May

E ngɛ mi kaa tsɔsemi yeɔ nɔ mohu lɛɛ, se ke nɔ ko kplɛɛ we tsɔsemi nɔ ɔ, nyagba nɛ jeɔ mi kɛ baa a yeɔ nɔ pe tsɔsemi ɔ po. (Heb. 12:11) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nyɛ ha nɛ wa susu Kain sane ɔ he nɛ waa hyɛ. Benɛ Kain ná ninyɛ kɛ ha Habel ɔ, Mawu bɔ Kain kɔkɔ ke: “Mɛni he je o mi mi fu nɛ o tu o hɛ mi kikɛ nɛ ɔ? E ji o pee nɔ́ nɛ hi jinɛ i ko ná o he bua jɔmi. Se akɛnɛ o ya pee we nɔ́ nɛ hi ɔ, yayami buu si ngɛ o sinya a nya kaa lohwe dikalɔ nɛ e miɔ nɛ e maa tu mla mo. Se, hyɛ nɛ o ye yayami ɔ nɔ.” (1 Mose 4:6, 7) Se Kain bui Yehowa tue, nɛ yayami ye e nɔ. Enɛ ɔ ha nɛ e na nɔ́ e wami be tsuo! (1 Mose 4:11, 12) Kaa Kain bu Yehowa tue ɔ, jinɛ haomi kaa kikɛ ko bɛ e nɔ. Yehowa sume nɛ haomi kaa jã nɛ ba wɔ hu wa nɔ! (Yes. 48:17, 18) Enɛ ɔ he ɔ, nyɛ ha nɛ waa ‘bu tsɔsemi tue nɛ waa le ní.’​—Abɛ 8:33. w18.03 32 ¶18-20

Kɛ Daniel plɛ kɛ ba le Yehowa ha kɛɛ? E ngɛ heii kaa Daniel fɔli tsɔse lɛ saminya. A tsɔɔ lɛ kaa e sa nɛ e suɔ Yehowa kɛ e Munyu nɛ a ngma a. Daniel pee jã e wami be tsuo. Benɛ Daniel bwɔ po ɔ, e ya nɔ nɛ e kase Ngmami ɔ saminya. Daniel ba le Mawu wawɛɛ. E le níhi tsuo nɛ Mawu pee kɛ ha Israel bi ɔmɛ hulɔ. Wa naa enɛ ɔ ngɛ sɔlemi nɛ e je e tsui mi kɛ sɔle nɛ a ngma ngɛ Daniel 9:3-19 ɔ. Moo bɔ mɔde nɛ o kane ngmami nɛ ɔ nɛ o pue o yi mi tɛ ngɛ he. Akɛnɛ Babilon ma a ji wɔ jali a ma he je ɔ, e he maa wa ha Yuda bi kaa e ma ja Mawu ngɛ lejɛ ɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Yehowa de Yuda bi ɔmɛ ke: “Ma a nɛ i ha nɛ a ngɔ nyɛ kɛ ya hi mi ɔ, nyɛ hla jamɛ a ma a nɔ yami.” (Yer. 29:7) Se jamɛ a be ɔ mi nɔuu hu ɔ, Yehowa suɔ kaa a ja lɛ pɛ. (2 Mose 34:14) Mɛni ye bua Daniel nɛ e nyɛ nɛ e ye fami enyɔ nɛ ɔmɛ tsuo a nɔ? Mawu he nile nɛ e ngɛ ɔ ye bua lɛ nɛ e na kaa e sa nɛ e bu Mawu tue kekle loko e bu adesa nɔ yeli tue. Jeha lafa komɛ a se ɔ, Yesu hu ma sisi tomi mlaa nɛ ɔ nɔ mi.​—Luka 20:25. w18.02 10 ¶11-12

Anɛ o kɛ haomihi kaa hiɔ, sika he nyagba aloo yi mi wami ngɛ kpee lo? Anɛ be komɛ ɔ, ní komɛ haa nɛ bua jɔmi nɛ o kɛ sɔmɔɔ Yehowa a baa si lo? Ke o heto ɔ ji ee ɔ, lɛɛ Noa, Daniel kɛ Hiob a nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ ma nyɛ maa wo mo he wami. Nimli nɛ ɔmɛ yi mluku, nɛ a kɛ nyagbahi fuu nɛ waa kɛ kpeɔ mwɔnɛ ɔ ekomɛ kpe. A nyagba amɛ ekomɛ po ha nɛ a wami ya je oslaa mi. Se a ya nɔ nɛ a ye Mawu anɔkuale, enɛ ɔ he ɔ, Mawu na mɛ kaa nihi nɛ a pee hemi kɛ yemi kɛ tue bumi he nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ wa ma nyɛ maa kase. (Eze. 14:12-14) Ezekiel ngma ngmami nɛ ɔ ngɛ Babilonia ngɛ jeha 612 ɔ mi loko a fɔ Kristo. (Eze. 1:1; 8:1) Benɛ Ezekiel ngma munyu nɛ ɔ, e kɛ we kulaa nɛ a kpata Yerusalɛm ma a hɛ mi ngɛ jeha 607 ɔ mi loko a fɔ Kristo. Yerusalɛm bi ɔmɛ a kpɛti nihi bɔɔ pɛ nɛ a ye Mawu anɔkuale, nɛ a bu lɛ tue kaa bɔ nɛ Noa, Daniel kɛ Hiob pee ɔ. Enɛ ɔ he ɔ, a he a yi wami. (Eze. 9:1-5) Mwɔnɛ ɔ hu ɔ, nihi nɛ a baa a je mi kaa nimli nɛ ɔmɛ ɔ pɛ ji nihi nɛ Yehowa ma kadi mɛ kɛ ha yi baami ngɛ nyagbe ligbi ɔ nɔ.​—Kpoj. 7:9, 14. w18.02 3-4 ¶1-3

Ke o ji niheyo aloo yiheyo ɔ, mo bi o he ke: ‘Anɛ i yaa asafo mi kpehi kɛ fiɛɛmi akɛnɛ ye fɔli ɔmɛ suɔ kaa ma pee jã he je lo? Anɛ huɛ bɔmi kpakpa ngɛ i kɛ Mawu wa kpɛti lo?’ Pi nihewi kɛ yihewi pɛ nɛ e sa kaa a ngɔ mumi mi otihi kɛ ma a hɛ mi. E sa nɛ Yehowa sɔmɔli tsuo nɛ a ngɔ mumi mi otihi kɛ ma a hɛ mi. Ke wɔ tsuo wa pee jã a, wa he maa wa ngɛ mumi mi. (Fiɛlɔ 12:13) Ke wa na tsakemihi nɛ e sa kaa waa pee ngɛ wa si himi mi ɔ, e sa nɛ waa bɔ mɔde nɛ waa pee he nɔ́ ko. Mumi mi nimli nɛ wa maa pee ɔ he hia wawɛɛ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e ji wami kɛ gbenɔ sane. (Rom. 8:6-8) Se Yehowa hyɛ we blɔ kaa waa pee wa ní kaa nihi nɛ a ye mluku. Yehowa mumi ɔ ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa ya wa hɛ mi. Se kɛ̃ ɔ, e sa nɛ wɔ nitsɛmɛ waa bɔ wa he mɔde. E ngɛ mi kaa Baiblo kasemi ngɔɔ mohu lɛɛ, se e sɛ nɛ waa na Baiblo ɔ kaa nyazia womi ko nɛ a ngma nɛ a kɛ jeɔ hɛja. E sa nɛ waa bɔ mɔde nɛ wa hla junehi nɛ maa ye bua wɔ ngɛ Baiblo ɔ mi. w18.02 25 ¶10-11

