January

Ngɛ nyagbe ligbi nɛ ɔmɛ a mi ɔ, yiwutsotsɛmɛ a he ngɛ hiɛe nɛ a ngɛ ‘bɔe flɔflɔɔflɔ kaa nga.’ (La 92:7) Enɛ ɔ he ɔ, e pee we wɔ nyakpɛ kaa nihi fuu sume nɛ a maa pee níhi nɛ da ngɛ Mawu hɛ mi. Lɛɛ kɛ wa ma plɛ kɛ pee wa he “jokuɛ tsɔwi ngɛ yayami blɔ fa mi,” nɛ waa pee wa he nihi nɛ a “wa saminya ngɛ nɔ́ sisi numi mi” ngɛ je kaa kikɛ nɛ ɔ mi kɛɛ? (1 Kor. 14:20) Wa maa na heto ɔ ngɛ mwɔnɛ ɔ ngmami ɔ mi. Ngmami ɔ fã ko de ke: ‘Ni nɛmɛ nɛ a sɔmɔɔ Yehowa a, mɛɛ lɛɛ a nuɔ nɔ́ fɛɛ nɔ́ sisi saminya.’ Enɛ ɔ tsɔɔ kaa a nu nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ e sa nɛ a pee konɛ a sa Yehowa hɛ mi ɔ sisi. Munyu nɛ ngɛ Abɛ 2:7, 9 ɔ hu hɛɛ sisi numi kaa jã nɔuu. Ngmami nɛ ɔ tsɔɔ kaa Yehowa ‘haa dali juɛmi.’ Enɛ ɔ he ɔ, a nyɛɔ nɛ ‘a leɔ nɔ́ nɛ hi, kɛ blɔ nɛ da, kɛ nɔ́ nɛ sa mɛ peemi.’ Noa, Daniel, kɛ Hiob ná juɛmi nɛ Yehowa haa dali ɔ eko. (Eze. 14:14) Mawu we bi nɛ a ngɛ mwɔnɛ ɔ hu ngɛ juɛmi nɛ ɔ eko. Se mo nɛɛ? Anɛ o ‘nu nɔ́ fɛɛ nɔ́’ nɛ e sa kaa o pee konɛ o nyɛ nɛ o sa Yehowa hɛ mi ɔ “sisi saminya” lo? Nɔ́ nɛ he hia ji kaa o ma ná Yehowa he anɔkuale nile kekle. w18.02 8 ¶1-3

E sɛ nɛ fɔli, aloo Baiblo tsɔɔli, aloo nɔ kpa ko ngɛ asafo ɔ mi nɛ e nyɛ nɔ ko nɔ kaa e ha nɛ a baptisi lɛ. Yehowa po pee we jã. (1 Yoh. 4:8) Se ke wa ngɛ mɛ ní tsɔɔe ɔ, e sa nɛ waa ye bua mɛ nɛ a na kaa e he hia nɛ a kɛ Mawu nɛ ná huɛ bɔmi kpakpa. Ke wa ye bua Baiblo kaselɔ ko, nɛ e bua ba jɔ anɔkuale ɔ he, nɛ e suɔ nɛ e pee níhi tsuo nɛ e sa kaa anɔkuale Kristofohi nɛ a pee ɔ, lɛ nitsɛ e ma de ke e suɔ nɛ a baptisi lɛ. (2 Kor. 5:14, 15) A tsɔɔ we jeha pɔtɛɛ ko nɛ e sa nɛ nɔ ko nɛ ye loko a baptisi lɛ. E slo bɔ nɛ nɔ fɛɛ nɔ ngɛ ha, nɛ Baiblo kaseli komɛ yaa a hɛ mi mlamlaamla pe Baiblo kaseli komɛ. Ke a baptisi nɔ ko ɔ, jamɛ a ligbi ɔ, e bua jɔɔ wawɛɛ. Se e ji be hu nɛ e sa nɛ e kɛ susu e he nɔ jɔɔmi kɛ baptisimi ɔ he saminya. E biɔ mɔde bɔmi loko nɔ ko ma nyɛ maa hi si ngɛ e he nɔ jɔɔmi ɔ nya. Enɛ ɔ he je nɛ Yesu ngɔ e se nɛ nɔ ko maa nyɛɛ ɔ kɛ to kuɛpã tso tloomi he ɔ nɛ. E sɛ nɛ Yesu se nyɛɛli ɔmɛ nɛ a “hi wami mi kɛ ha mɛ nitsɛmɛ a he hu, se mohu kɛ ha nɔ nɛ e gbo kɛ ha mɛ nɛ a tle lɛ si ɔ.”​—2 Kor. 5:15; Mat. 16:24. w18.03 6-7 ¶14-17

Anɛ o ná he blɔ kaa o maa pee nihi nibwɔ, nɛ o pee we lo? Lɛɛ nɔ́ ngua ko bɔ mo, ejakaa jinɛ o kɛ mɛ ma ná bua jɔmi, nɛ a ma ba pee o huɛmɛ kɛ ya neneene. Nibwɔ peemi fieeɔ hɛja. Se eko ɔ, o ma bi ke, ‘Mɛni he je nɛ nɔ ko be suɔe kaa e maa pee nihi nibwɔ ɔ?’ E ma nyɛ maa ba jã ngɛ yi mi tomi komɛ a he je. Eko ji kaa Yehowa sɔmɔli be deka kulaa, nɛ blɔ nya ní tsumihi fuu ngɛ a kuɛ nɔ. Eko ɔ, ni komɛ ma susu kaa a be deka loo nɔmlɔ tso mi he wami nɛ a kɛ maa pee nihi nibwɔ. Ke jã nɛ e ji ngɛ o blɔ fa mi ɔ, lɛɛ e he maa hia nɛ o hyɛ bɔ nɛ o to o be he blɔ nya ha. Anɛ o ma nyɛ maa to o be he blɔ nya saminya konɛ o nyɛ nɛ o pee nihi nibwɔ, aloo o kplɛɛ nine fɔmi ko nɔ lo? Ngmami ɔ woɔ wɔ he wami kaa waa pee nihi nibwɔ. Tɔmi be he kaa o maa to be kɛ ha nibwɔ peemi. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, jã nɛ e hi. Ke o suɔ nɛ o pee nihi nibwɔ ɔ, eko ɔ, e ma bi nɛ o gbɔ be nɛ o kɛ peeɔ ní komɛ nɛ a he hia we tsɔ ɔ nɔ. w18.03 16 ¶13-14

Ngɛ nihi tsuo nɛ a hi si hyɛ ngɛ zugba a nɔ a kpɛti ɔ, mɛnɔ ji mumi mi nɔmlɔ pe kulaa? Atsinyɛ jemi ko be he kaa lɛ ji Yesu. Ngɛ e si himi kɛ e fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi tsuo ɔ, e kɛ e ní peepee tsɔɔ kaa e suɔ nɛ e kase e Tsɛ Yehowa. Yesu pee Yehowa suɔmi nya ní, e susu níhi a he, e mi mi sã lɛ ngɛ nihi a he, nɛ e pee e ní kaa Yehowa pɛpɛɛpɛ. (Yoh. 8:29; 14:9; 15:10) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, mo susu bɔ nɛ gbalɔ Yesaya kale Yehowa mɔbɔ nami ɔ ha a he, nɛ o ngɔ kɛ to nɔ́ nɛ Sane Kpakpa ngmalɔ Maako de ngɛ Yesu he ɔ he nɛ o hyɛ. (Yes. 63:9; Maak. 6:34) Ke wa na nihi nɛ e fĩ mɛ ɔ, anɛ wa suɔ kaa wa maa ye bua mɛ kaa bɔ nɛ Yesu pee ɔ lo? Jehanɛ hu ɔ, Yesu kɛ e be tsuo fiɛɛ sane kpakpa a, nɛ e tsɔɔ nihi ní. Su nɛ ɔmɛ nɛ tsɔɔ kaa nɔ ko ji mumi mi nɔmlɔ. w18.02 21 ¶12

