December

Blema a, blɔ kake nɛ a guɔ nɔ kɛ peeɔ nihi nibwɔ ji kaa a pɔɔ mɛ nine fɔmi kɛ yaa we mi nɛ a ya yeɔ ní. (1 Mose 18:1-8; Many. 13:15; Luka 24:28-30) Nihi tsɛɔ nihi ní yemi bɔ nɛ pee nɛ huɛ bɔmi kpakpa kɛ tue mi jɔmi nɛ e hi a kɛ nihi nɛ a fɔ̃ mɛ nine ɔ a kpɛti. Mɛnɔmɛ titli nɛ wa ma nyɛ maa pee mɛ nibwɔ? Mɛ ji nyɛmimɛ nɛ waa kɛ mɛ ngɛ asafo ɔ mi. Ke níhi a mi ba wa ngɛ je yaya nɛ ɔ mi ɔ, wa nyɛmimɛ ɔmɛ ji nihi nɛ wa maa hyɛ blɔ kaa a maa ye bua wɔ. Enɛ ɔ he je ɔ, e sa nɛ kake peemi kɛ tue mi jɔmi nɛ hi waa kɛ mɛ wa kpɛti. Kpɔ mi nɔ hyɛli kɛ nyɛmimɛ nɛ a yaa teokrase sukuuhi kɛ nyɛmimɛ nɛ a yeɔ bua kɛ maa asafo ɔ tsuhi hu hia hehi nɛ a maa to. Nɛ ke adebɔ mi oslaa ko je nyɛmimɛ we hu nɛɛ? E ma bi nɛ a ná he ko nɛ a kɛ a yi maa fɔ̃ kɛ ya si benɛ asafo ɔ maa ye bua kɛ ma a we ɔmɛ ha mɛ. E sɛ nɛ wa susu kaa nihi nɛ a ngɛ we nguahi a mi pɛ nɛ a ma nyɛ maa ye bua nihi kaa jã. Eko ɔ, a peeɔ jã momo. Ke he nɛ o ngɛ ɔ klee we po ɔ, anɛ o ma nyɛ ma ha nɛ nihi nɛ a ba to o ngɔ lo? w18.03 15 ¶6; 16 ¶9

Ke nɔ ko nɔ si ɔ, mɛni maa ye bua lɛ konɛ e te si ekohu? Tsa pi nɔ ɔ nitsɛ e he wami nɛ e kɛ maa te si, mohu ɔ, Mawu mumi ɔ lɛ maa ye bua lɛ. (Filip. 4:13) He nɔ yemi piɛɛ mumi ɔ yiblii ɔ he, nɛ su nɛ ɔ ngɛ kaa wa he nɛ wa ma tsɔse ɔ nɔuu. Jehanɛ hu ɔ, e sa nɛ waa sɔle, nɛ waa kase Baiblo ɔ, nɛ wa pue wa yi mi tɛ ngɛ he. Se ke Mawu Munyu ɔ kasemi yeɔ ha mo nɛɛ? Eko ɔ, o naa o he kaa nɔ ko nɛ e nyɛ we ní kasemi. O hɛ ko je nɔ kaa ke o ngmɛ Yehowa blɔ ɔ, e maa ye bua mo. Yehowa maa ye bua mo konɛ e Munyu ɔ “nɛ jlo” mo daa. (1 Pet. 2:2) Kekleekle ɔ, moo sɔle ha Yehowa nɛ e ye bua mo nɛ o nyɛ nɛ o tsɔse o he konɛ o ná be kɛ kase e Munyu ɔ. Lɔ ɔ se ɔ, mo tsu o sɔlemi ɔ nya ní. Sisije ɔ, ko ha nɛ ní kasemi ɔ se nɛ kɛ. Bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, o bua ma bɔni ní kasemi he jɔmi, nɛ e be yee ha mo hu! Kɛkɛ ɔ, be fɛɛ be nɛ o ma he be kɛ pue o yi mi tɛ ngɛ níhi nɛ Yehowa tsɔɔ mo ɔ he ɔ, o ma ná bua jɔmi wawɛɛ.​—1 Tim. 4:15. w18.03 29 ¶5-6

Loko a maa baptisi Baiblo kaselɔ ko ɔ, e sa nɛ e le Mawu, e yi mi tomi, kɛ blɔ nya nɛ e to nɛ e kɛ ma he adesahi a yi wami. (1 Tim. 2:3-6) Lɔ ɔ se ɔ, e sa nɛ e ná hemi kɛ yemi nɛ maa ye bua lɛ konɛ e kpa ní yayahi peemi, nɛ e pee níhi nɛ da ngɛ Yehowa hɛ mi. (Níts. 3:19) Enɛ ɔ he ɔ, ke nɔ ko ke e jɔɔ e he nɔ kɛ ha Mawu, se e yaa nɔ nɛ e peeɔ níhi nɛ be hae nɛ e nine nɛ su Mawu Matsɛ Yemi ɔ nɔ ɔ, e he nɔ jɔɔmi ɔ maa pee yaka. (1 Kor. 6:9, 10) Tsa pi Yehowa Mlaa amɛ a nɔ yemi pɛ ji sane ɔ. Ke nɔ ko ngɛ mɔde bɔe kaa e maa sa Mawu hɛ mi ɔ, lɛɛ e sa nɛ e ya asafo mi kpehi, nɛ e fiɛɛ sane kpakpa a, nɛ́ e pee nihi kaseli. (Níts. 1:8) Ja nɔ ko je ní tsumi nɛ ɔ sisi loko e ma nyɛ maa jɔɔ e he nɔ kɛ ha Yehowa ngɛ sɔlemi mi konɛ a baptisi lɛ ngɛ nihi a hɛ mi. w18.03 6 ¶12

Mɛni he je nɛ Yehowa hla Maria kaa e fɔ Yesu ɔ? Atsinyɛ jemi ko be he kaa Maria susuɔ mumi mi níhi a he. Munyuhi nɛ e tu benɛ e ya slaa e weku li nɛ ji Zakaria kɛ Elizabɛt ɔ maa nɔ mi kaa e susuɔ mumi mi níhi a he. (Luka 1:46-55) Munyuhi nɛ e tu ɔ tsɔɔ kaa e suɔ Mawu Munyu ɔ wawɛɛ, nɛ e le Hebri Ngmami ɔmɛ saminya. (1 Mose 30:13; 1 Sam. 2:1-10; Mal. 3:12) Mo kadi hu kaa jamɛ a be ɔ mi ɔ, e kɛ Yosef sɛ gba si himi mi kɛ we mohu lɛɛ, se a ná we bɔmi kɛ ya si be nɛ e fɔ Yesu. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa Maria kɛ Yosef susuɔ Yehowa suɔmi nya ní peemi he pe he lo mi ngɔɔmi nɛ a ma ná a he. (Mat. 1:25) Benɛ Yesu ngɛ wae ɔ, Maria to níhi nɛ ya nɔ ngɛ Yesu si himi mi ɔ he hɛ, nɛ e bu nile munyuhi nɛ Yesu tu ɔ tue. E ngɛ heii kaa e bua jɔ Mawu si womihi nɛ kɔɔ Mesia a he ɔ he saminya. Maria nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ wa susu blɔhi a nɔ nɛ wa ma nyɛ maa gu kɛ ngɔ Mawu suɔmi nya ní kɛ pee nɔ́ titli ngɛ wa si himi ɔ he. w18.02 21 ¶11