E he hia we nɛ nɔ ko nɛ le nɔ́ fɛɛ nɔ́ ngɛ Baiblo ɔ mi loko e jɔɔ e he nɔ ha Mawu nɛ a baptisi lɛ. Ke a baptisi nɔ ko po ɔ, e sa nɛ e ya nɔ nɛ e kase anɔkuale ɔ. (Kol. 1:9, 10) Ke jã a, lɛɛ mɛni ji níhi nɛ e sa nɛ nɔ ko nɛ e le loko a baptisi lɛ? Níhi a si kpami ko nɛ weku ko nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ ná a ma nyɛ maa ye bua wɔ. (Níts. 16:25-33) Maa pee jeha 50 ɔ mi benɛ Paulo hia blɔ si enyɔne kɛ ya tsu ma se sane kpakpa fiɛɛmi ní tsumi ɔ, e ya Filipi hulɔ. Benɛ e ya lejɛ ɔ, a po munyu kɛ fɔ e kɛ Silas a nɔ, nɛ a wo mɛ tsu. Jamɛ a nyɔ ɔ mi ɔ, zugba mimiɛ wawɛɛ, nɛ tsu womi he ɔ sinya amɛ tsuo bli. Bulɔ nɛ e ngɛ nihi nɛ a wo mɛ tsu ɔ a nɔ hyɛe ɔ susu kaa ni ɔmɛ tu fo kɛ je. Enɛ ɔ he ɔ, e pee e juɛmi kaa e maa gbe e he, se Paulo tsi e nya. Paulo kɛ Silas ye bulɔ ɔ kɛ e weku ɔ odase saminya. A bua ba jɔ Yesu he anɔkuale nɛ a kase ɔ he, nɛ a ha nɛ a baptisi mɛ amlɔ nɔuu. w18.03 10 ¶7-8

Yehowa ji bua jɔmi Mawu, nɛ e we bi hu ngɛ bua jɔmi. Jehanɛ hu ɔ, Yehowa sɔmɔli be kaa nihi nɛ a suɔ mɛ nitsɛmɛ pɛ a he nɛ be fɛɛ be ɔ, a suɔ kaa nihi nɛ a ha mɛ níhi ɔ. Mohu ɔ, a ngɔɔ a he kɛ haa, nɛ a yeɔ bua ni kpahi. (Níts. 20:35; 2 Tim. 3:2.) Kɛ wa ma plɛ kɛ le kaa wa ngɛ wɔ nitsɛmɛ wa he suɔe pe bɔ nɛ e sa kaa waa suɔ Mawu ha kɛɛ? Nyɛ ha nɛ wa susu ga womi nɛ ngɛ Filipi Bi 2:3, 4 ɔ he nɛ waa hyɛ. E de ke: “Nyɛ ko ngɔ pɛ aloo yaka hɛ mi nyami hlami kɛ pee nɔ́ ko nɔ́ ko, mohu ɔ, nyɛɛ je he si bami mi nɛ nyɛɛ bu ni kpahi kaa a nɔ kuɔ pe nyɛ, be mi nɛ nyɛ fo we nyɛ nitsɛmɛ pɛ nyɛ nɔ́ mi, se mohu nyɛ foɔ ni kpahi hu a nɔ́ mi ɔ.” E sa nɛ wa ti nɔ fɛɛ nɔ nɛ bi e he ke: ‘Anɛ i kɛ jamɛ a ga womi ɔ ngɛ ní tsue lo? Anɛ i bɔɔ mɔde kaa ma ye bua ni kpahi ngɛ asafo ɔ mi kɛ fiɛɛmi mi lo?’ E be gbɔjɔɔ kaa wa maa pee ní nɛ ɔmɛ. Ja wa mia wa hɛ mi loko wa ma nyɛ maa ngɔ wa he kɛ sã afɔle ha nihi. Se ke wa pee jã a, wa bua maa jɔ, ejakaa je mluku ɔ tsuo Nɔ Yelɔ ɔ bua maa jɔ wa he. w18.01 23 ¶6-7

E sa nɛ wa bi wa he ke: ‘Anɛ i heɔ yeɔ niinɛ kaa i piɛɛ asafo kake pɛ nɛ Yehowa kplɛɛ nɔ, nɛ e kɛ ngɛ ní tsue konɛ e yi mi tomi ɔ nɛ ba mi ɔ he lo? Anɛ i ngɛ Matsɛ Yemi ɔ he sane kpakpa a fiɛɛe saminya lo? Anɛ ye ní peepee tsɔɔ kaa i heɔ yeɔ kaa wa ngɛ nyagbe ligbi ɔmɛ a mi, nɛ e be kɛe nɛ Satan nɔ yemi ɔ maa ba nyagbe lo? Hemi kɛ yemi nɛ i ná ngɛ Yehowa kɛ Yesu mi benɛ i jɔɔ ye wami nɔ kɛ ha Yehowa Mawu ɔ, anɛ jamɛ a hemi kɛ yemi ɔ nɔuu nɛ i ngɛ amlɔ nɛ ɔ lo?’ (Mat. 24:14; 2 Tim. 3:1; Heb. 3:14) Sane bimi nɛ ɔmɛ a heto nɛ wa ma ha a maa ye bua wɔ, nɛ wa maa na nimli nɛ wɔ nitsɛmɛ wa ji. Moo kane ngmamihi kɛ munyu kpahi nɛ kɔɔ bɔ nɛ Kaimi ɔ he hia ha a he konɛ o susu he. (Yoh. 3:16; 17:3) E sa nɛ ‘o hi Yehowa lee,’ nɛ o ‘ya nɔ nɛ o ná hemi kɛ yemi’ ngɛ Yesu, nɛ ji e Bi kake too ɔ mi. Enɛ ɔ pɛ ji blɔ nɛ o ma nyɛ maa gu nɔ kɛ ná neneene wami. Bɔ nɛ pee nɛ wa dla wa he kɛ ha Kaimi ɔ, e he maa hia nɛ waa to ní kasemi he blɔ nya konɛ e ye bua wɔ nɛ waa hɛ kɛ su Yehowa kɛ Yesu he. w18.01 13 ¶5-6

Ke o kane Baiblo ɔ, kɛ wa womi ɔmɛ, nɛ o ya asafo mi kpehi ɔ, o nuɔ nihi nɛ Mawu ye bua mɛ a níhi a si kpamihi fuu. Se ke o ngɛ wae ngɛ Mawu jami mi ɔ, e sa nɛ o nyɛ nɛ o na bɔ nɛ Yehowa nitsɛ ye bua mo ngɛ o si himi mi ha. Mɛni níhi a si kpami o ná nɛ tsɔɔ kaa Yehowa peeɔ mo kpakpa? Kristofohi tsuo na Yehowa kpakpa peemi ɔ ngɛ blɔ kake ko nɔ. Lɔ ɔ ji gblami nɛ Mawu gbla wɔ kɛ ba e kɛ e Bi ɔ ngɔ ɔ. Eko ɔ, niheyo ko aloo yiheyo ko ma de ke, ‘Ye fɔli ɔmɛ lɛ Yehowa gbla, se imi lɛɛ, a fɔ mi kɛ wo asafo ɔ mi.’ Benɛ o jɔɔ o he nɔ ha Yehowa nɛ a baptisi mo ɔ, o kɛ Yehowa ba ná huɛ bɔmi ko nɛ ngɛ slɔɔto. Amlɔ nɛ ɔ lɛɛ, Yehowa le mo nitsɛnitsɛ. Baiblo ɔ wo si ke: “Ke nɔ ko suɔ Mawu ɔ, Mawu hu le jamɛ a nɔ ɔ.” (1 Kor. 8:3) Be fɛɛ be ɔ, moo bɔ mɔde nɛ o tsɔɔ kaa o bua jɔ he blɔ nɛ o ngɛ kaa Yehowa sɔmɔlɔ ngɛ e we asafo ɔ mi ɔ he. w17.12 26 ¶12-13

