Ariisi oghị omhiịn ophanyanhaạn asipuru Aḍinyạ Ituughạ Ogboku Awiki Phọ

OCTOBER 1-7

ARUPHUA DỊ OSIGHẸ SIPHẸ EKPO-ONHỤ PHỌ ENAẠN | JỌN 9-10

“AJizọs Akạr Kụ Rapogh Iyool phọ Odị”

(Jọn 10:​1-3) “Mị akạr riḅenị ghan inyina mọ oye lọ awilẹ onhụ aḍibuo phọ kụ akpogha enọn esi kụ aḍigh oghoony iyooI igạ phọ, pọ oḅạ dị razirion ghan weye raraạr kaanyị. ² Oye phọ opọ akiton bọ onhụ aḍibuo phọ kụ aḍigh kụ opoghom iyool igạ phọ. ³ Odị asi, pọ okoriom onhụ aḍibuo phọ rakughuronaan ghan ni nyodị eghuugh phọ. IyooI igạ phọ enaghạn ni eḍọgh phọ odị. Opoghom mọ ramạgh ghan siḍien abidị kụ karorori amiteghom.

(Jọn 10:11) Mị kụ ooḅi Opoghom iyooI igạ phọ. Ooḅi Opoghom mọ ratuạn ghan iyool igạ phọ kụ kamugh.

(Jọn 10:14) Mị kụ ooḅi Opoghom mọ. Mị aIegheri ni iyooI igạ phọ amị, kụ iyooI igạ phọ amị iIegheri kẹn ni imị,

nwtsty ilọ omhiịn r’ilọ onhaghanhạm arurụ

Oghoony Iyool Igạ

Oghoony igạ phọ aḍighi ghan esi dị k’ekoph iyool phọ esi aruḅạ r’ilhom inhạm. Mem lọ ekpereghian, abukoriom mọ rolọgh ghan ḍita iyool igạ phọ siphẹ oghoony phọ pidị eḍighi oghoph. Mem aBaibul phọ, oghoony iyool igạ phọ iḍighi ghan idị ogbor ghan olhoghọm ikpo asighiigh, dị u/kạn ghan anyụ phọ, kụ imhoọgh ghan nyoniin onhụ aḍibuo bịn, dị elhoghọm mọ r’aḍibụgh phọ egbaranhaạn ghan ni. (Nu 32:16; 1Sa 24:3; Zep 2:6) AJọn aghaạph aghol oogo “onhụ aḍibuo phọ” kụ oḍigh oghoony iyool igạ phọ “okoriom onhụ aḍibuo phọ” kụ aphogh ghan bọ. (Jọn 10:​1, 3) Oghoony igạ lọ aḍighi olọ emhạ, ibadị arugu iyool igạ kụ imhinhạ ghan, kụ okoriom onhụ aḍibuo phọ amaạr apogh. Mem lọ aḍiroọr eḅaạl, okoriom onhụ aḍibuo phọ kụ aghughuronhaan ghan eghuugh phọ bupoghom mọ. Kụ torobọ opoghom alọ ḍiolọ amaghạm iyoọl phọ ipẹ odị, kụ iyool phọ elọgh elhegh eḍọgh opoghom mọ kụ edạph. (Jọn 10:​3-5) AJizọs asighẹ iphẹn kụ amaạm bọ eten ph’epẹ odị rapogh ghan bọ bumatuạn ph’odị.​—Jọn 10:​7-14.

w11 5/15 7-8 ¶5

Rughunotu AKristẹn​—“Iimhanham”

⁵ Dị osighẹ kụ romaaniọm, amasian phọ odi ghan bọ igbo opoghom iyool r’iyool phọ odị edi esi dị oniin alhegheri aḅilhẹ aḍuomolhoghi nyooriphọ. Opoghom mọ r’alegheri ghan oomo ilọ iyool phọ odị, kụ iyool phọ elegheri eḅilhẹ eḍuomolhoghi opoghom mọ. Bidị elọgh elhegh eḅilhẹ renaghanạn ghan eḍọgh opoghom mọ. AJizọs aḅẹm mọ “mị aIegheri ni iyooI igạ phọ amị, kụ iyooI igạ phọ amị iIegheri kẹn ni imị”. AJizọs amoọgh ni olhegheri iyaạr dị aḍiinyan agey ilọ ookpomhoghan ph’odị. Ekpo onhụ aGrik phọ ogbạ bọ mọ “alegheri” emoọgh onaghanhạm aḍughụm “olhegheri kụ okuphom owol.” Okạr agey, Ooḅi Opoghom mọ alegheri iyool phọ raloor. Odị alegheri raraạr dị torobọ onyọ abidị rawạ, riisi dị bidị osughanham, r’ariisi dị bidị roḍighi ni imạ. R”eniin iyaạr i/lọ dị egbolhomaam iyool phọ dị Oḍiemhiom mọ ayira u/legheri. Kụ iyool phọ elegheri kụ eḅilhẹ eḍuomolhoghi iiḅakiọm opoghom mọ abidị.

(Jọn 10:​4, 5) Romạgh bidị romiteghom, kụ aḍiemiom, kụ bidị odạph nyodị, idị eḍighi bọ bidị oIegheri ni eḍọgh phọ odị. ⁵ Bidị ooruen oye ro/dạph ghan. RokiiIaan ghan ni nyodị koḍuạ, idị eḍighi bọ bidị eḍọgh phọ odị u/Iegheri.”

cf 124-125 ¶17

“Odị O/ghaạph Ghan Iyaạr Oḅenhị Bidị Dị Ḍidogh U/ḅarạm”

¹⁷ Esi araraạr dị odị asighẹ riḍien amiịn, aGeorge A. Smith agẹ siphẹ aḍinyạ ph’odị The Historical Geography of the Holy Land mọ: “Eeni amem ootaany, yoor ropooghian ogbạl asighuḍia epẹ Judia, kụ yoor omiịn dị iraạr obobọ inya abupoghom kopạm rugu iyool abidị otumhom. Kụ oomo iyool igạ phọ eḅophoghạn repughọl muụm mọ, kụ yoor omiigh ookia ipẹ torobọ onyọ opoghom mọ k’aḅilhẹ bọ alegheri iyool ph’ipẹ odị. Kuolọ mem lọ mephughọl eḅilhẹ ephegh, abupoghom mọ oniin atum nyoniin unyeenhe ghan kirokirọ areten epẹ eḍiiny phọ, kụ torobọ onyọ abidị alọ ḍiolọ dị egbatanhaạn; kụ torobọ oyool aḍuạ anyeenhe epẹ opoghom mọ odị anyeenhe bọ, kụ etuụgh idiphọ bidị eru bọ eḍuạ.” Enhọn eten dị aJizọs mumaạm iphẹn phọ m”itol, mọ eḍighi maạr lọ yira olhọgh nyodị elhegh kụ onhaghanạn itughemhị ph’odị, kụ odaphạn eḍiemhiom mọ odị, pọ yira kotọl eeḍiạn oghoph “ooḅi opoghom iyool igạ phọ.”

(Jọn 10:16) “Mị aḅiIẹ ni amoọgh inọn iyooI igạ dị i/Ioom aani siẹn oghoony phọ ophọn. Mị kasighẹ aani ni bidị atu kụ bidị konaghạn aani ni eḍọgh phọ amị. Koḅaraghị ni bidị oḍighi ḍiniin aḍita kụ omoọgh oniin Opoghom.

nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Jọn 10:16

kasighẹ. . . bidị atu: Obobọ “aḍiemhiom.” Ekpo onhụ aGrik phọ aʹgo oḍighinhom bọ siẹn phọ ketue ni emạ “osighẹ olhọgh (olhoghi)” obobọ “oḍiemhiom,” odaphạn ipẹ oghaạph phọ aghị bọ. Aḍiniin aḍigbaany aḍinyạ onhụ aGrik dị ogẹ 200 C.E. eḍighinhom ekpo onhụ aGrik dị eghịgh nyeẹn phọ (sy·naʹgo) kụ ogbor rogbạ ghan mọ “ookpomhoghi.” Kụ idiphọ Ooḅi Opoghom, aJizọs r’aakpomhoghi ghan, kaaḅakị, kaghoph k’aḅilhẹ angọ eḍien ḍita phọ aḍiẹn (oḅilhẹ bọ oghol mọ “ḍibạm aḍita” siphẹ Luk 12:32) ḅilhẹ r’inọn iyool igạ phọ odị. Koḅaraghị ni iyạl ph’abidị oḍighi ḍiniin aḍita eeḍiạn oniin opoghom. Oghaạph ph’ophọn aghịgh bọ mudị romiịn afoto akạr kụ alọgh iiphaghamhiọm ilọ amuḅọph phọ abumatuạn phọ aJizọs k’okelhọm bọ.