Kɛ wa ma plɛ kɛ kase Hiob hemi kɛ yemi kɛ e tue bumi ɔ ha kɛɛ? Ngɛ si fɔfɔɛ fɛɛ si fɔfɔɛ nɛ waa kɛ maa kpe ɔ mi ɔ, e sa nɛ wa susu Yehowa he kekle, nɛ́ waa ngɔ wa hɛ kɛ fɔ e nɔ, nɛ wa sɔmɔ lɛ kɛ wa tsui tsuo. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wa ma nyɛ maa pee jã pe bɔ nɛ Hiob pee ɔ po! Mo susu he nɛ o hyɛ: Mwɔnɛ ɔ, wa le níhi fuu ngɛ Satan he, nɛ wa le e ga amɛ hulɔ. (2 Kor. 2:11) Baiblo ɔ nɛ Mawu ha nɛ a ngma, titli ɔ Hiob womi ɔ ha nɛ wa le nɔ́ he je nɛ Mawu ngmɛ nɔ́ nami blɔ. Daniel gbami ɔ ha nɛ wa na kaa Mawu Matsɛ Yemi ɔ ji nɔ yemi nitsɛnitsɛ nɛ maa ye je ɔ tsuo nɔ, nɛ Yesu Kristo ji e nya matsɛ. (Dan. 7:13, 14) Wa le hu kaa e be kɛe nɛ Mawu Matsɛ Yemi ɔ maa po nɔ́ nami tsuo se. Jehanɛ hu ɔ, Hiob níhi a si kpami ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ wa mi mi nɛ sã wɔ ngɛ wa nyɛmimɛ Kristofohi nɛ a kɛ si himi nɛ mi wa ngɛ kpee ɔmɛ a he. Kaa bɔ nɛ e ba ngɛ Hiob blɔ fa mi ɔ, eko ɔ, mɛ hu a maa tu munyu basabasa be komɛ. (Fiɛlɔ 7:7) Se e sa nɛ waa nu mɛ sisi nɛ wa mi mi nɛ sã wɔ ngɛ a he mohu pe nɛ wa maa kojo mɛ. Ke wa pee jã a, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ Yehowa nɛ ji wa Tsɛ nɛ ngɛ suɔmi nɛ e naa nɔ mɔbɔ ɔ kasee.​—La 103:8. w18.02 6 ¶16; 7 ¶19-20

Ni komɛ woɔ a he nɔ akɛnɛ a he ngɛ fɛu, a he biɛ, a le lami, a le ní komɛ peemi, a ngɛ he wami, aloo a woɔ a he nɔ ngɛ he blɔ ngua ko nɛ a ngɛ ɔ he je. David ná ní nɛ ɔmɛ tsuo, se e ba e he si e wami be tsuo. Benɛ David gbe Goliat nɛ Matsɛ Saul ngɔ e biyo ɔ kɛ ha lɛ kaa e yo ɔ, David de ke: “Mɛnɔ ji mi, . . . , nɛ́ imi nɛ ɔ i ba peeɔ matsɛ lɛɛ e ngatsɛ?” (1 Sam. 18:18) Mwɔnɛ ɔ, Yehowa we bi bɔɔ mɔde kaa a maa ba a he si kaa David. E ngɛ nyakpɛ kaa Yehowa nɛ ji nɔ nɛ kle pe nɔ fɛɛ nɔ ngɛ hiɔwe kɛ zugba a nɔ ɔ po baa e he si. Wa bɔɔ mɔde kaa waa kɛ ga womi nɛ nyɛɛ se ɔ ma tsu ní: “Nyɛɛ wo mi mi sami nɛ mi kuɔ, mi mi jɔmi, he si bami, he jɔmi, kɛ tsui si tomi.” (Kol. 3:12) Wa le hu kaa suɔmi ‘fĩɛ, nɛ e pee we pupuupu.’ (1 Kor. 13:4) Ke nihi na kaa wa baa wa he si ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ a kase Yehowa he ní. w18.01 28 ¶6-7

A ma nyɛ ma de wɔ ke wa ha yemi kɛ buami konɛ a kɛ tsu nɔ́ pɔtɛɛ ko he ní. (Níts. 4:34, 35; 1 Kor. 16:2) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, eko ɔ, a ngɛ blɔ nya toe konɛ a ma Matsɛ Yemi Asa ehe ha nyɛ? Eko ɔ, wa le kaa wa hia sika nɛ waa kɛ maa pee kpokpa nɔ kpe aloo waa kɛ maa ye bua nyɛmimɛ nɛ oslaa ko ba a nɔ ɔ. Jehanɛ hu ɔ, wa haa yemi kɛ buami konɛ a kɛ hyɛ ní tsumi ɔ nɔ ngɛ asafo ɔ yi ɔ kɛ asafo ɔ ní tsumi kɔni kpahi ngɛ je ɔ mi tsuo. A kɛ sika nɛ wa haa a yeɔ bua ma se sane kpakpa fiɛɛli, blɔ gbali klɛdɛɛ kɛ kpɔ mi nɔ hyɛli. Wɔ tsuo wa ma nyɛ ma ha nɔ́ ko kɛ fĩ níhi nɛ Yehowa ngɛ tsue ngɛ nyagbe ligbi nɛ ɔmɛ a mi ɔ se. Behi fuu ɔ, wa li sika nɛ nɔ ko kɛ ha. Wa ha we nɛ nihi leɔ sika abɔ nɛ waa kɛ woɔ dakahi a mi ngɛ Matsɛ Yemi Asa a nɔ, aloo sika abɔ nɛ waa kɛ maneɔ kɛ guɔ jw.org ɔ nɔ. Eko ɔ, wa ma susu kaa sika nɛ wa ha a be nyɛe ma tsu nɔ́ ko tsɔ. Se amlɔ nɛ ɔ, sika nɛ asafo ɔ náa a hiɛhiɛɛ ji sika nɛ a bua nya bɔɔbɔɔbɔɔ, se pi sika nguahi nɛ nihi kɛ haa a. w18.01 19 ¶10-11

Ja a baptisi nɔ ko loko e ma nyɛ maa pee Kristofo no, nɛ e ji nɔ́ ko nɛ e he hia kɛ ha yi wami hemi. (Mat. 28:19, 20) O baptisimi ɔ maa nɔ mi kaa o jɔɔ o he nɔ kɛ ha Yehowa. E ji kita nɛ o kã Yehowa kaa o maa suɔ lɛ, nɛ o kɛ e suɔmi nya ní peemi maa pee nɔ́ titli ngɛ o si himi mi. Tɔmi ko be he kulaa kaa o ngɔ o he kɛ ha Yehowa. Mo susu he nɛ o hyɛ! Nihi nɛ a be Yehowa nɔ yemi sisi ɔ ngɛ Satan nɔ yemi sisi. Abosiami sume nɛ o yi nɛ ná wami. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e suɔ kaa o ba piɛɛ e he nɛ nyɛɛ te si kɛ wo Yehowa nɔ yemi ɔ konɛ neneene wami ɔ nɛ bɔ mo. O fĩ we Satan se, mohu ɔ, o jɔɔ o he nɔ, nɛ a baptisi mo kaa Kristofo no. Mo susu jɔɔmihi nɛ o ma ná a he nɛ o hyɛ. Amlɔ nɛ ɔ nɛ o jɔɔ o wami nɔ ha Yehowa a, o ma nyɛ ma de kɛ nɔ mi mami ke: ‘Nɛ Yehowa kɛ mi ngɛ nɛ ɔ, i yi gbeye; mɛni adesa ma nyɛ maa pee mi’? (La 118:6) E ji he blɔ ngua nɛ o ná kaa o fĩ Mawu se, nɛ Mawu hu bua jɔ o he. He blɔ ko be nɛ e kle pe enɛ ɔ. w17.12 23-24 ¶1-3