Eko ɔ, munyu nɛ ji “tsɔsemi” ɔ ma ha nɛ o juɛmi nɛ ya tue gblami nɔ. Se pi tue gblami pɛ ji tsɔsemi. Baiblo ɔ tsɔɔ kaa tsɔsemi hi, nɛ se nami ngɛ he kaa bɔ nɛ se nami ngɛ nile, juɛmi, suɔmi kɛ wami he ɔ. (Abɛ 1:2-7; 4:11-13) Se nami ngɛ he, ejakaa ke Mawu tsɔse wɔ ɔ, e tsɔɔ kaa e suɔ wɔ, nɛ e suɔ nɛ wa ná neneene wami. (Heb. 12:6) Eko ɔ, Yehowa maa gbla wa tue ke e ngɛ wɔ tsɔsee, se e kɛ yi mi wami pee we jã. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, nɔ́ nɛ “tsɔsemi” tsɔɔ titli ji, ní nɛ a tsɔɔ nɔ ko kaa bɔ nɛ fɔli tsɔɔ a bimɛ ní ɔ. Akɛnɛ wa ngɛ Kristofohi asafo ɔ mi he je ɔ, wa ji Mawu weku mi bimɛ. (1 Tim. 3:15) Wa kplɛɛ nɔ kaa Yehowa ngɛ he blɔ nɛ e woɔ wɔ mlaahi, nɛ e ngɛ he blɔ hu nɛ e tsɔseɔ wɔ ke wa tɔ̃. Jehanɛ hu ɔ, ke wa pee nɔ́ ko, nɛ haomi ko je mi kɛ ba a, tsɔsemi nɛ Yehowa kɛ haa wɔ ɔ kaiɔ wɔ kaa e he hia nɛ waa bu wa hiɔwe Tsɛ ɔ tue.​—Gal. 6:7. w18.03 23 ¶1; 24 ¶3

Ke o ji niheyo loo yiheyo, nɛ o susuɔ kaa o fɔli nɛ a ji Kristofohi ɔ nui mo sisi, aloo a ngɛ o nɔ nyɛe hu nɛɛ? Ke enɛ ɔ gbaa o nya a, eko ɔ, e ma ha nɛ o ma susu kaa Yehowa sɔmɔmi ha we nɔ bua jɔmi. Se ke nyagba nɛ ɔ he je ɔ, o kpa Yehowa sɔmɔmi ɔ, pee se ɔ, o ma ba yɔse kaa nɔ ko be nɛ e susuɔ o he wawɛɛ pe o fɔli nɛ a yeɔ Mawu gbeye, kɛ nihi nɛ a ngɛ o we asafo ɔ mi ɔ. Ke o fɔli gbla we o tue hyɛ ɔ, anɛ lɔ ɔ be hae nɛ o susu kaa a sume mo lo? (Heb. 12:8) Se eko ɔ, blɔ nɔ nɛ o fɔli guɔ kɛ tsɔseɔ mo ɔ ji nɔ́ nɛ o bua jɔɛ he. Ko susu blɔ nɔ nɛ a guɔ kɛ tsɔseɔ mo ɔ he, mohu ɔ, moo bɔ mɔde nɛ o le nɔ́ he je nɛ eko ɔ, a ngɛ jã pee. Enɛ ɔ he ɔ, moo to o tsui si nɛ o bɔ mɔde kaa o be hae nɛ munyuhi nɛ a tuɔ kɛ siɔ mo ɔ nɛ ha nɛ o mi mi nɛ fu. Mo kɛ pee oti kaa o ma ha nɛ o hɛ nɛ kã si konɛ o nyɛ nɛ o to o tsui si ke a ngɛ mo ga woe, nɛ́ o ná ga womi ɔ he se pe nɛ o ma ha nɛ blɔ nɔ nɛ a gu kɛ wo mo ga a nɛ hao mo tsɔ.​—Abɛ 1:8. w17.11 29 ¶16-17

Eko ɔ, o na kaa jokuɛwi komɛ ha nɛ a baptisi mɛ, se pee se ɔ, a tsɔɔ kaa nile be mi kaa a kɛ Mawu sisi tomi mlaa amɛ ma tsu ní. A kpɛti nihi fuu je anɔkuale ɔ mi. Enɛ ɔ he ɔ, eko ɔ, e maa pee mo kaa sisije ɔ, o bi ɔ maa hi si kaa Kristofo no, se kɛ yaa kɛ yaa a, eko ɔ, e maa ngmɛɛ kekleekle suɔmi nɛ e ná kɛ ha anɔkuale ɔ he. Mɛni o ma nyɛ maa pee konɛ e ko ba jã, konɛ o nyɛ nɛ o ye bua o bi ɔ nɛ e “wa kɛ su yi wami hemi he”? (1 Pet. 2:2) Bɔ nɛ pee nɛ waa na heto ɔ, nyɛ ha nɛ wa susu sɛ womi nɛ Paulo ngma kɛ ya ha Timoteo ɔ he. Paulo de ke: ‘Níhi nɛ o kase nɛ a plɛ o yi mi nɛ o he ye ɔ, yaa nɔ ngɛ a mi, ejakaa o le nihi nɛ o kase jamɛ a ní ɔmɛ ngɛ a ngɔ ɔ, nɛ kɛ je o bimwɔyo mi tɔɔ nɛ o le ngmami klɔuklɔu ɔmɛ [Hebri Ngmami ɔ], nɛ ji níhi nɛ ma nyɛ ma ha nɛ o pee juɛmitsɛ konɛ a he o yi wami kɛ gu hemi kɛ yemi ngɛ Kristo Yesu mi ɔ nɔ ɔ.’ (2 Tim. 3:14, 15) Mo kadi níhi nɛ Paulo wo ta a: (1) o le ngmami klɔuklɔu ɔmɛ, (2) níhi nɛ o kase nɛ a plɛ o yi mi nɛ o he ye, kɛ (3) o pee juɛmitsɛ konɛ a he o yi wami kɛ gu hemi kɛ yemi ngɛ Yesu Kristo mi ɔ nɔ. w17.12 18-19 ¶2-3

Jamihi fuu tsɔɔ hɛl tsɔɔmi, a heɔ mi dlami nyɔngma, nɛ a kɛ a he woɔ ma kudɔmi sanehi a mi nɛ a kɛ jeɔ nihi kɛ jeɔ Mawu he. Enɛ ɔ he ɔ, e be nyakpɛ kaa nihi fuu susuɔ kaa a ma nyɛ ma ná bua jɔmi ke a kɛ a he wui jami ko mi! Ngɛ anɔkuale mi ɔ, nɔ ko ma nyɛ ma ná bua jɔmi ke e kɛ e he wui lakpa jami mi, se ja huɛ bɔmi kpakpa ngɛ e kɛ Yehowa, nɔ nɛ ji “bua jɔmi Mawu” ɔ a kpɛti loko e ma nyɛ ma ná bua jɔmi nitsɛnitsɛ. (1 Tim. 1:11) Nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ Mawu peeɔ ɔ, e peeɔ konɛ ni kpahi nɛ a ná he se. E sɔmɔli hu ngɛ bua jɔmi, ejakaa a suɔ kaa a maa ye bua nihi. (Níts. 20:35) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, mo susu bɔ nɛ anɔkuale jami haa nɛ bua jɔmi hiɔ wekuhi a mi ha a he nɛ o hyɛ. Anɔkuale jami tsɔɔ wɔ kaa e sa nɛ wa je bumi kpo kɛ tsɔɔ wa hunomɛ kɛ wa yihi, waa ye wa gba si himi kita amɛ a nɔ, wa ko puɛ gba, wa tsɔse wa bimɛ konɛ a je bumi kpo, nɛ wa je suɔmi nitsɛnitsɛ kpo. Enɛ ɔ he ɔ, anɔkuale jami haa nɛ kake peemi kɛ bua jɔmi hiɔ wa we asafo ɔmɛ, kɛ waa kɛ wa nyɛmimɛ nɛ a ngɛ je kɛ wɛ ɔ wa kpɛti. w17.11 21 ¶6-7