Oguphogh Owạ Imạ Araraạr Dị Edi Siphẹ ABaibul Phọ

(Jọn 9:38 [NWT]) Kụ odị aḅẹm mọ, “Uw-emhoọgh, mị ameeraam ni,” kụ akpuḍian nyodị.

nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Jọn 9:38

kụ akpuḍian nyodị: Obobọ aḅolholho ghisigh odị; azuman angọ.” Mem dị rokaạph ilọ iiseeny dị rongọ rumhụgh, kụ oḍighinhom ekpo onhụ aGrik phọ ephẹn pro·sky·neʹo en, pọ r’ogbạ ghan mọ “aaseeny.” (Mat 4:10; Luk 4:8) Kuolọ siẹn oghaạph phọ ophọn, oye phọ opọ omharạm bọ ikpom ariḍien phọ ookonhom bọ, alhọgh ni elhegh mọ Enaạn kụ irom Jizọs, kụ akpuḍian nyodị. Oye phọ o/sighẹ nyodị idiphọ Enaạn obobọ emhụgh, kuolọ idiphọ ‘oọny phọ oye,’ aḍighi bọ aMesaya phọ oghaạph bọ mọ kapạm iikpọ k’Enaạn kụ atumhom. (Jọn 9:35) Mem mọ odị akpuḍian bọ angọ Jizọs, eeni odị aḍighi eten dị eghighimaạm idị abuniin awe dị oghaạph oghol siphẹ igẹ Iigbia aHibru phọ oḍighi. Awe phọ abuphẹ phọ ukpuḍian ghan ni mem lọ ozuan oyil, uw-emhạ, obobọ bunhọn awe dị omheerạ enye Enaạn. (1Sa 25:​23, 24; 2Sa 14:​4-7; 1Ki 1:16; 2Ki 4:​36, 37) Ibadị amem, awe phọ okpuḍian ghan bọ Jizọs, uḍeenhaan ghan osereghiạn ilọ araraạr dị Enaạn eganhanhamhi obobọ eḍeenhaan mọ odị aḍuạ k’Enaạn kụ aru.​—Miịn iyaạr otuughạ dị edi Mạt 2:2; 8:2; 14:33; 15:25.

(Jọn 10:22) Iru ni eteẹny eekuna aIhạ phọ, mem oIe eyaạI owophom otu iiḅereghị phọ epẹ JeruseIem.

nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Jọn 10:22

eyaạl Owophom Otu Iiḅereghị phọ: Ughol eyaạl phọ ephẹn phọ onhụ aHibru mọ Hanukkah (chanuk·kahʹ), remạ ghan “Oghughuron; Oḅọgh Ongọ iyaạr.” Eyaạl phọ irọl ghan ophaanyạ aḍughul otu, umhiigh ghan 25 aḍughul otu unwanyụ aChislev, reteẹny mem eephoọm, kụ ulhe ghan ootughiạn amem mọ oḅilhẹ bọ oḅọgh otu iiḅereghị phọ aJeruselem ongọ Enaạn lhạ phọ 165 B.C.E. Uw-emhạ phọ aSiria Antiochus IV Epiphanes aḍeenhaan e”lọgh eegu esi aJihova, Enaạn awe aJu phọ, esi oopụ otu Iiḅereghị phọ odị. Esi omaạm, anyụ egbogh ekpạn phọ aJihova, orọl ghan bọ ongọ iphophoghineẹn arikiạ aḍio ḍio ḍio phọ kụ edị odị alhọgh ekpạn odị. Okạr oopụ otu iiḅereghị phọ aJihova omadạn, unwanyụ Chislev 25, 168 B.C.E., Antiochus asighẹ rophoropo kụ aphinyonhọn ekiạ siphẹ ekpạn phọ, aḅilhẹ kẹn asighe mooboph phọ osaạm bọ enhạm mọ kụ asaraghị oomo otu iiḅereghị phọ. Alhọgh niạn egbogh eghuugh otu iiḅereghị phọ, alhereghi osoph opinyọn rikiạ phọ, aḅilhẹ asighẹ ekpạn agol phọ, r’idaabilị phọ oḅạm ghan bọ abrẹd phọ, ḅilhẹ r’imeremhiọm itozị phọ olhemọm bọ gol phọ aḍuanạm. Kụ aḅọgh otu iiḅereghị phọ aJihova angọ ekaaneẹn emhụgh dị oghol mọ Zeus opọ Olympus. Iyạl asiạ reten kụ aJudas Maccabaeus akpạr apu nyodị kụ amhoọgh eelhe phọ r’otu iiḅereghị phọ. Amem mọ opọ phọ kụ edị owoph otu iiḅereghị phọ, kụ oḅilhẹ oḅọgh ongọ aJihova unwanyụ aChislev 25, 165 B.C.E., iraạr asiạ kụ iten egbi k’amem mọ Antiochus aphinyọn bọ iḅoriạ arikiạ phọ odị pạ ekpạn phọ angọ Zeus. Uḅilhẹ ni omiigh ongọ aJihova iphophoghineẹn arikiạ phọ ḍio etum ḍio. Aḍinyạ iigbia phọ i/kaạph m’aJihova kụ arom Judas Maccabaeus oghị okpạr opu ḅilhẹ r’oselhemhi otu iiḅereghị phọ. Toroboiperolbọ, aJihova masighẹ ghan ni we inhọn areelhe aḍighinom omuneniom iniin arigbiom Odị dị egbolomaam igey iiseeny, idiphọ aCyrus opọ aPersia. (Isa 45:1) Eḍighi kẹn ni osụ olhoghi okureri mọ aJihova eeni musighẹ oye lọ aḍighi olọ eelhe phọ odị kụ amuneniom rigbiom m’Odị. Igẹ iigbia phọ eḍeenhaan mọ otu iiḅereghị phọ katọl li, kụ koḍighi ghan ni iiḍighi siphẹ phọ pidị imiịn ilọ aMesaya phọ, r’iiḍighi phọ odị, ḅilhẹ r’aḍuugh phọ odị emunughan. Ḅilhẹ kẹn, abuọ aLivai phọ kopinyọn ghan ni rikiạ tutụ aMesaya phọ aru aphighirọn egbogh ekiạ phọ, epẹ odị kakol bọ emhụ omhạr awe kụ amugh. (Da 9:27; Jọn 2:17; Hib 9:​11-14) U/ngọ itọ bumatuạn phọ aKraist olhe eyaạl Owophom Otu Iiḅereghị phọ. (Kọl 2:​16, 17) Toroboiperolbọ, r’esi i/kaạph mọ aJizọs r’abumatuạn phọ odị ukạ ni eyaạl phọ.

Ibạl ABaibul

(Jọn 9:​1-​17) Mem dị aJizọs areIhe raten, odị amiịn ni oye dị omarạm ikpom ariḍien. ² Kụ abumatuạn phọ odị opuru nyodị mọ, “Otughemiạ, ikarạph anhiạn kụ iḍighi bọ iyaạr phọ omarạm bọ nyodị ikpom ariḍien phọ? IIọ odị ḍughụm kụ iIọ odẹ r’onhiin phọ odị?” ³ Kụ aJizọs mọ, “Ikpom ariḍien phọ odị i/moọgh romoọgh iyaạr oḍighinom ikarạph odị mọ iIọ odẹ r’onhiin phọ odị. Utuạn ogananami iikpọ phọ Enaạn esi odị kụ omarạm bọ nyodị ikpom ariḍien phọ. ⁴ Yoor koḍighi ghan iiḍighi opọ urom bọ imị, siẹn k”ekpereghian bọ. AḍughuI phọ rekuI Ii, dị oye oḍighi ka/tue mun aḍighi. ⁵ Iduọn mị odi bọ ni siẹn aḅirini phọ, mị kụ aḍiḅaạI aḅirini phọ.” ⁶ AJizọs roḅẹm bọ iphẹn phọ kụ asịn ighọr siphẹ ude phọ kụ aatoghoḍiọm oposọ phọ agbul riḍien oye phọ ⁷ kụ aḅenị nyodị mọ, “Kiạ epẹ ebaraph aSaiIoam aatola.” (Emụ aSaiIoam mọ pọ ‘eeroma.’). Kụ oye phọ roghị rootoIa bịn amiịn eten arigheeI. ⁸ Kụ amatuman phọ r’abuphẹ momiịn ghan bọ oye ikpom ariḍien phọ dị raIọm ghan iIọm, oḅẹm ghan mọ, “Ophọn ḍiẹn kụ k/oye phọ arọl ghan bọ ude kụ aIọm ghan bọ iIọm mọ?” ⁹ Buniin uḅẹm ghan mọ, “Ophọn odị ni.” Buniin mọ, “Akịgh ni bịn, k/odị.” Kụ oye phọ r’aIoor odị mọ, “Mị kụ oye phọ ni.” ¹⁰ Kụ bidị opuru ghan nyodị mọ, “Uḅariọn ikạ riḍien phọ anạ?” ¹¹ Kụ odị mọ, “Oye phọ opọ oghoI bọ mọ aJizọs phọ kụ aphin oposọ agbuI riḍien phọ amị, kụ uḅenị imị mọ, ‘Kiạ epẹ ebaraph aSaiIoam aatola, ‘kụ mị roghị rootoIa bịn mị ramiịn aani bọ eten phọ.” ¹² Kụ bidị opuru mọ, “Odị phọ odi eghẹn?” Kụ odị mọ, “Mị u/Iegheri.” ¹³ Kụ osighẹ oye phọ opọ eten phọ u/miịn ghan bọ oghiomaạn Farisi phọ. ¹⁴ Aḍio phọ aḍiphẹ aJizọs aphin bọ oposọ phọ aḅarionọm riḍien oye phọ iḍighi ḍio ophooghian. ¹⁵ Kụ aFarisi phọ oḅiIẹ opuru oye phọ ipẹ eḍighi bọ kụ odị ramiịn bọ eten phọ. Kụ odị aḅenị bidị mọ, “Odị asighẹ oposọ kụ agbuI riḍien phọ amị, kụ mị rootoIa kụ mị ramiịn bọ eten phọ.” ¹⁶ Buniin aFarisi phọ uḅẹm ghan mọ, “Oye phọ ophọn o/ḍuạ k’Enaạn kụ aru bọ, idị eḍighi bọ odị raa/ko ghan iiIogh aḍio ophooghian phọ.” Kụ abunọn oḅẹm ghan mọ, “Keḍighi ika kụ oḍighinom ikarạph aḍighi odọ phọ iiḍaạny phọ iphẹn?” Kụ bidị onhụ u/ḅọph. ¹⁷ Kụ bidị oḅiIẹ opuru oye phọ mọ, “Nạ raḅẹm ghan ika ilọ odị, idiphọ odị kụ aḅariọn bọ riḍien phọ anạ?” Kụ oye phọ mọ, “Odị oyil Enaạn.”

