aBaibul phọ kụ osophaam. ANortey asopha ika? Odị asopha oḍighi okọy eten opọ oomo amem mọ. Odẹ phọ odị aphorogh nyodị amiteom siphẹ otu phọ. Araraạr phọ iphẹn phọ emite bọ itir ika Nortey? Odị aḅẹm mọ, “mị ukạr akuphom owol mọ osopha phọ amhị ogey osopha ni.” Mem dị yira omhiigha loor kụ olhoghonhaạn ḍighaạgh bunhọn onhaghanhạn kụ oḅilhẹ ogbirima ipẹ aBaibul phọ aghaạph bọ, kekparamhị ni omheeraam mọ abidị.—Efẹ. 3:16-19.

TUGHEMHỊ BUMOR PHỌ OSIANHAAN OMHOỌGH AROOPOOGH

13. AZizọs aḍighi ika omhiịn mọ oḍighi Odẹ phọ odị akị ni ghisigh? (Efesọs 4:8)

¹³ Mem mọ aZizọs arọl bọ siẹn ade phọ, odị o/pheghom ephegh oḍighi phọ Odẹ phọ odị angọ bọ nyodị. Odị atuụgh bịn aḍighi ipẹ orom bọ nyodị (Jọn 17:4) Kuolọ aZizọs o/mhoọgh aani ghan ḍiitughiạn oḅẹm ghan mọ, ‘Eḍighi maạr dị nạ rawạ oḍighi iyaạr okuamhị, pọ nạ r’aloor kuḍighi.’ Pọ kụ iyaạr pho iraạr r’egbem asiạ phọ odị aḍighi bọ oḍighi phọ ophọn phọ, odị atughemhị aani ni bunhọn oḍighi oḍighi phọ odị aḍighi ghan bọ. Kụ odị agbi bọ ogheel k’akẹ, aZizọs aḅọgh ni oḍighi iphelhegbeel phọ r’ophogh iyool phọ aZihova alhọgh ḍighaạgh abumatuạn phọ odị, ghalhamọ r’iduọn ibadị abidị oḍighi bọ ni ugheel mem mọ opọ phọ. (Bạl Efesọs 4:8.) AZizọs asighẹ ni siḍughul otu phọ odị esughanham bọ omhạn alhoghonhaạn ḍighaạgh bumor phọ abuẹn phọ oḅọgh bọ ni loor ongọ oḍighi phọ, oḅạr bọ, ḅilhẹ oḍighi bọ we arukumuan osianhaan omhoogh aroopoogh, ika?—Miịn study note Efesọs 4:8.

14. Ika kụ idị aZizọs alhoghonhaạn ḍighaạgh bumatuạn phọ odị ophoph eten aruwaloor siphẹ 40 aḍughul otu phọ odị arọl bọ asughanham omhan siẹn ade phọ? (Miịn kẹn afoto phọ.)

¹⁴ AZizọs angọ ghan ni butelhedom mọ odị oroma eten ephomhoghiạn. Esi omaạm, odị amhiịn mọ ibadị abumatuạn phọ odị umhoọgh ghan iikia ilọ iniin araraạr, kụ odị aroma ni bidị ilọ iphẹn phọ. (Luk 24:25-27; Jọn 20:27) Odị alhoghonhaạn ni bidị ḍighaạgh ogbon oḍighi ophogh iyool phọ aZihova, kparipẹ r’ogbon iiḍighi abidị bịn. (Jọn 21:15) Odị aghiọm kẹn bidị olhoghi mọ bidị kuu/ḅaghamhiạn ghan loor iboom ilọ aroopoogh dị abunhọn omhoọgh ḍighaạgh aZihova siẹn arukumuan phọ ḅilhẹ bidị ku/sighẹ loor abidị umaaniọm ghan bunhọn. (Jọn 21:20-22) Odị aḅilhẹ aalemhi kẹn iitughiạn abidị ilọ itooghị phọ kụ alhoghonhaạn bidị ḍighaạgh ogbon oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ. (Iiḍ. 1:6-8) Eeghe kụ edị ikumor awe ookpomhoghan kotuughạ ḍighaạgh aZizọs?

15-16. (a) Ighẹn areten kụ edị ikumor awe ookpomhoghan kotue otuughaạny Zizọs? Gbạ. (b) Ika kụ idị aPatrick amhooghọm suọ oromha dị ongọ nyodị?

¹⁵ Ika kụ idị ikumor awe ookpomhoghan kotuughaạny Zizọs? Ekpaariọm ni dị bidị kotughemhị oḅilhẹ ologhonhaạn ḍighaạgh lhephiri anmụny, ghalhamọ r’iḍoọgh ophạm iiḍighi siẹn ookpomhoghan phọ.c Ikumor awe phọ ku/gon dị iḍoọgh abumor phọ bidị rotughemhị bọ koḍighi raraạr eten dị emhunhughan. Bidị otughemhiọm ghụn r’ephomhoghiạn omhaạr iyaạr phọ bidị rotuughạ bọ. Kụ oḍighi idị bidị komiịn iyaạr phọ ekpẹ bọ dị bidị kosooromhi loor, oḍighi we dị okpẹ oḍuomolhoghi oḅilhẹ ookolhobian okumu ongọ abunhọn.—1 Tim. 3:1; 2 Tim. 2:2; 1 Pit. 5:5.