Bi tsɔsemi be gbɔjɔɔ, titli ngɛ je nɛ wa ngɛ mi mwɔnɛ ɔ mi. (2 Tim. 3:1-5) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, jokuɛwi li slɔɔto nɛ ngɛ nɔ́ nɛ da kɛ nɔ́ nɛ dɛ a kpɛti. E ngɛ mi kaa ke a fɔ nɔ ko ɔ, e ngɛ he nile mohu lɛɛ, se e sa nɛ a tsɔse e he nile ɔ. (Rom. 2:14, 15) Baiblo sisi tsɔɔmi womi ko tsɔɔ kaa Hela munyungu nɛ a tsɔɔ sisi ke “tsɔsemi” ɔ ma nyɛ maa tsɔɔ bi nɛ a ngɛ lɛ ní tsɔɔe konɛ e ba pee nɔkɔtɔma kpakpa hwɔɔ se. Behi fuu ɔ, jokuɛwi nɛ a jeɔ suɔmi mi kɛ tsɔseɔ mɛ ɔ nuɔ he kaa a ngɛ slɔkee. Jokuɛwi kaa jã le kaa huzu ngɛ he yemi he, nɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ a maa pee ɔ, kpakpa jio, yayami jio, a maa bu he akɔtaa. Enɛ ɔ he ɔ, e he hia nɛ fɔli nɛ a bi Yehowa konɛ e tsɔɔ mɛ bɔ nɛ a ma plɛ kɛ tsɔse a bimɛ ɔmɛ ha. E sa nɛ fɔli nɛ a kai kaa ngɛ ma fɛɛ ma nɔ ɔ, e slo bɔ nɛ nihi tsɔseɔ a bimɛ ha, nɛ juɛmi nɛ nihi hɛɛ ngɛ bi tsɔsemi he ɔ tsakeɔ be fɛɛ be. Ke fɔli ngɔ Mawu blɔ tsɔɔmi ngɛ bi tsɔsemi he kɛ tsu ní, nɛ a ngɔɛ a hɛ kɛ fɔɛ mɛ nitsɛmɛ a níhi a si kpami loo a susumi nɔ ɔ, a maa ye manye. w18.03 30 ¶8-9

Ke o ji Kristofo no wayoo nɛ a baptisi mo ɔ, e sa nɛ mo nitsɛ o tsu o yi wami hemi ɔ he ní ke ji kaa o ngɛ o fɔli ɔmɛ a sisi po. Mɛni he je nɛ e sa nɛ o kai enɛ ɔ? Ejakaa ke o ye jeha 13 kɛ yaa a, o ma bɔni he numi komɛ nami, nɛ o juami bi hu ma bɔni o nɔ nyɛmi kaa o pee ní komɛ nɛ sɛ. Yiheyo ko nɛ e yi jeha 20 lolo ɔ tsɔɔ nya ke: “Behi fuu ɔ, ke jokuɛ ɔ wɛ ɔ, tsa pi fɔmi ligbi yemi he keeki nɛ a gbaa ngɛ sukuu nɛ e yi eko ɔ nɛ ma ha nɛ e kua kaa e be Yehowa Odasefo no pee. Se ke e ngɛ wae, nɛ bɔmi nami he akɔnɔ nya bɔni wami ngɛ e mi ɔ, jamɛ a be ɔ nɛ e sa nɛ e ná nɔ mi mami kaa Yehowa mlaa amɛ nɛ e kɛ ma tsu ní ɔ ji nɔ́ nɛ da.” Nihi nɛ a wa nɛ a baptisi mɛ ɔ hu kɛ a hemi kɛ yemi ɔ he kahi nɛ a hyɛ we blɔ kpeɔ. Eko ɔ, ka nɛ ɔmɛ ma nyɛ maa pee gba si himi mi nyagbahi, hiɔ, aloo ní tsumi mi sanehi. Niinɛ, wa wa jio, wa wɛ jio, wɔ tsuo waa kɛ si fɔfɔɛ komɛ maa kpe nɛ e ma bi nɛ waa ye Yehowa anɔkuale.​—Yak. 1:12-14. w17.12 24 ¶4-5

Wa ti nihi fuu kɛ yi mi wami nɛ David kɛ kpe ɔ eko kpi hyɛ. Se kɛ̃ ɔ, Mawu huɛ nɛ ɔ ngɔɛ nihi a he abofu kɛ wui e mi. E ngma ke: “O mi mi ko fu hu; koo ye o tsui hu. Ní nɛ ɔmɛ haa nɛ nɔ peeɔ yayami.” (La 37:8) Yehowa “gbla we wa tue bɔ nɛ sa wɔ,” enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ waa kase Yehowa konɛ waa ‘ngmɛɛ abofu he.’ (La 103:10) Ke wa ‘ngmɛɛ abofu he’ ɔ, wa ma ná he se ngɛ blɔhi fuu a nɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, abofu ma nyɛ ma ha wɔ tsui hiɔ, nɛ nyagba ma nyɛ maa ba wa fakafaka nɛ haa nɛ wa woɔ mumi ɔ he. Abofu ma nyɛ ma puɛ wa ko, kɛ níhi nɛ wɛɔ niye ní ngɛ wa muklii mi ɔ, nɛ wa ma ná muklii mi hiɔ. Behi fuu ɔ, ke wa mi mi fu ɔ, wa susuu we níhi a he saminya. Be komɛ hu ɔ, abofu haa nɛ wa haoɔ be gagaa. Se ke wa ngmɛɛɔ abofu he aloo wa náa tsui ɔ, Baiblo ɔ tsɔɔ kaa ‘wa nɔmlɔ tso ɔ ma ná he wami.’ (Abɛ 14:30) Lɔ ɔ he ɔ, ke nyɛmi ko pee wɔ nɔ́ ko nɛ e dɔ wɔ ɔ, mɛni wa maa pee konɛ tue mi jɔmi nɛ ba waa kɛ wa nyɛmi ɔ wa kpɛti? Ga womi kpakpahi nɛ ngɛ Baiblo ɔ mi nɛ waa kɛ ma tsu ní ɔ maa ye bua wɔ. w18.01 10 ¶14-15

Tsa pi nɛ David ngɛ tsɔɔe kaa e be gboe gblee, aloo e be Yɔkɔ ɔ mi yae. Mawu Munyu ɔ tsɔɔ heii kaa David ba bwɔ. E “gbo, nɛ a pu lɛ ngɛ David ma a mi.” (1 Ma. 2:1, 10) Ke jã a, lɛɛ mɛni La 16:10 ngɛ tsɔɔe mɔ? Benɛ Yesu gbo nɛ a tle lɛ si ɔ, otsi bɔɔ komɛ a se ɔ, Petro kɛ Yuda bi kɛ ma jeli nɛ a tsake kɛ ba Yuda jami ɔ mi ɔ sɛɛ La 16:10 he ní. (Níts. 2:29-32) Petro tsɔɔ kaa David gbo nɛ a pu lɛ niinɛ. Nihi nɛ a bu Petro tue ɔ le enɛ ɔ. Nɛ nɔ́ ko be Ngmami ɔ mi nɛ tsɔɔ kaa a kɛ Petro kpa we gbi kaa David ‘na kɛ sɛ hlami nɛ e tu Mesia a si tlemi ɔ he munyu.’ Petro tsɛ David munyu nɛ ngɛ La 110:1 ɔ se, nɛ e kɛ ma e munyu ɔ nɔ mi. (Níts. 2:33-36) Bɔ nɛ Petro tsɔɔ munyu nɛ ɔ mi ha a ha nɛ nimli kpekpemi ɔ he ye kaa Yesu ji “Nyɔmtsɛ kɛ Kristo.” Ni ɔmɛ ba kplɛɛ nɔ kaa La 16:10 ba mi benɛ a tle Yesu si kɛ je gbeje ɔ. w17.12 10 ¶10-12