OCTOBER 8-14

ARUPHUA DỊ OSIGHẸ SIPHẸ EKPO-ONHỤ PHỌ ENAẠN | JỌN 11-12

“Tuughaạny Eegharạ Igbiririph Phọ AJizọs”

(Jọn 11:​23-26) Kụ aJizọs aḅenị nyodị mọ, “Umor phọ anạ kaḅiIẹ ni aḅetenu.” ²⁴ Kụ aMatạ mọ, “Mị aIegheri ni mọ odị kaḅiIẹ ni aḅetenu esi aḍuugh ruukuna phọ.” ²⁵ Kụ aJizọs mọ, “Mị phọ kụ raḅerion ghan bọ we esi aḍuugh kangooghị ghuḍum. Kụ oIọ umeeraam imị, ghalamọ amugh ni, kạmoọgh ni ghuḍum ²⁶ Kụ opọ odi bọ kụ umeeraam imị ka/mugh r’amem. Nạ ameeraam ni iphẹn phọ?”

nwtsty araraạr ituughạ dị edi Jọn 11:​24, 25

Mị alegheri ni mọ odị kaḅilẹ ni aḅetenu: AMatạ aatughiạn mọ aJizọs r’akaạph ghan ilọ oḅeton aḍuugh phọ kamite bọ eekuna aḅirinhi phọ. (Miịn iyaạr otuughạ dị edi Jọn 6:39.) Omeeraam mọ aMatạ ilọ itughemhị phọ iphẹn akạr kụ aḍighan elhegh. Idị eḍighi bọ siḍio phọ ipẹ phọ, abuniin abuḍiemiom aruukụ iiḅereghị dị oghol mọ aSadusi u/meeraam itughemhị oḅilhẹ oḅeton phọ, ghalhamọ r’iduọn eḍighi bọ ni itughemhị dị eegholaan ni siphẹ igẹ iigbia phọ. (Da 12:13; Mạk 12:18) Ḍierị phọ aḍighaạgh phọ, abuọ aFarisi phọ omeeraam mọ oye amoọgh ni uwaloor dị ra/mugh ghan. Kuolọ aMatạ alhegheri ni mọ, aJizọs r’atughemhị ghan ilọ oḍuomolhoghi oḅilhẹ oḅetenu phọ, kụ aJizọs maḍighi kẹn ni aḍeenhaan, ghalhamọ r’iduọn k/oḅeton bọ ni oye dị amhugh onhụ asiḍughul otu dị elheeny ilọ iphẹn aLazarọs.

mị kụ oḅilhẹ oḅeton phọ r’aghuḍum mọ [NWT]: Aḍuugh ph’aJizọs, r’oḅetenu esi aḍuugh phọ odị ekughuron eten dị abuẹn m’omhugh bọ koḅilhẹ omoọgh ghuḍum. Roḅeton bọ Jizọs, aJihova angọ ni nyodị iikpọ oḅerionhom abulọ omuughu ḅilhẹ r’ongoọm aghuḍum k’agee-pọ. (Miịn iyaạr otuughạ dị edi Jọn 5:26.) Siphẹ Ogan 1:​18, aJizọs aḅẹm mọ onọ “kụ odị odi ghan bọ ni,” odị kụ aphạm “isabị aḍuugh r’omạr iḍim.” Esi iduọn phọ, aJizọs kụ oḍuomolhoghi abuẹn odi bọ r’abulọ m’omhuughu. Odị aguan okpenyon iiḍi phọ kụ ongọ abuẹn m’omuughu bọ ghuḍum, mughumọ epẹ k’akẹ idiphọ awe dị kotooghị r’odị obobọ isiẹn ade phọ eeḍiạn imhoom itooghị phọ odị.​—Jọn 5:​28, 29; 2Pit 3:13.

(Jọn 11:​33-35) Mem dị aJizọs amiịn bọ dị odị r’abuọ aJu phọ abuphẹ odạph aani bọ nyodị romoghi yogh, iroor ri nyodị, kụ eeḅaghamị uwaIoor odị, ³⁴ kụ apuru mọ, “Nyina iḍi nyodị ḍighen?” Kụ bidị mọ, “Omoọgh-we, tue amiịn.” ³⁵ Kụ aJizọs amoghi yogh.

nwtsty araraạr ituughạ dị edi Jọn 11:​33-35

romoghi yogh: Ekpo onhụ aGrik phọ ogbạ bọ mọ “omoghi yogh” egbor remạ ghan omoghi omiteom. Eniin phọ ekpo onhụ phọ kụ edị oḍighinhom bọ mem mọ aJizọs rakaạph bọ ilọ amuphe phọ ateẹny bọ Jeruselem.​—Luk 19:41.

iroor ri nyodị . . . kụ eeḅaghamị: Oḅạr iyạl ikpo onhụ phọ iphẹn kụ oḅaạm isiẹn phọ eḍeenhaan mọ ikạr kụ etir Jizọs iboom. Ekpo onhụ aGrik phọ ogbạ bọ mọ “iroor ri nyodị” (em·bri·maʹo·mai) remạ ghan omoọgh etirom dị ebụgh, kuolọ siẹn oghaạph phọ ophọn reḍeenhaan ghan ipẹ enyu bọ Jizọs dị tutụ odị akụph. Ekpo onhụ aGrik phọ ogbạ bọ mọ “eeḅaghamị uwaloor odị” (ta·rasʹso) remạ ghan ooḅaghamhiạn aloor. Oniin oye igbogh ituughạ aḅẹm mọ, siẹn ekpịgh phọ ephẹn remạ ghan “ooḅaghamhị k’isiphẹ ekpom mọ; ologhoma eten dị kengọ eephina obobọ okururu.” Eniin phọ ekpo onhụ phọ kụ edị oḍighinhom siphẹ Jọn 13:21 oghaaphọm ipẹ aJizọs alhoghoma bọ mem mọ aatughiạn bọ ipẹ kobool bọ nyodị dị eego esi aJudas.​—Miịn iyaạr otuughạ dị edi Jọn 11:35.

uwaloor odị: Iduọn phọ pọ, “siphẹ aloor phọ odị.” Ekpo onhụ aGrik phọ pneuʹma, siẹn phọ osighẹ oḍighinhom omạ omiteom inyuughiom mọ ipẹ reḍuạ ghan bọ siphẹ iitughiạn oye phọ, reḍighi ghan bọ idị oye kakaạph iyaạr obobọ aḍighi iyaạr.​—Miịn Glossary, “Spirit.”

amoghi yogh: Ekpo onhụ phọ oḍighinom bọ siẹn phọ (da·kryʹo) eḍighi elọ aGrik dị remạ ghan “izin” idiphọ oḍighinhom bọ siphẹ Luk 7:38; Iiḍ 20:​19, 31; Hib 5:7; Ogan 7:17; 21:4. Oghaạph phọ akạr agbon izin phọ, ke/ḍọgh emoghi phọ. Siphẹ Igẹ Iigbia aGrik phọ, oginha isiẹn bịn kụ edị oḍighinhom ekpo onhụ aGrik phọ ephẹn (da·kryʹo), kụ egbatanaạn ni r’edị osighẹ oghaaphọm ipẹ aMeri r’aḅuọ aJu phọ omhoghi bọ, siphẹ Jọn 11:​33, (miịn iyaạr ituughạ). AJizọs alhegheri ni mọ onọ kaḅeton ni Lazarọs, kuolọ iroor ri nyodị iboom iduọn odị amiịn bọ dị arighirị phọ odị romoghi. Ephomoghiạn r’igbiririph dị odị amoọgh aghị esi arighirị phọ odị, inyu ni nyodị ozu izin siphẹ ogbo awe phọ. Iphẹn phọ ikạr kụ eḍeenhaan mọ retir aani ghan ni Jizọs mem lọ oye ephomoghiạn ayira amhugh.