Be komɛ ɔ, wa nyɛmimɛ ɔmɛ ma de nɔ́ ko, aloo a maa pee nɔ́ ko nɛ ma ha wa mi mi ma fu, aloo wɔ hu wa maa pee nɔ́ ko nɛ ma ha nɛ a mi mi ma fu wɔ. Enɛ ɔ ma nyɛ maa pee ka nɛ mi wa ha wɔ. Kaa bɔ nɛ e ji ngɛ ka kpahi a mi ɔ, Yehowa ha wɔ he blɔ konɛ waa tsɔɔ kaa wa yeɔ lɛ anɔkuale. Yehowa le kaa wa nyɛmimɛ ɔmɛ yi mluku, se e suɔ mɛ, nɛ e kɛ mɛ ngɛ ní tsue. Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ wɔ hu waa suɔ mɛ nɛ waa kɛ mɛ nɛ pee kake kɛ tsu ní. Yehowa tsi we kahi nɛ baa e sɔmɔli a nɔ ɔ nya. Wa naa enɛ ɔ ngɛ Yosef sane ɔ mi. Benɛ Yosef ji niheyo wayo ɔ, e tsɛ bimɛ ɔmɛ nɛ a sume e sane ɔ jua lɛ kɛ ha ni komɛ, nɛ a ngɔ lɛ kɛ ho Egipt ya kaa nyɔguɛ. (1 Mose 37:28) Atsinyɛ jemi ko be he kaa Yehowa na nɔ́ nɛ a pee e huɛ Yosef nɛ e yeɔ lɛ anɔkuale ɔ, nɛ e dɔ lɛ wawɛɛ. Se Yehowa tsi we haomi ɔ nya. Pee se ɔ, Pɔtifa yo ɔ ye lakpa kaa Yosef ka lɛ abonua tuami, nɛ a wo Yosef tsu. Ngɛ enɛ ɔ hu mi ɔ, Yehowa tsi we haomi ɔ nya. Se anɛ lɔ ɔ tsɔɔ kaa Mawu kua Yosef lo? Dɛbi. Ejakaa Baiblo ɔ de ke: ‘Yehowa kɛ Yosef ngɛ, nɛ nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ Yosef peeɔ ɔ, e yeɔ manye.’​—1 Mose 39:21-23. w18.01 9-10 ¶12-14

Mɛni ji o hemi kɛ yemi titli? Atsinyɛ jemi ko be he kaa o ma de ke Yehowa ji Bɔlɔ, nɛ lɛ nɛ e ha wɔ wami. Eko ɔ, o ma de ke o he Yesu Kristo, nɔ nɛ e ba gbo kɛ kpɔ̃ wɔ ɔ ye. Jehanɛ hu ɔ, o ma de hu ke e be kɛe nɛ zugba a maa pee Paradeiso, nɛ Mawu we bi maa hi nɔ kɛ ya neneene. Se anɛ o ma de ke gbogboehi a si tlemi ɔ piɛɛ níhi nɛ o heɔ yeɔ wawɛɛ ɔ he lo? Ke eko ɔ, wa sume nɛ wa gbo konɛ waa gblee amanehlu ngua a mi nɛ waa hi si kɛ ya neneene ngɛ zugba a nɔ po ɔ, e sa nɛ gbogboehi a si tlemi ɔ nɛ piɛɛ níhi titli nɛ wa heɔ yeɔ ɔ he. Gbogboehi a si tlemi ɔ ji wa hemi kɛ yemi ɔ fã ko nɛ e he hia wawɛɛ. Ke a tle we Kristo si ɔ, lɛɛ e be nyɛe maa pee Matsɛ nɛ e ngɛ wa nɔ yee. Nɛ se nami ko be he kaa wa ngɛ Kristo nɔ yemi ɔ fiɛɛe. (1 Kor. 15:12-19) Se wa le kaa a tle Yesu si, nɛ wa ngmɛɛ we wa hemi kɛ yemi kaa a ma tle ni gbogboe ɔmɛ si ɔ he kɔkɔɔkɔ.​—Maak. 12:18; Níts. 4:2, 3; 17:32; 23:6-8. w17.12 8 ¶1-2

Farisi bi ɔmɛ ngɔɔ a juɛmi kɛ maa nɔ́ nɛ yayami peelɔ ko pee ɔ nɔ mohu pe nɛ a maa hyɛ nɔmlɔ nɛ nɔ ɔ ji nitsɛnitsɛ. Benɛ Farisi bi ɔmɛ na Yesu nɛ e yaa okplɔɔ ngmɛmi ko sisi ngɛ Mateo we mi ɔ, a bi e kaseli ɔmɛ ke: “Mɛni he je nɛ nyɛ tsɔɔlɔ ɔ kɛ tó tsuli kɛ yayami peeli yeɔ ní ɔ?” Yesu he nɔ ke: “Nihi nɛ a ngɛ he wami ɔ hia we tsopatsɛ, se ni nɛmɛ nɛ a be he wami lɛɛ a hiaa. Enɛ ɔ he ɔ, nyɛɛ ya nɛ nyɛ ya kase nɔ́ nɛ munyu nɛ ɔ tsɔɔ: ‘Mɔbɔ nami ji nɔ́ nɛ i suɔ, se pi afɔle sami.’ Ejakaa i ba konɛ ma ba tsɛ yayami peeli, se pi dali.” (Mat. 9:9-13) Anɛ Yesu ma e hɛ kɛ fɔ yayamihi nɛ hɛdɔ ngɛ a he ɔ nɔ lo? Pi jã kulaa. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, tsui tsakemi piɛɛ sɛ gbi nɛ e he hia wawɛɛ nɛ Yesu fiɛɛ ɔ he. (Mat. 4:17) Jehanɛ hu ɔ, Yesu yɔse kaa ke e hí kulaa a, “tó tsuli kɛ yayami peeli” nɛ ɔmɛ a kpɛti ni komɛ ngɛ nɛ a suɔ kaa a ma tsake. Tsa pi ní kɛkɛ nɛ nimli nɛ ɔmɛ ya ye ngɛ Mateo we ɔ mi, ejakaa “a kpɛti nihi fuu ngɛ [Yesu] se nyɛɛe” momo. (Maak. 2:15) Aywilɛho sane ji kaa, Farisi bi ɔmɛ a kpɛti nihi fuu nɛ nɔ́ nɛ Yesu na ngɛ nimli nɛ ɔmɛ a he ɔ. w17.11 13 ¶2; 16 ¶15