Mawu sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ fuu kɛ bɔfo Paulo kpa gbi ngɛ nɔ́ nɛ e de nɛ ɔ he. Wɔ tsuo wa yi mluku, nɛ ke wa nyɛ we nɛ wa sɔmɔ Yehowa kaa bɔ nɛ wa ngɛ hlae ɔ, eko ɔ, e maa hao wɔ. Kristofohi nɛ a tɔ̃ tɔmi nɛ hɛdɔ ngɛ he ɔ a kpɛti ni komɛ susu kaa Mawu be nyɛe maa ngɔ kɛ pa mɛ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Ngmami ɔ ha nɛ wa náa nɔ mi mami kaa e sɛ kaa nihi nɛ a ya sa we ngɛ Yehowa ngɔ ɔ nɛ a susu kaa Yehowa kɛ a he tɔmi be mɛ pae. (La 34:22) Benɛ Paulo tsɔɔ bɔ nɛ e dɔ lɛ ha kaa e nyɛ we Yehowa tue bumi kɛ pi si se ɔ, e de ke: “Sina ha Mawu kɛ gu Yesu Kristo wa Nyɔmtsɛ ɔ nɔ!” (Rom. 7:25) Niinɛ, e ngɛ mi kaa e he wa ha Paulo kaa e maa ye e he nɔ, nɛ e pee yayami komɛ mohu lɛɛ, se e tsake e tsui, nɛ e ná nɔ mi mami kaa Mawu ngɔ e he yayami ɔmɛ kɛ pa lɛ kɛ gu Yesu nɔ. Yesu nɛ ji wa Kpɔlɔ ɔ yeɔ bua wɔ nɛ wa he nile bui wɔ fɔ, nɛ e haa wɔ tue mi jɔmi. (Heb. 9:13, 14) Akɛnɛ Yesu ji Osɔfo Nɔkɔtɔma he je ɔ, “e ma nyɛ ma he nihi nɛ a guɔ e nɔ kɛ hɛɛ mɛ kɛ suɔ Mawu he ɔmɛ a yi wami kɛ pi si hulɔ, ejakaa e ngɛ wami mi be fɛɛ be konɛ e kpa pɛɛ kɛ ha mɛ.”​—Heb. 7:24, 25. w17.11 8 ¶1-2; 12 ¶15

Kɛ wa ma plɛ kɛ ye wa he nɔ jɔɔmi kita a nɔ ha kɛɛ? E sa nɛ waa da ka fɛɛ ka nya, nyafii jio, ngua jio, kɛ tsɔɔ kaa wa yeɔ si nɛ wa wo Yehowa kaa wa ma je e yi “daa ligbi” ɔ nɔ. (La 61:8) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke nɔ ko nɛ waa kɛ lɛ tsuɔ ní aloo waa kɛ lɛ yaa sukuu ɔ jeɔ suɔmi nɛ hii nyumu kɛ yo a kpɛti ɔ kpo kɛ tsɔɔ wɔ ɔ, anɛ wa tsiɔ e nya kɛ tsɔɔ kaa wa “bua jɔ Yehowa blɔ ɔmɛ a he lo”? (Abɛ 23:26, NW) Ke mo pɛ nɛ o sɔmɔɔ Yehowa ngɛ o weku ɔ mi hu nɛɛ? Anɛ o biɔ Yehowa konɛ e ye bua mo nɛ o ya nɔ nɛ o ba o je mi kaa Kristofo no lo? Anɛ wa sɔleɔ ha wa hiɔwe Tsɛ nɛ ngɛ suɔmi ɔ daa, nɛ wa naa lɛ si kaa e suɔ wɔ, nɛ e ha nɛ wa ba ngɛ e nɔ yemi ɔ sisi lo? Anɛ o heɔ be kɛ kaneɔ Baiblo ɔ daa ligbi lo? Ngɛ blɔ ko nɔ ɔ, anɛ wa wui Yehowa si kaa wa maa pee ní nɛ ɔmɛ lo? E sa nɛ waa ye wa si womi ɔmɛ a nɔ. Ke wa je wa tsui mi tsuo kɛ sɔmɔ Yehowa a, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa suɔ lɛ, nɛ wa jɔɔ wa he nɔ kɛ ha lɛ niinɛ. Yehowa sɔmɔmi pi nɔ́ ko nɛ wa peeɔ kɛkɛ, mohu ɔ, e ji wa si himi. w17.10 23 ¶11-12

La polɔ ko nɛ a le lɛ wawɛɛ ɔ de ke: “Ke o nu munyu ko ɔ, e haa nɛ o susuɔ nɔ́ ko he. Ke o nu la ko ɔ, e haa nɛ o náa he numi ko. Se ke mo nitsɛ o la a, e haa nɛ munyu ɔmɛ taa o tsui he.” Munyu ko be nɛ ma nyɛ maa ‘ta wa tsui’ he pe munyuhi nɛ waa kɛ jeɔ wa hiɔwe Tsɛ Yehowa a yi nɛ waa kɛ tsɔɔ kaa wa suɔ lɛ ɔ! E be nyakpɛ kaa lami piɛɛ níhi nɛ a he hia nɛ wa peeɔ ngɛ anɔkuale jami mi ɔ a he, wa ngɛ lae ngɛ wa dɛ he jio, waa kɛ Mawu asafo ɔ tsuo nɛ ngɛ lae jio. Ke o kɛ asafo ɔ tsuo bla kɛ ngɛ lae ɔ, kɛ e peeɔ mo ha kɛɛ? Anɛ e peeɔ mo zo lo? Ngɛ ni komɛ a kusumi nya a, eko ɔ, e maa pee nyumuhi zo kaa a ma la ngɛ ma hɛ mi. Susumi nɛ ɔ ma nyɛ maa wo ni kpahi nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ a kɔni mi nyu, titli ɔ ke nihi nɛ a nyɛɛ asafo ɔ hɛ mi ɔ kɛ níhi jeɔ a nya nɛ a la we, aloo a peeɔ ní kpahi be mi nɛ asafo ɔ ngɛ lae ɔ. (La 30:12) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ke wa naa lami kaa e piɛɛ wa jami ɔ he niinɛ ɔ, wa be kpo jee be mi nɛ a ngɛ lae ngɛ asafo mi kpe sisi, aloo wa be hae nɛ jamɛ a fã a nɛ be wa yi kɔkɔɔkɔ. w17.11 3 ¶1-3