(Jọn 11:​43, 44) Odị roḅẹm iduọn phọ, kụ aIọ aghiọm anyụ mọ, “Lazarọs, tue amite!” ⁴⁴ Kụ opọ mamugh bọ ni aru amite r’araghaạgh r’aruwoI dị ophiinyọm omụr, r’aghisigh dị okạgh apookisị. Kụ aJizọs aḅenị bidị mọ, “Iikpọ nyodị, odị agheeI!”

Oguphogh Owạ Imạ Araraạr Dị Edi Siphẹ ABaibul Phọ

(Jọn 11:49) Kụ oniin onyọ abidị, dị oghoI mọ aKayafạs, opọ aḍighi bọ uw-emụ opinyọn rikiạ phọ lhạ phọ aḍiphẹ, aḅenị bidị mọ, “Nyina aweye dị maạr i/Iegheri,

nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Jọn 11:49

uw-emụ opinyọn rikiạ: Mem dị eelhe Izrạl u/lo eeḍiạn enhọn eelhe, uw-emụ opinyọn rikiạ phọ aphạm ghan esi phọ isiphẹ phọ tutụ amhugh. (Nu 35:25) Toroboiperolbọ, mem mọ awe aRom otooghị bọ rongọ eelhe phọ, abuẹn abidị oseere bọ ophogh ghan eelhe phọ umhoọgh ni elhiom ogboton agadạ opinyọn rikiạ phọ ongọ onhọn oye. (Miịns Glossary, “High priest.”) AKayafạs aḍighi opinyọn rikiạ dị amoọgh ḍighalhanyạ oḍighi phọ dị awe aRom kụ omạ, kụ eedonyạ amem mọ odị arolhọm bọ agadạ phọ kụ ipu ilọ abugbaany phọ morọl ghan bọ. Urolhomhị nyodị agadạ phọ 18 C.E. kụ arọl eteẹny 36 C.E. Esi oḅẹm mọ aKayafạs aḍighi uw-emụ opinyọn rikiạ lhạ phọ aḍiphẹ phọ, iduọn phọ pọ 33 C.E., aJọn eeni raḅẹm ghan mọ aKayafạs arọl li idiphọ opinyọn rikiạ lhạ phọ aḍiphẹ phọ oghiigh bọ Jizọs.​—Pogh App. B12 omiịn esi phọ otu aKayafạs arọl bọ.

(Jọn 12:42) Epel iphẹn phọ, ibadị abuọ arumụ phọ umeeraam ni nyodị, kụ orọl ghan iisokụ, obọ aFarisi phọ koporogh ghan bọ bidị siphẹ obughotu phọ.

nwtsty araraạr ituughạ dị edi Jọn 12:42

abuọ arumụ phọ: Ekpo onhụ aGrik phọ ogbạ bọ siẹn phọ mọ “abuọ arumụ” phọ remạ ghan buugboom iiruẹn phọ orọl ghan bọ siphẹ ogbogh otu iiruẹn abuọ aJu phọ. Ekpo onhụ dị eghighimaạm nyeẹn phọ kụ edị oḍighinhom siphẹ Jọn 3:​1, mem dị oghaạph rokol aNikodimos, oniin oogboom iiruẹn.​—Miịn iyaạr otuughạ dị edi Jọn 3:1.

koporogh . . . siphẹ obughotu phọ: Obobọ “oroph ogbeph; ka/ḍigh mun siphẹ obughotu phọ.” Oḍighinhom ekpo onhụ aGrik phọ ephẹn a·po·sy·naʹgo·gos siphẹ Jọn 9:22; 12:42; 16:2. Oye dị ophorogh iduọn phọ uzoọm ghan idiphọ odị oroph ogbeph. Mem lọ oroph oye ogbeph reḍighi ghan ni idị araraạr rekuom ghan eghunotu oye phọ. Arubughotu phọ iḍighi ghan riisi orọl otughemhị awe, kuolọ uḅilhẹ ghan ni osighẹ oḍighinhom idiphọ esi orọl ophạm asighiton, dị kotue ni osoph ooruẹn ongọ mọ ogurọgh obobọ oroph oye ogbeph.​—Miịn iyaạr otuughạ dị edi Mat 10:17.

Ibạl ABaibul

(Jọn 12:​35-​50) Kụ aJizọs mọ, “Esugha moọny amem bịn aḍiḅaạI phọ ke/tọI mun siphẹ ogbo phọ anyina. Imaạr ereIhe siẹn nyina emoọgh bọ ḍiḅaạl phọ, obọ uFiri phọ kiikpereghiom ghan bọ inyina, idị eḍighi bọ oye lọ rateIhe esi ufiri ra/Iegheri ghan ekpisi lọ odị rakị. ³⁶ Imeeraam ḍiḅaạl phọ siẹn nyina emoọgh bọ, pidị nyina eḍighi weye aḍiḅaạl.” AJizọs roghaạph raraạr phọ iphẹn kụ awiIẹ we phọ aghị aaghiạn. ³⁷ GhaIamọ idiphọ odị maḍighi bọ ni ibadị iiḍaạny ghisigh abidị, bidị nyodị u/meeraam ni, ³⁸ pidị omuneniom ipẹ Aizaya oyil phọ Enaạn aḅẹm bọ mọ, “Omoọgh-we, anhiạn kụ odị mameeraam dom mọ yoor ophạm bọ orumom? Esi anhiạn kụ edị mogananami iikpọ phọ Enaạn oḍeenaan?” ³⁹ Iduọn kụ iḍighi kụ bidị u/tue umeeraam, idiphọ Aizaya aḅiIẹ bọ ni aḅẹm, mọ: ⁴⁰ “Odị maḅomoghi riḍien abidị obọ bidị komiịn ghan bọ eten. Abula kụ maḅogh iIoghi phọ abidị obọ bidị koIegheri ghan bọ iyaạr, oḅilẹ okiton usoman imị mị aakonom bidị.” ⁴¹ Aizaya aghaạph iduọn phọ, idị eḍighi bọ odị amiịn ni eghuan phọ aJizọs, kụ aghaạph bọ ilọ odị. ⁴² Epel iphẹn phọ, ibadị abuọ arumụ phọ umeeraam ni nyodị, kụ orọl ghan iisokụ, obọ aFarisi phọ koporogh ghan bọ bidị siphẹ obughotu phọ. ⁴³ Bidị uphomoghiạn ḍisẹph awe opuemi ḍiphẹ Enaạn kengọ bọ. ⁴⁴ Kụ aJizọs aḅẹm r’eboom eḍọgh mọ, “Oye lọ umeeraam imị mameeraam aani ni nyopọ urom bọ imị. ⁴⁵ Oye Iọ umiịn imị mamiịn aani ni nyopọ urom bọ imị. ⁴⁶ Mị kụ aḍiḅaạl phọ eru bọ siẹn aḅirini phọ, mọ torobọ oye Iọ umeeraam imị ku/teIhe mun esi ufiri. ⁴⁷ Oye Iọ anaghạn ikpo onhụ phọ amị kụ u/ḍighi ipẹ mị aḅẹm bọ, mị ka/soph iiruẹn angọ nyodị. Mị u/tu oogbo iiruẹn ongọ aḅirini phọ, mị uru ghụn ophẹl aḅirini phọ. ⁴⁸ Oye Iọ ugheI imị kụ u/sighẹ ikpo onhụ phọ amị umaghamị iyaạr pọ iyaạr dị kesophonaan nyodị ooruẹn edi ni: oghaạph phọ mị maghaạph bọ kụ kasoph ooruẹn angọ nyodị ruukuna phọ. ⁴⁹ Mị k”osighẹ ghan iikpọ amị bịn oghaaphọm. Odẹ phọ urom bọ imị kụ atọ uḅenị imị ipẹ mị kakaạph bọ. ⁵⁰ Kụ mị aIegheri ni mọ aghuḍum k’agee-pọ radạph ghan ooko ghan itooghị phọ odị. Kụ ipẹ mị rakaạph bọ kụ idị Odẹ phọ uḅenị bọ imị mọ kaạph ghan phọ.”