Wɔ tsuo wa bua jɔ kaa wa piɛɛ Kristofohi asafo ɔ he. Mawu Munyu ɔ nɛ wa kaseɔ ngɛ wa kpe ɔmɛ a sisi, kɛ suɔmi mi nɛ wa jeɔ kɛ yeɔ bua wa sibi ɔ haa nɛ waa kɛ wa juɛmi maa kunimi yemi jlasi nɛ ngɛ wa hɛ mi ɔ nɔ. Se be komɛ ɔ, wa nui wa sibi sisi, nɛ enɛ ɔ ma nyɛ ma puɛ tue mi jɔmi nɛ ngɛ asafo ɔ mi ɔ. Ke wa nyɛ we nɛ wa tsu nyagba nɛ ɔmɛ a he ní ɔ, e ma nyɛ ma ha nɛ wa ná ni kpahi a he abofu. (1 Pet. 3:8, 9) Kɛ wa ma plɛ kɛ je nihi a he abofu ngɛ wa mi ha kɛɛ konɛ kunimi yemi jlasi ɔ nɛ ko bɔ wɔ? Paulo wo Kolose bi ɔmɛ he wami ke: “Enɛ ɔ he ɔ, akɛnɛ nyɛ ji nihi nɛ Mawu hla, nɛ nyɛ ngɛ klɔuklɔu nɛ a suɔ nyɛ he je ɔ, nyɛɛ wo mi mi sami nɛ mi kuɔ, mi mi jɔmi, he si bami, he jɔmi, kɛ tsui si tomi. Ke nɔ ko ngɛ nɔ́ ko nɛ e maa da nɔ kɛ tu munyu kɛ si nɔ kpa ko po ɔ, nyɛɛ ya nɔ nɛ nyɛ ná nyɛ sibi a he tsui nɛ nyɛɛ ngɔ kɛ pa nyɛ sibi faa. Kaa bɔ nɛ Yehowa ngɔ kɛ pa nyɛ faa a, e sa nɛ nyɛ hu nyɛɛ pee jã nɔuu.”​—Kol. 3:12-13. w17.11 27 ¶7-8

Ke nɔ ko li e he be nɛ e gbe nɔmlɔ ɔ, kekleekle ɔ, “e sa nɛ e jaje bɔ nɛ e ba lɛ ha a ngɔ tsɔɔ ma nimeli ɔmɛ” ngɛ ma nɛ e tu fo kɛ ya sa we ngɛ mi ɔ agbo ɔ nya. E sa nɛ a he lɛ hɛmuɔ. Pee se ɔ, a kpaleɔ lɛ kɛ ya haa ma nimeli nɛ a ngɛ ma nɛ e gbe nɔ ngɛ mi ɔ mi konɛ a kojo lɛ. (4 Mose 35:24, 25) Ja a hla sane ɔ mi nɛ a na kaa tsa pi nɛ e je blɔ, loko a maa kpale lɛ kɛ ya wesa he ma a mi. Mɛni he je nɛ e sa kaa nɔ nɛ ya sa we ɔ nɛ e ya na ma nimeli ɔmɛ ɔ? Ma nimeli ɔmɛ ma ha nɛ Israel ma a he ma tsɔ, nɛ a maa ye bua nɔ gbelɔ ɔ konɛ e ná Yehowa mɔbɔ nami ɔ he se. Baiblo he ní lelɔ ko tsɔɔ kaa ke nɔ gbelɔ ɔ yɛ ma nimeli ɔmɛ a ngɔ ɔ, lɛɛ “lɛ nitsɛ e kɛ e wami ngɛ oslaa mi woe, ejakaa blɔ nya nɛ Mawu to konɛ e kɛ po e he piɛ ɔ, e kɛ tsu we ní.” Ke e yɛ nɛ e ya hla wesa he ngɛ mahi nɛ Yehowa ha nɛ a hla kɛ to ɔ eko mi ɔ, nɔ nɛ e gbe ɔ weku no ngɛ he blɔ kaa e gbeɔ lɛ. w17.11 9 ¶6-7

Mwɔnɛ ɔ hu ɔ, Yehowa tabohiatsɛ ɔ guɔ e bɔfohi a nɔ kɛ poɔ e we bi a he piɛ kaa bɔ nɛ e pee ngɛ Zakaria be ɔ mi ɔ. (Mal. 3:6; Heb. 1:7) Kɛ je be nɛ mumi mi Israel ye e he ngɛ Babilon Ngua a he ngɛ jeha 1919 ɔ mi ɔ, e ngɛ mi kaa a kɛ si temi kɛ womi ngɛ kpee mohu lɛɛ, se nɔ́ ko nyɛ we nɛ e tsi a nɔ yami nya. (Kpoj. 18:4) Akɛnɛ bɔfohi poɔ wa he piɛ he je ɔ, e sɛ nɛ waa ye gbeye kaa Yehowa asafo ɔ ma ya je lakpa jami sisi ekohu. (La 34:7) Mohu ɔ, wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa Mawu we bi ngɛ je kɛ wɛ ɔ maa ya nɔ maa wa ngɛ mumi mi. Wa ngɛ bɔfohi a tabo ngɛ wa se. Ke haomi ngua a ba a, Yehowa bɔfohi a tabo ɔ maa pee kake kɛ po Mawu we bi a he piɛ, nɛ a ma kpata nihi nɛ a teɔ si kɛ woɔ Yehowa nɔ yemi ɔ a hɛ mi. (2 Tɛs. 1:7, 8) Hyɛ bɔ nɛ jamɛ a ligbi ɔ maa pee bua jɔmi ha! w17.10 28 ¶10-11

Ke a fiee o weku no ko kɛ je asafo ɔ mi, aloo e kɛ asafo ɔ po tako mi ɔ, e ma nyɛ maa ye mo kaa nɔ́ nɛ a gbɔ mo ha. Kɛ o ma plɛ kɛ da nyagba nɛ ɔ nya ha kɛɛ? E he hia kaa o maa ngɔ o juɛmi kɛ ma o sɔmɔmi ɔ nɔ. Ke o kaneɔ Baiblo ɔ daa, o dlaa o he loko o yaa asafo mi kpehi, o yaa fiɛɛmi daa, nɛ o sɔleɔ kɛ biɔ he wami nɛ o kɛ maa da haomi nɛ ɔmɛ a nya a, lɔ ɔ ma ha nɛ o hemi kɛ yemi ɔ mi maa wa. (Jud 21) Ke o ngɛ ní nɛ ɔmɛ tsuo pee se loloolo ɔ, o bua jɔɛ ngɛ o sɔmɔmi ní tsumi ɔ mi, aloo e peeɔ mo kaa nɔ́ nɛ o ngɛ ní nɛ ɔmɛ pee kɛkɛ hu nɛɛ? O kɔni mi nɛ ko jɔ̃! Ke o ngɔ o juɛmi kɛ ma Yehowa sɔmɔmi nɔ ɔ, lɔ ɔ maa ye bua mo konɛ o ko hao tsɔ. Mo susu nɔ nɛ ngma La 73 ɔ he nɛ o hyɛ. Be ko ɔ, e ná susumi nɛ dɛ, nɛ e hao wawɛɛ, se benɛ e sɛ Mawu we klɔuklɔu ɔ, e nyɛ nɛ e dla e susumi nɛ dɛ ɔ. (La 73:16, 17) Ke o ya nɔ nɛ o kɛ anɔkuale yemi sɔmɔ Yehowa a, mo hu o ma nyɛ maa pee jã. w17.10 16 ¶17-18