¹⁶ Ooḅeghiọn idị onyọ umor dị oghol mọ Patrick amhooghọm suọ esi oromha dị ongọ nyodị. Mem dị odị aḍighi onyọ iḍoọgh, odị amhoọgh eegharạ oḅaanhaạn ghan r’ozoọm abunhọn egbagarạ eten, ghalhamọ r’abumaranhi. Okumor oye ookpomhoghan amhiịn ni eegharạ phọ ephẹn phọ aPatrick amhoọgh bọ kụ angọ nyodị oromha dị agbagarạ ni kuolọ eyoghoyoghọ eten. APatrick aḅẹm mọ, “olhoghi amhị aḅaạl li iduọn odị ungọ bọ imhị oromha phọ. Mị uḅonyonhu ghan ni azuan mem dị mị amhiịn dị abunhọn abumor romoọgh roopoogh dị mị awạ ghan ni omhoọgh. Kuolọ oromha okumor oye phọ ulhoghonhaạn imhị ḍighaạgh omhiịn iyaạr phọ ewạ bọ dị mị kasooromhi loor akumuan angọ bumor r’abumaranhi phọ kparipẹ r’ogbon egbogh esi obobọ roopoogh siẹn ookpomhoghan phọ.” Eekunha phọ, umạ ni Patrick oḍighi okumor oye ookpomhoghan mem dị odị amhạn 23 asiạ.—Prov. 27:9.

17. Ika kụ idị aZizọs aḍeenhaan mọ odị aḍuom ni olhoghi bumatuạn phọ odị?

¹⁷ AZizọs o/ngọ bumatuạn phọ odị oḍighi oghị ogbạ ikpo onhụ phọ bịn, kuolọ aḅarạm kẹn oḍighi otughemhị. (Miịn “teaching them,” siphẹ study note aMatthew 28:20.) Eeni abumatuạn phọ aZizọs ulhoghoma mọ bunọn u/sianhaan oḍighi oḍighi phọ ophọn phọ. Toroboiperolbọ, aZizọs oo/kia mughumọ bidị kotue ni oḍighi oḍighi phọ, odị akạr ri aḅenhị bidị mọ bidị kotue ni. R’okuphom owol, aZizọs aḅenhị bidị mọ: “Idiphọ Odẹ phọ amị urom bọ imị kụ edị mị rirom aani inyina.”—Jọn 20:21.

18. Ika kụ idị ikumor awe ookpomhoghan kotuughaạny Zizọs?

¹⁸ Ika kụ idị ikumor awe ookpomhoghan kotuughaạny Zizọs? Ikumor awe ookpomhoghan otughemhị oḅilhẹ oḅọgh iiḍighi ongọ bunhọn. (Fil. 2:19-22) Esi omaạm, ikumor awe ookpomhoghan otue ni ologhonhaạn ḍighaạgh iḍoọgh ophinhomaam aani abin ogbuurogh r’oselhemhi aKindọm Họl. Mem dị bidị moḅọgh iiḍighi phọ ongọ, bidị oḍeenhaan ni mọ bidị oḍuom ni olhoghi buphẹ bidị ongọ bọ iiḍighi phọ esi otughemhị abidị kụ oḅilhẹ oḍuom olhoghi mọ bidị koḍighi ni oḍighi phọ okuamhị. Okumor oye ookpomhoghan dị purukụ omạ dị oghol mọ Matthew aḅẹm mọ, onọ akạr rasereghiạn ghan ikumor awe dị omhiigha loor otughemhị nyodị ophạm iiḍighi kụ oḅilhẹ oḍuomolhoghi m’onọ kaḍighi ni akuamhị obobọ amạn. AMatthew aḅilhẹ aḅẹm mọ, “mem dị mị apiomạn bidị rulhoghonhaạn ghan imhị ḍighaạgh otuughạ iyaạr esi opiomạn phọ amhị kụ oḍighi okuamhị enhọn amem esi ipẹ bidị utughemhị bọ imhị.”d

19. Yira osopha oḍighi eeghe?

¹⁹ AZizọs asighẹ 40 aḍughul otu phọ odị arọl bọ asughanham omhạn siẹn ade phọ akparamhiọm, atughemhị, aḅilhẹ angọ bunhọn iiḍighi. Esi iduọn phọ, osopha otuughaạny eḍeenhaan phọ odị. (1 Pit. 2:21) Odị kulhoghonhaạn ni iyira ḍighaạgh oḍighi iduọn phọ. Odị uguanhaan ni iyira mọ: “Mị odianaan ni r’anyina, ḍio etum ḍio tutụ eteẹny eekuna aḅirini phọ.”—Mat. 28:20.