OCTOBER 15-21

ARUPHUA DỊ OSIGHẸ SIPHẸ EKPO-ONHỤ PHỌ ENAẠN | JỌN 13-14

“Mị Mingọ Inyina Iyaạr Omaạm Ghan”

(Jọn 13:5) kụ asagharạn muụm oIoghi agbagbạ, kụ amiigh ootol aruwoI abumatuạn phọ odị, kụ asighẹ ukpe-amuụm mọ dị akparamiạn bọ esin phọ agbuuroghom bidị.

nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Jọn 13:5

ootol aruwol abumatuạn phọ odị: Mem Izral igeedi phọ, asandạl bịn kụ okoro dị olhoghạ ghan. Asandạl phọ iḍighi ghan ilọ iḍigh, kụ iḍighi kụ iisaạr obobọ oposọ eten phọ ilhọgh ghan eenịr ruwol oye lọ rakị esi. Esi iduọn phọ, iḍighi ghan eḍighinhom iyaạr dị tutụ oye kaḍigh olhoghi otụ pọ kakporonaạn ni sandạl phọ erugh, kụ uwotu phọ amiịn mọ ootol li ruwol ooruen phọ. ABaibul phọ akaạph ni akol ibadị amem ilọ eḍighinhom iyaạr phọ ephẹn. (Ge 18:​4, 5; 24:32; 1Sa 25:41; Luk 7:​37, 38, 44) Mem mọ aJizọs aatol bọ ruwol abumatuạn phọ, odị asighẹ eḍighinhom iyaạr phọ ephẹn phọ kụ atughemiọm bidị ilọ osooromhi aloor ḅilhẹ r’okumu ghan abunhọn.

(Jọn 13:​12-14) RootoIogh bọ ruwoI phọ abidị romạn, kụ aJizọs asighẹ asuomạ phọ odị akpoIoghiạn, kụ aḅiIẹ arọI ude, kụ apuru bidị mọ, “Nyina meIegheri emụ iphẹn phọ mị iḍighi bọ inyina ḍughụm? ¹³ Nyina rimạgh ghan ni imị mọ ‘Otughemiạ’ r’Omoọgh-we’, kụ ekpeanaạn ni iduọn phọ, idị eḍighi bọ mị amạn ni. ¹⁴ Mị kụ Omoọgh-we phọ r’Otughemiạ phọ anyina ni kụ mị maatoI ruwol anyina, ekpeanaạn ni dị torobọ onyọ anyina kaatol aani ghan ruwoI ophorị phọ.

nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Jọn 13:​12-14

ekpeanaạn ni: Obobọ “nyina emoọgh dool.” Ekpo onhụ aGrik phọ oḍighinhom bọ siẹn phọ ogbor roḍighinhom ghan mem lọ rokaạph ilọ ikpoki, kụ remạ ghan “ole omụgh oye.” (Mat 18:​28, 30, 34; Luk 16:​5, 7) Kuolọ siẹn phọ ḅilhẹ r’inhọn ariisi oḍighinhom eten dị remạ ghan kemiteom iyaạr dị ekpẹ oḍighi obobọ oḍighi dị odianhaan oye oḍighi.​—1Jọn 3:16; 4:11; 3Jọn 8.

(Jọn 13:15) Mị mingọ inyina iyaạr omaạm ghan mọ iḍighi ghan iphẹn mị iḍighi bọ inyina.

w99 3/1 31 ¶1

Oye Dị Apelheghom Siẹn Ade Phọ Aḍighi Oḍighi Arebenhẹ

Esi ootol aruwol abumatuạn phọ odị, aJizọs atughemhị iyaạr dị emhạn ni maạr ilọ osooromhi aloor. Okạr agey, onyọ aKristẹn kuu/tughiạn r’amem mọ onọ amạn maạr, kụ mọ abunhọn awe k’okumu nyodị, obobọ aphorogh oteẹny ariisi eghuan r’aroopoogh dị keelheghemhi nyodị. Kparipẹ ghụn, adaphạn ghun eḍeenhaan phọ aJizọs, opọ u/tu bọ “mọ okumu ongọ nyinọ,” kuolọ aru bọ “okumu ongọ awe r’osighẹ aghuḍum mọ odị otanyanạm aḍita.” (Matiu 20:28) Ii, abumatuạn phọ aJizọs okpẹ oḍighi ghan iiḍighi dị esoorom ongọ abunhọn.

Oguphogh Owạ Imạ Araraạr Dị Edi Siphẹ ABaibul Phọ

(Jọn 14:6) Kụ aJizọs aḅenị nyodị mọ, “Mị kụ eten phọ r’igey phọ r’aghuḍum mọ. Oye dị kateẹny Odẹ phọ amị o/lo, omuton oḍuạ esi amị kụ oghị oteẹny odị.

nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Jọn 14:6

Mị kụ eten phọ r’igey phọ r’aghuḍum mọ: AJizọs kụ eten phọ loor esi dị k’eego esi odị bịn kụ yira oteẹny Enaạn eten iiḅereghị. Odị kẹn kụ “eten” dị omhạr awe oogo kụ koḅilhẹ omoọgh kugey amasian r’Enaạn. (Jọn 16:23; Rom 5:8) AJizọs kụ igey phọ loor esi dị odị aghaạph ghan aḅilhẹ arọl agạ igey phọ. Odị amhunhenhi kẹn ni imiịn dị eḍeenhaan mọ odị kụ ezen omhunhenhi arigbiom m’Enaạn. (Jọn 1:14; Ogan 19:10) Odị kụ “ezen phọ okạn bọ oḍighi ghan oomo ilọ Enaạn eguanaan.” (2Kọr 1:20) AJizọs kụ aghuḍum mọ loor esi dị ekiạ etagharạn phọ odị m’eḍighi idị edugh dị omhạr awe komoọgh “okaraghị akugey aghuḍum mọ,” iduọn phọ pọ, “aghuḍum k’agee-pọ.” (1Tim 6:​12, 19; Efẹ 1:7; 1Jọn 1:7) Odị kẹn kụ kaḍighi “ghuḍum” angọ riisi erubạl awe phọ koḅerion bọ ongọ ghuḍum orọl k’agee-pọ siphẹ Paradais.​—Jọn 5:​28, 29.

(Jọn 14:12) Mị akạr riḅenị ghan inyina mọ oye Iọ umeeraam imị kaḍighi aani ni iiḍighi phọ mị raḍighi bọ. Odị kaḍighi ghụn ni ilọ epu siẹn, idị eḍighi bọ mị rakeeI epẹ k’Odẹ phọ.

nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Jọn 14:12

kaḍighi ghụn ni ilọ epu siẹn: AJizọs siẹn phọ ra/ḅẹm ghan mọ iiḍighi iiḍaạny abumatuạn onọ kepu ipẹ odị. Kparipẹ ghụn, odị alhọgh elhegh mọ arikpisi dị abumatuạn phọ odị k’okị okaạph iiḅi iinhaghạn phọ oḅilhẹ otughemhị we kepu ni ipẹ odị. Abumatuạn phọ odị kokiighị ni ibadị arikpisi, oteẹny ibadị awe, oḅilhẹ okaạph iiḅi iinhaghạn phọ eedoọny amem dị kepel li ipẹ odị. Ikpo-onhụ phọ aJizọs eḍeenhaan mọ odị awạ ni mọ abumatuạn phọ odị oghiọm ghisigh oḍighi phọ.

Ibạl ABaibul

(Jọn 13:​1-​17) Tutụ keteẹny bọ mem oIe eyaạI ophẹI otene phọ, aJizọs aIegheri ni mọ amem mọ meteẹny dị onọ kaḍuạ siẹn aḅirini phọ akeeI k’Odẹ phọ. Odị aphomoghiạn ni buphẹ oḍighi bọ buọ odị siẹn aḅirini phọ asiemi eekuna. ² AJizọs r’abumatuạn phọ uIe ghan eḍien aduIhe. Eru meḍigh ni ologhi aJudas Iskariọt oọny phọ aSaimọn, etene igbaany rekpaariọm ghan mọ odị aaI Jizọs. ³ AJizọs malegheri mọ Odẹ phọ masighẹ oomo araraạr aIọgh raghaạgh onọ, ḅiIẹ mọ onọ aḍuạ k’Enaạn kụ aru, kụ kakeeI k’Enaạn. ⁴ Kụ odị awiIẹ eḍien phọ aḅetenu, kụ akporonaạn asuomạ phọ odị kụ asighẹ ukpe-amuụm akparamiạn esin odị ⁵ kụ asagharạn muụm oIoghi agbagbạ, kụ amiigh ootol aruwoI abumatuạn phọ odị, kụ asighẹ ukpe-amuụm mọ dị akparamịạn bọ esin phọ agbuuroghom bidị. ⁶ Kụ odị ateẹny Saimọn Pita, kụ aPita aḅenị mọ, “Omoọgh-we, nạ kụ uḅiIẹ raatoI ruwoI amị?” ⁷ Kụ aJizọs aḅenị nyodị mọ, “Nyiidiphọ nạ o/Iegheri emụ iphẹn phọ mị raḍighi bọ, kụ mem dị retu nạ kaIegheri ni.” ⁸ Kụ aPita mọ, “Omoọgh-we, mị u/meera r’amem r’amem mọ nạ kụ kaḅiIẹ aatoI ruwoI amị.” Kụ aJizọs mọ, “Eḍighi iyaạr dị mị nyinạ uu/toI, nạ r’amị ko/ḅọph mun oghuugh.” ⁹ Kụ aSaimọn Pita mọ,“Omoọgh-we, eḍighi iduọn phọ, pọ k/aruwoI amị bịn, ḅarạm ni rạghaạgh amị r’emụ amị.” ¹⁰ Kụ aJizọs aḅenị mọ, “Opọ mootoI bọ maḅaạI Ii amạn. KoḅiIẹ ootoI ruwoI phọ odị bịn. Kụ nyina eḅaạI Ii, omuton nyoniin.” ¹¹ AJizọs malegheri ni nyopọ kabooI bọ nyodị atene igbaany, kụ atụ bọ aIoghọm mọ, “Oomo phọ anyina eḅaạl li, omuton nyoniin.” ¹² RootoIogh bọ ruwoI phọ abidị romạn, kụ aJizọs asighẹ asuomạ phọ odị akpoIoghiạn, kụ aḅiIẹ arọI ude, kụ apuru bidị mọ, “Nyina meIegheri emụ iphẹn phọ mị iḍighi bọ inyina ḍughụm? ¹³ Nyina rimạgh ghan ni imị mọ ‘Otughemiạ’ r’Omoọgh-we,’ kụ ekpeanaạn ni iduọn phọ, idị eḍighi bọ mị amạn ni. ¹⁴ Mị kụ Omoọgh-we phọ r’Otughemiạ phọ anyina ni kụ mị maatoI ruwol anyina, ekpeanaạn ni dị torobọ onyọ anyina kaatol aani ghan ruwoI ophorị phọ. ¹⁵ Mị mingọ inyina iyaạr omaạm ghan mọ iḍighi ghan iphẹn mị iḍighi bọ inyina. ¹⁶ Mị akạr riḅenị ghan inyina mọ ebenẹ ra/pu ghan odẹ-otu phọ odị, ḅiIẹ kẹn ookpaạny ra/pu ghan uwo adom mọ. ¹⁷ Siẹn nyina meIegheri bọ raraạr phọ iphẹn, ibo k’Enaạn kiroIonaạn ni inyina eḍighi iyaạr dị nyina keḍighi ni.