Ngɛ Eden abɔɔ ɔ mi ɔ, Satan pee e he kaa nɔ́ nɛ e susuɔ Hawa he, se nɔ́ nɛ e pee ɔ tsɔɔ kaa e foɔ lɛ pɛ e nɔ́ mi, nɛ e ji osatotsɛ. (1 Mose 3:4, 5) Ngɛ David be ɔ mi ɔ, Ahitofel tsɔɔ kaa huɛ bɔmi nɛ ngɛ e kɛ matsɛ ɔ a kpɛti ɔ pi huɛ bɔmi nitsɛ. Ahitofel fo lɛ pɛ e nɔ́ mi, nɛ e je David se. (2 Sam. 15:31) Jã kɛ̃ nɛ mwɔnɛ ɔ hu ɔ, hemi kɛ yemi kuali kɛ ni kpahi nɛ a ngɔɔ mi gbami kɛ baa asafo ɔ mi ɔ ngɔɔ “munyu dɔkɔɔ kɛ sisimi munyuhi” kɛ sisiɔ nihi konɛ a susu kaa a suɔ mɛ, se ngɛ anɔkuale mi ɔ, a ngɛ mɛ nitsɛmɛ a nɔ́ mi foe. (Rom. 16:17, 18) E ji zo wawɛɛ kaa nɔ ko ma je osato suɔmi kpo, ejakaa e gbeɔ su kpakpa nɛ ji suɔmi nitsɛnitsɛ ɔ he guɛ. Wa ma nyɛ maa ngɔ osato peemi nɛ ɔ kɛ sisi adesahi se pi Yehowa. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Yesu tsɔɔ kaa nihi nɛ a peeɔ a ní kaa osatotsɛmɛ ɔ, a maa ‘gbla a tue wawɛɛ nitsɛ.’ (Mat. 24:51) Enɛ ɔ he ɔ, wa bɔɔ mɔde kaa wa ma bi wa he ke, ‘Anɛ i jeɔ suɔmi nitsɛnitsɛ nɛ osato peemi, aloo sisimi be mi kpo daa lo?’ w17.10 8 ¶6-8

Ke wa kane Mawu Munyu ɔ tɛɛ kɛ tsɔɔ nihi ngɛ fiɛɛmi mi ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ha nɛ Yehowa kɛ wetsɛ ɔ ngɛ munyu tue. Ke waa kɛ ngmami nɛ sa tsu ní ɔ, e tsuɔ ní wawɛɛ pe nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ wɔ nitsɛmɛ wa ma de. (1 Tɛs. 2:13) Mo bi o he ke, ‘Anɛ i bɔɔ mɔde kaa ma kane Mawu Munyu ɔ fã ko kɛ tsɔɔ nihi nɛ i ngɔɔ sane kpakpa a ya haa mɛ ɔ lo?’ Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Baiblo ɔ fã ko nɛ wa maa kane ha nihi ngɛ fiɛɛmi mi ɔ pɛ pi. Mɛni he je? Ejakaa nihi fuu nui Baiblo ɔ sisi kpakpa ko, nɛ ni komɛ hu nui sisi kulaa. Kaa bɔ nɛ e ba ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ, jã nɔuu nɛ e ngɛ mwɔnɛ ɔ hulɔ. Enɛ ɔ he ɔ, wa ko susu kaa ke wa kane ngmami ko nɔuu kɛkɛ wetsɛ ɔ nu sisi. E sa nɛ waa to wa tsui si nɛ wa gba kuku ɔmɛ a mi nɛ waa kane, nɛ ke e maa hi ɔ, waa kpale ti munyu otihi nɛ ngɛ mi ɔ mi ekohu, nɛ waa tsɔɔ mi saminya. Ke wa pee jã a, lɔ ɔ ma ha nɛ tue buli ɔmɛ maa nu Mawu Munyu ɔ sisi saminya, nɛ e maa ta a tsui he.​—Luka 24:32. w17.09 25 ¶7-8

Yehowa hyɛɛ blɔ kaa nihi nɛ a suɔ kaa a maa kase Yesu ɔ a mi mi nɛ sã mɛ ngɛ a paka mi bimɛ kɛ a nyɛmimɛ Kristofohi a he. (Yoh. 13:34, 35) Nɔ́ kpa hu nɛ mi mi sami tsɔɔ ji, nɛ “a kɛ nɔ ko maa na nɔ́.” Ke nɔ ko ngɛ mi mi sami ɔ, e bɔɔ mɔde kaa e maa ye bua ni kpahi nɛ a kɛ nyagbahi ngɛ kpee. Mo hla he blɔhi nɛ o kɛ maa pee jã! Nihi fuu a mi mi sãa mɛ ngɛ nihi nɛ oslaa ná mɛ ɔ a he. Nihi le Yehowa we bi kaa a yeɔ bua nihi ngɛ si fɔfɔɛhi kaa jã mi. (1 Pet. 2:17) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, zugba mimiɛmi kɛ tsunami nɛ ba ngɛ jeha 2011 ɔ mi ɔ puɛ ní ngɛ he ko nɛ nyɛmiyo ko ngɛ ɔ ngɛ Japan. E tsɔɔ kaa benɛ nihi je he kpahi ngɛ Japan kɛ ma kpahi a nɔ kɛ ba ye bua mɛ kɛ dla a níhi nɛ puɛ ɔ, lɔ ɔ “wo lɛ he wami, nɛ e wo e bua wawɛɛ.” E de ke: “Níhi a si kpami nɛ ɔ ha nɛ i na kaa Yehowa susuɔ nɔ he. Nɛ wa nyɛmimɛ Odasefohi hu susuɔ a sibi a he. Wa nyɛmimɛ nɛ a ngɛ je kɛ wɛ tsuo ngɛ sɔlee ha wɔ.” w17.09 11 ¶12-13

Mɛni he je nɛ e sa nɛ o ná he nɔ yemi ɔ? Mo susu yi mi tomi enyɔ komɛ a he nɛ o hyɛ. Kekleekle ɔ, níhi a mi hlami tsɔɔ kaa nihi nɛ a nyɛɔ yeɔ a he nɔ ɔ kɛ nyagbahi fuu kpi. A yi tsui tsɔ, huɛ bɔmi kpakpa hiɔ a kɛ ni kpahi a kpɛti, nɛ a mi mi fu we mla, a pee we yeyeeye, nɛ a hɛwi kaa nihi nɛ a nyɛ we a he nɔ yemi ɔ. Nɔ́ nɛ ji enyɔ ɔ, ja nɔ ko nyɛɔ daa kahi a nya nɛ e yeɔ akɔnɔ yaya nɔ loko e ma nyɛ maa sa Mawu hɛ mi. Adam kɛ Hawa a sane ɔ maa anɔkuale munyu nɛ ɔ nɔ mi. (1 Mose 3:6) Kaa bɔ nɛ Adam kɛ Hawa pee ɔ, mwɔnɛ ɔ, nihi fuu kɛ haomihi ngɛ kpee akɛnɛ a be su kpakpa nɛ ɔ he je. Adesa ko be nɛ e ma nyɛ maa ye e he nɔ kɛ pi si. Yehowa le kaa e he maa wa ha e sɔmɔli kaa a maa ye akɔnɔ yaya nɔ, enɛ ɔ he ɔ, e suɔ kaa e maa ye bua mɛ.​—1 Ma. 8:46-50. w17.09 3-4 ¶3-4

Be ko nɛ be ɔ, Odasefohi nɛ a ngɛ South Africa a nyɛ we nɛ a kɛ a nyɛmimɛ nɛ e slo a he womi nɔ su ɔ nɛ bɔ faa. Se ngɛ Hɔgba, December 18, 2011 ɔ, wa nyɛmimɛ nɛ a he hiɛ pe 78,000 nɛ e slo a he womi nɔ su nɛ a je South Africa kɛ mahi nɛ bɔle mɛ ɔ a nɔ ba bua a he nya ngɛ fiɛmi he nɛ kle pe kulaa nɛ ngɛ Johannesburg ɔ konɛ a kase Mawu he ní. Enɛ ɔ pee nihi nyakpɛ wawɛɛ. Fiɛmi he ɔ nɔ hyɛli ɔmɛ a kpɛti nɔ kake de ke: “I nɛ nimli asafo nɛ a baa a je mi saminya kaa kikɛ hyɛ ngɛ fiɛmi he nɛ ɔ. Nyɛ tsuo nyɛ dla nyɛ he saminya. Nyɛ ha nɛ fiɛmi he ɔ tsɔ nyaii. Nɔ́ nɛ peeɔ mi nyakpɛ pe kulaa ji kaa nyɛ je wɛtso munomunohi a mi, se nyɛ pee kake.” Munyuhi kaa kikɛ nɛ nihi nɛ a pi Odasefohi tuɔ ɔ tsɔɔ kaa kake peemi nɛ ngɛ waa kɛ wa nyɛmimɛ wa kpɛti ngɛ je kɛ wɛ ɔ ngɛ slɔɔto. (1 Pet. 5:9) Se mɛni ha nɛ wa je ekpa ngɛ jami kpahi a he ɔ? Mawu Munyu ɔ kɛ e mumi klɔuklɔu ɔ ye bua wɔ nɛ wa ‘sake nɔmlɔ su momo ɔ ngɔ pue he.’ Wa je su momo nɛ ɔ, nɛ wa wo ‘nɔmlɔ su ehe’ ɔ.​—Kol. 3:9. w17.08 17-18 ¶2-3