Loko Blɔ Tsɔɔmi Ajla Toli ɔmɛ maa ngɔ asafo ɔ sika kɛ pee nɔ́ ko ɔ, a sɔleɔ ngɛ he, nɛ a kɛ sika a tsuɔ ní ngɛ nile mi kɛ anɔkuale yemi mi. (Mat. 24:45) A toɔ níhi nɛ a kɛ sika a ma tsu ɔ he blɔ nya, nɛ a nyɛɛɔ blɔ nya nɛ a to ɔ se pɛpɛɛpɛ. (Luka 14:28) Bɔfo Paulo hu ha nɛ a bua sika nya konɛ a kɛ ye bua nyɛmimɛ nɛ a ngɛ Yudea a. Paulo bɔ mɔde kaa e ma ha nɛ nihi nɛ a kɛ sika a maa ya a nɛ ya tsu “nɔ́ fɛɛ nɔ́ he ní ngɛ anɔkuale yemi mi, pi ngɛ Yehowa hɛ mi pɛ kɛkɛ, se mohu, ngɛ adesahi hu a hɛ mi.” (2 Kor. 8:18-21) Mwɔnɛ ɔ hu ɔ, Yehowa asafo ɔ kaseɔ nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ Ezra kɛ Paulo pee ɔ. Yehowa asafo ɔ bɔɔ mɔde kaa e kɛ sika nɛ nyɛmimɛ kɛ ha a ma tsu ní ngɛ blɔ nya tomi nya. (Ezra 8:24-33) Be saii ji nɛ ɔ, asafo ɔ ngɛ ní ehehi pee, nɛ wa náa ní nɛ ɔmɛ a he se wawɛɛ. Asafo ɔ bɔɔ mɔde kaa e ma gbɔ sika nɛ e puɛɔ ɔ nɔ, nɛ nihi nɛ a nyɛɛ hɛ mi ɔ toɔ blɔ nya konɛ ní tsumi ɔ nɛ pee kpokploo nɛ sika nɛ nyɛmimɛ kɛ yeɔ bua a he nɛ ba se nami wawɛɛ. w18.01 19-20 ¶12-13

Suɔmi kɛ kpakpa peemi ma nyɛ maa ye bua konɛ waa ngɔ wa sibi a he tɔmihi kɛ pa mɛ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke wa nyɛmi Kristofo no ko de nɔ́ ko aloo e pee nɔ́ ko nɛ gba wa nya a, wa ma nyɛ ma susu be ko nɛ wɔ hu wa tu munyu aloo wa pee nɔ́ ko kɛ si nɔ ko ɔ he. Ke wa nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi je suɔmi mi nɛ a kɛ wa he yayami pa wɔ ɔ, anɛ wa bua jɔɛ lo? (Fiɛlɔ 7:21, 22) Wa bua jɔɔ wawɛɛ, titli ɔ, akɛnɛ Kristo kpakpa peemi ɔ ha nɛ kake peemi ngɛ wa kpɛti kaa anɔkuale sɔmɔli ɔ he je. Wɔ tsuo wa suɔ Mawu kake, wa fiɛɛɔ sɛ gbi kake, nɛ nyagbahi fuu nɛ waa kɛ kpeɔ ɔ hu sɔ. Ke wa je mi mi himi kɛ suɔmi mi nɛ waa kɛ wa sibi a he yayami pa mɛ ɔ, lɔ ɔ yeɔ bua nɛ kake peemi hiɔ Kristofohi asafo ɔ mi, nɛ waa kɛ wa juɛmi maa kunimi yemi jlasi ɔ nɔ. Nɔ hyɛmi níhi nɛ a ji kɔkɔ bɔmi nɛ a ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ kaiɔ wɔ kaa hunga jemi ma nyɛ ma ha nɛ kunimi yemi jlasi ɔ nɛ bɔ wɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Kain je e nyɛmi Habel he hunga nɛ e gbe lɛ. Kora, Datan, kɛ Abiram je Mose he hunga nɛ a te si kɛ wo lɛ. Jehanɛ hu ɔ, David kunimi yemi ɔ ha nɛ Matsɛ Saul je hunga, nɛ e ka kaa e maa gbe lɛ. w17.11 27 ¶9-10

Ke sane yemi ajla toli ngɛ sane ko mi hyɛe ɔ, e sa nɛ a to a tsui si nɛ a le ke ji Kristofo no nɛ e pee yayami nɛ hɛdɔ ngɛ he ɔ tsake e tsui lo. Tsa pi be tsuaa be nɛ e ngɛ gbɔjɔɔ kaa a ma yɔse kaa nɔ ko tsake e tsui aloo e tsakee we. E sa nɛ a le bɔ nɛ yayami peelɔ ɔ naa e ní peepee ɔ ha, kɛ nɔ́ nɛ ngɛ e tsui mi. (Kpoj. 3:3) Ja yayami peelɔ ko tsake e tsui loko a maa na lɛ mɔbɔ. Asafo mi nikɔtɔmahi be nyɛe nɛ a le nɔ́ nɛ ngɛ nɔ ko tsui mi kaa Yehowa kɛ Yesu. Ke asafo mi nɔkɔtɔma ji mo ɔ, mɛni ma nyɛ maa ye bua mo konɛ o nyɛ nɛ o le kaa nɔ ko tsake e tsui niinɛ? Kekleekle ɔ, moo sɔle kɛ bi nile kɛ níhi a se kɔmi. (1 Ma. 3:9) Enyɔne ɔ, moo hyɛ Mawu Munyu ɔ kɛ womihi nɛ tsɔlɔ anɔkualetsɛ ɔ pee ɔ mi konɛ e ye bua mo nɛ o na slɔɔto nɛ ngɛ “aywilɛho nɛ a yeɔ nɛ saa je ɔ hɛ mi” kɛ ‘aywilɛho nɛ a yeɔ ngɛ blɔ nɛ sa Mawu hɛ mi ɔ nɔ’ nɛ ji tsui tsakemi nitsɛnitsɛ ɔ a kpɛti. (2 Kor. 7:10, 11) Mo kadi bɔ nɛ Ngmami ɔ kale nihi nɛ a tsake a tsui nitsɛnitsɛ, kɛ nihi nɛ a tsakee we a tsui ɔ ha. Kɛ Baiblo ɔ kale a susumi, bɔ nɛ a nuɔ he ha, kɛ a ní peepee ha kɛɛ? w17.11 17 ¶16-17

E ngɛ mi kaa mwɔnɛ ɔ, womihi, sinihi, kɛ tiivi nɔ ní peemihi ha nɛ nihi nɛ́ tɔmi ko ngɛ su nɛ ɔ he, se ngɛ anɔkuale mi ɔ, nɔ buimi su nɛ ɔ ngɛ wekuhi puɛe. Nihi nɛ a hi si blema a po le enɛ ɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ngɛ blema Hela bi a kusumi nya a, ke nyumu ko wo e nine nɔ ngɛ e fɔli a nɔ ɔ, a ngɔɔ he blɔhi tsuo nɛ e ngɛ kaa ma a mi no ɔ ngɛ e dɛ. Ngɛ Roma bi a mlaa nya a, a naa nɔ nɛ wo e nine nɔ ngɛ e fɔli a nɔ ɔ kaa nɔ gbelɔ. Hebri Ngmami ɔ kɛ Kristofohi A Hela Ngmami ɔmɛ tsuo wo bimɛ ga kaa a bu a fɔli. (2 Mose 20:12; Efe. 6:1-3) Bimɛ ma nyɛ maa bɔ a he mɔde konɛ nɔ buimi su nɛ ngɛ je ɔ mi ɔ ko sã mɛ. Loko a ma nyɛ maa pee jã a, ja a susu ní kpakpahi nɛ a fɔli ɔmɛ pee ha mɛ ɔ he. E sa nɛ bimɛ nɛ a nu sisi kaa Mawu nɛ ji wɔ tsuo wa Tsɛ ɔ ngɛ blɔ hyɛe kaa a maa bu a fɔli. Ke bimɛ tu a fɔli a he munyu kpakpa a, enɛ ɔ ma ha nɛ nihewi kɛ yihewi kpahi hu maa kase, nɛ mɛ hu a maa pee jã. w18.01 29 ¶8-9