OCTOBER 22-28

ARUPHUA DỊ OSIGHẸ SIPHẸ EKPO-ONHỤ PHỌ ENAẠN | JỌN 15-17

“Nyina K/abuọ Aḅirini Phọ Mun”

(Jọn 15:19) Mọ nyina abuọ aḅirini phọ, obọ aḅirini phọ miphomoghiạn ni inyina mudị awe odị. Kụ mị misaḅạr inyina bịn nyina k/abuọ aḅirini phọ mun. Iduọn kụ iḍighi kụ aḅirini phọ iIọgh bọ inyina ḍien phọ.

nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Jọn 15:19

aḅirini: Siẹn phọ, ekpo-onhụ aGrik phọ koʹsmos remạ ghan omhạr awe phọ Enaạn u/legheri bọ. AJọn bịn kụ oginha oye dị r’agẹ bọ ilọ iiḍighi phọ aJizọs aghaạph mọ aJizọs aḅẹm mọ nyina k/abuọ aḅirini phọ mun obobọ nyinha i/lo r’aḅirinhi phọ. Oghaạph e”ḍighi abuọ aḅirinhi phọ aḅilhẹ ni amite iyạl amem siphẹ iiḅereghị osughanham omhạn phọ odị aphạm bọ r’abutelhedom m’okpẹ bọ oḍuomolhoghi phọ.​—Jọn 17:​14, 16.

(Jọn 15:21) Kụ bidị kiḍighi ni inyina oomo phọ iphẹn Ioor emụ aḍien phọ amị, idị eḍighi bọ bidị u/Iegheri nyopọ urom bọ imị.

nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Jọn 15:21

Ioor emụ aḍien phọ amị: Siphẹ aBaibul phọ, oḅẹm mọ “aḍien” eeni amem remạ ghan oye phọ amhoọgh bọ ḍien phọ, odọ oye phọ odị aru bọ, ḅilhẹ r’oomo ipẹ odị amhạn bọ. (Miịn iyaạr otuughạ dị edi Mat 6:9.) Mem dị rokaạph ilọ aḍien aJizọs, remạ ghan iikpọ itooghị phọ odị, r’esi phọ Odẹ phọ odị maseere bọ nyodị. (Mat 28:18; Fil 2:​9, 10; Hib 1:​3, 4) Siẹn phọ aJizọs rakaạph ghan mọ awe aḅirinhi phọ kozuoghom ghan ni bumatuạn phọ odị: idị eḍighi bọ bidị u/legheri nyopọ arom bọ nyodị. Olhegheri Enaạn keloghonhaạn bidị ḍighaạgh onhaghanhạn oḍighi phọ aḍien phọ aJizọs reḍighi bọ. (Iiḍ 4:12) Iphẹn phọ eḅaramaạm ni dọl phọ aJizọs idiphọ odị Enaạn m’ezu eghoony Odaạm emhạ, Omoọgh-we dị emuton nyodị onhọn u/lo, odị bịn kụ oye dị oomo awe kokpuḍian ongọ, omhoọgh aghuḍum k’agee-pọ.​—Jọn 17:3; Ogan 19:​11-16; poghom Ps 2:​7-12.

(Jọn 16:33) Mị ughaạph iphẹn phọ iḅenị inyina, pidị nyina iḅophoghạn imị emoọgh eephọ. Nyina kemiinọm ni iminimiịn siẹn aḅirini phọ, kuoIọ ikparamị ni iloghi anyina. Mị makpạr ri apu aḅirini phọ.”

it-1 516

Akpọ oḅio

Onyọ aKristẹn amoghi akpọ oḅio orue orọl adọl dị r’iyaạr aḅirinhi phọ ophọn aḍighi bọ mulhọgh ḍien aJihova, ke/bịph nyodị, ḅilhẹ rophamhanhạm aḍimheeraam mọ odị etigheri izuoghom aḅirinhi phọ. AJizọs Kraist aḅenhị bumatuạn ph’odị mọ: “Nyina kemiinọm ni iminimiịn siẹn aḅirini phọ, kuoIọ ikparamị ni iloghi anyina. Mị makpạr ri apu aḅirini phọ.” (Jọn 16:33) R”amem Oọny phọ Enaạn o/ḍighanhaan inyuughiom aḅirinhi phọ, odị akpạr ri apu aḅirinhi phọ dị r’eniin iyaạr dị eghighimaạm aḅirinhi phọ loor odị i/tọl. Eḍeenhaan ph’aJizọs idiphọ odị m’akpạr apu, ḅilhẹ r’iikpiạ ph’odị amhoọgh bọ esi iduọn odị u/ḍighan bọ aḅirinhi phọ, r’ingọ ghan ni iyira akpọ oḅio phọ ewạ bọ otuughaạny odị, esi ogbatanhaạn ḅilhẹ r’orọl idị yira k/oopuạn siẹn aḅirinhi phọ.​—Jọn 17:16.

Oguphogh Owạ Imạ Araraạr Dị Edi Siphẹ ABaibul Phọ

(Jọn 17:​21-23) Mọ oomo phọ abidị oḍighi nyoniin. Odẹ, mọ bidị uḅophoghạn iyira, idiphọ nạ r’amị oḅophạn bọ, obọ aḅirini phọ omeeraam mọ nạ kụ urom ni imị. ²² Eghuan phọ nạ ungọ bọ imị mị mangọ aani ni bidị, obọ bidị oḍighi nyoniin, idiphọ nạ r’amị oḍighi bọ nyoniin phọ. ²³ Mị aḅophoghạn ni bidị, kụ nạ uḅophạn ni imị obọ bidị oḍighi nyoniin omadạn, aḅirini phọ oḅiIẹ kẹn olegheri mọ nạ kụ urom ni imị, ḅiIẹ mọ nạ apomoghiạn ni bidị, idiphọ nạ uphomoghiạn bọ imị.

nwtsty araraạr ituughạ dị edi Jọn 17:​21-23

nyoniin: Obobọ “omoọgh muḅọph.” AJizọs aaḅereghị mọ abumatuạn phọ odị oḍighi “nyoniin” esi oḅophoghạn okumuan r’aḍiniin aḍiitughiạn, idiphọ Odẹ phọ odị r’odị oḍighi bọ “nyoniin,” kụ odimhom ghan bọ r’amuḅọph ḅilhẹ r’iniin igbiighi phọ. (Jọn 17:22) Siphẹ 1Kọr 3:​6-9, aPọl amạ amiteom odọ phọ amuḅọph phọ amuẹn phọ igbo aKristẹn, idiphọ abudị oḅọph rukumuan r’Enaạn.​—Miịn 1Kọr 3:8 ḅilhẹ r’araraạr ituughạ dị edi Jọn 10:30; 17:11.

oḍighi nyoniin omadạn: Obobọ “oḅophoghạn omadạn.” Siẹn ekpịgh phọ ephẹn, aJizọs ramạ ghan mọ amuḅọph phọ ophọn amunughan bọ raḍuạ ghan esi ephomoghiạn Odẹ phọ kụ karu. Iphẹn phọ etu ni inẹ odaphạn Kọl 3:​14, eḅẹm bọ mọ: “Ephomoghiạn kụ reekpomoghi ghan kengọ . . . oḅọph onhụ dị amunughan.” Amuḅọph phọ amuẹn amunughan bọ kotue ni ogbạ ibadị areten. Oḅophoghạn phọ ophọn phọ r/amạ ghan mọ asighalhanyạ, iḍighinhom araraạr ḅilhẹ r’ooruẹn olhoghi oomo awe kaḍighi nyoniin. Kuolọ remạ ghan mọ abumatuạn phọ aJizọs oḅọph iḍighinhom araraạr, r’omeeraam ḅilhẹ r’itughemhị.​—Rom 15:​5, 6; 1Kọr 1:10; Efẹ 4:3; Fil 1:27.