Wɔ tsuo wa suɔ nɛ wa ná tue mi jɔmi ngɛ wa si himi mi. Nɔ ko no ko be nɛ suɔ nɛ e pee yeyeeye. Enɛ ɔ he ɔ, wa bua jɔ kaa Yehowa haa wɔ “Mawu tue mi jɔmi” ɔ, nɛ lɔ ɔ buɔ wa he ngɛ susumi yayahi a he, nɛ wa pee we yeyeeye! (Filip. 4:6, 7) Akɛnɛ wa jɔɔ wa he nɔ ha Yehowa he je ɔ, waa kɛ ‘Mawu hiɔ si ngɛ tue mi jɔmi mi.’ Enɛ ɔ tsɔɔ kaa huɛ bɔmi kpakpa ngɛ waa kɛ lɛ wa kpɛti. (Rom. 5:1) Se kɛ̃ ɔ, be nɛ Mawu maa ngɔ tue mi jɔmi nitsɛnitsɛ kɛ ba a sui lolo. Wa ngɛ nyagbe ligbi ɔmɛ a mi, enɛ ɔ he ɔ, nihi peeɔ basabasa, nɛ nihi fuu kɛ a sibi sãa nya. (2 Tim. 3:1-4) Akɛnɛ wa ji Kristofohi he je ɔ, e sa nɛ waa hwu kɛ si Satan kɛ e lakpa tsɔɔmi ɔmɛ. (2 Kor. 10:4, 5) Se nɔ́ nɛ ma nyɛ ma puɛ wa tue mi jɔmi pe kulaa ji wa weku li nɛ a be asafo ɔ mi ɔ a ní peepee. Wa hemi kɛ yemi ɔ he je ɔ, eko ɔ, ni komɛ maa ye wa he fɛu, aloo a ma po wa nya kaa wa ngɔ mi gbami kɛ ba weku ɔ mi. A ma nyɛ maa wo wa he gbeye po kaa ke wa kpa we Yehowa sɔmɔmi ɔ, a kɛ wɔ maa po tako mi. w17.10 12 ¶1-2

Ke gbi tsakeɔ ɔ, lɛɛ kokooko ɔ, e maa sa gbihi nɛ a tsɔɔ Baiblo ɔ sisi kɛ ya mi ɔ hu a he. Baiblo sisi tsɔɔmi ko nɛ be ko nɛ be ɔ, e he wɛ kaa nihi maa nu sisi ɔ, mwɔnɛ ɔ, nihi fuu nui sisi hu. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, mo susu Blɛfo gbi Baiblo ko he nɛ o hyɛ. A pee King James Version kekleekle nɔ́ ɔ ngɛ jeha 1611 ɔ mi. E ba pee Blɛfo gbi Baiblohi nɛ a he biɛ wawɛɛ ɔ a kpɛti kake. Munyunguhi nɛ a kɛ tsu ní ngɛ Baiblo nɛ ɔ mi ɔ sa Blɛfo gbi ɔ he wawɛɛ. Se jehahi komɛ a se ɔ, Blɛfo gbi munyunguhi nɛ a kɛ tsu ní ngɛ King James Version ɔ mi ɔ be be. Jã kɛ̃ nɛ e ji ngɛ blema Baiblo sisi tsɔɔmihi nɛ ngɛ gbi kpahi a mi ɔ hu a blɔ fa mi. Ke jã a, lɛɛ anɛ wa bua jɔɛ kaa wa nine su New World Translation of the Holy Scriptures nɛ a ngɔ munyunguhi nɛ waa kɛ tsuɔ ní mwɔnɛ ɔ kɛ ngma a nɔ lo? A tsɔɔ Baiblo nɛ ɔ mluku aloo e fã ko sisi kɛ ya gbihi nɛ hiɛ pe 150 mi. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa nihi fuu nɛ a ngɛ je ɔ mi mwɔnɛ ɔ ma nyɛ maa kane Baiblo nɛ ɔ ngɛ mɛ nitsɛmɛ a je gbi mi. Munyunguhi nɛ a sisi numi yi nɛ a kɛ tsu ní ngɛ Baiblo nɛ ɔ mi ɔ haa nɛ sɛ gbi nɛ ngɛ Mawu Munyu ɔ mi ɔ taa nɔ tsui he. w17.09 19 ¶5-6

Nihewi kɛ yihewi nɛ a ji Kristofohi ɔ ngɛ yi mi kpɔhi nɛ a he hia nɛ e sa kaa a mwɔ. E biɔ kã loko nihewi kɛ yihewi ma nyɛ maa hla huɛmɛ kɛ hɛja jemi nɛ sa, a ba a je mi saminya, nɛ a ha nɛ a baptisi mɛ. Kã peemi nɛ ɔ he hia, ejakaa a kɛ Satan, nɔ nɛ bɔɔ Mawu ahlua a lɛ ngɛ hwue. Nɔ́ kake nɛ e he hia wawɛɛ kaa nihewi kɛ yihewi nɛ a pee juɛmi ngɛ he ji otihi nɛ a kɛ maa ma a hɛ mi. Ngɛ he komɛ ɔ, a nyɛɔ nihewi kɛ yihewi a nɔ kaa a ya sukuu kɛ ya tsitsaa konɛ a ná ní tsumi nɛ hiɔwo ɔ kle. Ngɛ he komɛ hu ɔ, nihi fuu yeɔ ohia, enɛ ɔ he ɔ, nihewi kɛ yihewi ma nyɛ maa susu kaa e sa nɛ a tsu ní wawɛɛ nɛ a ná sika, konɛ a kɛ ye bua a weku li. Ke nihewi kɛ yihewi pee kã nɛ a ngɔ otihi kɛ ma a hɛ mi ngɛ Mawu jami mi, nɛ a ngɔ Matsɛ Yemi ɔ kɛ pee nɔ́ titli ngɛ a si himi mi ɔ, Yehowa maa jɔɔ mɛ. Yehowa maa ye bua mɛ konɛ a nyɛ nɛ a hyɛ a wekuhi. Ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ, Timoteo nɛ e ji niheyo ɔ ngɔ otihi kɛ ma e hɛ mi ngɛ Mawu jami mi, nɛ mo hu o ma nyɛ maa pee jã.​—Filip. 2:19-22. w17.09 29-30 ¶10-12

Baiblo kasemi ma nyɛ maa ye bua mo konɛ o ná he nɔ yemi? Ngɛ mɛni blɔ nɔ? Kaa bɔ nɛ wa na kɛ sɛ hlami ɔ, nɔ hyɛmi níhi ngɛ Ngmami ɔ mi nɛ tsɔɔ se nami nɛ ngɛ he nɔ yemi he, kɛ haomihi nɛ baa ke wa nyɛ we wa he nɔ yemi. Yi mi tomi ko he je nɛ Yehowa ha nɛ a ngma munyu nɛ ɔmɛ ɔ nɛ. (Rom. 15:4) Hyɛ bɔ nɛ nile ngɛ mi ha kaa wa maa kase ní nɛ ɔmɛ nɛ wa pue wa yi mi tɛ ngɛ he! Moo bɔ mɔde kaa o ma yɔse bɔ nɛ munyu nɛ ɔmɛ kɔɔ mo nitsɛ kɛ o weku ɔ he ha. Mo bi Yehowa konɛ e ye bua mo nɛ o hi si ngɛ e Munyu ɔ nya. Ke o yɔse kaa o be he nɔ yemi ngɛ nɔ́ ko mi ɔ, moo kplɛɛ nɔ. Lɔ ɔ se ɔ, moo sɔle ngɛ he, nɛ o bɔ mɔde kaa o maa kase he nɔ yemi bɔɔbɔɔbɔɔ ngɛ jamɛ a si fɔfɔɛ ɔ mi. (Yak. 1:5) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ke o hla níhi a mi ngɛ asafo ɔ womihi a mi ɔ, o maa na ní kpahi nɛ ma nyɛ maa ye bua mo konɛ o ya o hɛ mi. w17.09 6 ¶15-16