Baiblo ɔ tsɔɔ kaa tsui si tomi piɛɛ mumi klɔuklɔu ɔ yiblii ɔ he, nɛ akɛnɛ wa yi mluku he je ɔ, ja Mawu ye bua wɔ loko wa ma nyɛ ma je su nɛ ɔ kpo bɔ nɛ sa. Tsui si tomi ji Mawu nike ní, nɛ ke wa jeɔ su nɛ ɔ kpo ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa suɔ lɛ. Jehanɛ hu ɔ, ke wa to wa tsui si ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa suɔ ni kpahi. Ke nɔ ko nyɛ we nɛ e to e tsui si ɔ, e suɔmi ɔ nya jɔɔ, se tsui si tomi haa nɛ suɔmi nya waa. (1 Kor. 13:4; Gal. 5:22) Ja nɔ ko ngɛ su kpakpa komɛ loko e ma nyɛ maa to e tsui si. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, tsui si tomi kɛ si fimi ngɛ tsakpa, ejakaa e yeɔ bua wɔ nɛ wa yaa nɔ nɛ wa hɛɛɔ juɛmi nɛ da be mi nɛ waa kɛ kahi ngɛ kpee. (Kol. 1:11; Yak. 1:3, 4) Jehanɛ hu ɔ, ke wa ngɛ tsui si tomi ɔ, wa be nɔ ko yayami pee kɛ to yayami nane mi, nɛ ka fɛɛ ka nɛ waa kɛ maa kpe ɔ, wa maa ya nɔ nɛ waa kɛ anɔkuale yemi ma fĩ si. Jehanɛ hu ɔ, Baiblo ɔ woɔ wɔ he wami kaa wa ná suɔmi ɔ kaa wa maa to wa tsui si kɛ hyɛ Yehowa blɔ. Tsui si tomi nɛ ɔ nɛ a tu he munyu ngɛ Yakobo 5:7, 8 ɔ nɛ. w17.08 4 ¶4

Ke o ji niheyo aloo yiheyo ɔ, o le kaa loko o maa hia blɔ ko ɔ, nile ngɛ mi kaa o maa le he nɛ o yaa. Adesa si himi ngɛ kaa blɔ hiami, nɛ o nihe loo yihe mi ji be nɛ e sa nɛ o le he nɛ o suɔ kaa o maa ya. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e be gbɔjɔɔ kaa nɔ ko maa ngɔ oti ko kɛ ma e hɛ mi ngɛ si himi mi. Se moo pee kã. Mo kadi nɔ́ nɛ Yehowa ngɛ mo dee ngɛ mwɔnɛ ɔ ngmami ɔ mi ɔ. Yehowa ngɛ mo he wami woe kaa o pee juɛmi nɛ da ngɛ o hwɔɔ se he. (Fiɛlɔ 12:1; Mat. 6:20) Yehowa suɔ kaa o bua nɛ jɔ. Níhi nɛ a ngɛ fɛu, la ngɔngɔɛhi, kɛ niye ní nɛ ngɔɔ nɛ e ha wɔ ɔ ha nɛ wa naa kaa e suɔ nɛ wa bua nɛ jɔ niinɛ. Jehanɛ hu ɔ, mo susu he nɛ o hyɛ. Yehowa hyɛɛ wa nɔ, nɛ e tsɔɔ wɔ nɔ́ nɛ ma ha wɔ bua jɔmi ngɛ si himi mi. Yehowa ngɛ nihi nɛ a kuaa e ga womi ɔ dee ke: ‘Níhi nɛ i sume ɔ, lɔ ɔmɛ mohu a se nyɛ ya nyɛɛ. Ye sɔmɔli ɔmɛ ma nya, se nyɛɛ lɛɛ zo maa gbe nyɛ. Ye sɔmɔli ɔmɛ ma la nɛ a bua maa jɔ a he.’ (Yes. 65:12-14) Ke Yehowa we bi pee juɛmi nɛ da ngɛ si himi mi ɔ, lɔ ɔ woɔ e hɛ mi nyami.​—Abɛ 27:11. w17.07 22 ¶1-2

Mawu, nɔ nɛ le he nɛ dodoe fɛɛ dodoe ngɛ ngɛ be pɔtɛɛ ko mi ɔ le mo hulɔ. E le he nɛ o ngɛ, bɔ nɛ o nuɔ he ha, kɛ nɔ́ tutuutu nɛ o hia ngɛ be pɔtɛɛ ko mi! Yehowa susuɔ o he kaa nɔ kake, se pi lɔ ɔ kɛkɛ, e ngɛ he wami nɛ e kɛ maa ye bua mo konɛ o da nyagbahi nɛ o kɛ kpeɔ ɔ a nya hulɔ, nɛ e nuɔ he ha mo. (La 147:5) Eko ɔ, o ma susu kaa o haomi ɔmɛ kle tsɔ, nɛ o tlomi ɔmɛ jiɔ pe mo. Mawu le o gbɔjɔmihi, nɛ ‘e le kaa zu kɛkɛ ji mo.’ (La 103:14) Akɛnɛ wa yi mluku he je ɔ, wa ma nyɛ ma tɔ̃ tɔmi kake si abɔ. Ke wa kai be ko nɛ wa nya tla, wa ná akɔnɔ yayahi, aloo wa hɛ kɔ̃ nɔ ko nɔ́ ko nɔ ɔ, hyɛ bɔ nɛ wa haoɔ ha! Yehowa kɛ si fɔfɔɛ kaa jã a kpi, se kɛ̃ ɔ, bɔ nɛ e nu wɔ sisi ha a, nɔ ko nɔ ko juɛmi kpi he! (Yes. 40:28) Eko ɔ, o kai be ko nɛ Yehowa kɛ e nine si wami ɔ ye bua mo nɛ o nyɛ da ka ko nya a.​—Yes. 41:10, 13. w17.07 18 ¶6-8