(Jọn 17:24) Odẹ, nạ kụ uḅọgh bọ bidị alọgh ḍighaạgh phọ amị. Mị rawạ mọ bidị uroIạn imị epẹ mị odi bọ, obọ bidị omiịn eghuan phọ amị, eghuan phọ epẹ nạ ungọ bọ imị, Ioor esi dị nạ muphomoghiạn imị k’amem mọ k”oIẹm bọ aḅirini phọ.

nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Jọn 17:24

k’eḅẹl egbiom aḅirinhi phọ [NWT]: Ekpo onhụ aGrik phọ ogbạ bọ siẹn phọ mọ “eḅẹl egbiom” mọ, siphẹ Hib 11:11 epạm onhaghanhạn aḍughụm ‘oomor oọny’. Kụ oḅẹm mọ “eḅẹl egbiom aḅirini phọ” siẹn phọ, pọ eeni remạ ghan emiighom emariạ phọ Adạm r’Iv. Mem mọ aJizọs rakaạph bọ ilọ “eḅẹl egbiom aḅirini phọ” odị aghaạph agholhom Ebel, iduọn koḅẹm bọ mọ oḅẹl oye dị amhoọgh oḍuomolhoghi dị koḅeton, dị ogẹ aani ḍien “siphẹ aḍinyạ abuphẹ odi bọ,” k’eḅẹl egbiom aḅirini phọ. (Luk 11:​50, 51; Ogan 17:8) Iiḅereghị phọ aJizọs alhọm bọ Odẹ phọ odị eḍeenhaan mọ k’amem dị mebia ni​—kụ Adạm r’Iv ogbi omhiigh emariạ​—mọ Enaạn epomoghiạn ghan ni ogina Oọny phọ odị.

Ibạl ABaibul

(Jọn 17:​1-​14) AJizọs roghaạph iphẹn phọ kụ aphoophe ghisigh phọ odị aphogh k’akẹ kụ aḅẹm mọ, “Odẹ, amem mọ meteẹny. Gananami eghuan Oọny phọ anạ, obọ Oọny phọ anạ agananami aani eghuan phọ anạ, ² idiphọ nạ maḅọgh bọ iikpọ odaạm oomo awe phọ alọgh ḍighaạgh odị, mọ odị angọ ghuḍum k’agee-pọ oomo abuphẹ nạ angọ bọ nyodị. ³ Kuẹn kụ aghuḍum k’agee-pọ phọ mọ bidị olegheri nyinạ egina okaraghị Enaạn phọ, ḅiIẹ r’aJizọs Kraist phọ nạ kụ arom bọ. ⁴ Mị ugananami ni eghuan phọ anạ siẹn ade phọ. Mị umadạn ni oḍighi phọ nạ ungọ bọ imị oḍighi phọ. ⁵ Odẹ, ugananamiom imị eghuan phọ epẹ mị amoọgh bọ egbodo phọ anạ mem mọ k”oIẹm bọ aḅirini phọ. ⁶ “Mị maḍighi ni dị awe phọ nạ asighẹ bọ siẹn aḅirini phọ ungọ imị moIegheri nyinạ. Bidị phọ uḍighi ni buọ anạ, kụ nạ ungọ bọ imị. Bidị monaghanạn ni ikpo onhụ phọ anạ. ⁷ Nyiidiphọ bidị moIoghoma mọ oomo araraạr phọ ipẹ nạ ungọ bọ imị iḍuạ ni k’anạ kụ eru bọ. ⁸ Mị uḅenị ni bidị ipẹ nạ uḅenị bọ imị kụ bidị umaghamị ni iyaạr kụ mologhoma mọ mị uḍuạ ni k’anạ kụ aru bọ, oḅilẹ omeeraam mọ nạ kụ urom bọ ni imị. ⁹ “Mị raaḅereghị ghan ni kangọ bidị, mị ra/kol ghan aḅirini phọ kaaḅereghị. Mị raaḅereghị ghan kangọ buphẹ nạ ungọ bọ imị, Ioor esi dị bidị abuọ anạ ni. ¹⁰ Oomo iIọ amị, pọ iIọ anạ, ḅiIẹ oomo iIọ anạ, pọ ilọ amị. Ogananami ni eghuan phọ amị Ioor abidị. ¹¹ Kụ nyiidiphọ mị u/Io mun siẹn aḅirini phọ, bidị kụ odi, kụ mị ratigheel k’anạ. Odẹ Aruukuan, maạr aphamạm bidị iikpọ aḍien phọ anạ nạ ungọ bọ imị, pidị bidị oḍighi nyoniin idiphọ ayira. ¹² Mem mọ mị aroIạn bọ bidị, mị uphamạm ni bidị iikpọ aḍien phọ anạ nạ ungọ bọ imị. Mị umaạr ri aphạm bidị dị r’oniin onyọ abidị u/pe, emuton nyopọ egeanaạn bọ ophe phọ, obọ omuneniom ipẹ aḍinyạ iigbia phọ eḅẹm bọ. ¹³ Kụ nyiidiphọ mị ratigheeI k’anạ kụ mị rakaạph ghan iphẹn phọ siẹn aḅirini phọ, obọ bidị omoọgh ibo phọ amị omuzeḍi siphẹ iloghi phọ abidị. ¹⁴ Mị ughaạph ni oghaạph phọ anạ aḅenị bidị, kụ aḅirini phọ uIọgh ni bidị ḍien, idị eḍighi bọ bidị k/abuọ aḅirini phọ, idiphọ mị u/tu bọ oIọ aḅirini phọ.

OCTOBER 29–NOVEMBER 4

ARUPHUA DỊ OSIGHẸ SIPHẸ EKPO-ONHỤ PHỌ ENAẠN | JỌN 18-19

“AJizọs Agbaanhaạn Igey Phọ Amiteom”

(Jọn 18:36) Kụ aJizọs mọ, “Edaạm emạ phọ amị ke/Iọ aḅirini phọ ophọn. Mọ edaạm emạ phọ amị eIọ aḅirini phọ ophọn, obọ abuteIhedom mọ amị mubeanaan ni dị imị mu/ḅọgh ungọ buọ aJu phọ. Edaạm emạ phọ amị i/ḍuạ siẹn aḅirini phọ kụ eru.”

(Jọn 18:37) Kụ aPaiIet atuạn iphẹn phọ apuru nyodị mọ, “Oo! Nạ odaạm emạ ni?” Kụ aJizọs mọ, “Nạ kụ uḅẹm mọ mị odaạm emạ. Utuạn iduọn phọ kụ umạr bọ imị. Mị utuạn kẹn iduọn phọ kụ aru bọ siẹn aḅirini phọ, pidị mị agbaanaạn igey phọ amiteom. Torobọ oye Iọ odi aani ekụ igey phọ runaghanạn ghan ni imị.”

nwtsty iyaạr ituughạ dị edi Jọn 18:37

agbaanaạn: Iduọn oḍighinhom bọ siphẹ igẹ Iigbia aGrik phọ, ikpo onhụ aGrik phọ ogbạ bọ mọ “agbaanaạn” phọ kotue ni onaghanhạn ibadị areten. Ogbor ghan roḍighinhom ekpo-onhụ phọ ephẹn phọ mem dị rokaạph ilọ oghị omheerạ esi oghaạph iyaạr dị oye amiịn obobọ alhegheri, kuolọ oḅilhẹ ghan kẹn ni roḍighinhom mem dị rokaạph ilọ “ogbeelhom; olhọgh ezen; r’omhaạr oghaạph ilọ iyaạr phọ.” AJizọs aḍighi ni idị epelhom oghaạph r’ogbeelhom igey phọ ipẹ odị akạr bọ ni alhegheri akuphom owol, odị arọl dọl dị emeremị igey phọ ilọ imiịn ḅilhẹ r’aruguanhaan Odẹ ph’odị. (2Kọr 1:20) M’oghaạph ni k’anhị kalhe epẹ omhạn rigbiom mọ Enaạn ilọ Omhạr phọ, ḅilhẹ r’Itooghị Amesaya phọ. Kụ oomo adọl aghuḍum mọ aJizọs siẹn ade phọ, tutụ eghị esi mem mọ odị aphighironhọm bọ ghuḍum mọ odị ekiạ phọ, imunhenhi oomo imiịn phọ omhiịn bọ ilọ odị, eḅarạm bọ ni ipẹ eḍighi bọ oogho eeruenaan phọ odị, ogẹ bọ siphẹ Olhogh phọ aMozis. (Kọl 2:​16, 17; Hib 10:1) Iduọn phọ pọ kotue ni oḅẹm mọ, esi ikpo onhụ ḅilhẹ r’iḍighinhom araraạr, aJizọs phọ “agbaanaạn igey phọ amiteom.”

igey phọ: Iphẹn aJizọs aghaạph bọ re/mạ ghan ogbạ igey idiphọ eḍighinhom iyaạr, kuolọ remạ ghan igey phọ ilọ arigbiom mọ Enaạn. Kụ ekpanạ iyaạr siphẹ arigbiom mọ Enaạn pọ oḍighi idị aJizọs ‘oọny phọ aDevid,’ kaḍighi Ogbogh Opinyọn rikiạ ḅilhẹ r’Otooghiạ Omhạr phọ k’Enaạn. (Mat 1:1) AJizọs aghaạph ni mọ iyaạr phọ odị atuạn bọ kụ aru siẹn ade phọ, kụ aḅilhẹ arọl siẹn ade phọ akumuan, pọ ogbeelhom igey ilọ Omhạr phọ. Aruukpaạny phọ bịn ugbeelhom aani ni ḍiniin phọ adom mọ kụ ogbi bọ omhạr aJizọs epẹ Betilihẹm aJudia, siphẹ emhạ phọ omhạr bọ Devid.​—Luk 1:​32, 33; 2:​10-14.