“Su ehe ɔ” tsɔɔ su nɛ a ‘bɔ ngɛ Mawu suɔmi nya.’ (Efe. 4:24) Wa ma nyɛ ma ná su ehe nɛ ɔ. Mɛni he je? Ejakaa Yehowa bɔ adesahi ngɛ e subai nɔ. Enɛ ɔ he ɔ, wa ma nyɛ ma je Mawu su kpakpa amɛ kpo. (1 Mose 1:26, 27; Efe. 5:1) Paulo wo wɔ he wami kaa waa wo su ehe ɔ, nɛ lɔ ɔ se ɔ, e tsɔɔ kaa nɔ hɛ mi nɛ wa be hyɛe ɔ ji su ko nɛ e he hia wawɛɛ nɛ e piɛɛ su ehe ɔ he. E de ke: “Slɔɔto ko be Hela no kɛ Yuda no a kpɛti; slɔɔto ko be nɔ nɛ a po lɛ, kɛ mɔmlɔtɔtsɛ a kpɛti. Kɔpe no be ɔ, futufutu no be; nyɔguɛ be ɔ, odehe ko hu be.” Mɛni he je nɛ e sɛ nɛ he womi nɔ su, ma nɛ nɔ ko je mi, loo biɛ nɛ nɔ ko ngɛ ɔ nɛ ngɔ mi gbami kɛ ba asafo ɔ mi? Ejakaa Kristo se nyɛɛli tsuo “peeɔ nɔ kake.” (Kol. 3:11; Gal. 3:28) E ngɛ mi kaa e slo he nɛ wa ti nɔ fɛɛ nɔ je, kɛ wa he womi nɔ su mohu lɛɛ, se nihi nɛ a wo su ehe ɔ jeɔ bumi kpo kɛ tsɔɔ a nyɛmimɛ Kristofohi kɛ nihi nɛ a be asafo ɔ mi.​—Rom. 2:11. w17.08 22 ¶1; 23 ¶3-4

Yehowa sume nɛ waa pee nɔ́ ko nɛ lɛ nitsɛ po e be pee. E pee suɔmi mi nɛ a jeɔ kɛ toɔ tsui si ɔ he nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ pe kulaa ha wɔ. (2 Pet. 3:9) Jeha akpehi abɔ ji nɛ ɔ nɛ Yehowa ngɛ e tsui si toe konɛ e nyɛ nɛ e tsu sane nɛ te si ngɛ Eden abɔɔ ɔ mi ɔ he ní ngɛ blɔ nɛ da nɔ. E to e tsui si kɛ ngɛ “mlɛe,” nɛ e ngɛ blɔ hyɛe kaa be maa su nɛ e ma tsɔ e biɛ ɔ he kɛ pi si. Enɛ ɔ ma ha nɛ nihi nɛ a to a tsui si kɛ ngɛ Yehowa blɔ hyɛe wawɛɛ ɔ a nine maa su jɔɔmihi nɛ hí kalemi nɔ. (Yes. 30:18) Yesu hu ngɛ suɔmi ɔ kaa e maa to e tsui si. E ngɛ mi kaa e fĩ si kɛ gblee kahi a mi ngɛ zugba a nɔ, nɛ e ngɔ e kpɔmi afɔle sami ɔ kɛ ha ngɛ jeha 33 ɔ mi mohu lɛɛ, se e mlɛ kɛ ya si jeha 1914 loko a wo lɛ matsɛ. (Níts. 2:33-35; Heb. 10:12, 13) Yesu Jeha Akpe Nɔ Yemi ɔ nyagbe loko a ma kpata e he nyɛli tsuo a hɛ mi. (1 Kor. 15:25) Se wa ngɛ nɔ mi mami kaa e tsui si tomi ɔ maa ngɔ jɔɔmihi fuu kɛ ba. w17.08 7 ¶16-17

Nyɛmiyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Susi de ke: “Ngɛ wa binyumu ɔ gbenɔ se maa pee jeha kake po ɔ, wa kpa we aywilɛho yemi.” Nyɛminyumu ko hu tsɔɔ kaa benɛ e yo gbo tlukaa a, e ye lɛ wawɛɛ nɛ e hí kalemi. Aywilɛho sane ji kaa nihi fuu kɛ si fɔfɔɛ nɛ ngɛ aywilɛho nɛ ɔ kpeɔ. Nyɛmimɛ fuu hyɛ we blɔ kaa a suɔli ma gbo loko Harmagedon maa ba. Ke mo nitsɛ o suɔlɔ ko gbo, aloo o le nɔ ko nɛ e suɔlɔ ko gbo ɔ, eko ɔ, o ma bi o he ke, ‘Mɛni wa ma nyɛ maa pee kɛ wo nihi nɛ a ngɛ aywilɛho yee ɔ a bua?’ Eko ɔ, o nuɔ nɛ a deɔ ke, ke nɔ ko ngɛ aywilɛho yee nɛ be pue mi ɔ, aywilɛho ɔ se poɔ. Se anɛ munyu nɛ ɔ tsɔɔ kaa ke be pue mi ɔ, lɔ ɔ kɛkɛ ma ha aywilɛho ɔ se maa po lo? Yalɔyo ko de ke, “Nɔ́ nɛ i ba yɔse ji kaa, nɔ́ nɛ nɔ ɔ kɛ e be ma tsu ɔ lɛ maa wo e bua.” Niinɛ, kaa bɔ nɛ e ma bi nɛ a tsɔɔ pa bɔɔbɔɔbɔɔ loko e ma gbo ɔ, jã kɛ̃ nɛ e ma he be kɛ bua womi loko aywilɛho ɔ maa ba si. w17.07 12-13 ¶1-3

Mɛni otihi nɛ Yehowa suɔ kaa o kɛ ma o hɛ mi? E bɔ adesahi nɛ a kase e he ní, nɛ a kɛ anɔkuale yemi nɛ sɔmɔ lɛ konɛ a bua nɛ jɔ. (La 128:1; Mat. 5:3) Lohwehi nɛ e bɔ ɔ lɛɛ, e be jã ngɛ a blɔ fa mi. A nɔ́ pɛ ji kaa a ye ní, a nu nyu, nɛ a fɔ. Mawu le kaa o nɔ kuɔ pe lohwe ɔmɛ, enɛ ɔ he ɔ, e suɔ nɛ o to o si himi he blɔ nya saminya konɛ o ná bua jɔmi nitsɛnitsɛ. “Suɔmi Mawu,” nɛ ji “tue mi jɔmi Mawu” nɛ e bɔ adesa ngɛ ‘e subai nɔ’ ɔ ji o Bɔlɔ. (2 Kor. 13:11; 1 Tim. 1:11; 1 Mose 1:27) Ke o kase wa Mawu nɛ ngɛ suɔmi ɔ, o bua maa jɔ. Baiblo ɔ de ke: “Bua jɔmi babauu ngɛ nɔ́ hami mi pe nɔ́ ngɔmi.” (Níts. 20:35) Anɛ munyu nɛ ɔ ba mi ngɛ o blɔ fa mi hyɛ lo? Enɛ ɔ ji anɔkuale ko nɛ kɔɔ adesahi a si himi he. Enɛ ɔ he ɔ, Yehowa suɔ kaa otihi nɛ o kɛ maa ma o hɛ mi ɔ nɛ tsɔɔ kaa o suɔ lɛ kɛ o nyɛmi nɔmlɔ.​—Mat. 22:36-39. w17.07 23 ¶3