Mwɔnɛ ɔ, ke Kristofo no ko pee yayami nɛ hɛdɔ ngɛ he ɔ, e sa nɛ e ya na asafo mi nikɔtɔma amɛ konɛ a ye bua lɛ. Mɛni he je nɛ enɛ ɔ he hia wawɛɛ ɔ? Kekleekle ɔ, Yehowa nɛ e to blɔ nya kaa asafo mi nikɔtɔma amɛ nɛ a tsu yayamihi nɛ hɛdɔ ngɛ he ɔ a he ní kaa bɔ nɛ wa naa ngɛ e Munyu ɔ mi ɔ. (Yak. 5:14-16) Nɔ́ nɛ ji enyɔ ɔ, blɔ nya tomi nɛ ɔ woɔ yayami peelɔ ɔ he wami konɛ e ha nɛ huɛ bɔmi kpakpa nɛ hi e kɛ Mawu a kpɛti, nɛ e kpa yayami ɔ peemi. (Gal. 6:1; Heb. 12:11) Nɔ́ nɛ ji etɛ ɔ, a hla nikɔtɔma amɛ nɛ a tsɔse mɛ kaa a ye bua nɔ nɛ e pee yayami ɔ, nɛ́ a jɔɔ e tsui he konɛ e ko bu e he fɔ tsɔ. Yehowa tsɛɛ nikɔtɔma nɛ ɔmɛ ke “wesa he ngɛ kɔɔhiɔ kɛ ahumi nya.” (Yes. 32: 2) Anɛ o he we yi kaa blɔ nya tomi nɛ ɔ tsɔɔ kaa Mawu naa wɔ mɔbɔ lo? Mawu sɔmɔli fuu ya na asafo mi nikɔtɔmahi, nɛ asafo mi nikɔtɔma amɛ ye bua mɛ nɛ amlɔ nɛ ɔ, a ná he jɔmi nitsɛnitsɛ. w17.11 9-10 ¶8-9

E ngɛ mi kaa e maa dɔ wɔ mohu lɛɛ, se e sɛ nɛ waa hi nɔ nɛ a fiee lɛ ɔ fiae ngɛ tɛlifoo nɔ, waa hi lɛ sɛ gbi manee, waa hi lɛ sɛ womihi ngmae, aloo waa kɛ lɛ nɛ hi ní sɛɛe ngɛ Intanɛti ɔ nɔ. Mohu ɔ, moo ya nɔ nɛ o ná hɛ kɛ nɔ fɔmi. Suɔmi “ngɔɔ e hɛ kɛ fɔɔ níhi tsuo a nɔ,” nɛ e ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi po kaa nihi nɛ a kpa Yehowa sɔmɔmi ɔ maa kpale ba e ngɔ ekohu. (1 Kor. 13:7) Ke o yɔse kaa o weku no ko bɔni e tsui tsakemi ɔ, o ma nyɛ maa sɔle konɛ Ngmami ɔ nɛ wo lɛ he wami nɛ e kplɛɛ Yehowa nine fɔmi ɔ nɔ. Yehowa ngɛ lɛ dee ke: “Kpale kɛ ba ye ngɔ.” (Yes. 44:22) Yesu tsɔɔ kaa ke wa suɔ adesa pe lɛ ɔ, wa be nyɛe maa sa e hɛ mi. Se kɛ̃ ɔ, e ngɛ nɔ mi mami kaa e kaseli ɔmɛ ma ná kã nɛ a kɛ maa ya nɔ maa ye lɛ anɔkuale ke a weku li te si kɛ wo mɛ po. Ke Yesu se nɛ o ngɛ nyɛɛe ɔ ngɔ “klaate” aloo mi gbami kɛ ba o weku ɔ mi po ɔ, moo ngɔ o hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ konɛ e ye bua mo nɛ o da nya. (Yes. 41:10, 13) O bua nɛ jɔ kaa Yehowa kɛ e Bi Yesu a bua jɔ o he, nɛ a maa jɔɔ mo ngɛ anɔkuale nɛ o yeɔ ɔ he je. w17.10 16 ¶19-21

Ke wa na kaa nɔ́ nɛ je yayami nɛ Adam pee ɔ mi kɛ ba a ha nɛ nihi ngɛ nɔ́ nae ɔ, wa mi mi sãa wɔ. Wa ngɛ blɔ hyɛe kaa be maa su nɛ hiɔ kɛ bwɔmi se maa po. Enɛ ɔ he ɔ, wa sɔleɔ kaa Mawu Matsɛ Yemi ɔ nɛ ba. Se loko jamɛ a be ɔ maa su ɔ, wa peeɔ nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ wa ma nyɛ kɛ yeɔ bua nihi nɛ e fĩ mɛ. Mo susu nɔ́ nɛ womi ngmalɔ ko de ngɛ e yayo nɛ e wa ngɛ jeha mi nɛ e nu juɛmi mi hiɔ ko nɛ a tsɛɛ ke Alzheimer a he nɛ o hyɛ. Ligbi ko ɔ, e yayo ya níhi a mi kɛ wo e he. Benɛ e ngɛ e he dlae ɔ, e nu nɛ nɔ ko si sinya a. Nihi nɛ fia sinya a ji Odasefohi nɛ a pɔɔ yo ɔ slaami. Nyɛmimɛ yi ɔmɛ bi si ke ji nɔ́ ko ngɛ nɛ a maa pee kɛ ye bua lɛ lo. Yo ɔ de ke: “E ngɛ mi zo pee, se nyɛ ma nyɛ maa ye bua mi.” Nyɛmimɛ ɔmɛ ye bua lɛ nɛ e dla e he. Lɔ ɔ se ɔ, a po tea ha lɛ, nɛ a kɛ lɛ sɛɛ ní. E binyumu ɔ bua jɔ wawɛɛ. E binyumu ɔ de ke: “I ná bumi kɛ ha Odasefo ɔmɛ wawɛɛ. A kɛ níhi nɛ a tsɔɔ ɔ tsuɔ ní.” Anɛ mi mi sami nɛ o ngɛ kɛ ha nihi nɛ a be he wami kɛ nihi nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ haa nɛ o peeɔ nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ o ma nyɛ kɛ yeɔ bua mɛ lo?​—Filip. 2:3, 4. w17.09 9 ¶5; 12 ¶14