(Jọn 18:38a) Kụ aPaiIet apuru nyodị mọ, “Igey phọ pọ eeghe?”

nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Jọn 18:38a

Igey phọ pọ eeghe?: Aḍipuru phọ aPailet eeni apuru ilọ ogbạ igey idiphọ eegharạ, kuolọ i/ḍighi “igey phọ” ipẹ aJizọs aghaạph bọ aghol. (Jọn 18:37) Mughumọ apuruom ni r’igey iitughiạn, aJizọs m’upagharanaạn ni nyodị. Eeni aPailet o/wạ ophagharanhaạn phọ, idị eḍighi bọ odị amhoọgh ni iikia mughumọ igey edi ghan ni, aḍipuru phọ odị ekịgh mudị odị rakaạph ghan mọ, “Igey? Igey phọ p’eeghe? Ogbạ igey o/lho ghan mun!” Ii, aPailet o/kori onhaghạn ophagharanhaạn phọ, odị awilhẹ ghụn Jizọs amite aghị ateẹny buọ aJu phọ.

Oguphogh Owạ Imạ Araraạr Dị Edi Siphẹ ABaibul Phọ

(Jọn 19:30) Kụ aJizọs ronạm miim mọ kụ aḅẹm mọ, “Memuneen.” Kụ odị azumeri emụ odị kụ awiIẹ uwaIoor phọ odị aḍuạ.   

nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Jọn 19:30

kụ awilẹ uwaloor phọ odị aḍuạ: Obobọ “amugh; asoph ḍiphooghu odị.” Oḅẹm mọ “Uwaloor” siẹn phọ, pọ (onhụ Grik, pneuʹma) remạ ghan “ḍiphooghu”. Kụ iphẹn phọ emoọgh muḅọph r’ekpo onhụ aGrik phọ ek·pneʹo (remạ ghan bọ, “ophooghu omiteom”) osighẹ bọ oḍighinom siphẹ Mạk 15:37; Luk 23:46 (siphẹ phọ ogbạ mọ “amugh”). Abuniin awe roḅẹm ghan mọ iduọn oḍighinhom bọ ekpo onhụ aGrik phọ ogbạ bọ mọ “awilẹ” pọ remạ ghan mọ aJizọs kụ akạr alhegheri asoph ḍiphooghu odị, siẹn dị oomo araraạr memunhughan bọ. Odị akạr alhegheri kụ “aḅọgh ghuḍum mọ odị angọ tutụ k’aḍuugh.”​—Isa 53:12; Jọn 10:11.

(Jọn 19:31) Kụ abuọ aJu phọ oghị ooḅereghiạn PaiIet mọ owunughi ruwoI abuphẹ mokạn bọ osighẹ ruzu phọ osoore ude. Bidị uḍighi ni iduọn phọ idị eḍighi bọ ḍiphẹ phọ aḍio ookoIobian phọ reghuI keḅaạI bọ ḍigbogh aḍio ophooghian phọ, kụ bidị u/wạ mọ aruzu phọ erọl anyụ ireeny phọ.

nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Jọn 19:31

ḍigbogh aḍio ophooghian phọ: ANisan 15 kụ itum ghan ḍio eyaạl Ophẹl Otenhe phọ, kụ iḍighi ghan ḍio ophooghian, ghalhamọ imeelhom ni oopho aḍio pạ awiki phọ. (Le 23:​5-7) Mem dị aḍio ophooghian aNisan 15 phọ, kụ eezuanan okạr aḍio ophooghian awiki phọ (eḍighi bọ omhunhenhiom oḍual aḍughul otu abuọ aJu phọ, remiigh ghan bọ dulhe aFraidee tutụ eteẹny dulhe aSatodee), iḍighi ghan “ḍigbogh” aḍio ophooghiạn. Aḍio phọ aḍiphẹ aJizọs amhugh bọ r’eten, ḍiphẹ etum bọ pạ imheelhom ḍio ophooghian phọ, kụ iḍighi Fraidee. Egbi k’alhạ phọ eḍighi bọ 29 C.E kụ eteẹny 35 C.E., alhạ phọ aḍiphẹ eḍighi bọ 33 C.E bịn kụ edị aNisan 14 aḅilhẹ ameelhom Fraidee. Iphẹn phọ eḍeenhaan mọ ipẹ ogbiighi bọ mọ aNisan 14, 33 C.E., kụ edị aJizọs amhugh bọ etu ni inẹ.

Ibạl ABaibul

(Jọn 18:​1-​14) AJizọs roghaạph oghaạph phọ ophọn roseere, kụ aphạm bumatuạn phọ odị aḅeenyọm okoI amuụm mọ aKedrọn, oḍigh oniin ozo ireeny dị oghoony. ² R’aJudas phọ opọ raakeIeghi bọ nyodị iIọ aaI phọ bịn aIegheri aani ni esi phọ, idị eḍighi bọ aJizọs r’abumatuạn phọ odị ugbor ghan ni oghị pạ phọ. ³ Kụ aJudas aphạm buọ eghạm r’abuniin abukoriom ogiga phọ dị abuọ arumụ abupinyọn rikiạ phọ r’aFarisi phọ oIọgh aghimọm pạ phọ. Bidị unyaaghiạn ni iIọ eghạm r’itozị r’imurẹ. ⁴ Kụ aJizọs malegheri bọ ni raraạr phọ ipẹ retu bọ omitenaan odị, amite ni siphẹ aghisigh phọ abidị apuru mọ, “Nyina rewạ ghan anhiạn?” ⁵ Kụ bidị mọ, “Jizọs, opọ aNazerẹt phọ.” Kụ aJizọs aḅenị bidị mọ,“Mị kụ odị phọ ni.” Kụ aJudas opọ raakeleghi bọ nyodị iIọ aal phọ ameerạ ni r’abidị. ⁶ Egina amem mọ dị aḅenị bọ bidị mọ,“Mị kụ odị phọ ni,” bịn bidị oḅuIoIom omạn kụ omeIeghu yogh ude. ⁷ Kụ odị aḅiIẹ apuru bidị mọ, “Nyina rewạ ghan anhiạn?” kụ bidị mọ, “Jizọs, opọ aNazerẹt phọ.” ⁸ Kụ aJizọs mọ,“Mị miḅenị ni inyina mọ mị kụ odị phọ ni. Eḍighi iyaạr dị nyina riwạ imị, ibiIẹ buẹn phọ oḍuạ.” ⁹ Iphẹn phọ imite omuneniom ipẹ dị aghaạph bọ: “R’oniin onyọ abuphẹ nạ ungọ bọ imị mị u/toph.” ¹⁰ Kụ aSaimọn Pita dị aphạm eIooI-eghạm aruph eIool phọ siphẹ aḍuphul phọ amiteom asophom aḅeri eIiom ebenẹ uw-emụ opinyọn rikiạ phọ. Ḍien ebenẹ phọ ughoI mọ aMaIkọs. ¹¹ Kụ aJizọs aḅenị Pita mọ, “Ḅulemi elooI phọ anạ aIọgh pạ aḍuphul phọ. Minạ ku/pughoIọm egọ iminimiịn phọ Odẹ phọ mungọ bọ imị ḍughụm?” ¹² Kụ buọ eghạm mọ r’uw-emụ phọ abidị r’abukoriom ogiga phọ omeleghuom Jizọs osiph ophaḍị, ¹³ kụ osighẹ ophụr oghimọm k’Anạs, Ioor esi dị odị phọ odẹ anịr aKayafạs, uw-emụ opinyọn rikiạ phọ Ihạ phọ aḍiphẹ. ¹⁴ AKayafạs phọ kụ aḅenị bọ buọ aJu phọ azeerọm, mọ ekpẹ ni dị oniin oye kamughanaan we phọ.