Mawu jeɔ suɔmi kɛ bumi kpo kɛ tsɔɔ adesahi nɛ a sɔmɔɔ lɛ ɔ. E hyɛɛ wa nɔ kulaa pe bɔ nɛ wɔ nitsɛmɛ wa ma nyɛ maa hyɛ wa he nɔ. Yehowa susuɔ e we bi a he kaa asafo. Se e susuɔ wa he kaa ni kakaakahi hulɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Yehowa gu kojoli a nɔ kɛ kpɔ̃ e we bi kɛ je a he nyɛli a dɛ mi jeha 300 sɔuu. Ngɛ jamɛ a be nɛ mi wa a mi ɔ, Yehowa ye bua ni kakaakahi hulɔ. Nimli nɛ ɔmɛ a kpɛti nɔ kake ji yo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Rut. Tsa pi Israel no ji lɛ, se e kɛ níhi fuu sã afɔle konɛ e nyɛ nɛ e sɔmɔ Yehowa. Yehowa jɔɔ Rut, nɛ e ha lɛ huno kɛ binyumu. Se pi lɔ ɔ pɛ. Ke a tle Rut si ɔ, e ma ba le kaa e bi ɔ weku mi nɛ Mesia a je kɛ ba. Jehanɛ hu ɔ, moo hyɛ bɔ nɛ e bua maa jɔ ha ke e ba na kaa a ngma e he sane ngɛ Baiblo ɔ mi womi ko mi, nɛ a kɛ e biɛ fɔ nɔ!​—Rut 4:13; Mat. 1:5, 16. w17.06 28-29 ¶8-9

Nyɛminyumu ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Peter a bɔni sɔmɔmi ngɛ Betel nɛ ngɛ Britain ɔ ngɛ jeha 1970 ɔ mi. Jamɛ a be ɔ, e ye jeha 19. Ligbi ko benɛ e ngɛ fiɛɛe ngɛ wehi a mi ɔ, e ya na nyumu nɔkɔtɔma ko nɛ e to kpɛni. Peter bi nyumu ɔ ke ji e maa suɔ nɛ e nu Baiblo ɔ sisi lo. E pee nyumu ɔ nyakpɛ bɔɔ, se e de Peter kaa Yuda mlaa tsɔɔli a we mi e ba a nɛ. E bi Peter sane ko konɛ e kɛ hyɛ kaa Peter le Baiblo ɔ lo. E bi Peter ke, “Lɔ ɔ, ye bi, mɛni gbi mi lɛ a ngma Daniel womi ɔ ngɛ?” Peter he nɔ ke, “A ngma e fã ko ngɛ Aram gbi mi.” Peter de ke, “E pee mlaa tsɔɔlɔ ɔ nyakpɛ, se e pee mi nyakpɛ po pe lɛ! Kɛ i pee kɛɛ kɛ le heto ɔ? Benɛ i ya we mi nɛ i ya hla Hwɔɔmi Mɔ kɛ Awake! womi tɛtlɛɛ ɔmɛ a mi ɔ, i na munyu ko nɛ tsɔɔ kaa a ngma Daniel womi ɔ ngɛ Aram gbi mi.” (Dan. 2:4) Niinɛ, mumi klɔuklɔu ɔ ma nyɛ ma kai wɔ níhi nɛ wa kase be ko nɛ be ɔ.​—Luka 12:11, 12; 21:13-15. w17.06 13 ¶17

Behi fuu ɔ, e ngɛ mi kaa ke yo ko de e huno kaa e ngɔ hɔ ɔ, lɔ ɔ haa nɛ a bua jɔɔ mohu lɛɛ, se e ma nyɛ ma ha nɛ a pee yeyeeye hulɔ. Ke nɔ kɛ e yo ɔ susu nyagbahi nɛ ma nyɛ maa ba ngɛ yo ɔ hɔ ngɔmi mi, aloo benɛ e fɔ se ɔ, e ma nyɛ ma ha nɛ a pee yeyeeye. A le hu kaa kɛ je jamɛ a be ɔ kɛ yaa a, a hiɔ maa kle. Ke a ná nɛ a fɔ pɛ ɔ, e ma bi nɛ a pee tsakemihi fuu ngɛ a si himi mi. Eko ɔ, binyɛ ɔ kɛ e be fuu maa hyɛ bimwɔyo ɔ. Enɛ ɔ he ɔ, eko ɔ, huno ɔ ma susu kaa yo ɔ susuu we e he tsɔ, ejakaa yo ɔ kɛ e be tsuo ngɛ jokuɛ ɔ hyɛe. Jehanɛ hu ɔ, ke huno ko ba plɛ bitsɛ pɛ, tlomi fuu ba pueɔ si ngɛ e kuɛ nɔ. E ba náa blɔ nya ní tsumihi fuu ejakaa nɔ ehe ba piɛɛ e weku ɔ he, nɛ e sa kaa e hyɛ e nɔ. Ni komɛ hu kɛ nyagba kpahi kpeɔ ngɛ a gba si himi mi. A suɔ kaa a ma fɔ, se a nyɛ we nɛ a fɔ. Ke yo ɔ fɔ we ɔ, e ma nyɛ ma gba e nya wawɛɛ. w17.06 4 ¶1; 5 ¶5-6

Akɛnɛ wa ji Kristofohi he je ɔ, wa suɔ anɔkuale ɔ. Mawu Munyu ɔ lɛ haa nɛ wa leɔ anɔkuale ɔ. Yesu sɔle kɛ ha e Tsɛ ɔ, nɛ e de ke: “O munyu ɔ ji anɔkuale.” (Yoh. 17:17) Enɛ ɔ he ɔ, ja nɔ ko ná Mawu Munyu ɔ he anɔkuale nile loko e ma nyɛ ma de ke e suɔ anɔkuale ɔ. (Kol. 1:10) Se pi anɔkuale nile nɛ nɔ ko ma ná a kɛkɛ nɛ he hia. Nɔ nɛ ngma La 119 ɔ ha nɛ wa na nɔ́ nɛ e sa nɛ waa pee kɛ tsɔɔ kaa wa suɔ Baiblo ɔ mi anɔkuale ɔ. (La 119:97-100) Anɛ wa heɔ be kɛ pueɔ wa yi mi tɛ ngɛ Ngmami ɔ he daa ligbi lo? Ke wa susu bɔ nɛ Baiblo mi anɔkuale ɔ yeɔ bua wɔ ngɛ si himi mi ha a he ɔ, suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha Baiblo ɔ mi anɔkuale ɔ mi maa wa. Jã nɛ e peeɔ wɔ ke wɔ hu wa kane Baiblo kasemi womihi nɛ Mawu asafo ɔ pee ha wɔ ɔ. Ke wa ná niye ní ko nɛ wa bua jɔ he ɔ, wa toɔ wa tsui si kɛ yeɔ lɛ saminya. Jã kɛ̃ nɛ ke wa to wa tsui si kɛ kase ní ɔ, wa ma kai anɔkuale “munyuhi nɛ ngɔɔ” ɔ, nɛ waa kɛ maa ye bua ni kpahi.​—Fiɛlɔ 12:10. w17.05 19 ¶11-12