E sa nɛ wa ná suɔmi ɔ kaa ke e maa hi ɔ, wa maa pee níhi “ngɛ laami mi” kɛ ha wa nyɛmimɛ kɛ tsɔɔ kaa wa suɔ mɛ. (Mat. 6:1-4) E sa nɛ waa sɛ hlami nɛ wa je bumi kpo kɛ tsɔɔ ni kpahi. (Rom. 12:10) Yesu tsu ní tsumi nɛ ba si kulaa, nɛ e kɛ pee bumi nɛ e sa nɛ wa je kpo kɛ tsɔɔ nihi ɔ he nɔ hyɛmi nɔ́ ha wɔ. (Yoh. 13:3-5, 12-15) Ke wa ma nyɛ ma je bumi kpo kɛ tsɔɔ ni kpahi ngɛ jamɛ a blɔ ɔ nɔ ɔ, ja wa bɔ mɔde wawɛɛ nɛ wa kase he si bami. Yesu bɔfo ɔmɛ po nui nɔ́ nɛ Yesu pee ɔ sisi saminya kɛ ya si benɛ mumi klɔuklɔu ɔ ba a nɔ. (Yoh. 13:7) Wa ma nyɛ ma je bumi kpo kɛ tsɔɔ ni kpahi ke wa ha we nɛ sukuu nɛ wa ya, he lo nya níhi nɛ wa ngɛ, aloo sɔmɔmi he blɔhi nɛ wa ngɛ ngɛ Yehowa asafo ɔ mi ɔ nɛ ha nɛ waa bu wa he pe ni kpahi. (Rom. 12:3) Jehanɛ hu ɔ, ke a je nɔ ko yi ɔ, wa hɛ kɔɛ e nɔ, mohu ɔ, waa kɛ lɛ tsuo nyaa. Ke wa susu kaa e sa nɛ a ko je waa kɛ lɛ tsuo wa yi, aloo a ko je bumi kpo kɛ tsɔɔ wɔ tsuo po ɔ, wa hɛ kɔɛ. w17.10 9 ¶9-10

Nihi fuu yɔse kaa ke a kɛ Mawu Munyu ɔ tsu ní ngɛ fiɛɛmi mi ɔ, ni nɛmɛ nɛ a fiɛɛ kɛ haa a náa he se wawɛɛ. Mo susu nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ ɔ he nɛ o hyɛ. Nyɛminyumu ko kpale ya slaa nyumu nɔkɔtɔma ko nɛ e kɛ jehahi fuu kane wa womi tɛtlɛɛ ɔmɛ. E ngɔɛ Hwɔɔmi Mɔ nɛ ba ehe ɔ kɛ ha we lɛ kɛkɛ, mohu ɔ, e kane ngmami ko nɛ ngɛ womi tɛtlɛɛ ɔ mi ɔ kɛ tsɔɔ lɛ. E kane 2 Korinto Bi 1:3, 4 ɔ. Lejɛ ɔ de ke: ‘Tsɛ mɔbɔ nalɔ, kɛ bua womi tsuo Mawu ɔ woɔ wa bua ngɛ wa kahi tsuo a mi.’ Wetsɛ ɔ bua jɔ munyu ɔ he wawɛɛ, enɛ ɔ he ɔ, e de wa nyɛmi ɔ kaa e kpale kane ngmami ɔ ekohu. Nyumu ɔ tsɔɔ bɔ nɛ e kɛ e yo ɔ hia bua womi ha, nɛ amlɔ nɛ ɔ, e bua jɔ Baiblo ɔ mi sɛ gbi ɔ he. Anɛ enɛ ɔ tsɔɔ we kaa he wami nɛ ngɛ Mawu Munyu ɔ mi ɔ tsuɔ ní ngɛ wa fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi lo?​—Níts. 19:20. w17.09 26 ¶9-10

Atsinyɛ jemi ko be he kaa nɔ́ nɛ Abosiami pee ɔ gba Mawu bɔfohi anɔkualetsɛmɛ ɔmɛ a nya, nɛ a mi mi fu Abosiami. Se Yehowa to e tsui si. E susu he saminya, nɛ e tsu he ní bɔ nɛ sa. E ha we nɛ e mi mi nɛ fu mla, nɛ e ngɛ Satan atua tsɔmi ɔ he ní tsue ngɛ blɔ nɛ da nɔ. (2 Mose 34:6; Hiob 2:2-6) Mɛni he je? Yehowa ngmɛ blɔ konɛ be nɛ pue mi, ejakaa e sume nɛ nɔ ko hɛ mi nɛ kpata, se mohu “nɔ tsuaa nɔ nɛ tsake e tsui.” (2 Pet. 3:9) Bɔ nɛ Yehowa yeɔ e he nɔ ha a ha nɛ wa na kaa e sa nɛ wɔ hu waa hyɛ wa munyu tutui kɛ wa ní peepee saminya, nɛ wa he ko sɔ tsɔ kɛ pee nɔ́ ko. Ke e he ba hia nɛ o pee juɛmi ngɛ nɔ́ ko nɛ e he hia wawɛɛ he ɔ, mo he be kɛ susu níhi a he konɛ o pee juɛmi nɛ da. Moo sɔle kɛ bi nile konɛ o nyɛ nɛ o tu munyu nɛ sa, aloo o pee nɔ́ nɛ da. (La 141:3) Ke o mi mi fu ɔ, e he wɛ kaa o maa pee níhi kɛ be nɔ. Wa kpɛti nihi fuu ngɛ nɛ wa de ní komɛ aloo wa pee ní komɛ hyɛ nɛ pee se ɔ, wa ná jinɛ wa de we aloo wa pee we jã!​—Abɛ 14:29; 15:28; 19:2. w17.09 4 ¶6-7

Anɛ matsɛ pɛɛ nɛ a kɛ bu Osɔfo Nɔkɔtɔma Yoshua a tsɔɔ kaa a wo lɛ matsɛ lo? Dɛbi. Pi David nina ji Yoshua, enɛ ɔ he ɔ, e be he blɔ kaa e yeɔ matsɛ. Matsɛ pɛɛ nɛ a kɛ bu lɛ ɔ ji gbami ko nɛ tsɔɔ kaa nɔ ko ma ba ye matsɛ kɛ osɔfo kɛ ya neneene. A tsɛɛ osɔfo nɔkɔtɔma nɛ a wo lɛ matsɛ nɛ ɔ ke Tsɛ̃. Ngmami ɔ ha nɛ e pee heii kaa Tsɛ̃ nɛ ɔ ji Yesu Kristo. (Yes. 11:1; Mat. 2:23, sisi ningma) Akɛnɛ Yesu ji Matsɛ kɛ Osɔfo Nɔkɔtɔma he je ɔ, lɛ ji Yehowa hiɔwe tabo ɔ hɛ mi nyɛɛlɔ. Enɛ ɔ he ɔ, e bɔɔ mɔde kaa e maa po Mawu we bi a he piɛ ngɛ je nɛ yi wu tso ní peepee hyi lɛ tɔ nɛ ɔ mi. (Yer. 23:5, 6) E be kɛe nɛ Kristo maa nyɛɛ e tabo ɔ hɛ mi kɛ kpata je ma amɛ a hɛ mi konɛ e kɛ fĩ Mawu nɔ yemi ɔ se, nɛ e kɛ po Yehowa we bi a he piɛ. (Kpoj. 17:12-14; 19:11, 14, 15) Se loko Tsɛ̃ aloo Yesu ma ba kojo je ma amɛ ɔ, e ngɛ ní tsumi ngua ko nɛ e ma tsu. w17.10 29 ¶12-14