Nyɛminyumu ko nɛ e ngɛ Sri Lanka nɛ amlɔ nɛ ɔ, e ya je ma se ɔ ngɔ e we kɛ ha asafo ɔ konɛ a ha nɛ be tsuo sɔmɔli nɛ a hi lejɛ ɔ. E ngɔ e zugba hu kɛ ha konɛ a kɛ pee asafo mi kpehi kɛ kpɔ mi kpehi. Nyɛminyumu nɛ ɔ ngɔ e sika kɛ sã afɔle mohu lɛɛ, se nyɛmimɛ nɛ a be nɔ́ ko tsɔ ɔ ná he se wawɛɛ. Ngɛ ma ko nɛ a tsi wa ní tsumi ɔ nya ngɛ mi ɔ nɔ ɔ, nyɛmimɛ kɛ a wehi haa konɛ a kɛ pee Matsɛ Yemi Asahi. Enɛ ɔ haa nɛ blɔ gbali fuu kɛ nihi nɛ a be nɔ́ ko tsɔ ɔ naa he ko nɛ a kɛ peeɔ asafo mi kpehi, nɛ a bɔɛ hiɔ fuu. Nyɛmiyo ko nɛ e pɔɔ sika jemi konɛ e kɛ fĩ Matsɛ Yemi ní tsumi ɔ se ɔ tsɔɔ jɔɔmihi nɛ e ná. E de ke: “Akɛnɛ i jeɔ ye tsui mi nɛ i ngɔɔ ye he lo nya ní kɛ haa faa he je ɔ, jehahi komɛ ji nɛ ɔ nɛ i ná jɔɔmi slɔɔto komɛ nɛ i hyɛ we blɔ. I yɔse kaa akɛnɛ i haa nihi ní faa he je ɔ, i nyɛɔ nɛ i kɛ nihi hiɔ si saminya. I nyɛɔ nɛ i ngɔɔ nihi a tɔmihi kɛ paa mɛ, i náa nihi a he tsui, nɛ ke níhi yɛ nɔ saminya a, e gba we ye nya tsɔ, nɛ i kplɛɛɔ ga womi nɔ hulɔ.” w17.07 9 ¶9-10

Ke Hiob ba le nɔ́ he je nɛ e kɛ ka a kpe po ɔ, eko ɔ, e ma bi e he ke, ‘Mɛni he je nɛ e sa kaa ma na nɔ́ wawɛɛ jã a?’ Ke Hiob susu jã po ɔ, e ma nyɛ ma kai ga womi nɛ Mawu kɛ ha lɛ ɔ. Jã nɛ e maa pee ɔ maa ye bua lɛ konɛ e dla e juɛmi, nɛ lɔ ɔ maa wo e bua. (La 94:19) Hiob sane ɔ ma nyɛ maa wo wa bua, nɛ e ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ wa ná juɛmi nɛ da ngɛ níhi a he. Yehowa ha nɛ a baa Hiob womi ɔ yi ‘kɛ ha wɔ ní tsɔɔmi, konɛ kɛ gu wa si fimi kɛ jehanɛ se hu, kɛ gu bua womi nɛ jeɔ Ngmami ɔ mi ɔ nɔ ɔ, wa ná hɛ kɛ nɔ fɔmi.’ (Rom. 15:4) Mɛni wa kaseɔ ngɛ mi? Nɔ́ titli nɛ wa kaseɔ ngɛ mi ji: E sɛ nɛ wa susu wɔ nitsɛmɛ wa he tsɔ konɛ wa hɛ ko je sane nɛ he hia pe kulaa nɛ ji Yehowa nɛ a maa wo lɛ nguɔ kaa Nɔ Yelɔ ɔ nɔ. Nyɛ ha nɛ wa kai kaa loko wa ma nyɛ ma fĩ Yehowa nɔ yemi ɔ se ɔ, ja wa ya nɔ nɛ wa ye lɛ anɔkuale ngɛ kahi a mi kaa bɔ nɛ Hiob pee ɔ. w17.06 24 ¶9; 25 ¶13-14

Yesu le kaa e sa nɛ adesa nɛ e jɔɔ e he be komɛ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, be ko benɛ Yesu kɛ e kaseli ɔmɛ ya fiɛɛ wawɛɛ nɛ pɔ tɔ mɛ ɔ, e de e kaseli ɔmɛ munyuhi nɛ ngɛ mwɔnɛ ɔ ngmami ɔ mi ɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, fiɛmi kɛ hɛja jemi ma nyɛ maa ye bua wɔ wawɛɛ. Se oslaa a ji kaa, ke wa hyɛ we nɛ hi ɔ, wa maa ngɔ hɛja jemi kɛ pee nɔ́ titli ngɛ wa si himi mi. Ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ, nihi fuu deɔ ke: “Nyɛ ha nɛ waa ye ní nɛ waa nu ní, ejakaa hwɔɔ wa ma gbo.” (1 Kor. 15:32) Mwɔnɛ ɔ hu ɔ, nihi fuu susuɔ jã. Kɛ wa ma plɛ kɛ le kaa wa hɛɛ juɛmi nɛ da ngɛ hɛja jemi he ha kɛɛ? Wa ma nyɛ maa hla otsi ko, nɛ waa ngma ngmlɛfiahi abɔ nɛ waa kɛ tsu Mawu jami mi níhi a he ní. Lɔ ɔ se ɔ, wa ma nyɛ maa ngɔ kɛ to be nɛ wa puɛɔ ngɛ hɛja jemihi kaa he mi kami, fiɛmihi nɛ wa bua jɔ he, tiivi hyɛmi, aloo video nɔ fiɛmihi a he. Anɛ e he maa hia nɛ o gbɔ be nɛ o kɛ jeɔ o hɛja a nɔ lo?​—Efe. 5:15, 16. w17.05 24-25 ¶11-13

Ngɛ Yesu nɔ́ he tomi nɔ́ ɔ mi ɔ, jua yelɔ ɔ na adiagba ko nɛ he jua wa wawɛɛ. Ke e ma nyɛ ma he adiagba nɛ ɔ, ja e jua e níhi tsuo, enɛ ɔ he ɔ, e pee jã. Moo hyɛ bɔ nɛ adiagba nɛ ɔ he jua wa ha nyumu nɛ ɔ ha! Mawu Matsɛ Yemi ɔ he anɔkuale ɔ ngɛ kaa adiagba nɛ he jua wa wawɛɛ ɔ. Ke wa suɔ Mawu Matsɛ Yemi ɔ wawɛɛ kaa bɔ nɛ jua yelɔ ɔ suɔ adiagba a, wa ma ná suɔmi ɔ kaa wa maa ngɔ nɔ́ fɛɛ nɔ́ kɛ sã afɔle konɛ wa nyɛ nɛ waa pee Matsɛ Yemi ɔ sisi bimɛ, nɛ waa ya nɔ nɛ waa hi si ngɛ Matsɛ Yemi ɔ sisi. (Maak. 10:28-30) Zakeo gu sisimi blɔ nɔ kɛ kpɔ̃ nihi a sika ngɛ a dɛ, nɛ lɔ ɔ ha nɛ e ná ní kpɔtɔɔ. (Luka 19:1-9) Se kɛ̃ ɔ, benɛ yayami peelɔ nɛ ɔ nu kaa Yesu ngɛ Matsɛ Yemi ɔ fiɛɛe ɔ, e yɔse kaa nɔ́ nɛ e ngɛ nue ɔ he jua wa wawɛɛ, nɛ e pee he nɔ́ ko amlɔ nɔuu. E de ke: “Hyɛ! Nyɔmtsɛ, níhi nɛ i ngɛ ɔ, ma ngɔ e mi fã kɛ ke ohiatsɛmɛ, nɛ ke i fia nɔ ko ojo ɔ, nɔ́ nɛ i kpɔ̃ ngɛ e dɛ ɔ, ma bɔ he si eywiɛ kɛ ha lɛ.” E je e tsui mi nɛ e ngɔ sika nɛ e kpɔ̃ ngɛ nihi a dɛ ɔ kɛ ha mɛ, nɛ e kua e su yaya nɛ ji hɛkɔ nɛ haa nɛ e diɔ he lo nya níhi fuu a se ɔ. w17.06 10 ¶3-5