Wa suɔ nɛ waa ye bua nihi tsuo nɛ a ngɛ nɔ́ náe ɔ, Odasefohi ji mɛ jio, pi Odasefohi ji mɛ jio. (Luka 10:33-37) Blɔ nɛ hi pe kulaa nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ pee jã ji sane kpakpa a nɛ wa maa fiɛɛ ha mɛ ɔ. Asafo mi nɔkɔtɔma ko nɛ e ye bua nihi fuu nɛ a ba sa we ngɛ a ma a mi ɔ de ke: “E sa nɛ wa ha nɛ a le amlɔ nɔuu kaa Yehowa Odasefohi ji wɔ, nɛ yi mi tomi titli he je nɛ wa ba a ngɔ ji kaa wa ma ba ye bua mɛ konɛ a le anɔkuale ɔ, se pi nɛ wa ma mɛ he lo nya ní hami. Ke pi jã a, a kpɛti ni komɛ kɛ asafo ɔ maa bɔ ngɛ he lo nya ní nɛ a ngɛ hlae ɔ he je.” Ke wa je suɔmi nitsɛnitsɛ kpo kɛ tsɔɔ “nibwɔhi” ɔ, e woɔ yiblii kpakpa. (La 146:9) Nyɛmiyo ko tsɔɔ kaa e kɛ e weku ɔ tsuo tu fo kɛ je Eritrea ngɛ yi mi wami nɛ ngɛ nɔ yae ɔ he je. E bimɛ ɔmɛ a kpɛti nihi eywiɛ kɛ ligbi kpaanyɔ nyɛɛ nga kplanaa nɔ kɛ ya je kpo ngɛ Sudan. Nyɛmiyo ɔ de ke: “Nyɛmimɛ ɔmɛ kɛ mɛ hi si kaa a weku li. A ha mɛ niye ní, tade, hwɔ he, nɛ a kɛ a lɔle wo mɛ. Mɛnɔmɛ nɛ a maa kpee nibwɔhi kɛ ba a wehi a mi akɛnɛ a kɛ mɛ jaa Mawu kake ɔ he je? Ja Yehowa Odasefohi pɛ!”​—Yoh. 13:35. w17.05 7 ¶17, 19-20

“Anɛ nɔmlɔ adesa ko he ngɛ se nami ha Mawu lo? Ní lelɔ ɔ, lɛ nitsɛ e nile ɔ he se lɛ e náa. Ke o peeɔ nɔ́ nɛ da a, anɛ Ope ɔ náa bua jɔmi ko ngɛ lɔ ɔ he lo? Ke sé ko be o he ɔ, anɛ Mawu náa nɔ́ ko ngɛ mi lo?” (Hiob 22:1-3) Anɛ o susu sane bimi kaa kikɛ nɛ ɔmɛ a he hyɛ lo? Benɛ Elifaz nɛ je Teman ɔ bi Hiob munyu nɛ ɔmɛ ɔ, atsinyɛ jemi ko be he kaa Elifaz le kaa heto ɔ ji dɛbi. E huɛ Bildad nɛ je Shua zugba a nɔ ɔ hu tsɔɔ kaa a be nyɛe nɛ a bu adesa ko kaa dalɔ ngɛ Yehowa hɛ mi. (Hiob 25:4) Osatotsɛmɛ nɛ ɔmɛ tsɔɔ kaa mɔde nɛ wa bɔɔ kaa wa ma sɔmɔ Yehowa ngɛ anɔkuale yemi mi ɔ he hia we lɛ, ngɛ Mawu hɛ mi ɔ, wa he be se nami pi wɔyewɔye, aklɔku, aloo gɔgɔ. (Hiob 4:19; 25:6) Yehowa kã Elifaz, Bildad, kɛ Zofar a hɛ mi ngɛ lakpa odase nɛ a ye ɔ he, nɛ enɛ ɔ ha nɛ wa na bɔ nɛ e naa wɔ ha. Yehowa tsɛ Hiob kaa e “tsɔlɔ” kɛ tsɔɔ kaa e bua jɔ e he. (Hiob 42:7) Niinɛ, adesa “he ngɛ se nami kɛ ha Mawu.” w17.04 28 ¶1-2

Akɛnɛ wa hi si himi yaya nɛ ɔ mi be kɛkɛɛ he je ɔ, eko ɔ, e pee wa he nɔ́, nɛ enɛ ɔ ha we nɛ wa yɔse bɔ nɛ si himi ɔ haa nɛ wa peeɔ yeyeeye ha a. Wa ma nyɛ maa ngɔ kɛ to nihi nɛ a we kɛ tlee tesia he kɛ we ɔ he. Ke be pue mi ɔ, a nui ngmlaa a hu. Jã kɛ̃ nɛ ke nihi hi kuku he be kɛkɛɛ ɔ, a nui dwɔmi ɔ he fu hu. Ke a je ní yaya nɛ ɔmɛ tsuo kɛ je ɔ, wa bua maa jɔ kɛkɛ! Mɛni a kɛ maa to níhi nɛ haa nɛ wa peeɔ yeyeeye ɔ nane mi? Mo kadi si womi nɛ ngɛ mwɔnɛ ɔ ngmami ɔ mi ɔ. Anɛ munyu nɛ ɔ wui o bua lo? Enɛ ɔ ji nɔ́ nɛ Yehowa suɔ nɛ o ná. Lɔ ɔ he ɔ, moo pee nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ o ma nyɛ konɛ o ya nɔ nɛ o kɛ Yehowa Mawu kɛ e we asafo ɔ nɛ nyɛɛ, titli ɔ, ngɛ nyagbe ligbi nɛ ɔmɛ a mi! O bua nɛ jɔ hɛ nɔ kami nɛ o ngɛ ɔ he, mo pue o yi mi tɛ ngɛ he, ha nɛ e pee nɔ́ nitsɛ ngɛ o tsui kɛ o juɛmi mi, nɛ o ha nɛ ni kpahi hu nɛ a le! (1 Tim. 4:15, 16; 1 Pet. 3:15) Ke o pee jã a, lɔ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ o ná nɔ mi mami kaa ke a kpata je yaya nɛ ɔ hɛ mi ɔ, a maa baa o yi. O maa hi wami mi, nɛ o bua maa jɔ kɛ ya neneene! w17.04 13 ¶16-17

Eko ɔ, e he be wae ha wɔ kaa wa maa kplɛɛ munyu nɛ ɔ nɔ, se ke nyɛmi ko tɔ̃ wa nɔ ɔ, kɛ wa maa pee wa ní ha kɛɛ? Ke e ba lɛ jã a, anɛ wa maa kase bɔ nɛ Yehowa yeɔ dami sane ha a lo? Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke asafo mi nɔkɔtɔma ko tu munyu ko nɛ tsɔɔ kaa e hɛɛ nihi nɛ a je ma kpahi a nɔ ɔ a he juɛmi nɛ dɛ ɔ, kɛ o maa pee o ní ha kɛɛ? Ke asafo mi nɔkɔtɔma ko tu munyu be mi nɛ e susuu we he saminya, nɛ lɔ ɔ gba o nya, aloo e hao mo ɔ, anɛ o ma ha nɛ lɔ ɔ nɛ tɔ̃tɔ̃ o nane lo? Anɛ o maa mwɔ sane ɔ nya amlɔ nɔuu kaa e sɛ nɛ nyɛminyumu ɔ nɛ ya nɔ nɛ e sɔmɔ kaa asafo mi nɔkɔtɔma hu lo, aloo o maa to o tsui si nɛ o hyɛ blɔ kaa Yesu nɛ ji asafo ɔ yi ɔ nɛ tsu sane ɔ he ní? Anɛ o maa bɔ mɔde kaa o ma susu jehahi fuu nɛ nyɛminyumu ɔ kɛ ye Yehowa anɔkuale ɔ he lo? Ke nyɛminyumu ko tɔ̃ o nɔ se e ya nɔ nɛ e sɔmɔ kaa asafo mi nɔkɔtɔma, aloo e ná sɔmɔmi he blɔ kpahi po ɔ, anɛ o kɛ lɛ tsuo ma nya lo? Ke o bua jɔ he kaa o kɛ maa pa lɛ ɔ, lɔ ɔ maa tsɔɔ kaa o ngɛ bɔ nɛ Yehowa yeɔ dami sane ha a kasee.​—Mat. 6:14, 15. w17.04 27 ¶18