Ke tade nɛ ngɛ o he ɔ sɛ mu, aloo e mi ngɛ fu jee ɔ, mɛni o maa pee? O kɛ oya yemi ma je amlɔ nɔuu. Jã kɛ̃ nɛ e sa nɛ waa kɛ oya yemi nɛ bu kɔkɔ bɔmi nɛ a kɛ ha wɔ kaa waa ngmɛɛ su yayahi nɛ kɛ Mawu su ɔmɛ kɔ we ɔ a he ɔ tue. Wa suɔ kaa waa kɛ Paulo ga womi nɛ e mi tsɔ heii nɛ e kɛ ha Kristofohi nɛ a hi si ngɛ e be ɔ mi ɔ ma tsu ní. E de ke: “Nyɛ kpa ní nɛ ɔmɛ tsuo.” Su yayahi nɛ Paulo tu a he munyu ɔ a kpɛti kake ji ajuama bɔmi. (Kol. 3:5-9) Hela munyu nɛ a kɛ ngma Baiblo ɔ nɛ a tsɔɔ sisi ke “ajuama bɔmi” ɔ tsɔɔ nyumu kɛ yo nɛ a náa bɔmi be mi nɛ a sɛ we gba si himi mi ngɛ mlaa nya, aloo nyumu kɛ nyumu loo yo kɛ yo nɛ a náa bɔmi. Paulo de e nyɛmimɛ Kristofohi kaa a ‘gbe akɔnɔ níhi nɛ haoɔ mɛ ɔ.’ Enɛ ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ a gbe akɔnɔ fɛɛ akɔnɔ nɛ ma ha nɛ a ngɔ a he kɛ wo ‘ajuama bɔmi’ mi ɔ. Paulo munyu ɔmɛ tsɔɔ kaa ja wa bɔ mɔde wawɛɛ loko wa ma nyɛ maa gbe akɔnɔ yayahi ngɛ wa mi. Se kɛ̃ ɔ, wa ma nyɛ maa ye akɔnɔ yayahi a nɔ. w17.08 18 ¶5-6

Si fɔfɔɛhi nɛ waa kɛ kpeɔ mwɔnɛ ɔ ngɛ kaa nɔ́ nɛ gbalɔ Mika kɛ kpe ngɛ e be ɔ mi ɔ. E hi si ngɛ Matsɛ Ahaz yiwutsotsɛ ɔ yi nɔ. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, a sisiɔ nihi ngɛ blɔ slɔɔtohi a nɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ni ɔmɛ tsuo “a he sɔɔ kɛ yayami peemi.” (Mika 7:1-3) Mika yɔse kaa lɛ nitsɛ e be nyɛe ma tsake si fɔfɔɛ ɔ. Ke wa ngɛ hemi kɛ yemi kaa Mika a, wa ma ná suɔmi ɔ kaa wa maa hyɛ Yehowa blɔ. Wa si fɔfɔɛ ɔ be kaa nɔ ko nɛ a bu lɛ gbenɔ fɔ nɛ e ngɛ mlɛe ngɛ tsu mi kaa be ɔ nɛ su nɛ a ya gbe lɛ. E mlɛɔ, se pi e bua nɔ, nɛ e sume nɛ jamɛ a ligbi ɔ nɛ su. Wa si fɔfɔɛ ɔ be jã kulaa! Wɔɔ lɛɛ wa suɔ kaa wa maa hyɛ Yehowa blɔ, ejakaa wa le kaa neneene wami he si nɛ e wo wɔ ɔ maa ba mi ngɛ be nɛ sa mi, ngɛ be nya pɛpɛɛpɛ! Enɛ ɔ he ɔ, waa kɛ ‘tsui si tomi kɛ bua jɔmi fĩɔ si saminya.’ (Kol. 1:11, 12) Se ke wa pee we jã, nɛ waa kɛ huhuɛmi kɛ mi gbigblimi ngɛ Yehowa mlɛe, nɛ wa susu kaa e ngɛ tsle toe ɔ, Mawu bua be wa he jɔe.​—Kol. 3:12. w17.08 4 ¶6-7

Mɛni wa ma nyɛ maa pee konɛ wa nine nɛ su Yehowa yemi kɛ buami nɔ? E sa nɛ huɛ bɔmi kpakpa nɛ hi waa kɛ lɛ wa kpɛti. Ke wa ma nyɛ maa pee jã a, lɛɛ ja wa baa wa he si. (Zef. 2:3) Nihi nɛ a baa a he si ɔ toɔ a tsui si kɛ hyɛɛ Mawu blɔ konɛ e tsu sanehi a he ní, nɛ́ e je a nɔ́ nami ɔ kɛ je. Yehowa bua jɔɔ nihi kaa jã a he. Se ‘yiwutsotsɛmɛ lɛɛ Mawu sakee mɛ ngɔ fiaa si.’ (La 147:6b) Munyu nɛ ɔ mi jiɔ! Ke Yehowa ma ná wa he suɔmi nɛ́ e mi mi be wɔ fue ɔ, ja wa hie níhi nɛ e hie ɔ. (La 97:10) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e sa nɛ waa hie ajuama bɔmi. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ waa yu wa he ngɛ bɔmi nami he fonihi kɛ nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ ma nyɛ ma ha nɛ waa kɛ wa he nɛ wo ajuama bɔmi mi ɔ a he. (La 119:37; Mat. 5:28) Enɛ ɔ peemi be gbɔjɔɔ, se ja wa bɔ mɔde nɛ wa pee jã loko Yehowa maa jɔɔ wɔ. Ke wa ma nyɛ maa hwu kɛ si níhi nɛ Mawu hie ɔ, ja wa ngɔ wa hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ se pi wɔ nitsɛmɛ wa he nɔ. E sa nɛ waa sɔle ha Yehowa, nɛ wa kpa lɛ pɛɛ konɛ e ye bua wɔ. w17.07 19-20 ¶11-13

Ke wa ngɔ he lo nya níhi nɛ wa ngɛ ɔ kɛ fĩ Matsɛ Yemi ɔ se ɔ, e haa nɛ wa náa he blɔ kɛ yeɔ bua ni kpahi. Ke nihi nɛ a ngɛ he lo nya níhi, se a nyɛ we nɛ a kɛ a he nɛ wo be tsuo sɔmɔmi ní tsumi ɔ mi, aloo a nyɛ we nɛ a hia kɛ ho ma kpahi a nɔ ya a ná le kaa sika nɛ a kɛ fĩɔ fiɛɛmi ní tsumi ɔ se ɔ yeɔ bua ni kpahi ɔ, a bua jɔɔ. Sika nɛ wa jeɔ wa tsui mi nɛ waa kɛ haa a yeɔ bua nɛ a nyɛɔ peeɔ womihi kɛ haa nihi nɛ a ngɛ ohia mahi a nɔ nɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ ngɛ yiblii woe ngɛ lejɛ ɔ, nɛ a kɛ fĩɔ fiɛɛmi ní tsumi ɔ se hulɔ. Jeha komɛ nɛ be ɔ, e biɔ nɛ nyɛmimɛ nɛ a ngɛ ma komɛ kaa Congo, Madagascar, kɛ Rwanda nɔ ɔ nɛ a hla kaa a maa ngɔ sika bɔɔ nɛ a ngɛ ɔ kɛ he niye ní kɛ ha a weku mi bimɛ, aloo a kɛ ma he Baiblo. Nɛ loko nɔ ko ma nyɛ ma he Baiblo ɔ eko ɔ, ja e tsu ní otsi aloo nyɔhiɔ kake. Yemi kɛ buami nɛ nihi kɛ haa nɛ waa kɛ yeɔ bua wa nyɛmimɛ ngɛ ohia mahi a nɔ konɛ wɔ tsuo wa nɔ́ ɔ nɛ “pee pɛ” he je ɔ, amlɔ nɛ ɔ, Yehowa asafo ɔ nyɛ nɛ e tsɔɔ Baiblo ɔ sisi kɛ ya a gbi ɔmɛ a mi, nɛ wekuhi nɛ a ngɛ lejɛ ɔ tsuo a mi bimɛ a nine su Baiblo ɔ eko nɔ. Baiblo kaseli hu a nine su eko nɔ.​—2 Kor. 8:13-15. w17.07 9 ¶11