Nihi nɛ fɔli maa hla kaa a ye bua a bimɛ ɔ nɛ a bɔ mɔde kaa a ma ha nɛ jokuɛ ɔmɛ nɛ a ná bumi kɛ ha a fɔli ɔmɛ, a tu fɔli ɔmɛ a he munyu kpakpa, nɛ a ko ngɔ fɔli ɔmɛ a blɔ nya ní tsumi ɔ ngɛ a dɛ. Jehanɛ hu ɔ, e sɛ nɛ nihi nɛ a ngɛ jokuɛwi ɔmɛ ye buae ɔ nɛ a pee a ní ngɛ blɔ ko nɔ nɛ ma ha nɛ nihi nɛ a ngɛ asafo ɔ mi, aloo nihi nɛ a be asafo ɔ mi ɔ nɛ a tu a je mi bami he munyu yaya. (1 Pet. 2:12) E sɛ kaa fɔli nɛ a ngɔ a bimɛ kɛ wo ni kpahi a dɛ kaa a ye bua mɛ ngɛ Mawu jami mi kɛkɛ. Mohu ɔ, e sa nɛ a hyɛ kaa ni ɔmɛ ngɛ a bimɛ ɔmɛ ye buae niinɛ lo, nɛ́ mɛ nitsɛmɛ hu a ya nɔ nɛ a tsɔɔ a bimɛ ɔmɛ ní. Fɔli, nyɛɛ sɔle ha Yehowa konɛ e ye bua nyɛ, nɛ nyɛɛ bɔ mɔde nɛ nyɛ tsu nyɛ blɔ fa mi nɔ́. (2 Kron. 15:7) Nyɛ ha nɛ huɛ bɔmi nɛ maa hi nyɛ bimɛ ɔmɛ kɛ Yehowa a kpɛti ɔ he nɛ hia nyɛ pe níhi nɛ nyɛ nitsɛmɛ nyɛ suɔ. Nyɛɛ pee nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ nyɛ ma nyɛ konɛ Mawu Munyu ɔ nɛ sɛ nyɛ bimɛ ɔmɛ a tsui mi. Nyɛɛ ya nɔ nɛ nyɛ ná hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa nyɛ bimɛ ɔmɛ ma nyɛ ma ba pee Yehowa sɔmɔli kpakpahi. w17.05 12 ¶19-20

Mo susu sane nɛ ɔ he nɛ o hyɛ. A po nyumu ko nya kaa e pee yayami ko nɛ hɛdɔ ngɛ he. Yaka nimli komɛ ba ye lakpa odase kɛ si lɛ, nɛ a bu nyumu ɔ gbenɔ fɔ. Enɛ ɔ ha nɛ e weku li kɛ e huɛmɛ a he mi po. Nihi nɛ a suɔ dami sane yemi ɔ hao wawɛɛ benɛ a na kaa a ngɛ nyumu nɛ ɔ kɛ e binyumuhi nɛ a pee we nɔ́ ko ɔ gbee ɔ. Munyu nɛ ɔ pi nyazia. Sane nɛ ɔ kɔɔ Yehowa sɔmɔlɔ anɔkualetsɛ ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Nabot nɛ e hi si benɛ Matsɛ Ahab ngɛ Israel nɔ yee ɔ he. (1 Ma. 21:11-13; 2 Ma. 9:26) Benɛ Matsɛ Ahab de Nabot kaa e jua e wai ngmɔ ɔ ha lɛ, aloo Nabot nɛ ha nɛ e ngɔ e wai ngmɔ kpa ko nɛ hi pe lɛ Nabot ɔ e nɔ ɔ kɛ tsake ɔ, Nabot kua. Mɛni he je? Nabot kua kaa e ma ha lɛ ngmɔ ɔ, ejakaa e le mlaa nɛ Yehowa kɛ ha Israel bi ɔmɛ kaa a ko jua a gbosi ní ha nɔ ko nɛ e ba plɛ pee nɔ ɔ nɔ́ kulaa a. (3 Mose 25:23; 4 Mose 36:7) E ngɛ heii kaa Nabot susuɔ níhi a he kaa bɔ nɛ Yehowa peeɔ ɔ. w17.04 23 ¶1; 24 ¶4

Ke a kpata yiwutsotsɛmɛ a hɛ mi ɔ, mɛnɔmɛ nɛ a maa hi si? Yehowa wo si ke: “Nihi nɛ a he jɔ ɔ, mɛɛ a maa hi zugba a nɔ ngɛ kplɔkɔtɔ, kɛ tue mi jɔmi mi.” Lɔ ɔ se ɔ, wa kaneɔ ngɛ la nɛ ɔ nɔuu mi ke: “Nihi nɛ peeɔ nɔ́ nɛ da a, zugba a maa pee a nɔ́ nɛ a maa hi nɔ daa.” (La 37:11, 29) Mɛnɔmɛ ji “nihi nɛ a he jɔ” kɛ “nihi nɛ a peeɔ nɔ́ nɛ da” a? Nihi nɛ a he jɔ ɔ ji nihi nɛ a baa a he si kɛ haa Yehowa blɔ tsɔɔmi, nɛ a kplɛɔ e tsɔɔmi ɔmɛ a nɔ. Nihi nɛ a peeɔ nɔ́ nɛ da a hu ji nihi nɛ a peeɔ Yehowa Mawu suɔmi nya ní. Mwɔnɛ ɔ, yiwutsotsɛmɛ a he hiɛ kulaa pe dali. Se ngɛ je ehe nɛ maa ba a mi ɔ, wa be dee ke dali a he hiɛ aloo a he pi, ejakaa mɛ pɛ nɛ a maa hi je ɔ mi. Niinɛ, dali sɔuu nɛ a maa hi si ngɛ Paradeiso ɔ mi! w17.04 10 ¶5-6

‘Mawu suɔmi ɔ’ maa wo wɔ he wami konɛ waa suɔ wa nyɛmimɛ, titli ɔ, nihi nɛ a kɛ haomihi ngɛ kpee. (1 Yoh. 3:17, 18) Benɛ hwɔ ko ba ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi nɛ e sa Yuda bi nɛ a ji Kristofohi ɔ a he ɔ, asafo ɔ to blɔ nya nɛ a ye bua mɛ. (Níts. 11:28, 29) Bɔfo Paulo kɛ bɔfo Petro hu wo Kristofohi he wami kaa a pee a sibi nibwɔ. (Rom. 12:13; 1 Pet. 4:9) Ke a ngɛ Kristofohi he wami woe kaa a pee nyɛmimɛ nɛ a ba slaa mɛ nibwɔ ɔ, lɛɛ wa nyɛmimɛ nɛ a wami ngɛ oslaa mi, aloo a ngɛ mɛ yi mi wae ngɛ a hemi kɛ yemi ɔ he ɔ hu nɛɛ? Lingmi nɛ ɔ, ta kɛ yi mi wami ha nɛ Yehowa Odasefohi akpehi abɔ nɛ a ngɛ Ukraine puje he ɔ tu fo kɛ je a wehi a mi. Aywilɛho sane ji kaa, a gbe a kpɛti ni komɛ. Se nyɛmimɛ nɛ a ngɛ he kpahi ngɛ Ukraine kɛ Russia a ha nɛ a ba to mɛ. Ngɛ ma enyɔ nɛ ɔmɛ tsuo a mi ɔ, nyɛmimɛ ɔmɛ kɛ a he wui ma kudɔmi sanehi a mi, ejakaa a “piɛɛ we je ɔ he,” nɛ a ya nɔ nɛ a kɛ kã “ngɛ munyu ɔ he sane kpakpa a jajee.”​—Yoh. 15:19; Níts. 8:4. w17.05 4 ¶6-7