Mɛni he je nɛ ke wa susu se nami nɛ ngɛ anɔkuale nɛ wa yeɔ ɔ he ɔ, lɔ ɔ woɔ wa bua a? Ejakaa kahi nɛ waa kɛ kpeɔ ɔ tsuɔ yi mi tomi ko he ní. Kahi nɛ waa kɛ kpeɔ ɔ tsɔɔ we kaa Yehowa sume wa sane, mohu ɔ, a haa nɛ wa náa he blɔ kɛ tsɔɔ kaa wa fĩɔ Mawu nɔ yemi ɔ se. Ke wa to wa tsui si kɛ da kahi a nya a, lɔ ɔ haa nɛ wa “peeɔ Mawu suɔmi nya ní,” nɛ e woɔ hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ wa ngɛ ɔ mi he wami. (Rom. 5:3-5) Hiob sane ɔ ha nɛ wa na kaa “Yehowa mi mi hi wawɛɛ nɛ e ji mɔbɔ nalɔ.” (Yak. 5:11) Enɛ ɔ he ɔ, wa ngɛ nɔ mi mami kaa e maa jɔɔ waa kɛ nihi tsuo nɛ wa fĩɔ e nɔ yemi ɔ se ɔ. Enɛ ɔ nɛ wa le ɔ yeɔ bua wɔ konɛ waa kɛ ‘tsui si tomi kɛ bua jɔmi nɛ fĩ si saminya.’ (Kol. 1:11) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e be gbɔjɔɔ kaa wa ma fĩ Yehowa nɔ yemi ɔ se. Enɛ ɔ he ɔ, be fɛɛ be nɛ waa kɛ kahi nɛ a nya wa maa kpe ɔ, e sa nɛ wa kai wa he nɔ́ he je nɛ e sa nɛ wa fĩ Mawu nɔ yemi ɔ se ɔ. w17.06 25-26 ¶15-16

Mwɔnɛ ɔ, nihi fuu ngɔ a juɛmi kɛ ma he dlami nɛ ba nɔ, kɔmpiuta klamahi, fon kɛ ní kpahi a nɔ. Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ Kristofo no fɛɛ Kristofo no nɛ e pɔ e he bimi ke: ‘Anɛ he lo nya níhi a he hia mi hluu kaa i puɛɔ be fuu kɛ hlaa lɔle ehehi, aloo tade ehehi nɛ a ba nɔ, se i nɛ be nɛ ma kɛ dla ye he kɛ ha asafo mi kpehi lo? Anɛ níhi nɛ adesahi peeɔ ngɛ si himi mi daa ligbi ɔ ngɔɔ ye be tsuo, nɛ i nɛ be fuu kɛ ha sɔlemi kɛ Baiblo kanemi lo?’ Ke wa yɔse kaa wa suɔ he lo nya níhi pe Kristo ɔ, e sa nɛ wa susu Yesu munyu nɛ ngɛ mwɔnɛ ɔ ngmami ɔ mi ɔ he. Yesu tsɔɔ kaa “nɔ ko be nyɛe maa pee nyɔguɛ kɛ ha nyɔmtsɛmɛ enyɔ.” Lɔ ɔ se ɔ, e de ke: “Nyɛ be nyɛe maa pee nyɔguɛhi kɛ ha Mawu, kɛ Ní Nami tsuo.” Ejakaa “nyɔmtsɛmɛ” enyɔ ɔmɛ a ti nɔ tsuaa nɔ maa suɔ kaa o ngɔ o tsui tsuo kɛ sɔmɔ lɛ. (Mat. 6:24) Akɛnɛ wa ji adesahi nɛ wa yi mluku he je ɔ, e sa nɛ wɔ tsuo waa bɔ mɔde nɛ waa hwu kɛ si “wa he lo ɔ we akɔnɔ ɔmɛ” nɛ eko ji he lo nya níhi fuu a se dimi ɔ.​—Efe. 2:3. w17.05 25-26 ¶15-16

E ngɛ mi kaa wa yi mluku, nɛ wa ngɛ kaa zu buɛhi mohu lɛɛ, se sɛ gbi nɛ wa ngɛ fiɛɛe ɔ ma nyɛ ma ha nɛ waa kɛ nihi nɛ a buɔ tue ɔ tsuo nɛ ná neneene wami. Suɔmi nɛ bɔfo Paulo ngɛ kɛ ha fiɛɛmi ní tsumi ɔ wo lɛ he wami nɛ e fiɛɛ wawɛɛ, nɛ e pee nihi kaseli. (Rom. 1:14, 15; 2 Tim. 4:2) Enɛ ɔ ye bua lɛ nɛ benɛ a ngɛ lɛ yi mi wae wawɛɛ po ɔ, e nyɛ nɛ e da nya. (1 Tɛs. 2:2) Mɛni wa ma nyɛ maa pee kɛ tsɔɔ kaa wɔ hu wa bua jɔ fiɛɛmi ní tsumi ɔ he? Paulo ngɔ he blɔ fɛɛ he blɔ nɛ e ná a kɛ fiɛɛ ha nihi. Enɛ ɔ ji blɔ kake nɛ Paulo gu nɔ kɛ tsɔɔ kaa e bua jɔ fiɛɛmi ní tsumi ɔ he. Kaa bɔ nɛ bɔfo ɔmɛ kɛ Kristofohi nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ pee ɔ, wɔ hu wa fiɛɛɔ kɛ haa nihi be mi nɛ wa be fiɛɛmi tso mi, ngɛ ma gbɛ nɔ, kɛ wehi a mi. (Níts. 5:42; 20:20) Wa hlaa blɔhi nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ pee babauu ngɛ wa sɔmɔmi ní tsumi ɔ mi bɔ nɛ wa si fɔfɔɛ maa ngmɛ wɔ blɔ. Eko ɔ, wa ma nyɛ ma sɔmɔ kaa blɔ gbali a wali aloo daa blɔ gbali. Jehanɛ hu ɔ, wa ma nyɛ maa kase gbi kpa, aloo waa hia kɛ ho he kpahi ngɛ wa ma a mi nɔuu aloo ma kpa nɔ ya konɛ wa ya sɔmɔ ngɛ lejɛ ɔ.​—Níts. 16:9, 10. w17.06 10-11 ¶8-9

Ní yayahi fuu nɛ ngɛ nɔ yae ngɛ je nɛ ɔ mi ɔ, pi ni kakaakahi nɛ a ngɛ pee, mohu ɔ, kuuhi nɛ adesahi to blɔ nya a lɛ a ngɛ pee. Mo susu bɔ nɛ jami blɔ nya tomi ɔmɛ sisi nimli ayɔhi abɔ ha a he nɛ o hyɛ. A yeɔ Mawu he lakpa, a tsɔɔ kaa nihi be nyɛe nɛ a he Baiblo ɔ ye, a sisiɔ nihi ngɛ bɔ nɛ zugba a kɛ adesahi a nyagbe ma ji ha a he, nɛ a yeɔ lakpa kpahi hulɔ. Nɛ ma kudɔmi blɔ nya tomi ɔmɛ hu nɛɛ? A haa nɛ ma teɔ si kɛ woɔ ma, nɛ wɛtsohi teɔ si kɛ woɔ wɛtsohi, nɛ a kɛ a sibi hwuɔ ta. A haa nɛ ohiatsɛmɛ kɛ nihi nɛ a be nɔ ko ɔ a ní peeɔ mɔbɔ, a heɔ nyɔ mi ní, nɛ a hyɛɛ nihi a hɛ mi. Jehanɛ hu ɔ, mo susu ní tsumi nguahi nɛ a hɛ tsuɔ ɔ a he nɛ o hyɛ. A woɔ kɔɔhiɔ ɔ mi mu, a puɛɔ adebɔ níhi, nɛ a sisiɔ nihi nɛ a kɛ mɛ yeɔ jua a konɛ nihi bɔɔ komɛ nɛ a ná ní kpɔtɔɔ. Mawu wo si kaa e ma kpata je ɔ nɔ yemi ɔmɛ, kuuhi nɛ a fĩ nɔ yemi ɔmɛ a se, kɛ nɔ fɛɛ nɔ nɛ piɛɛ a he kɛ teɔ si kɛ woɔ Mawu Matsɛ Yemi ɔ hɛ mi.​—Yer. 25:31-33. w17.04 11 ¶7-8

Yehowa, ‘nɔ nɛ kaa adesa tsui hyɛɔ’ ɔ na Ahab mɔbɔ. (Abɛ 17:3) Kɛ bɔ nɛ Yehowa tsu sane ɔ he ní ha a ha nɛ nihi nɛ a le kaa Ahab pee yayami nɛ hɛdɔ ngɛ he ɔ pee a ní kɛɛ? Eko ɔ, akɛnɛ e ngɛ kaa nɔ́ nɛ Yehowa tsake e juɛmi he je ɔ, lɔ ɔ ba pee hemi kɛ yemi he ka kɛ ha Nabot weku li kɛ e huɛmɛ. Ke jã a, lɛɛ he si bami ma nyɛ maa po a he piɛ nɛ a kai kaa e sa nɛ a ya nɔ nɛ a sɔmɔ Yehowa ngɛ anɔkuale mi, nɛ a ná hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa a Mawu ɔ be nyɛe maa ye sane yaya. (5 Mose 32:3, 4) Hwɔɔ se ɔ, ke Yehowa tle dali si ɔ, Nabot weku li ɔmɛ maa na a suɔli nɛ a gbo ɔ ekohu. A maa na kaa Yehowa ye dami sane kɛ pi si. (Hiob 14:14, 15; Yoh. 5:28, 29) Jehanɛ hu ɔ, nɔ nɛ baa e he si ɔ le kaa “Mawu maa kojo wɔ ngɛ níhi tsuo nɛ wa pee ɔ a he. Níhi nɛ wa pee ngɛ laami mi po, e maa kojo wɔ ngɛ a he; kpakpa jio, yaya jio.” (Fiɛlɔ 12:14) Niinɛ, ke Yehowa ngɛ nihi kojoe ɔ, e susuɔ níhi fuu nɛ wa juɛmi sui he po a he. Enɛ ɔ he ɔ, he si bami maa ye bua wɔ konɛ hemi kɛ yemi nɛ wa ngɛ ngɛ Yehowa mi ɔ mi nɛ ko gbɔjɔ. w17.04 24 ¶8-9

Bɔ nɛ je ɔ si fɔfɔɛ ngɛ ha he je ɔ, wa nyɛmimɛ ɔmɛ fuu ya saa we ngɛ ma kpahi a nɔ. Enɛ ɔ ma nyɛ maa pee haomi agbo. Mo susu níhi nɛ e sa nɛ a kase ngɛ be kake mi ɔ he nɛ o hyɛ. E sa nɛ a kase gbi ehe kɛ kusumi ehe, nɛ́ a ngɔ mlaa ehehi kɛ tsu ní. To womi, be nɔ yemi, sukuu yami, kɛ jokuɛwi a tsɔsemi hu ngɛ! Anɛ o maa to o tsui si nɛ o je bumi mi kɛ ye bua wa nyɛmimɛ nɛ a kɛ si fɔfɔɛ nɛ ɔ ngɛ kpee ɔ lo? (Filip. 2:3, 4) Jehanɛ hu ɔ, be komɛ ɔ, amlaalo ɔ haa nɛ e he waa kɛ haa nyɛmimɛ nɛ ɔmɛ kaa a kɛ asafo nɛ ngɛ lejɛ ɔ maa bɔ. Amlaalo ɔ ní tsumi komɛ woɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ a he gbeye kaa a be mɛ ye buae. Amlaalo ɔ ma nyɛ maa nyɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ a nɔ kaa a kplɛɛ ní tsumi ko nɛ ma bi nɛ a po asafo mi kpehi a mi ɔ nɔ, ke pi jã a, a be hae nɛ a hi ma a mi. Akɛnɛ nyɛmimɛ ɔmɛ ekomɛ ye gbeye he je ɔ, a kplɛɛ ní tsumi ɔ nɔ jã. Enɛ ɔ he ɔ, ke wa nyɛmimɛ ɔmɛ ba hia si ɔ, e sa nɛ wa ya kpee mɛ amlɔ nɔuu. E sa nɛ a na kaa wa susuɔ a he. Ke wa je mi mi himi kpo kɛ tsɔɔ mɛ, nɛ wa ye bua mɛ ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ maa wo a hemi kɛ yemi ɔ mi he wami.​—Abɛ 12:25. w17.05 5 ¶9-10

Yesu tsɔɔ kaa níhi nɛ ma kadi “je nɛ ɔ nyagbe be” ɔ a kpɛti kake ji kaa “suɔmi nɛ nihi babauu ngɛ ɔ nya maa jɔ.” (Mat. 24:3) Ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ, Yuda bi nɛ a deɔ ke a ji Mawu we bi ɔ ha nɛ suɔmi nɛ a ngɛ kɛ ha Mawu ɔ nya jɔ. Se Kristofohi fuu nɛ a hi si ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ ya nɔ nɛ a ‘fiɛɛ sane kpakpa a nɛ kɔɔ Yesu Kristo he ɔ,’ nɛ a je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ Mawu kɛ a nyɛmimɛ Kristofohi, kɛ nihi nɛ a he we Mawu yi ɔ. (Níts. 2:44-47; 5:42) Se Yesu se nyɛɛli komɛ nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ ha nɛ a suɔmi ɔ nya jɔ. Yesu Kristo nɛ a tle lɛ si ɔ de Kristofohi nɛ a hi Efeso ɔ ke: “Se kɛ̃ ɔ, i ngɛ enɛ ɔ kɛ si mo, kaa o ngmɛɛ suɔmi nɛ o ngɛ kekle ɔ he.” (Kpoj. 2:4) Mɛni he je nɛ Yesu de jã a? Eko ɔ, Kristo se nyɛɛli nɛ ɔmɛ ngɔ a juɛmi kɛ ma he lo nya níhi a nɔ.​—Efe. 2:2, 3. w17.05 17 ¶1-3

Yefta ji hɛ mi nyɛɛlɔ kɛ ta bulɔ nɛ e ngɛ kã. Hana hu ji yogbayo nɛ baa e he si, nɛ e hyɛɛ e we mi bi a nɔ saminya. Kojolɔ Yefta kɛ Elkana yo Hana tsuo sɔmɔ Mawu kake. Se ngɛ lɔ ɔ se ɔ, mɛni nɔ́ kpa ko hu nɛ mɛ tsuo a pee? A ti nɔ tsuaa nɔ wo Mawu si, nɛ mɛ tsuo a ye a siwo ɔ nɔ. Nyumuhi kɛ yihi tsuo nɛ a ngɛ mwɔnɛ ɔ nɛ a suɔ kaa a maa wo Yehowa si ɔ ma nyɛ maa kase a nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa a. Ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ, si womi ji kita nɛ nɔ ko ma kã Mawu. Nɔ ɔ woɔ Mawu si kaa e maa pee nɔ́ ko, loo e maa ke lɛ nɔ́ ko, loo e ma sɔmɔ lɛ ngɛ blɔ klɛdɛɛ ko nɔ, aloo e maa yu e he ngɛ ní komɛ a he. Ke nɔ ko maa wo si ɔ, e jeɔ lɛ nitsɛ e suɔmi mi kɛ peeɔ jã, nɔ ko nyɛ we e nɔ. Mawu naa si womi kaa nɔ́ ko nɛ ngɛ klɔuklɔu nɛ e sa kaa a ye nɔ, ejakaa e ji kita ko nɛ hɛdɔ ngɛ he, nɛ e tsɔɔ nɔ́ nɛ nɔ ko suɔ kaa e maa pee loo e be pee.​—1 Mose 14:22, 23; Heb. 6:16, 17. w17.04 3 ¶1-2